|
2000
|
|
|
Inoiz lehorreratu ez den arren, badaki nolakoa den Parisko Point Neuf zubitik" Bateau Mouche" ak (untziak) pasatzen ikusten egotea.Bederatziehunentzat emakume bat ezagutu, ezkondu eta seme alabak munduratzearen plana ez da batere kilikagarria. Berak
|
dioen
moduan" nire mundua pianoaren teklak dira"," ni ezin naiz munduaz jabetu tekla gehiegi dituelako" eta" mundua teklatu bat da non bakarrik Jaungoikoak jotzen duen".
|
|
|
Idazle urdazubiarraren" Gero" ospetsua modu irakurterrazago batez eskaini nahi izan du Salaberrik. Edizioaren egileak hitzaurrean
|
dioen
moduan," ez da hori izan hautaketarako arrazoi bakarra; bazen besterik ere, hots, Axularren hausnarketa eta pentsamendu horiek hizkuntza bereziki ederra, aberatsa, neurtua eta doinuduna hain zuzen, honelako gogoeta eta sententzia lan gorenetan ohi denaren parekoa". Gogoeta horiek entresaka moduan eta deskontestualizaturik eman arren, Axularren prosaren ezaugarriak nabarmen erakusten direla uste du Patxi Salaberri aramaioarrak
|
|
|
Esan bezala liburuaren egitura hamar narraziok osatzen dute, luzera, taxuera eta gai ezberdinekoak dira. Amaieran, Sarrionandiak berak erantsiriko oharrak ikus daitezke, berak
|
dioen
moduan" irakurlearentzat erreferentzia literarioen azalpen gisa" erantsiak. Azkenik, aldiz, Bernardo Atxagak POTT bandaren kide ziren garaietako idazle lagunen arteko konplizitatea agertu alde Jean Baptiste Hargous
|
|
|
Euskaldunonikuspegitik, baina ondradu. Beste hark
|
zioen
moduan, argumentuak aintzat hartuz.Argumentuak aintzat hartzea, filosofian bederen, argumentuak hartzea baita; hartzea eta lantzea, buztinezko irudiak bailiren.
|
|
|
Eskaera horien artean (nazionalismoarentzako baldintza egokietan, jakina), kulturarenak kolokan jar dezake Estatu monolitikoa, eta hori, Esteva k
|
dioen
moduan, Estatuak garbi asko dakien zerbait da:
|
|
|
Estatua/ Frantzia, Frantzia// frantsesen Nazioa. ...rritarren (herritar frantsesen) arteko lotura ezarriko luke (Breully k aipatzen duen autorreferentziazko sinbolismoa), talde nortasuna nazioaren inguruan indartuz80 Antzeko zerbait esan genezake geografiaren irakaskuntzari buruz; Iraultza frantsesak lurraldea nazioaren gorputz modura hartu zuen eta lurraldea batzeaz baino lurralde berri baten produkzioaz hitz egin genuke; Korinman ek eta Ronain ek
|
dioten
moduan, frantsesei frantses kontzientzia eman baino areago, iraultzaileek, forjan un espacio de representación que coagula en el topónimo Francia? 81 Hau da,, l' Hexagone. Estatu Nazioaren Frantziaren nortasun elementua, talde identitatearen errepresentazio bilakatu zen, honen guztiaren oinarrian Estatuaren mugen zilegitasuna indartzeko helburua egonik.
|
|
|
Bestalde, Prost ek103
|
dioen
moduan, orduan inoiz baino gehiago geografia eta historiaren irakaskuntzak sentimendu nazionala indartzea zen helburua; alde batetik, Frantziako geografiaren irakaskuntzak muga, naturalak, nabarmenduko lituzke, eta, bestetik, Frantziako historiaren irakaskuntzak, nazioaren?
|
|
|
Oraintxe bertan aipatutako hitzek ondo asko azaltzen dute hezkuntza sistemak berezitasunak eta batik bat, particularismes régionaux, ak desagerrarazteko duen borrokaren barruan irakasleriak beteriko zeregina. Brél ek107
|
dioen
moduan, eskolak sustrairik gabeko pertsonak sortzen zituen,, dépaysés chez eux?. Eta ez bakarrik, patois, en aurkako borrokaren bidez hau funtsezkoa izanik, lehen ikusi dugunez; eskolak eta honen barruan, irakasleak Frantziarentzat traumatiko suerta zitezkeen kultur identitateen aurka egingo zuen era berean, zentzu honetan, irakaskuntzak izaera nazionala zuen kontzientzia kolektiboa modelatuz.
|
|
|
Hezkuntza politikaren aldetik, 1821eko. Reglamento, aren indargabetzeari. Plan Calomarde? 141 izenarekin ezagutu zena aldarrikatu zen 1824an. Bi dira, Viñao k142
|
dioen
moduan, plan horren ezaugarririk garrantzitsuenak: uniformizazioa, alde batetik, eta kontrol ideologikoa, bestetik.
|
|
|
Edonola ere, ez da gutxietsi behar, guztiz berria zen irakaskuntza plan orokorrari erantzuteko helburua burutzeko sortu nahi zen ikuskaritza tresnaren garrantzia, horrek garbi asko erakutsi baitzuen Estatuak irakaskuntza kontrolpean izateko zuen asmoa(. Habrá una dirección general de estudios,..., a cuyo cargo estará, bajo la autoridad del Gobierno, la inspección de la enseñanza pública?, 369 art), edota, nazioa? ordezkatuko zuen Gorteen irakaskuntzari buruzko ardura finkatzen zuen erabakiaren garrantzia(. Las Cortes por medio de planes y estatutos especiales arreglarán cuanto pertenezca al importante objeto de la instrucción pública?, 370 art.). Laburbilduz, eta Ruiz Berrio-k
|
dioen
moduan:
|
|
|
Eta zein da orain arte aipatu ez dugun Konstituzio horrek jasotzen zuen kodigoaren mamia eta betikotu behar omen zen betetzea? 123 Lehenik eta behin subiranotasun nazionalaren printzipioa (3 art); hots, boterea nazioari dagokio, herritarren multzoari, eta nazioaren ordezkariek osatzen zuten Gorteen eskuetan geratu behar zen. Honek berekin ekarri zuen nazioaren mugaketa politikoa zein geografikoa124, eta bateratzaileak zein zentralizatzaileak ziren Estatu egituren finkapena125, non Gorteak erregimen berriaren erakunde ardatz izango ziren; hots, nazioa(, reunión de todos los españoles?) oinarritzat hartzen zuen Estatu berriaren eraikitze prozesuaren aurreneko urratsen aurrean aurkitzen gara; Solé k eta Aja k
|
dioten
moduan, Cadiz-ko Konstituzioa eraikitzeke zegoen edifizioaren lehengo harria izan zen126, Estatu Nazio espainiarraren eraikuntzarena alegia.
|
|
|
Hau da, goreneko lege koadroa sortzeko gertakariak eta kontuan hartu behar da, hori Estatuaren antolakuntza juridiko politikoaren oinarria dela Nazioa gorpuzteko beharrari erantzun zion, eta honek berekin hezkuntza alorrean Estatuaren ekarri zuen. Beste era batera esanda, konstituzioarekin Estatuak sortu zuen antolakuntza sozio-politiko berriak aldi berean Estatuaren hezkuntza politikaren sorrera ekarri zuen110 Puelles ek111
|
dioen
moduan, Cadiz-ko Konstituzioak, gero aipatuko ditugun Quintana-ren. Informe, delakoarekin eta 1814ko lege proiektuarekin batera, Espainiako hezkuntza sistema nazionalaren sorburuen iturria osatu zuen.
|
|
|
Labur esanda, Antzinako Erregimenarekiko lotura hautsi eta Estatu berria eraikitzea. Izan ere, Gil de Zarate ek berak
|
dioen
moduan,. La instrucción... estriba en ella la base más firme de todo sistema político? 152 Helburu horretara zuzendu zen epealdi hartako antolakuntza sukarra, eta diogunaren adibide batzuk aipatzearren, hona hemen Estatu Nazio espainiarraren eraikuntza prozesuan guztiz garrantzitsu suertatu izan diren. Ministerio de Fomento, hark hartutako bi erabaki:
|
|
|
PUELLES, M. de (1986): Op. cit; 121 Errektorearen irudiak aparteko garrantzia zuen; izan ere, unibertsitate bakoitzaren zuzendaritza funtzioaz gain, Gil de Zarate-k
|
dioen
moduan,, en ese sistema centralizador eixistia (sic) la tendencia á hacerlos gefes (sic) de toda la instrucción pública en el distrito que á cada uno se le señaló? (GIL de ZARATE, A.:
|
|
|
Baina, Dávila k dioskunez,, hasta la ley Moyano de 1857, podemos decir que las escuelas normales no serán concebidas como centros profesionales de formación del magisterio? 227; hots, garai honetara iritsi arte, ez zegoen irakasle ikasketen inguruko planteamendu globalik, eta, Gil de Zarate-k
|
dioen
moduan, urte askotan, irakasle eskolak sortu arren,, la autoridad suprema carecía de fuerza? 228 1843ko araudian229 ikus daitekeenez, gobernua oinarrizko errealitateaz jabetu zen: irakasle eskolak sortzea ez zen nahikoa; kontrolatu egin behar ziren, lan horretaz probintzietako batzordeak arduratuko zirelarik (buru politikoaren begiradaren pean, noski) 230 1845 urterako, oso epe laburrean beraz, estatuko probintzia gehienek beren irakasle eskolak zituzten (salbuespenen artean Bizkaia eta Gipuzkoarenak nabarmenduko genituzke, Arabak eta Nafarroak berenak zituzten bitartean), prozesu horretan buru politikoak, Estatuko ordezkariak alegia, dinamizatzaile nagusiak izanik.
|
|
|
delakoaren egitura korporatibo berberean parte hartuko zuten. Dávila k
|
dioen
moduan:
|
|
|
...zia; edo beste era batera esanda, irakasten denaren bidez ere egiten dira herritarrak, eta herritar horiek eraikitzen ari zen nazioaren partaide konsziente izan zitezen irakaskuntzaren curriculumari izaera nazionala eman behar zitzaion255 Curriculuma erreformatzeko joera garai ezberdinetan oso bizia izan bazen ere256, Moyano legeak inflexio puntu nagusia markatu zuela esan daiteke; Villacorta k257
|
dioen
moduan, aurretik izandako liberalen erreforma saiakera ezberdinek Moyano legean aurkitu zuten burutze unea, lege horrek ikasketen antolakuntza hierarkikoaren eskema osatzen duen heinean, eta hau zuzenean lotu behar da eraikitzen ari zen gizarte mota berriarekin, zeinak Estatu nazioaren testuinguruan izango zuen bere kokagunea.
|
|
|
274 Tievey k
|
dioen
moduan, komunitate nozioa gauzatu ahal izateko, elkar komunikazioa guztiz funtsezkoa da; horrexegatik da hain garrantzitsua hizkuntza komuna izatea (TIVEY, L.: Op cit.; 98).
|
|
|
Bizitza berri bat, astean behingo parrandak neska desberdinekin errematatzeko, laneko dirutxoak inorekin konpartitu beharrik ez izateko, bere bizitzaren jabe izateko. Eiderrek
|
zioen
moduan, bere buruaren jabe izateko.
|
|
|
Caño Casiquiare igaro ondoren, beraz, Rio Negrora heldu ginen. Erabat ezberdina da ibai hau; Orinocok ur horiak ditu, eta Rio Negrok, izenak
|
dioen
moduan, ur ilunak, beltzak. Santa Rosara abiatu ginen Rio Negron behera.
|
|
|
Neureari eutsi nahi diot. Ni Zeanuriraino noa, bidez bide eta mendiz mendi, baina ez biderik zuzenenetik, biderik ederrenetik baizik, horixe baita beti, Joxean Artzek ederki
|
dioen
moduan, biderik laburrena. Eta iparrorratzik gabe.
|
|
2001
|
|
|
Dudarik gabe, behi zoro eta dioxinen asuntoek alarma sortu dute kontsumitzailearengan. Izan ere, elikadura motak eragin zuzena du gure osasunarengan, esaera batek
|
dioen
moduan" jaten dugunaren araberakoak izango gara"
|
|
|
Arte galerien funtzioa berez artisten lanak promozionatu eta saltzea da. Baina sarritan zubi lana ere egin behar izaten dute edo, Fernando Illanak
|
dioen
moduan," kudeaketa publikoak egiten ez duen lana. Kudeaketa publikoak bestelako lana egin izan balu, galeriek kontserbadurismora joko lukete.
|
|
|
Bi leku horietan negozioa kontzentratzen dela esan daiteke. Bertoko profesionalek
|
dioten
moduan, hiri horietatik kanpo egiten dena" probintzietako" publizitatea da. Bi leku horien atzetik, baliteke Euskal Herrian egiten den publizitatea kokatzea, Valentzia eta Galizia aldean egiten dena baztertu gabe.
|
|
|
Ohituraren arabera, bertan Mari bizi da, euskal mitologiaren jainkosa nagusia, eta bere basoetan Basajaun mitikoak ere gordeleku aurkitu zuen. Zuberotar esaera zahar batek ere
|
dioen
moduan," Orhiko txoria, Orhin laket".
|
|
|
Nobelaren beraren oinarrizko kontaketarengatik, hau da, izenburutik bertatik azpimarratzen den ihesaldiaren ehun metroen kontaketarengatik, intepretazio politikoak ugariak izan dira. Guztiarekin ere," interpretazio" baino gehiago" erabilerak" izan direla esango genuke, U. Ecok
|
dioskun
moduan, interpretazioa beti testutik abiatzen baita eta erabilera, berriz, irakurleon igurikimen eta xedeetatik. Horregatik, nobela hau erabili egin zutela esango dugu lehenengo argitalpena zentsuratu eta bahitu zuten poliziek, eta erabili, halaber, 100 metro euskal nobela nazionaltzat hartu zuten irakurleek.
|
|
|
Hala ere, asoziazioaren teknikari esker lehenaldiarekin lotzen gaituzten elementuak (giltza, odola, heriotza), ez dira, M. Prousten kasuan bezala, zapore eta usaimenarekin lotuta dauden sentsazioetan oinarritzen, objektuen forma edo itxuran baizik. Modu honetan, heriotzera garamatzan denbora suntsitzailea gelditu egiten da nobelan, izan ere, J.J. Lasak
|
zioen
moduan, bizitzea, denbora asesinatzea baita. Hori da hain justu nobelak eszena eta etenaldiekin ekidin nahi duena, denboraren nahitaezko iragaitea.
|
|
|
Are gehiago, literatur" forma" (narratibaren kasuan, formalistek" diskurtsoa" deritzotena) edo estilo batek irakurle mota konkretu bati egiten dio erreferentzia, eta askotan entzun dugun baieztapena gogoratuz, garai eta komunitate literario bakoitzak merezi duen literatura (eta irakurleria, esango genuke guk) dauka. Mijail Bajtin (18951975) kritikari errusiarrak
|
dioskun
moduan:
|
|
|
Irakurleak ardura gehiago edukiko du egiazkotasun frogetan, bilakaera literarioaren egokitasunean baino. Horregatik izango da, Butor ek Balzac ez
|
dioen
moduan, hain garrantzizkoa narratzailearen trebetasuna: nolabait esateko, narratzaileak progresiboki pertsonaia" erreal" hauek bere mundu literariora ekarriz, nobelaren unibertsoan barneratuko ditu.
|
|
|
Gure irakurketa izan da aurreko lerrootan adierazi nahi izan duguna. Artikuluaren hasieran
|
genioen
moduan, nobela honen" trinkotasunak" gogoetarako bide ematen baitu. Hala ere, Hamaika pauso, lehenengo eta behin, gustura irakurtzen (eta berrirakurtzen) den nobela da, nahiz eta gure jardunean argitzen saiatu garen bezala, horretarako, irakurketa guztiz aktiboa eskatu.
|
|
|
Aitortzetan, M. Bajtinek
|
zioskun
moduan, gizarte arauen hausteak (transgresioak) azaleratzen dira, eta nobela honi dagokionez, Bibliaren agindu oinarrizkoenetakoak dira preseski urratzen direnak: " Ez duzu inor hilko.
|
|
|
Hanbre sagardotegiko jubilatuek Gerra Zibilaren inguruan behin eta berriro kontatzen dituzten pasadizoek eta protagonistaren" etxeko gerraren" eszena errepikatuek xehetasun berriak eransten dizkiote narrazioari. Izan ere, narratzaileak
|
dioskun
moduan," kontakizun baten emanaldi desberdinen arteko xehetasun eta ñabardurak atzematea" (23) baitzaio gogoko edo, beste modura esanez," kontaketa, historia bera baino" (23) erakargarriagoa baita. Horregatik jotzen du beti istorio edo gertakari berak kontatzen dizkioten zaharrengana, Calvo Soteloren hilketa aipatze hutsarekin gertakari jakinaren kontaketari xehadura berriak eransten dizkiotelako," beste era oso desberdin batean gerta zitekeela" (101) pentsatuz.
|
|
|
M. Kunderak
|
zioen
moduan, maitasuna ez da sexu desioan soilik nabarmentzen, norbaiten ondoan lo egiteko desioan ere bai, eta horregatik dago kondenatuta bikote hau asteetan bananduta lo egitera. Irtenbidea, nobelan adierazten denez, senarraren erabaki tragikoan egongo da eta berau iradokitzeko, misé en abime teknikaren adibide ditugun kontakizunez baliatzen da narratzailea.
|
|
|
, amaieran bere buruaren biktima suertatzen den senar honek, ezin du aitortu emaztea beharrezko zaiola bizitzen segitzeko, bere burua erabat ez suntsitzeko, eta Florak egindako aukera (Mollyk bezala, senarrarekin geratzea erabakitzen baitu), sinestezina iruditzen zaio. Saizarbitoriaren aurreko bi nobeletan bezala, hemen ere agertzen zaigun J.J. Lasa psikiatrak
|
dioen
moduan (136), larrialdietan fabulaziora jotzeko joera baitauka protagonista honek. Baina fabulak (literaturak) arriskurik ez duen bitartean, bizitzak bai.
|
|
|
M. Kunderak
|
zioen
moduan, maitasuna ez da sexu desioan soilik nabarmentzen, norbaiten ondoan lo egiteko desioan ere bai, eta horregatik dago kondenatuta bikote hau asteetan bananduta lo egitera. Irtenbidea, nobelan adierazten denez, senarraren erabaki tragikoan egongo da eta berau behin eta berriro iragarriko da.
|
|
|
Hortik, nobelan aipatzen den balizko nekrofilia (130), edo prerrafaeliten koadroetan antzematen den edertasun morbosoa. Victoriak
|
dioen
moduan," Sleeping beauty" ak (126) maite zituztelako prerrafaelitek, Perrault eta besteren bertsio edulkoratuek azaleratu ez dizkiguten loti eder bortxatuak. Heriotzaren Aingeru hori da, hain justu, Juan Martini azalduko zaiona Eugeniak aluan duen testura hurbiltzen denean.
|
|
|
Sukaldaritza berria ez ote da, aurkako askok
|
dioten
moduan, baxera zoragarri bat anoa txiki txikiekin?
|
|
|
Ikasleek gramatika zerbaiterako nahi zuten, gramatika horrekin zerbaitegin nahi zuten; bitartekoa zen gramatika, ez helburua. Llobera k
|
dioen
moduan: «ikasten irakatsi behar dugu, eta ez gramatika irakatsi. Irakasleak zein ikasleakinterpretatutako gramatika izan behar da, eta ez irakasleak soilik emandakoa.Kontzientzia gramatikala aldatu behar dugu:
|
|
|
M. Kundera-k
|
zioen
moduan, maitasuna ez da sexu desioan soiliknabarmentzen; norbaiten ondoan lo egiteko desioan ere azaltzen da, eta horregatikdago kondenatuta bikote hori asteetan bananduta lo egitera. Irtenbidea, nobelanadierazten denez, senarraren erabaki tragikoan egongo da; eta hori behin eta berriroiragarriko da.
|
|
|
(Nahiz eta, Pernando Amezketarrak
|
zioen
moduan, ez dagoen, izatez, galdera zailik. Erantzunak.
|
|
|
Ohitu egin naiz modu honetan bizitzen, zango bat galdu eta makuluekin ibiltzera ohitzen den pertsona bezala. Agian minak ez dira betiko eta denborak sendatzen du dena, Itoizen kanta hark
|
zioen
moduan. Agian.
|
|
|
Armandok ere gutun luze bat idatzi dit, baina ez dut irakurriko, Honorato Delaselvaren idazkariak
|
zioen
moduan, Ez dut irekiko.
|
|
|
Larunbata. Larunbat gaua edo zapatua, herritarrek
|
dioten
moduan.
|
|
|
Arthur Schnitzler idazle austriarrak
|
zioen
moduan, elebidunak aukerakoa du hizkuntza baten zein bestearen erabilera; aitzitik elebakarrak, ez baitu berean hitz egin beharraz gainera, besteak berera ekartzea beste aukerarik, eta halakoetan elebidunarena, aukera baino, derrigorrezko jokabidea gertatzen da. Halatan, begi bistakoak dira egoera batetik zein bestetik datozen ondorio psikologikoak, komunikatzaileak, administratiboak, politikoak, elkarbizitza justiziazko batekin zerikusia dutenak guztiak ere?, eta nago errealitate horri behar bezalako zentzuz ez begiratzeak kalte asko dakarkiola gure arteko komunikatu ezinari.
|
|
|
Horrela ulertu behar dira euskararen hizkuntz komunitatearen ildotik eraikitako guneen kontrako erasoak, helduen euskalduntze alfabetatzea dela (AEK), hedabide euskaldunak (Euskalerria Irratia, EITB...) edota hezkuntza alorrekoen aurkakoak (ikastolak, ikasmaterialak, euskal curriculuma...). Orain ez dute horrenbeste aipatzen euskarak ez duela balio goi mailako irakaskuntzarako, edo maitasuna adierazteko eta antzeko zozokeriak, garai batean
|
zioten
moduan. Badakite jakin euskarak erroak bota dituela Euskal Herriko jendarteko esparru esanguratsuetan eta goi mailako hizkuntz funtzioetarako balioa baduela eduki.
|
|
|
Benetako jakintzaren jabe (teknikaren jabe) izango balitz, lonek gainerako olerkari orori buruz ere jakin luke, denek gai berei buruz hitz egiten baitute, Sokratesek jarraian
|
dioen
moduan:
|
|
|
Sok. (...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen
|
nioen
moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Rapsoda batek olerkariaren olerkiak ikasten ditu, baita haien pentsamendua aztertu ere, rapsoda on baten eginbeharra, Sokratesek
|
dioen
moduan, olerkarien pentsamendua interpretatzea baita azken finean. lon ados dago Sokratesen rapsoda onari buruzko hitzekin. Horregatik esaten du rapsoda ona dela, paregabea:
|
|
|
Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari haiei beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta haietaz baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere gertatzen den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla haiek, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoa baizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan ederrena agian, berak
|
dioen
moduan" Musen aurkikundea" besterik ez. Honela, hain zuzen ere, zalantzarik izan ez dezagun, erakusten digu jainkoak olerki eder hauek ez direla gizatiarrak edo gizonenak, jainkotiarrak eta jainkoenak baizik.
|
|
|
Sok. Beraz,
|
diozun
moduan, rapsoda ona den edonor estratega ona ere bada.
|
|
|
Aztertzen ari naiz, lon, eta hori zer iruditzen zaidan adieraztera noakizu. Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen
|
nioen
moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
2002
|
|
|
Liskarrak 1785 urte arte iraun zuen eta urte horretan hitzartutako tratatuaren bidez konpondu ziren arazoak. Baigorriarrek lur hauetan bazkatzen zuten bost zerrietatik bat nafarrei eman behar zieten hitzarmen honek
|
zioen
moduan. 1856an istilu gehiago izan ondoren berriro adostu zen hitzarmen bera eta gaur egun kuota bidez ordaintzen dute Kintoko lurren erabilera baigorriarrek.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, dena den, gaixoak inolako ondorio fisikorik jasaten ez duenik. K.S. Young doktoreak
|
dioen
moduan, Internet adiktoak, esaterako, lo galera larria izan dezake, horrek osasunerako dakartzan ondorio guztiekin.
|
|
|
Suzale horien artean graduak daude, baina ez inozenterik. Groucho Marxek
|
zioen
moduan: «Egur gehiago, gerran gaude eta».
|
|
|
Izan ere, nederlandarrak 1998an «Basque English Phrasebook» liburua argitaratu baitzuen Hipprocren Books etxearekin, eta orduan ere Aranaren laguntza izan zuen. Liburu hartan, izenak
|
dioen
moduan, perpausak bildu zituen; euskarazko egitura erabilienak ematen zituen jatetxeetan edo bestelako lekuetan gauzak nola galdetu jakiteko.
|
|
|
Teresaren senar altu intelijenteak, bihotzean daraman Luisek, Imanol gazte erakargarri hark, Genoako hotelean lehenengoz dardarazi zuenak... ez dute, inondik ere, ulertu maitatu asebete. Hasieran datorren Dire Straitsen kantan
|
dioen
moduan(" when we make love you used to cry"), zerbaitegatik egiten dute negar emakumezkoek amodioa egiten dutenean. Segur aski, Teresak dioen bezala, gizonezkoen maitasuna elastikoa dela pentsatzen dutelako, ulertezinak, ukiezinak direla sumatzen dutelako.
|
|
|
Behiala" moderno" izan behar bazen, alegia, apurtzailea, originala, gaur egun modernismoaren protagonista izan zirenak museoetan edo arte galerietan ikusten ditugu (edo fotokopietan inprimatzen), eta unibertsitateetan kanonizatzen. Jamesonek
|
dioen
moduan, orduantxe hasi baitzen posmodernitatea, 1960ko hamarkadan kanoniko eta eredugarri kontsideratzen ziren maisuak (espresionismo abstraktua; Pound, Eliot edo Wallace Stevens-en poesia modernista; Le Corbusier, Lloyd Wright edo Miesen estiloa; Joyce, Proust edo Mannen literatura; Stravinsky...) zaharkituta zeudela pentsatzen hasi zirenean.
|
|
|
Urteetan ahaztuak izan ondoren, berezkoak zaizkien bizipenetan sakondu nahiko dute emakumeok, eta, horretarako, lehenengo pertsonan idatzitako testuak edo genero autobiografikoaren aldakiak (memoriak, egunkariak, gutunak...) hobetsiko dituzte. Simone de Beauvoirrek
|
zioen
moduan, emakumezkoek atxikimendu handiagoa diote oroimenari, eta horregatik, ez da harritzekoa, oroimen honen zolan, beren haurtzaroan, gaztaroan edo zahartzaroan sakondu nahi izatea. Horren erakusgarri lirateke gaur egun" amatasunaren nobelak" deitzen direnak.
|
|
|
Hanbre sagardotegian biltzen diren jubilatuek Gerra Zibilean bizi izandako pasadizoen narrazioa eta bikote protagonistaren gerra domestikoaren zenbait eszenaren errepikapena. Narratzaileak
|
dioen
moduan," istorioaren narrazioa istorioa bera baino erakargarriagoa da", eta horregatik errepikatzen dira behin eta askotan, zehatz eta obsesiboki, eszena gatazkatsu berak.
|
|
|
Hortik, nobelan aipatzen den balizko nekrofilia (130), edo prerrafaeliten koadroetan antzematen den edertasun morbosoa. Victoriak
|
dioen
moduan," Sleeping beauty" ak (126) maite zituzten prerrafaelitek, Perrault eta besteren bertsio edulkoratuek azaleratu ez dizkiguten loti eder bortxatuak. Heriotzaren Aigeru hori da, hain justu, Juan Martini azalduko zaiona Eugeniak aluan duen testura hurbiltzen denean.
|
|
|
Erritmo narratibo arina, umore eta dramaren arteko tentsio orekatua, edo suspensearen erabilera neurtua testua biribiltzen duten estrategia narratiboak ditugu. Parisko komunazaleen kantak
|
dioen
moduan, gerezi denbora laburra da... baina, Mujika Iraolaren lehenengo eleberriaren antzera, gogoangarria. d.1) Patxi Zabaleta (1947)
|
|
|
Bestetik, ingurumen informaziorako iritsiera eta kalitatea eskaini behar dira. Roberto Bermejok ondo
|
dioen
moduan, estrategia horrek Espainiako erakundeen jarrera aldaketa bat burutzea eskatzen du:
|
|
|
Azken hamarkadan emaniko jazoerek, ordea, gizarte mugimendu berrien helburuak bestelakoak zirela eta direla erakusten dute. Inork dezepziorik har ez dezan, beraz, baliteke (momentuz behintzat) euren helburua alderdi politiko gardenak lortzea dela uste izatea, gaur egun daudenak txukuntzea edo Ibarra-k (1995)
|
dioen
moduan, ametsetako alderdi politikoak, lortzea.
|
|
|
gazteek, emakumeek, auzokoek, nazioalistek, etorkinek, homosexualek, intsumisoek...; beste komunikabide ofizialetan baztertuak dauden minoriek alegia. Boris Vian ek
|
dioen
moduan, herri mugimendu horiek ere beren mintzaira propioa garatzeko aukera dute komunikabide askeetan, diskurtso ofizialetik urrun14 Horretarako, behar beharrezkotzat jotzen zuen Vian ek talde horien diskurtsoen azalpen zuzena, bitartekaririk gabea.
|
|
|
«Dena den irratia profesionala da, eta lege barruan jokatu nahi izan dugu hasiera batetik. Lizentzia ezak baldintzatu egin gaitu»5 Esatariak
|
zioen
moduan, legetik kanpo aritzeak irratiaren egoera normalizatzeko oztopoak ezarri ditu, batez ere publizitatea erakartzeko eta inbertsioak egiteko orduan. Dena den, aurrera jo, eta oso entzuleria fidela lortu du; adibidez, arratsaldean emititzen duen Metropoli forala izeneko magazinak bederatzi mila entzule biltzen ditu egunero.
|
|
|
Irratiko arduradunek
|
dioten
moduan, irrati horren helburua Ipar Euskal Herriko kristauei zerbitzu eskaintzea da, eta, ondorioz, eleaniztasuna hautatu zuen hasieratik; beraz, elkarte katolikoan bezala, frantsesa eta euskara erabiltzea erabaki zuten, fededun guztiengana beren hizkuntzan heltzeko asmoz. Halaber, emisoraren programazioa lau ardatz nagusitan oinarritzen da:
|
|
|
Teresa Santos-ek
|
dioen
moduan, tokiko emisora horren finantzabideak askotarikoak izan ziren: publizitate kuinak emateaz gain, bertako futbol partiden babesa onartzen zuen, eta orduko 6 mila pezetaren truke? 36 euro, gutxi gorabehera?
|
|
|
Txertoek eragindako merkurioak (autismoaren kausetako bat) haurrengan eragin dezakeen intoxikazioa zehazteko baliabide eta interes falta, desintoxikazio tratamenduak jasotzeko osasun estaldurarik ez izatea eta haurrak hezteko orduan izaten diren zailtasunak gehitu behar zaizkio. Espainiako Osasun Sailak ez du onartu “desintoxikazio protokoloetariko” bat ere —bitamina konbinazio masiboen bidez txikien organismoari atxikitako merkurioa ezabatzea helburu duten tratamenduak—, baina, kaltetuek
|
dioten
moduan, “ez dituzte debekatu, besterik gabe, ezagutzen ez direlako”. Fernando F en aitarentzat.
|
|
|
Aldameneko mahaitik, bi gizonak geurera begira. Biseradunak eskua burura eraman eta biseraren begi geriza erdi jasotzen du,
|
diosala
moduan. Gero, zerbait esaten dio lagunari.
|
|
|
– Bere heriotzaz. Edo Fernandok
|
dioen
moduan, idazkia bera duk bere heriotza. Gaixorik zagok, luze gabe hilko duk.
|
|
2003
|
|
|
Aurten ere, urteroko ohiturei segiz, mahaikada galantak bildu gara gurean eta haur, ume, gaxte eta gazte zenbait, deseroso (deskomodo, gure iloba batek
|
dion
moduan) zegoela jabetu naiz. Denok kantan ikusteak, telebistarik ezak, jostailu eta erregaloak konpartitzeak... zerk sortarazia ote?
|
|
|
Bitxia da, baina munduan jazotzen ari diren aldaketa nagusiak ulertu nahian bilaka hasita, hain modaz kanpo dirudien marxismora bihurtzen ari garela esango luke batek. Ramonetek berak
|
dioen
moduan, «mundializazioak dakartzan aldaketak daude lehenik. Eta hasteko, ekonomiak politikaren gainetik daukan nagusitasuna».
|
|
|
Izenak berak
|
dioen
moduan, egitasmoa urrats desberdinetan dago banatuta eta norberak aukeratzen ditu euskararen alde egiteko eman ditzakeen pausoak. " Bakoitzak bere abiapuntua kontuan hartuta bere helburuak markatzen ditu.
|
|
|
Horrek erran nahi du Boterea delarik, badela beti norbait gibeletik edo gainetik, jabea edo nagusia, agintzen duena agindu soilez edo behartzen duena bortxa bidez, eta aitzinean edo azpian beste norbait, esklaboa edo sehia, honek bete dezan agindu zaion lana edo, gure bizkaitarrek
|
dioten
moduan, beharra.
|
|
|
— Nik, Sokrates, nizuke kontrakoa esan, beraz hala izan dadila zuk
|
diozun
moduan.
|
|
2004
|
|
|
Han hemengo fronteetara bidali zituzten trintxerak eta gotorlekuak eraikitzera eta zubiak, errepideak, burdinbideak eta gerran eraitsitako etxeak konpontzera edo altxatzera. Jose Anjel Delgado Iribarren jesuitak bere liburuan
|
dioen
moduan, han edo hemen egokitu, preso guztiek segitu behar izan zuten kontzentrazio esparrura heldu zirenean ezarri zieten lanarekin, hau da, desinfekzio politiko eta erlijiosoarekin. Egile horrek azaltzen duenez," zaintzako eta hezierako erregimena ezarri zieten, egunen batean bizimodu sozialerako moldatuak izango zituzten itxaropenaz".
|
|
|
Bertan, Izaieta izeneko izeidia dago. Izenak
|
dioen
moduan, izei izugarriak topatuko ditugu han. Baina gaur egun izeiez gain, Leitzako bertako zuhaitz mota gehienak ere bertan aurkituko ditugu.
|
|
|
|
Nioen
moduan, ordea, oporretan gure erritmoa aldaraz badezakegu ere munduak hogeita lau ordu ematen ditu bere ardatzaren inguruan bira osoa burutu bitartean. Eta giza kontzientzia zein jarduna beti bezain iratzarria egon ohi dira tarte horretan.
|
|
|
Baina kasu askotan »beti ez esatearren» zientzia garapena moralaren atzetik joan delako mentalitatea azkarrago ibili ohi da moralitatea baino eta, batez ere XX. eta XXI.ean, zibilizazioa dirdiratsuagoa ageri zaigu kultura baino. Poeta hark
|
zioen
moduan, bitarteko hobeak ditugu helburu ez hobeago baterako. Garbi?
|
|
|
Lagun batek
|
dioen
moduan, espainiar trantsizioa bi hitzetan laburbildu daiteke: hasi, Carrero Blancoren aurkako ekintzarekin hasi omen zen.
|
|
|
Dena den, desilusio guztien gainetik aurrera jarraitu beharra helarazi nahi izan dugu nobela honen bitartez. 68an
|
zioten
moduan: izan gaitez errealistak, eska dezagun ezinezkoa dena.
|
|
|
Honenbestez, euskalgintzaren hala holako arkitektura xume honen atarian, plazagizonek
|
dioten
moduan, ondo esanak ondo hartu eta gaizki esanak barkatu.
|
|
|
Alderdi politikoen eta euskalgintzaren arteko harreman ilunen atal honetan ez dakit ezer argitzerik izango dugun azkenean. Esaerak
|
dioen
moduan, buru hainbat aburu dabil marmarrean, batzuen eta besteen pentsakizunetan. Nafarroako ordezkariak utzita, gatozen auziaren azalpena gipuzkoarren esku jartzera.
|
|
|
Ez, jaunak. Elebitasuna ederki dago, Martinezek
|
zioen
moduan,, sentiera demokratikoaren, jabe direnek ondo baino hobeto kudeatzen dute, baina ez non nahi eta nolanahi.
|
|
|
Ezinezkoa dirudi, horretara, euskara bezalako hizkuntza diglosiko baten familia erabilera, gaur eta hemen, nahikotasun mailatik hurbil ibiltzea. Oro har, euskal sendietan bertan ere, Zalbidek ederki
|
zioen
moduan, hala holako erabilera kamutsa izan ohi du euskarak hiztun elebidunaren adierazpen premietan.
|
|
|
Elebitasunaren kontraesanak gordin gordin lehertu dira euskal esparru komunikatiboa sortzeko eta finkatzeko hainbat egitasmotan. Zalakainek argiro
|
dioen
moduan, inoizko elebitasun ametsen eremutik lurrera jaitsi behar izan du euskaltzaleak, baldin eta euskal mundutik euskal mundurako erreferentzialtasuna duen informazio eta iritzi sailari oinarririk ezarriko bazaio. Elebitasunaren eremuak, orain jakinaren gainean gaude, eta ez da gutxi, egungo gizartean merkatuaren logikak daraman dinamika berberera garamatza:
|
|
|
Funtzionaltasunean oinarrituriko hizkuntza jokaeraren araua, Agotek
|
zioen
moduan, hizkuntza erabileraren lege bihurtzen baldin bada, euskaldunak ez dauka lekurik ele bitan eratu nahi den gizarte molde honetan. Euskara gutxiagok edo gehiagok jakiteak badu noski eragina honetan guztian, zuzen zuzena gainera, baina bi hizkuntzen jakite maila berdindu arteko prozesu soziolinguistiko luze bezain korapilatsuan ez da garbi ikusten jakite maila hori bera ere nola berma daitekeen euskarari buruzko jarrera balio demokratikoetan oinarritzen ez bada.
|
|
|
Hipotesiak utzirik, antihipotetikoa hartu dugu hemcn urrunagojoateko, gorago igotzeko. Sokratcsek
|
dioen
moduan, orain garen unc cta toki honetaraaiiegatuta, hipotetiko ez den gauza guzticn hastapenera heldu eta gero, ondorioz ondorioarrazoia azkenera helduko da, inolako zentzuz inola baliatu gabe. Hortaz, metafisika egilcbilakatu eta Izanaren eremuan sartu garela esan dczakegu.
|
|
|
Arazo honen muinean dagoena ideologia patriarkala izanik, indar berezia egin behar dugu emakumeak kontuan hartzen eta parekidetasuna adierazten. Frantses hiztunek
|
dioten
moduan, hizkuntza feminizatu beharra dago, emakumeak agerian jarriz eta hauek baloratuz. Femini zazioa oztopatzen duena ez da hizkuntza, honek onartzen baitu aldatzea eta moldatzea, jendarteak eta mentalitate atze rakoiak dira erantzukizuna dutenak (hau hizkuntzan islatzen delarik).
|
|
2005
|
|
|
|
Diodan
moduan, beraz, munduko kulturan sinesten dut, baina ez kultura bakar batean baizik eta kultura guztien batuketa bezala. Gauza bera aitor dezaket politikari eta giza zientziek zein aplikatuek adieraz dezaketen aldaera desberdinei dagokienez.
|
|
|
Bere ustez, jende asko munduaz kexatzen da, baina ez du arazoa konpontzeko ezer egiten: «Esaera zahar indiar batek
|
dioen
moduan, hobe da kandela bat piztea iluntasuna madarikatzen aritzea baino». Pertsonalki, besteak laguntzeko tresna izatea pozgarria dela dio eta erakundean lan egiten duten beste hainbat lagunentzat terapia dela aitortu digu.
|
|
|
Batetik, Hirugarren Munduan egiten den lana ez dadila uneko arazoa konpontzeko lana izan. Hau da, Iosu Peralesek
|
dioen
moduan, beharrezkoa da protagonismoa bertako biztanleriari eta elkarteei ematea, beraien erabakiak eta antolatzeko aukerak errespetatzea, proiektu konkretuak giza eskubide eta borroka orokorragoen baitan barneratzea, arazoaren zergatiak aztertzea, dituzten eskubideak azaltzea... Laburtuz, barne eraikuntza bultzatzea.
|
|
|
Nire pertsonaiek, bizitzeko ahaleginean, aukera bat egin dute, eta aukera horren bitartez bizi dira: bidea egokia edo okerra izan daiteke, baina, Cortazarren
|
dioen
moduan, euren bizitza pentsatu dute eta euren bizitza ulertu. Hortik gorakoa neurologia da.
|
|
|
Eta Ekialde Hurbilean bereziki egin diren saiakerek ere hori frogatu nahi dute. Ekialde Hurbilean petrolioa dago, ordea, eta horrek gatzgabetze prozesua erraztu eta merkatu egiten du, Iñaki Antiguedadek
|
dioen
moduan, «gatzgabetzearen arazoa ekonomikoa baino, energetikoa baita». Hots, itsasoko urari gatza kendu eta gizakiak erabil dezan, energia asko behar da.
|
|
|
Arestian
|
genioen
moduan, Ifar aldeko orduak bilduma ixten duen" Oroimena eta desira" ipuina gakoa da Sarrionandiaren ipuingintza ulertzeko. Bertan agertzen den Martin Lezeta idazle apokrifoaren eta Sarrionandiaren arteko paralelotasunak ezin garbiago agertzen dira.
|
|
|
Mikel Zaratek genero honen jarraipena izan gura du. Euskal literaturak hutsuneak zituela sentitzen zuen eta hutsune horietako bat alegia litzateke, berak
|
zioen
moduan" Alegi utsunea bete nai izan dot nik". Jarraipen honen atzean Zarateren literaturaren eredu klasikoekiko eta, batez ere, bere humanismoarekiko grina ikusi lirateke.
|
|
|
Beraz, momentu batez pentsatuz Estatu baten sorreraren ardatza ekonomian legokeela, zein liteke arazoa? Ba, Iztuetak berak
|
dioen
moduan: –Arazoa da, oraindik ere, ekonomia espainolean ere interes handiak dituen euskal ekonomiako sektore garrantzitsu batek, ez bakarrik oligarkikoak, nazionalistak ere bai, Espainiako Estatuan segituz hobeto zainduak ikusi bide dituela bere dibidendoak eta autonomismotik harago urratsak emateko ez bide direla prest agertzen euskal autonomista horiek?.
|
|
|
Hauxe da, hain zuzen ere, artikulu honen gaia. Izan ere, Aristotelesek
|
zioen
moduan, «ezinbestekoa da posible eta posible ez dena, gertadaitekeena, ezinezkoa dena eta beharrezkoa dena adierazten dituzten ezeztapen etabaieztapenak elkarren artean harremanetan nola jartzen diren aztertzea»4, aregehiago esku artean dugun eztabaidaren aurrean, Alardea bizitzeko moduareninguruan elkarren aurka dauden bi ikuspuntuen lehiakortasuna eta legitimitateajokoan jarri eta Irun eta Ho... Van de Veen5 autoreak dioen moduan, kazetari batek bere laneko aldibakoitzean etengabe hartzen dituen erabaki subjektiboek argi eta garbi erakustendute objektibotasunaren inguruko hipotesiak kritika gogorren jomuga direla eta ezdirela sinesteko errazak.
|
|
|
Izan ere, Aristotelesek zioen moduan, «ezinbestekoa da posible eta posible ez dena, gertadaitekeena, ezinezkoa dena eta beharrezkoa dena adierazten dituzten ezeztapen etabaieztapenak elkarren artean harremanetan nola jartzen diren aztertzea»4, aregehiago esku artean dugun eztabaidaren aurrean, Alardea bizitzeko moduareninguruan elkarren aurka dauden bi ikuspuntuen lehiakortasuna eta legitimitateajokoan jarri eta Irun eta Hondarribian hiritarren bizikidetasuna kinka larrian utzibaitute. Van de Veen5 autoreak
|
dioen
moduan, kazetari batek bere laneko aldibakoitzean etengabe hartzen dituen erabaki subjektiboek argi eta garbi erakustendute objektibotasunaren inguruko hipotesiak kritika gogorren jomuga direla eta ezdirela sinesteko errazak. Informazio gaiak nola aukeratzen diren, istorioaren zeinelementu jakin azpimarratu, behar?
|
|
|
Agenda heldu egiten zaie XX. mendearen amaierako eta XXI. mendearen hasierako arazo premia premiazkoei. Epe luzeko prozesua da, XXI. mendean zehar garapen iraunkorra lor  tzeko, eta Rigoberta Menchúk (1992ko Bakearen Nobel Saria) ongi
|
dioen
moduan," garapenari eta bakezko elkarbizitzari buruzko eztabaida aldakorrak historia garaikideak eman duen aurrerapen intelektual eta politikorik adierazgarriena da".
|