|
2008
|
|
|
|
Baina
–Proposito experimental 56, serieko emaitzak ez ziren nahiko izan Oteizarentzat bere helburuak lortzeko, eta hurrengo bi urteetan, 1959 arte, Cajas vacías eta Cajas metafísicas deituriko eskultura sorta burutu zuen, aurrekoen hustutze prozedura azken muturreraino eramanez.
|
|
|
Estetika horrek mistikoetatik eta teologia ezkorretik jasotzen zuen eragin zuzena eta, bereziki, Quousque tandem?! en azaltzen zuen bezala, Gurutzeko Joan Deunaren lanetatik20 Horregatik, huts horretan arte hizkuntzak eta behar espiritual eta erlijiosoek aldi berean soluzio berbera, bakarra aurkitzen zuten, Huts horren sinboloaren bidez artea eta erlijioa uztartuz. Espazio huts horretan Oteizaren eskuak hutsik geratzen ziren, lanean jarraitzeko materialik gabe,
|
baina
aldi berean, estetika ezkorra deitzen zuenaren bitartez, 1952 urtean Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana liburuan, lehen ikusi dugun beharrari erantzuna eman zion:
|
|
|
Liburua alde batera uzteko arrazoiak ezin ditzakegu garbi jakin,
|
baina
guk bi posibilitate proposatuko genituzke: lehenik Oteizak aurreko ideia guztiak era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen.
|
|
|
Oso oso babesturik sentitzen nintzen.
|
Baina
, zerengandik babestu nahi nuen nik. Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala?
|
|
|
Haurraren deserosotasun edo larritasun horretan guk gizaki guztiok definitzen [ditugun] eta nolabait filosofia, erlijioa eta arte diren salbamen izpiritualeko hiru bide hauetako batera hurbiltzen gaituen existentziaren sentimen tragikoa esnatzen da jada. Izan baitira, hiru diziplina, esan dezakegu, gizakiak Jainkoarekin dituen harremanetakoak, gure bihotzean nahasten eta bat egiten direnak,
|
baina
teknikoki eta desberdinak eta lokabeak direnak (Oteiza, 2007a: 503).
|
|
|
|
Baina
ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Quousque tandem?! ekin artea zer den azaltzen digu Oteizak.
|
Baina
noski, hori jakiteko lehenik artista izan behar da, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu behar da. Hau gertatzen denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo dioen bezala, Quousque tandem?!
|
|
|
Horri ezartzen dion gehigarria, euskal kulturaren zenbait adierazpide folklorikoren interpretazio mitikoa, ordura arteko Oteizaren esparru estetikotik kanpo geratzen da. Ikusi dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz joan behar dute, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz
|
baina
horietara mugatu gabe. Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen.
|
|
|
zati ezberdinez osaturiko osotasun iheskor bat, abiapuntu ezberdinetatik irakur daitekeen liburua; aurretik, atzetik edo erdiko aldetik. Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute,
|
baina
Makletan bezala, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik bestera salto egitera behartzen baikaitu Oteizak. Gai bat bukatzerako beste batekin hasten da, eta geroago, kolokan utzitako gaia ezustean berreskuratzen du, oraingoan beste zerbaitekin erlazionatuz.
|
|
|
aipaturiko eragin horrekin erlazionatu izan da ia gehienetan, eduki politiko eta abertzaleak dituen liburutzat hartuz9 Horren adibide garbiena da Oteizaren lana aztertu duten zenbaiten ikerketaren zentzua, Oteizaren lan zabalaren zein aspektu interesatu zaizkien, eta zein ondorioetara iritsi diren. Honekin ez dugu esan nahi ikerketa guztiak horrela izan direnik,
|
baina
ondorengo adibideak esanguratsuak suertatzen dira. Lehenengoa C. Martinez Gorriaranek Jorge Oteiza.
|
|
|
Oteiza euskal kulturaren epizentroan kokatu zen, ekintza politiko eta kulturalak gauzatzeko orduan jarraitu beharreko gidari baten modura, eta bere presentzia hutsak, bere zalapartak, polemikak eta haserreak, bere lanaren ikerketa oztopatu izan dute urte askotan. Oteizari buruz hitz egitean ohikoa izan da mitifikazioa,
|
baina
ez ikerketa ezta hausnarketa ere. Quousque tandem?!
|
|
|
eta, oro har, Oteizaren lan osoa ikuspuntu batetik begiratzea litzateke, batez ere 1963 urtetik aurrera gertatu zena kontuan hartuko lukeen ikuspuntu batetik.
|
Baina
, Oteizaren Makla eskulturen forma ikuslearen ikuspuntua mugitzearekin batera aldatzen bada, Quousque tandem?! obraren kasuan ere horrela gertatzen da, esan baitugu liburu eskultura bat dela.
|
|
|
izaera defendatzen zuen. Bere artelanek errumaniar kultura herrikoiaren elementu nabarmenak dituzte,
|
baina
guztiok onartzen dugu bere eskulturaren esanahiak bere jaioterriko kulturaren muga horiek gainditzen dituela. Eliade, M. (1995):
|
|
|
Gertakari hori Oteizak. Propósito Experimental 56? deitu zuen ikerkuntza prozesuaren emaitza logikoa izan zen,
|
baina
are gehiago, bere lehen eskultura eta testuetan, 1930eko hamarkadaren inguruan azaldutako zenbait ideiarekin ere erlazionatu daiteke. Oteizak hasiera hasieratik arteari eskatzen zizkion ezaugarri bereziak zirela eta, logikoa izan zitekeen, emaitza konkretu batzuk lortu ondoren, eskultura egiteari uko egitea.
|
|
|
Bi horiek aurrekoa espresuki indargabetu ez arren, haren edukia moduren batean aldatzen dute. Inguruabar honek arrazoizko modu batean, lehen aipatutako xedapena aplikatzera eraman ditu auzitegiak,
|
baina
jarrera horrek ñabarduraren baten beharra du. Izan ere, 30.3 artikulu honen aplikazioa sententzia ezberdinen testutik erator daitekeen erraztasun hori baino konplexuagoa baita.
|
|
|
Beraz, bakarrik galdera horri ezezko erantzuna eman genioke xedapen horrek jasotzen dituen arauen aplikazioaren aurrean. 1992ko uztailaren 23ko Tratatu Orokorraren 18 artikuluan jasotzen den aldeen esanbidezko borondateak aditzera ematen duenez, helburuak bateragarriak diren heinean akordio guztiak indarrean mantentzea zela dirudi,
|
baina
edozein kasutan bateragarritasun edo bateraezintasun hori azaleratzeak Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluko 3 paragrafoaren aplikazioak eskatzen duen lan bera galdatzen du: xedapen ezberdinen terminoak interpretatzea
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago dena; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi berean aplikatzea posible dela ondoriozta baitezake bateragarriak direla ikusiz gero.
|
Baina
, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela. Zentzu horretan, bere garaian Vienako Hitzarmenaren erredakzio komitearen presidentea zen M. Yasseen ek esan bezala, komenigarria litzateke honako hau geratzea:
|
|
|
Instrumentu horretan jasotakoak eta lan honetan egitateetan islatuta geratu denak ez bide diote uzten zirrikitu handirik Uruguaiko herritar bati bisaturik gabe Espainian sartzeko momentuan; izan ere, bertan jasotzen den moduan, bakarrik laurogeita hamar egunetik beherako sarreretan edota langileria diplomatikoaren kasuetan baimen hau ez da galdatuko. Horri atzerritartasun legeriari blokean egindako igorpena gehitzen badiogu, horrek ondorioztatzera garamatza ezen, nahi bai,
|
baina
zaila dela bi instrumentu horien arteko interpretazio bateragarria topatzea eta, beraz, arlo honi dagokionez, 1870eko Tratatuaren 8 artikulua litzatekeela aplikatu bateraezintasun horiek direla eta. Edonola ere, konklusio horrek ez luke interpretazio lana agortuko; izan ere, 1992ko Tratatu Orokorrak 1870eko Tratatuan dituen eraginak aztertzea ezinbestekoa suertatzen baita, beronen eraginak, gure aburuz, orain aipatutako egoerari iraulketa ematen baitio.
|
|
|
Auzitegi horren 2002ko urriaren 10eko sententziak ondorioztatzen zuenez 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatuari zegokionez, Txilerekin (1958ko maiatzaren 24koa, urte bereko urriaren 28ko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) eta Perurekin (1959ko maiatzaren 16koa, urte bereko abenduaren 15eko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) sinatutako antzeko tratatuei aplikatutako jurisprudentzia irizpide berdintsuak aplikagarri zitzaizkion, ondorioa izanik, bertan jasotakoa «una remisión específica del contenido propio, y no sólo una abstracta remisión a la legislación de los Estados firmantes» bezala ulertzea. Horrela, dagoeneko sala horrek aurretik finkatutako jurisprudentzia bati jarraiki2, tratatu horietan espainiar legedira egindako igorpenak jarduera horien (lana, erresidentzia,?) egikaritzan ondorioak izan zitzakeen
|
baina
inola ere ez Espainian lan egiteko eskubidearen titulartasunean, «amplia y suficientemente recogido en los Convenios con Chile y Perú, y también en similares términos por el Convenio con Uruguay». Honek guztiak estatu horietatik zetozen herritarrei espainiar herritarrekin berdintasun maila batean mota guztietako irabazizko jarduerak aurrera eramateko atea irekitzea suposatzen zuela zirudien.
|
|
|
Honelako ondorio batek, zentzu batean zein bestean, tratatuetan jasotako terminoen azterketa eskatzen du,
|
baina
Auzitegi Gorenak lehen ikusi ditugun terminoei ez die aipamenik zuzentzen, haien eduki konkretuak sententzia honen objektua gainditzen duela esateko ez bada. Horrela, bada, zaila da ulertzea nola irits daitekeen ondorioztatzera azken tratatu honen kasuan, facilidades?
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin behar zaio dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek berek talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako bidea dela ez ahaztuz. Hori gertatzen ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako bideak Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean,
|
baina
Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu dezakeelako eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea gerta litekeelako. Beraz, Espainiako Auzitegi Gorenak Administrazioa lagunduz zauri honi benda jarri badio ere, zauriak itxi gabe jarraitzen du, eta oraingoan ondorioak nazioarteko ordenamendu mailan kokatzen dira.
|
|
|
Harritzekoa bada ere, ekimen legegile hauek kopuru handiago batean izan dira Espainiako Kongresuan, non modu errepikatu batean gobernuaren atentziora gai hau ekarri den16 Uruguaiko barne ordenamenduan, berriz, jarrera pasibo honek biztanleen aldetik kritikak sortu baditu ere, ekimen nabarmenik ez da gertatu eta horren adierazle garbia dugu 1992ko Tratatu Orokorrak jasotzen duen Goi Mailako Komisioaren bileran Auzitegi Gorenaren sententziaren zain geratzeko hartutako erabakia. Jarrera hori ulergarri egingo lukeen arrazoi bakarra Uruguaiko herritarren aldeko sententzia jasoz gero Espainiako Administrazioa lotuta geratuko litzatekeelako ideiatik etor daiteke,
|
baina
ez dirudi hori izan denik Uruguaiko Gobernua horretara mugitu duen arrazoia.
|
|
|
16 Ekimen hauen nondik norakoa ikusita, hemen defendatutako ondorioa oinarritzeko egitate nabarmenena dugu Talde Parlamentario Popularrak aurrera eramandako ekimen sorta, non Uruguaiko herritarren aldeko jarrera argi bat ikus daitekeen
|
baina
jarrera horren islarik ezin izan zen modu berean aurkitu Talde Popularreko kideak Gobernuan izandako aurreko legealdietan.
|
|
|
Ikerketa honetan DBHko (Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza) 2 mailako 13 urteko 24 gaztek hartu zuten parte. Guztiak ereduan zebiltzan
|
baina
bi aldagai nagusik ezberdintzen zituzten: hauetako 12k euskara dute lehen hizkuntza eta familiako hizkuntza nagusia eta, besteek, ordea, gaztelania.
|
|
|
Hala euskarazko nola gaztelaniazko testuetan hiru motatako akatsak ditugu
|
baina
lan kaskarrenetan bakarrik aurkitzen ditugu denak batera. Ingelesezkoetan, ordea, maiz topatzen ditugu akats mota guztiak testu berean.
|
|
|
Bai euskaraz bai gaztelaniaz aurkitzen dugu hori, baita ingelesez ere. Ingelesez,
|
baina
, sarritan akats linguistikoak ere badaude lokailu horietan bertan.
|
|
|
Diskurtso gaitasunean atal batzuk beste batzuk baino hobeto eman dituzte. Horrela, testuen egitura formalari ondo antzean erantzun diote,
|
baina
loturagileen nahiz anaforen erabileraz dugu horrelakorik esan.
|
|
|
Gainera, MINTZA 2 deitutako rol jokoan, beren rolak ariketaren bukaeraraino mantentzeko zailtasunak erakutsi dituzte 5 urterekin hasitako ikasleek. Gaztelaniazko ariketetan ez dugu euskaraz aurkitutako ezberdintasunik topatu
|
baina
ingelesez egindako ariketetan 5 urterekin hasitakoen kontrako balantzea indartu egiten da. Alegia, ingelesez egindako hiru ariketetan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4 deiturikoetan, 5 urterekin hasitakoek okerrago adierazi dituzte ariketen asmo komunikatiboak:
|
|
|
Ingelesez akats morfologiko gehiago, testu izaera ez duten zenbait lan, berba ulergaitzak eta ortografia akats gehiago topatu ditugu 5 urterekin hasitakoen taldekideen artean. 8 urterekin hasitakoen taldekoek euskarazko MINTZA 2 ariketan akats morfologiko gehiago egin dituzte,
|
baina
kontuan hartu genuke hauen jarduna aberatsagoa dela oro har.
|
|
|
Aldagai nagusien azterketa nahiz kuantitatiboki nahiz kualitatiboki egin genezake,
|
baina
gaitasun komunikatiboarenak galdu egingo luke lehen hurbilpena erabiliko bagenu. Horregatik, gaitasun komunikatiboan sakontzeko azterketa kualitatiboari eutsiko diogu, nahiz eta badakigun, ezinbestez, mugak ekarriko dizkigula erabaki horrek lortutako emaitzak ondorioetara ekartzean.
|
|
|
Emandako definizioan, jada, analisirako elementu eta informazio asko pilatzen zaizkigu,
|
baina
testuaren kapitulu honi izena ematen dion anbiguotasuna zer den errazago azaltzeko, horietariko hiru baino ez ditugu oinarritzat hartuko: –eragitea?,, erabaki hartzea?, eta, kudeaketa?.
|
|
|
–eragitea?,, erabaki hartzea?, eta, kudeaketa?. Hiru kontzeptuok prozesu batean ekitearen seinale dira,
|
baina
ez dute pauso horien noranzkorik azaltzen. Eta, beraz, garapeneko parte hartzearen anbiguotasuna horrela defini dezakegu:
|
|
|
Batetik ingurumenaren jasangarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik dator kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz, bide hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen bidez gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta Subirats, 2001). Bestetik, ildo beretik
|
baina
egiturazko taldeen arteko harremanetan bainoago jarrera mikroetan zentraturik, Olaizola eta Álvarez-ek (2003) diote ezen mundu jasangarri batek egungo eredu nagusian kokatzen den pertsona bakoitzaren aldaketa eskatzen duela, ostera produkzio eta kontsumo ereduak alda daitezen; horrek balio aldaketa dakar eta, beraz, herritarren inplikazioa eta parte hartzea premiazkoa da bizitza ereduak aldatu a... Testuinguru honetan gatazka suposatzen duen problematikaren definizioa zaila izaten da batzuetan, eta, ondorioz, tokiko komunitatearen inplikazioa garrantzitsua da, bai arazoa ondo ulertzeko, bai konponbide propioak identifikatu ahal izateko, eta bai erabakitako ekintzen eraginkortasuna bermatzeko (ibid.).
|
|
|
Argi dago, beraz, garapen jasangarriari dagozkion erabakiak ez direla hautu tekniko hutsak, zeren karga normatiboa duten indibiduo eta komunitateen lehentasunen gaineko balio aukerak baitira, eta beraien arteko kostu, onura eta arriskuen banaketa suposatzen baitute (Meadowcroft, 2003); ondorioz, erabaki horietan parte hartzeak justizia elementuak ere baditu. Zentzu horretan, garapen jasangarriak epe luzeko adostasuna eta konpromisoak bilatzen ditu,
|
baina
gerta daiteke hori beti posible ez izatea, eta, beraz, parte hartzea izatea desberdintasunak, kontraesanak eta antagonismoak adierazteko bidea, eta, aldi berean, horiexek kudeatzeko modua (ibid.), epe motzeko akordioak epe luzeko helburuekin konbinatuz.
|
|
|
Modu instrumentalean ere, lehenengo pausoak, gehienetan, instituzioek ematen dituzte beren ekintzen edo programen eraginkortasunak behar duelako, neurri batean edo bestean, beren zerbitzuak jasotzen dituztenen partaidetza. Kasu horretan, parte hartzaileak eraginkortasuna lortzeko bitartekoak dira,
|
baina
beraiek programa publikoaren zerbitzu horren onuraren truke egiten dute. Maila ordezkatzailean, instituzioek, beren ekimenen eraginkortasuna ez ezik, behin sostengu publikoa kenduta, programa konkretu baten iraunkortasuna ere bilatzen dute, eta parte hartzaileek programa horien atal gehienetan eragitea eta horien burutze prozesuen gainbegiraketa bilatzen dute.
|
|
|
Parte hartze eraldatzailea, nolabait, enpoderamendua sortzen duena dela definitu dugu.
|
Baina
horrek zehazki zer suposatzen duen jakiteko aurretiaz jakin behar dugu nola egikaritzen duen botereak. Boterea kontzeptu konplexua da, aldi berean, gaitasun bat, erlaziozko fenomeno bat eta egiturazko fenomeno bat izan baitaiteke.
|
|
|
Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995).
|
Baina
beste alde batetik, boterea zero batura terminoan planteatzen badugu, batzuen enpoderamendua gatazkatsu bihurtzen da, horrek beste batzuen botere galera suposatzen baitu.
|
|
|
Aurreko eztabaida ildoetatik zuzenean eratortzen den argudioa da autogestioaren aldarrikapena. Noski, ez da isolamenduaren eta tokiko elementuen goraipamen hutsala,
|
baina
autogestio maila batek eta horretarako nahiak egon behar du nahitaez, nagusiki ondoren aipatzen ditugun elkarri loturiko hiru azalpenengatik.
|
|
|
Guztiagatik, ez dugu garapen lankidetzarako berezko balioa zapuztu nahi,
|
baina
prozesu holistikoago bat bilatuko lukeen internazionalismo baten alde egingo genuke. Non toki guztietan, han eta hemen, garapenaren ikuspegi lineala hausten den neurri berberean eta prozesu parte hartzaileen bitartez alda keta koordinatu bat posible egiten den.
|
|
|
interesen osaera; erabakitzeko gehiengoak, adostasunera ailegatu beharrak, aniztasun eta pluraltasuna; botere, jakinduria eta hitz egiteko erraztasuna espazio desberdinetan? Hau ez da erraz konpontzen den debatea, edozein kasutan, klabea berau publikoa egitean datza, metodoa sekula ez da perfektua izango,
|
baina
bere onurak eta kalteak publikoak egin behar dira. Azkenik, erabakien izaera loteslea izatea edo ez, debate honetan bertan kabitzen da, eta ez hori bakarrik, baizik eta erabaki horien aplikazioa gauzatuko delako ziurtasuna eta hori bermatzeko kontu argiketa mekanismoak erabiltzea.
|
|
|
Atal honetan mota askotako analisiak egiten dira,
|
baina
orain aspektu kritiko batzuk baino ez ditut azpimarratu nahi. Lehenik, giza talde baztertuen parte hartze eraldatzailea premiazkoa dela onartu behar da, beraiek izan behar dute prozesu horren hastapenen helburu nagusia, izaera holistikoa nolabait ahaztu barik.
|
|
|
Subjektuen barneraketari lotuta, ordezkaritzaren kontua doa, parte hartzea zuzena edo zeharkakoa izan daitekeen eztabaidatu litzateke kasuz kasu. Duda barik, parte hartze zuzeneko uneak egon behar dira,
|
baina
hori beti ez da posible eskala handitzen doan heinean, eta, beraz, ordezkapena zuzena izan dadin teknika konkretuak bilatu behar dira, eta ez hori bakarrik, hemen berriro ere kontu ematearen auzia funtsezkoa da.
|
|
|
Azkenik, subjektuetan zentratuta
|
baina
beste perspektiba batetik abiaturik, ezinbestekoa da berauen jarrera eta motibazio pertsonala aztertzea (Chambers, 1997). Metodologia parte hartzaile txukun bat izan dezakegu, baina finean hortik aterako dena, parte hartzaileen borondatearen esku dago beti.
|
|
|
Azkenik, subjektuetan zentratuta baina beste perspektiba batetik abiaturik, ezinbestekoa da berauen jarrera eta motibazio pertsonala aztertzea (Chambers, 1997). Metodologia parte hartzaile txukun bat izan dezakegu,
|
baina
finean hortik aterako dena, parte hartzaileen borondatearen esku dago beti.
|
|
|
zenbat eta nabarmenagoak, orduan eta efektu handiagoa, zenbat eta arrotzagoak edo ohiko izenetatik urrunagoak izan, orduan eta efektu handiagoa.
|
Baina
efektu hori positiboa edo negatiboa izan daiteke, estimua edo arbuioa, atxikimendua edo mespretxua... Izen berberak ere modu askotara ulertu ahal dira; izan ere, izen baten balioa ezagutzeko zein gizarte eremutan, zein zentzu komunitatetan eta zein koderen arabera sortu den jakin behar dugu.
|
|
|
Izenek gastua dute. Philippe Besnard ek esan zuen izena nahitaezko ondare sinbolikoa dela (guztiok izena behar dugu izan)
|
baina
dohainik jasotzen dugula (Besnard, 1979). Hala ere, izendatzeak badu kostu bat:
|
|
|
Belisana izen zelta da, haren kutsu arkaiko eta etnikoari esker balio sinboliko handia du.
|
Baina
, bistan da, Diana Lady Di haren izen ezaguna da eta bada ere izen arrunt askoa eta ondo hedatua. Hargatik, haren inpaktua hutsaren hurrengoa da.
|
|
|
Horrela bada, Belisana Diana bezain arrunta bilaka daiteke. Baten batek aukera lezake izena haren zentzu mugatu eta berezian, jatorri zeltari atxikirik,
|
baina
gehienek zentzu arruntez hautatuko lukete, hau da, modan dagoelako, pertsona ospetsu baten izena delako, berria delako...
|
|
|
Pertsona izen batzuk erabiltzea eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001).
|
Baina
ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere. Kontsumoa zatikaturik dago:
|
|
|
– XIX. mendean Euskal abertzaletasunak berrasmatu zuen bertoko izen tradizioa,
|
baina
ez zuen egin santu izendegia inposatu baino lehenagoko izenak berpiztuz, baizik eta izendegi hori, euskaldunduz? (literaturagile erromantikoek ere, kondairako?
|
|
|
Debeku hark bazituen salbuespen kasuak: espainierazko ez ziren hainbat toponimo Andra Mariren izenak zirenez onartu zituzten
|
baina
espainierazko ortografia erabilita (Aranzazu, Leyre, Iciar...) Debekua atzeraeraginez ezarri zen. Hilerrietan, erregistroetan... izen separatistak eta gorriak ezabatu eta aldatu zituzten.
|
|
|
Literaturako eta Andra Marien hainbat izen berreskuratu ziren horrela.
|
Baina
onespen horrek uste gabeko ondorio bat izan zuen, nolabait, iraultza bat ekarri zion euskal izengintzari. 1972an Jose Maria Satrustegik Euskal Izendegia, Nomenclátor Vasco argitaratu zuen.
|
|
|
Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak,
|
baina
Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero). Esan bezala, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.
|
|
|
Gaztelaniaz, esaterako, Trinidad, Cruz edo Alba izen anbiguoak aski erabili dira.
|
Baina
oso tematia da legegilea gai honetan; orain dela gutxi onartu den Sexu Identitatearen Eskubideari buruzko Legeak ere sexu bereizketa anbiguotasunik gabe ezarri nahi du: sexu identitatea dena dela ere, erregistroan pertsonak duen izena eta sexu identitatea egokitu behar dira.
|
|
|
Argitzeke dugu, ostera, zer gertatzen den abizenekin, zein den abizenak era normalduan ofizialtzeko eta erabiltzeko arduragabekeriaren arrazoia. Paradoxikoak dira, ortografia aldetik gutxienik,
|
baina
arruntak Argine Aguirre edo Arantza Ocaranza moduko izen abizenak.
|
|
|
|
Baina
esan dugun bezala, erakunde aditu eta ofizialen erabakien aurka oldartu da jende asko, eta beste askok, oharkabean, erabilera, okerren, bidez higatu egin ditu erabaki horiek.
|
|
|
«Herriaren interes biziarengatik, euskal izendegi batzuk argitaratu dira azken urteotan. Baliteke egileek borondate ona izatea,
|
baina
maiz zentzugabeko izenak hedatu dituzte zoritxarrez, hala nola Jose M. Bereciartuaren Catalogo de Nombres Vascos deritzanean (1977) ageri den Eztizen, gaztelaniazko. Dulce Nombre (de Maria), delakoaren balizko ordaina, euskal hitz ordenari muzin izenik (izatekotan:
|
|
|
Zergatik? Identitatearen logika nagusitu da izengintzan,
|
baina
badira ere bestelako aldatze joerak: baztertu dira izen konposatuak, nagusitu dira izen laburrak, hazi da izenen dispertsioa eta izenen stocka...
|
|
|
Nabaria da jendarteko egitura eta erakunde zenbaiten eraldaketa; garai honetako jendarte egiturek, zabalagoak eta malguagoak izanik, ez dute izenak ezartzeko arau zurrunik inposatzen. Behinola elizak, familiak, estatuak, klaseak, ideologiak eta abarrek arautzen zuten izena hautatzea;
|
baina
erakunde horiek, aukerakoak, bide dira gure oraingo honetan eta ez diegu onartzen,, gure baitatik?
|
|
|
Izendapen originalak: izen bereiziak, pertsonalak, inpaktu handikoak (esanguratsuak, harrigarriak)
|
baina
merkeak (prezio sinboliko gutxikoak: izen hautuaren asmoa aise antzemateko modukoak).
|
|
|
abizena da familia izena.
|
Baina
lehengo jendarteetan izenak ere bazuen eginkizun hori. Izenaren bitartez leinu edo familia genealogiak eraikitzen ziren lehen; gaur, berriz, bestelako genealogiak eraikitzen dira izenaren bidez:
|
|
|
Arestian esan dugun bezala, erreferentzia edo asmo hori antzematea nabaritasun kontua da. Ezin dugu jakin Martin Martin den haren aita edo aitite Martin zelako,
|
baina
sumatu ahal dugu Mohamed-ek baduela erlijio edota kultura musulmanarekin zerikusirik. Izendatze kodea nolako eskuragarria den; horra gakoa.
|
|
|
jaioberrien izenak hautatzean gurasoei eragiten dieten logika sozialei buruzkoa, hain zuzen.
|
Baina
logika horietatik harago, norberaren autonomia ageri da izena hautatzean eta, batez ere, izen hori defendatu behar denean izen hautatzea arautzen duten erakundeen aurrean.
|
|
|
nolabait esatearren, hurbilpen, bourdieuzale? batetik egin dugu
|
baina
–bourdieuosteko, kritika lagun; alegia, modak, gustuak edota hautatze irizpideak eragiten dituzten logika sozialak gurasoek euren hautapenetan zelan barneratu eta gauzatu dituzten izan dugu abiapuntu, baina analisiak aurrera egin du norberaren autonomia topatzeko asmoz:
|
|
|
batetik egin dugu baina, bourdieuosteko? kritika lagun; alegia, modak, gustuak edota hautatze irizpideak eragiten dituzten logika sozialak gurasoek euren hautapenetan zelan barneratu eta gauzatu dituzten izan dugu abiapuntu,
|
baina
analisiak aurrera egin du norberaren autonomia topatzeko asmoz: subjektuaren ekimen espontaneoa, kalkulu estrategikoa, plangintza erreflexiboa eta ebaluatua, baita, erresistentzia ordinarioa?
|
|
|
bere egiten ditu jendeak, prozesu horretatik sortzen da portaera kolektiboa.
|
Baina
harago joan behar dugu, egitura, egituratzaileetara, hain zuzen, haietan sortzen baita ekintza estrategikoa (ezagun denez, termino horietan deskribatu zuen Bourdieu k habitus kontzeptua).
|
|
|
Ez dute esanahirik.
|
Baina
, hala al da. Izenek ez al dute esanahirik?
|
|
|
Horregatik ez digute ezer esaten objektuari buruz, izendatu/ erakutsi baino ez dute egiten. Erreferentzia dute, bai;
|
baina
ez esanahirik. Ondorioz, inoizko, bataio primigenio?
|
|
|
|
Baina
, bestaldetik, zergatik deituko diogu zerbaiti izen bera erabiliz ez badago izenari dagokion izanik, izenak ez badu objektua eta izena uztar ditzakeen esanahirik. Ezaugarri deskriptibo aldakorretatik kanpo, zein da erreferentearen identitatea?
|
|
|
Alaitz izenak ez du ezer esaten.
|
Baina
erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela, gu geu gara izenari esanahia ematen diogunok: guk adierazten dugu zerbait, guk ematen dugu aditzera zer edo zer, guk esan nahi dugu zerbait...
|
|
|
Bistakoa iruditu arren, P. F. Strawson-ek (1976) defendatu behar izan zuen, B. Russell-en iritziaren kontra, adierazpenek edo adierazleek ez dutela ezer adierazten, hiztunak direla elkarri zerbait adierazten diotenak.
|
Baina
, dena den, erreferentearen kasuan ikusi dugun antiesentzialismo bera ezarri ahal zaio adierazleari. Horraino heltzen da adierazlearen ilusio performatiboa.
|
|
|
Esanahia ematea ez da aukera bat, etengabe eta nahitaez egin behar dugun lana baizik. Beste kontu bat da zeri eta nola eman esanahi bat edo beste,
|
baina
ematea bera ezinbestekoa dugu jendeok. Zentzudun mundu batean bizi beharra dugu, zentzukide den jendearekin:
|
|
|
99). Ezagutzen ez dudan pertsona baten izenak ez du ezer denotatzen,
|
baina
oso aberatsa izan daiteke konnotazioetan. Konnotazioa, Eco k dio, hartzailearen gogoan adierazle batek sorrarazten dituen kultur unitateen multzoa baino ez da (1974:
|
|
|
|
Baina
ez da nahikoa izan Elizarengandik jasotako izendatzearekin (ponte izena, argi dago, izen kristaua da, bataio pontean hartutako izen horri geroago irizpide administratibo bat ezarri zioten: aitaren izena,, patronimikoa?
|
|
|
hautatzeko irizpide zenbait, gustu zenbait, nahi eta zaletasun zenbait dituzten eragileak dira, haien arabera beren burua gidatzen dute, askotan kausak eta arrazoi, egituratzaileak? zeintzuk diren jakin barik,
|
baina
jendarteko jokorako sen praktikoa ondo barneraturik. Sen hori, funtsean, ekiteko eta pentsatzeko egitura zenbait baino ez da, Bourdieu k habitus deritzona.
|
|
|
da. Horrenbestez, habitusa da praktikaren gidaria,
|
baina
ez da soilik, programa, bat,, kapitala?
|
|
|
Goitik beherako hegemonia eredu hau ondo aztertu dute N. Elias-ek edo P. Bourdieu k, eta izenen kasuan Besnard eta Grange ikertzaileek (1993).
|
Baina
eredu horrenak egin zuen aspaldi. Izenak ez dira menderatzaileengandik herri xumearengana isurtzen, ez dira ere sortzaile edo igorle bakar baten sormenetik agertzen.
|
|
|
pertsona bat, izen bat.
|
Baina
izenak pertsonak adina ez direnez, abizenekin konbinatu behar dira pertsona bakana adierazteko eta bereizgarriak izateko.
|
|
|
Maider edo Auxkin izenak, esaterako, Maria edo Martin izenak baino nabariagoak dira europar izenen multzoan eta, ondorioz, pertsona, singularrago? etiketatzen dute,
|
baina
aldi berean eginkizun identitarioa betetzen dute: euskal talde kategoria edo labela ezartzea.
|
|
|
|
Baina
Bourdieu k ez du baztertzen ez juizio kritikoa (hau da, berari eragiten dioten faktoreak antzemateko eta haiei aurre egiteko gai den juizioa), ezta ekintza autonomoa ere. Gogora dezagun Bourdieu ren lanak oinarri izan dituela bai, harremanak?
|
|
|
|
Baina
zer nolako agenteaz ari gara. Jendartean ohi denez, izaera askotako indarrak bildu egiten dira ekintza ildo batera, bat egite horri, subjektu tasuna?
|
|
|
|
Baina
zatikatzea ekintza erregimenen baitara ere heldu da. Ekintza erregimenak askotarikoak dira jendarte eremu guztietan erresistentziak eta dibergentziak daudelako.
|
|
|
sortzen den berezko erresistentzia azpimarratu nahi izan zuen. Arte horiek ez dute mintzaira propiorik, ezin dute euren buruaren konturik eman eta ez dira gai gogoeta eta berbaldi propioa egiteko,
|
baina
arte horiek dira eguneroko bizitzaren jakintza, eta bizimodu arruntean modu askotara agertzen dira trebetasun praktiko horiek. Haietan ikusten du De Certeau k, erresistentziaren erregimena?:
|
|
|
lapurreta txikiak, merkatariak bezeroaren onerako egiten dituen hanka sartzeak, enplegatuek elkarri zuritzen dizkioten ordu galduak... horrelako ekintzek ez dute diskurtso bat osatzen, ez dira ageriko erresistentzia ideologizatu eta gogoetatsu baten emaitzak: ez dira, esaterako, bizitzaren merkatu bihurtzearen aurkako ideologia baten erresistentzia zantzuak,
|
baina
merkatu harremanei garapen erosoa eragozten diete. Keinu horiek ez dira eraz irakatsitako azturen emaitza, aitzitik, subjektuek, berezko eragileak diren aldetik,, berez?
|
|
|
Horrenbestez, jendeak sistemak eta erakundeek bere hartan jarrai dezaten laguntzen du,
|
baina
ez itsumustuan; eguneroko bizitza praktikoak badu berezko logika eta horrek jarraipenari mugak eta eragozpenak jartzen dizkio. Erresistentzia arrunteko ekintza gehienak diren direnean jotzen ditu jendeak, hau da, aitor du erresistentzia ekintzak direna; baina, hala ere, ez ditu diskurtso batez zuritzen edota legitimatzen.
|
|
|
Horrenbestez, jendeak sistemak eta erakundeek bere hartan jarrai dezaten laguntzen du, baina ez itsumustuan; eguneroko bizitza praktikoak badu berezko logika eta horrek jarraipenari mugak eta eragozpenak jartzen dizkio. Erresistentzia arrunteko ekintza gehienak diren direnean jotzen ditu jendeak, hau da, aitor du erresistentzia ekintzak direna;
|
baina
, hala ere, ez ditu diskurtso batez zuritzen edota legitimatzen. Horrela, bada, diskurtso adituen orobatzea, etengabeko zaingoa eta kontrola higatzen ditu erresistentzia arruntak, eta hortxe dute sorleku erresistentzia kolektibo antolatu guztiek.
|
|
|
pasioa, kalkulua, jendarte inertzia, erresistentzia, senide arteko negoziazioa, mota guztietako transakzioak (erakundeekikoak barne)... Ikerketa honek erreakzio kasuetara jo du, kasurik berritzaileenak,
|
baina
ez, nahitaez,, erreflexiboenak?, ezta kapital (linguistikoa, kulturala, ideologikoa) handiena dutenak ere14.
|
|
|
Pertsona horien ustez, izena hautatzea guztiz pertsonala izan da, erabakia kanpo eraginetatik aparte hartu dute edota eragin horiekin distantzia nahikoa harturik. Badakite eraginak hor direla,
|
baina
haien ustetan oldez hartu dute azken erabakia, eragin horiek ez baitute izena hautatzea erabat bideratzen. Autonomiarenganako uste hura indartu egiten da erakundeen debeku edota murrizketekin topo eginez gero.
|
|
|
nolakoa behar duen arautu egin dute... Egia esan, arau horiek ez dute herri erabilera zedarritzen,
|
baina
elkarrekintza publikoak eta ofizialak indar betean arautzen dituzte.
|
|
|
Zein izango dira haren hizkuntza, hezkuntza, balioak...? Bistan da, mundu guztiak ez du gogoeta sakonik egiten,
|
baina
, oro har, seme alabak aurretiaz ondo taxututako proiektuak dira.
|
|
|
Izenaren eufonia, esanahi etimologikoa, identitate edo jatorri kulturala eta linguistikoa, originaltasuna, hurbiltasuna... ezaugarri horiek guztiak hartu behar dira kontuan artez hautatzeko. Beti ez da modu esplizitu batez eta intentzio argiz egiten,
|
baina
gurasoek badakite zer dagoen jokoan, oso dira jakintzaren gainean. Bourdieu k, jarrera naturala?
|
|
|
Bourdieu k, jarrera naturala? zeritzonarekin dihardute, alegia, jokoan dagoena zer den ondo jakinda
|
baina
zuzeneko jakintza praktiko batekin.
|
|
|
Naturaltasun praktikoa galtzen ari da joko eremu honetan; izenena ere eremu berezitua eta arroztua bilakatzen ari da eta, hala izanik, pertsonek egoera anbiguoan jardun behar dute: batetik, erabaki pertsonala hartzera behartuta daude, ez dabil hor lehengo erakundeen irizpide itxirik,
|
baina
, bestetik, erakundeek hainbat muga jartzen dute, kasu gehienetan, gainera, jendeak ez du muga horien berririk. Hau den hau egiaztatu dugu gure ikerketan:
|
|
|
Literaturako, mitoetako edo toponimia zabaleko izenak onartu dira modu horretan. Legeak dionez «kontuan hartu behar da gure herriaren errealitate sozial, kultural eta politikoa»,
|
baina
kasu guzietan Erregistro Zibilak du azken hitza.
|
|
|
AEBn, adibidez, oso ezagunak dira Alexis, Taylor, Lauren eta beste izen androgino asko.
|
Baina
, kasu askotan doinu aldaketaz markatzen dira gizonezko eta emakumezko aldaerak (Lieberson, Bauman & Dumais, 2000).
|
|
|
areagotu duten liburuetako baten bat aipatzen du, eta salatu ez direla «sexu bereizketaz axolatzen».
|
Baina
kasu guztietan bestelako irakurketa egin daiteke, Knörrek berak aipatzen duen «interes biziaz»: herri sormena da hor ageri dena, jendearen ekimen nahasia eta kontrolagaitza, bizia eta bizigarria.
|
|
|
belaunaldien segida izenetan zelan zertzen den aztertzeko ikusi egunkarietako eskeletan agertu ohi diren hiruzpalau belaunaldien arteko aldeak, eta garaikidetza zentzuari dagokionez aztertu nola eskolakideen izenak naturaltasun osoz hartzen diren, denbora gabeko izenak? balira bezala, hau da, unibertsalak izango balira bezala (unibertsalak ez direla ikasiko da denboraz,
|
baina
orduan normalak eta betikoak bilakatuko zaizkigu).
|
|
|
Jendarteko eremu guztiek barne borroka eta tentsio ugari dute, eremuen arteko harremanak ere nahikoak dira gatazkatsuak. Zentzu batean, eremu bat ulertze eta interpretatze erkidegoa da, diskurtso eta ekintza erkidegoa den bezala;
|
baina
bakarrik zentzu batean; izan ere, eremuko eragile onartuek ere norgehiagoka eta lehian dihardute nagusitasuna lortze aldera.
|
|
|
Izan bada izendatzea (izena hautatzea eta izena erabiltzea) arautzen duen logika sozial bat.
|
Baina
aldi berean, izen batzuk hautatuz eta erabiliz, bestetzuk ahaztuz eta zokoratuz, jendeak jendartea egituratzen du, hau da, izendatzea jendartea egituratzeko jarduera bihurtzen du. Horrez gain, izendatze praktikek gizarte taldeen arteko bereizketak eta aldeak indartzen dituzte.
|
|
|
Menderakuntza, horren arabera, lortu ezin dugun kapital baten mendean egotea da. Onartzen dugu kapital haren balioa
|
baina
ezin dugu lortu: haren mendean gaude.
|