|
2008
|
|
|
|
Baina
–Proposito experimental 56, serieko emaitzak ez ziren nahiko izan Oteizarentzat bere helburuak lortzeko, eta hurrengo bi urteetan, 1959 arte, Cajas vacías eta Cajas metafísicas deituriko eskultura sorta burutu zuen, aurrekoen hustutze prozedura azken muturreraino eramanez.
|
|
|
Oso oso babesturik sentitzen nintzen.
|
Baina
, zerengandik babestu nahi nuen nik. Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala?
|
|
|
|
Baina
ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Quousque tandem?! ekin artea zer den azaltzen digu Oteizak.
|
Baina
noski, hori jakiteko lehenik artista izan behar da, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu behar da. Hau gertatzen denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo dioen bezala, Quousque tandem?!
|
|
|
eta, oro har, Oteizaren lan osoa ikuspuntu batetik begiratzea litzateke, batez ere 1963 urtetik aurrera gertatu zena kontuan hartuko lukeen ikuspuntu batetik.
|
Baina
, Oteizaren Makla eskulturen forma ikuslearen ikuspuntua mugitzearekin batera aldatzen bada, Quousque tandem?! obraren kasuan ere horrela gertatzen da, esan baitugu liburu eskultura bat dela.
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago dena; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi berean aplikatzea posible dela ondoriozta baitezake bateragarriak direla ikusiz gero.
|
Baina
, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela. Zentzu horretan, bere garaian Vienako Hitzarmenaren erredakzio komitearen presidentea zen M. Yasseen ek esan bezala, komenigarria litzateke honako hau geratzea:
|
|
|
Parte hartze eraldatzailea, nolabait, enpoderamendua sortzen duena dela definitu dugu.
|
Baina
horrek zehazki zer suposatzen duen jakiteko aurretiaz jakin behar dugu nola egikaritzen duen botereak. Boterea kontzeptu konplexua da, aldi berean, gaitasun bat, erlaziozko fenomeno bat eta egiturazko fenomeno bat izan baitaiteke.
|
|
|
Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995).
|
Baina
beste alde batetik, boterea zero batura terminoan planteatzen badugu, batzuen enpoderamendua gatazkatsu bihurtzen da, horrek beste batzuen botere galera suposatzen baitu.
|
|
|
zenbat eta nabarmenagoak, orduan eta efektu handiagoa, zenbat eta arrotzagoak edo ohiko izenetatik urrunagoak izan, orduan eta efektu handiagoa.
|
Baina
efektu hori positiboa edo negatiboa izan daiteke, estimua edo arbuioa, atxikimendua edo mespretxua... Izen berberak ere modu askotara ulertu ahal dira; izan ere, izen baten balioa ezagutzeko zein gizarte eremutan, zein zentzu komunitatetan eta zein koderen arabera sortu den jakin behar dugu.
|
|
|
Belisana izen zelta da, haren kutsu arkaiko eta etnikoari esker balio sinboliko handia du.
|
Baina
, bistan da, Diana Lady Di haren izen ezaguna da eta bada ere izen arrunt askoa eta ondo hedatua. Hargatik, haren inpaktua hutsaren hurrengoa da.
|
|
|
Pertsona izen batzuk erabiltzea eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001).
|
Baina
ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere. Kontsumoa zatikaturik dago:
|
|
|
Literaturako eta Andra Marien hainbat izen berreskuratu ziren horrela.
|
Baina
onespen horrek uste gabeko ondorio bat izan zuen, nolabait, iraultza bat ekarri zion euskal izengintzari. 1972an Jose Maria Satrustegik Euskal Izendegia, Nomenclátor Vasco argitaratu zuen.
|
|
|
Gaztelaniaz, esaterako, Trinidad, Cruz edo Alba izen anbiguoak aski erabili dira.
|
Baina
oso tematia da legegilea gai honetan; orain dela gutxi onartu den Sexu Identitatearen Eskubideari buruzko Legeak ere sexu bereizketa anbiguotasunik gabe ezarri nahi du: sexu identitatea dena dela ere, erregistroan pertsonak duen izena eta sexu identitatea egokitu behar dira.
|
|
|
|
Baina
esan dugun bezala, erakunde aditu eta ofizialen erabakien aurka oldartu da jende asko, eta beste askok, oharkabean, erabilera, okerren, bidez higatu egin ditu erabaki horiek.
|
|
|
abizena da familia izena.
|
Baina
lehengo jendarteetan izenak ere bazuen eginkizun hori. Izenaren bitartez leinu edo familia genealogiak eraikitzen ziren lehen; gaur, berriz, bestelako genealogiak eraikitzen dira izenaren bidez:
|
|
|
jaioberrien izenak hautatzean gurasoei eragiten dieten logika sozialei buruzkoa, hain zuzen.
|
Baina
logika horietatik harago, norberaren autonomia ageri da izena hautatzean eta, batez ere, izen hori defendatu behar denean izen hautatzea arautzen duten erakundeen aurrean.
|
|
|
bere egiten ditu jendeak, prozesu horretatik sortzen da portaera kolektiboa.
|
Baina
harago joan behar dugu, egitura, egituratzaileetara, hain zuzen, haietan sortzen baita ekintza estrategikoa (ezagun denez, termino horietan deskribatu zuen Bourdieu k habitus kontzeptua).
|
|
|
Ez dute esanahirik.
|
Baina
, hala al da. Izenek ez al dute esanahirik?
|
|
|
|
Baina
, bestaldetik, zergatik deituko diogu zerbaiti izen bera erabiliz ez badago izenari dagokion izanik, izenak ez badu objektua eta izena uztar ditzakeen esanahirik. Ezaugarri deskriptibo aldakorretatik kanpo, zein da erreferentearen identitatea?
|
|
|
Alaitz izenak ez du ezer esaten.
|
Baina
erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela, gu geu gara izenari esanahia ematen diogunok: guk adierazten dugu zerbait, guk ematen dugu aditzera zer edo zer, guk esan nahi dugu zerbait...
|
|
|
Bistakoa iruditu arren, P. F. Strawson-ek (1976) defendatu behar izan zuen, B. Russell-en iritziaren kontra, adierazpenek edo adierazleek ez dutela ezer adierazten, hiztunak direla elkarri zerbait adierazten diotenak.
|
Baina
, dena den, erreferentearen kasuan ikusi dugun antiesentzialismo bera ezarri ahal zaio adierazleari. Horraino heltzen da adierazlearen ilusio performatiboa.
|
|
|
|
Baina
ez da nahikoa izan Elizarengandik jasotako izendatzearekin (ponte izena, argi dago, izen kristaua da, bataio pontean hartutako izen horri geroago irizpide administratibo bat ezarri zioten: aitaren izena,, patronimikoa?
|
|
|
Goitik beherako hegemonia eredu hau ondo aztertu dute N. Elias-ek edo P. Bourdieu k, eta izenen kasuan Besnard eta Grange ikertzaileek (1993).
|
Baina
eredu horrenak egin zuen aspaldi. Izenak ez dira menderatzaileengandik herri xumearengana isurtzen, ez dira ere sortzaile edo igorle bakar baten sormenetik agertzen.
|
|
|
pertsona bat, izen bat.
|
Baina
izenak pertsonak adina ez direnez, abizenekin konbinatu behar dira pertsona bakana adierazteko eta bereizgarriak izateko.
|
|
|
|
Baina
Bourdieu k ez du baztertzen ez juizio kritikoa (hau da, berari eragiten dioten faktoreak antzemateko eta haiei aurre egiteko gai den juizioa), ezta ekintza autonomoa ere. Gogora dezagun Bourdieu ren lanak oinarri izan dituela bai, harremanak?
|
|
|
|
Baina
zer nolako agenteaz ari gara. Jendartean ohi denez, izaera askotako indarrak bildu egiten dira ekintza ildo batera, bat egite horri, subjektu tasuna?
|
|
|
|
Baina
zatikatzea ekintza erregimenen baitara ere heldu da. Ekintza erregimenak askotarikoak dira jendarte eremu guztietan erresistentziak eta dibergentziak daudelako.
|
|
|
AEBn, adibidez, oso ezagunak dira Alexis, Taylor, Lauren eta beste izen androgino asko.
|
Baina
, kasu askotan doinu aldaketaz markatzen dira gizonezko eta emakumezko aldaerak (Lieberson, Bauman & Dumais, 2000).
|
|
|
areagotu duten liburuetako baten bat aipatzen du, eta salatu ez direla «sexu bereizketaz axolatzen».
|
Baina
kasu guztietan bestelako irakurketa egin daiteke, Knörrek berak aipatzen duen «interes biziaz»: herri sormena da hor ageri dena, jendearen ekimen nahasia eta kontrolagaitza, bizia eta bizigarria.
|
|
|
Izan bada izendatzea (izena hautatzea eta izena erabiltzea) arautzen duen logika sozial bat.
|
Baina
aldi berean, izen batzuk hautatuz eta erabiliz, bestetzuk ahaztuz eta zokoratuz, jendeak jendartea egituratzen du, hau da, izendatzea jendartea egituratzeko jarduera bihurtzen du. Horrez gain, izendatze praktikek gizarte taldeen arteko bereizketak eta aldeak indartzen dituzte.
|
|
|
obra bukatu bat egin zuela pentsatzen zukeen.
|
Baina
2006ko liburua idatzi behar zuela sentitzean, ohartu zen ez dela obra bukaturik, bukatu gabe gelditzen direla beti, ez dietela galdera existentzialei behin betiko erantzun fermurik proposatzen ahal. Beraz, erran daiteke lehen liburua ez daitekeela osoa izaten ahal.
|
|
|
|
Baina
poeta frantsesa neoplatonismo etsigarri horretatik laster ateratzen da. Bere misioak ez du gehiago izan behar edozein «Ideia» platonikoren bilaketa alferra, zeinetik Gizakia tragikoki bereizia izan baitzitekeen.
|
|
|
zentzugabezian, Menturak manatzen duen Unibertsoaren kaos menderaezinean hondoratzeko arriskua betikotz saihestua liteke unibertsoaren zortea ordenatzaile litekeen «Liburuan», bere burua miresten lukeen Espirituarentzat.
|
Baina
hori berez lan burutuezina eta gezurtia da. Poetak Mentura menperatu nahi lukeela dio, benetan kontrolpean daukan sistema baten makinerian finkatuz, baina Menturaren Ideia mentala baizik ez du eskupean; Gizakiak bere ideiak baizik ez ditu ordenatzen ahal, eta ez haien erreferenteak:
|
|
|
|
Baina
, «Libururat» helaraztean, idazleak ez du errealitatea deskreatzen ahal baizik, ezeztatuz («abolir»), goibelduz, desitxuratuz, hari arkitektura fikziozko, gezurti, artifizialki sistematiko bat emanez, giza ordenak bakarrik agindua, horrela geure burua egiazko jakitateaz zapuztuz. Munduko beste errealitateak bezala, giza Izpirituan baizik «lorea» («la fleur») ezinbestez «edozein azautik kanpo» («hors de tout bouquet») existitzen den bezala, «nozio soil» gisa («notion pure», Poésies, op., 259 or.), hitz jokoetan bakarrik, eta are gehiago guztien bultzatzailea dirudielako, Mentura ez da Gizakiaren eskupeko, hitzen birtualitatean baizik dagoelako.
|
|
|
Ni hortik gibelera itzuli naiz eta orain beranduegi da enetzat.
|
Baina
zuk irakurle maitea, bidaia benturos hori egin nahi baldin bazenu eta ni baino urrunago joan, jakin ezazu hortik eguzki sortzera joanez itzulia egin daitekeela. (Septentrio, 85 or.)
|
|
|
|
Baina
ez du horrek A. Arkotxa geldiarazten: bere irakurleak gonbidatzen ditu berak duen benetako giza abentura bereganatzeko desmartxa imitatzera, jadanik aipatu dugun Ihoan Mandabilla lehengo itsasgizonaren aholkua kontuan hartuz.
|
|
|
|
Baina
orduan, errealitateak ez badu liburu baterat bururatzekorik, ez baitugu hartaz deus berririk erraten ahal, zergatik A. Arkotxak oraino idazten ote du. Bi erantzun egoki dira galdera horrentzat.
|
|
|
|
Baina
ez dira bi Septentrio ak mintzaira eta kultura baten defentsa soil horretarat apaltzen ahal3, arrazoi bakar hauengatik bederen: bigarren liburua frantsesez da, eta gaztelaniazko bertsioa berrikitan argitaratua izan da, oraino desberdina.
|
|
|
|
Baina
zer balio dute obra, despendio eta lan horiek guziek orai arte bezala kampo herriek lehertzen balin bagaituzte bihiz eta aziendez eta gehiago dena hiri handitan diren tratularien meneko bizi behar. Gure ganat zuzenki ethorri behar luken dirua badoha kampo herritarat; guretzat bakharrik gelditzen dire gaizki saldu ondoan gure bihiak eta aziendak, zergak, phetchak eta bethi eta gehiago pagatzeko izurritea.
|
|
|
|
Baina
posible al da bestelako antolaketa eredurik. Erantzuna baiezkoa da:
|
|
|
Azaleratzen ari den antolaketa eredu berrian, enpresako zuzendaritza taldeak giro aproposa sortu behar du enpresaren baitan talde autoantolatuak behin eta berriro eratu eta garatu daitezen eta ingurunearekin harremana izan dezaten, horixe baita giltzarri nagusia kanpo zein barneko konplexutasunekin era adimentsuan tratatzeko16
|
Baina
horrek ez dakar jarduera enpresarialaren desplazamendu edo nahasketarik; kultura indartsu batek, printzipio eta balio bateratu batzuk muinean sustraituta dauzkanak, argitasuna eta gidaritza eskaintzen dizkie eguneroko zereginei.
|
|
|
Horrek esan nahi du merkatuak enpresei lan egiteko prozedura edo jardunbide egoki eta egonkorra exijitzen diela.
|
Baina
era berean, gauza jakina da produktuen bizi zikloa eta berrikuntzen ustiatze aldia zeharo murrizten ari dela, eta, bistan denez, horrek adierazten du merkatuak sormena/ berrikuntza ere exijitzen duela.
|
|
|
Ohituta daude elementu ukigarriak kudeatzen eta horiek ekoizkortasunean eta kostuetan duten eragina neurtzen.
|
Baina
orain premiazkoa da elementu ukiezinak neurtzea eta, nola egiten da hori7?
|
|
|
|
Baina
esan bezala, enpresa kudeaketarako jakintzaren sorkuntzan moden fenomenoa izan da aipatuena. Kudeaketa moda (managerial fad) terminoa Abrahamson irakasleak jendarteratu zuen.
|
|
|
Frankistek, berriz, 31 hildako eta 224 zauritu izan zituztela adierazi zuten.
|
Baina
zenbaki hori Legutioko goarnizioari dagokio. Ez ditu kontuan hartzen laguntzera etorritako tropek izandako hildako eta zaurituak.
|
|
|
Kritikak azaldu aurretik, bidezkoa da gogoraraztea gudari eta milizianoek nahiko diziplina maila altua erakutsi zutela, baja asko izan arren, borrokan jarraitu zutelako, ihesari eman gabe, kasu gutxi batzuetan salbu.
|
Baina
, oro har, ofizial eta sarjentu boluntarioak ez ziren gai diziplina errespetatzeko, ezta betearazteko ere. Horren erakusle dugu, besteak beste, Gordexolaren erretiratzea Nafarreteko porrotaren ostean, inongo baimenik gabe.
|
|
|
Armada prestatu egin behar zen eta ekintza txikietan erabili boluntarioak, eta derrigorrez joandakoak, benetako soldadu bihurtzeko.
|
Baina
, tamaina handiko erasoa egitea erabaki zen (Sanjuan, 1974: 138).
|
|
|
Are txikiagoa Lehen Mundu Gerrako enfrentamentuekin alderatuz gero (britainiarrek 24.000 lagun galdu zituzten Somme-n goiz bakar batean).
|
Baina
borrokan aritu zirenak ez ziren heriotza tresneriako pieza hutsak, pertsonak ziren, aurpegi eta ideia propioekin eta galera hondamendia izan zen lagun eta ahaideentzat. Horregatik, behar bada, 1977an Itxarkundiako kideak Legution bildu zirenean, Lizaso komandanteak batailoiko hildako guztien izenak aipatu zituen, banan banan, bizirik geratu zirenen oroimenean hobeto gordetzeko.
|
|
|
9 Agirreren arabera bere eginkizun bakarra ikuskatzaile lana izan zen, eta militarren esku utzi zuen operazioen zuzendaritza.
|
Baina
, porrotaren ostean, zenbait sektorek berari leporatu zioten porrotaren ardura nagusia, (Aguirre, 1978: 36).
|
|
|
Izan ere, Bilbori dagokionez, Getxon garatu ziren intentsitate baxuko auzune gehienak, Bilboko pilaketa arazoak konpentsatu nahian edo11
|
Baina
orain, berriz, murrizketak eta orientazio aldaketak heldu dira. Konturatu baitira arlo desberdinetako adituak, ezen eredu intentsiboek arazoak bazekartzaten, eredu estentsiboek dakartzatenak ez direla gutxiago.
|
|
|
10 LZE eta LAP, batzuk onarpen prozesuan eta beste batzuk elaborazio prozesuan daude oraindik (elaborazio batzuk Foru Aldundien esku eta beste batzuk Eusko Jaurlaritzaren beraren esku).
|
Baina
betiere, azken onarpena Eusko Jaurlaritzak eman behar dio.
|
|
|
Horren helburua, lurraldearen garapen orekatuagoa eta koherenteagoa lortzea da.
|
Baina
ondorioz, lurzoru urbanoaren hedapena sustatzen da, eta hain justu, hain urbanoak ez diren tokietan kontzentratuta.
|
|
|
Horrela, brownfields edo lurzoru marroi asko egon da eta dago oraindik ere Bilbo Handian, industria birmoldaketaren ostean libratutako azaleretan.
|
Baina
, orain artean etxebizitzetarako erabilerak ez diren lehentasunak izan dira gehienbat halakoetan, eta bitartean, Bilbok handitzen segitu du bere periferian, eraikuntza berriaren eskutik. Hor gauzatu da, hain zuzen ere, etxebizitza politika, babestutako etxebizitzen eta etxebizitza sozialen eraikuntza, esaterako, sortu berri den Miribila auzoan.
|
|
|
|
Baina
gainera, lurzoru marroi hauek eskainitako azalerak hiritarren etxebizitza beharrak asetzeko ez erabiltzeaz gain, benetan gauzatu diren proiektuek, eta, oro har, hiri politika berriek, gentrifikazio prozesuak jarri dituzte martxan (Vicario eta Manuel, 2003). Gentrifikazio prozesuak zona deprimituetan gertatutako errehabilitazio errresidentzialaren eskutik etortzen dira baina ez errehabilitazioaren ondorio isolatu moduan, baizik eta hiriaren berregituratze prozesu zabalago baten ondorio gisa.
|
|
|
Azkenaldian oso modan jarri den kontzeptua da jasangarritasuna, eta hitzean eta hortzean darabilte politikariek, akademikoek, zein beste askok eta askok.
|
Baina
kaleko hizkeran hitz egiten denean ingurumen jasangarritasunera mugatzen da gehienetan kontzeptu honen esanahia. Bere berezko esanahia, berriz, askoz zabalagoa da.
|
|
|
Eta bigarren ereduan, hiriaren hazkundea, jada existitzen diren hiri lurrak berrerabiliz egingo da, lur marroiak berrerabiliz. Kasu batzuetan, baldintza txarretan dagoen zerbait desegin eta ordezkatuz, besteetan, dagoena berrituz eta hobetuz6
|
Baina
, dena dela, lur urbanoaren azalera ez da handituko garapen eredu honekin.
|
|
|
Izan ere, dentsitate baxuegiei loturiko gehiegikerien kontzientzia harturik, etorkizunean arazo hau kontrolatzeko neurriak hartu nahi dira.
|
Baina
, finkaturiko ildo eta muga horiek errespetatuta, praktikan, udalek izango dute azken batean zer, non eta nola egingo den erabakitzeko eta exekutatzeko ardura, beraien baliabideak kudeatzeko ardura, alegia.
|
|
|
|
Baina
, aipatu tresnen egokitasunaren inguruko eztabaidak alde batera utzita, beraien ekarpenak balioetsi behar dira. Batetik, tresna hauen bitartez hiri eredua berrorientatzeko saiakerak gauzatu izana azpimarratu behar da.
|
|
|
Hala ere, esan beharra dago hizkera askotan ari dela gertatzen honako fenomeno hori (Lekeitio, Ondarroa, Azpeitia, besteak beste).
|
Baina
bada helduaren hizkeran salbuespen bat: astú.
|
|
|
da lan munduak edota formazioarenak, bi komunitateentzako (etorkinena eta autoktonoena) ohikoak diren neurrian, funtzio sozial hori bete zezaketela.
|
Baina
, errealitatea, bestelakoa da: emakume etorkinek parte hartzen duten laneta formazio espazioetan, nagusiki, etorkinak diren emakumeek baino ez dute parte hartzen.
|
|
|
|
Baina
, pertsona guztiek ez dituzte aukera berdinak beren herrialdeetatik ateratzeko eta migrazio prozesu bati ekiteko. Ekialdeko europarrek eta latinoamerikarrek, Magrebeko emakumeek baino esker gehiago adierazten dute aukera hau izateagatik, F (2,192)= 3,40; p= 0,035 Antzekoa jazotzen da gaur egun duten satisfazio mailarekin, magrebtarrek satisfazio txikiena adierazten dute, eta latinoamerikarrek, berriz, handiena, F (2,132)= 6,85; p= 0,001.
|
|
|
Lehen aipatu bezala, jatorri desberdineko etorkinen arteko harremanak dira emakume etorkinen sare sozial nagusiak.
|
Baina
badira emakumeak euren jatorrizko komunitatekoak diren emakume etorkinen inguruko iritzi negatiboa dutenak eta, beraz, haiekiko konfiantzarik ez duten neurrian, esparru horretatik kanpora bilatzen dutenak euren babes sarea. Alabaina, babes edo laguntza sare horiek, jatorrizko herrialdeko kideek osaturikoak, garrantzitsuak dira emakume askorentzat.
|
|
|
ez dira ikusten diren lanak, lan baldintzak prekarioak dira eta gizarteak ez ditu baloratzen.
|
Baina
badira ere traba edo muga etorkinei buruzko diskurtso sozialak, asko eta asko xenofoboak eta arrazistak.
|
|
2009
|
|
|
zuzen paraleloak, zuzen perpendikularrak...
|
Baina
ez da horren aldeko jokaera garbia antzematen testuetan; goragoko adibideetan egiazta daitekeen bezala, hiru aukera erabili dituzte: singularra, plurala mugagabearekin eta plurala.
|
|
|
Guk lehenengo agerpena hartu dugu kontuan.
|
Baina
hitz bat beste esanahi batekin agertzen bazen aurrerago, hitz berritzat hartu dugu.
|
|
|
|
Baina
, ortografiaz gain, badago garrantzi handia duen ezaugarri bat: egile batzuek ikusi zuten euskal ahozko zenbakikuntza eta matematikako zenbakikuntza ez zetozela bat; lehenak oinarri gisa hogei eta hamar erabiltzen dituen bitartean, bigarrenak hamar erabiltzen du.
|
|
|
B ut why dri ves on that
|
Baina
zergatik d oa hain Manner verb+ Ne utral verb+ t verb M4
|
|
|
But soon there
|
Baina
last er haizea Other verb+ Path verb+ t verb P8
|
|
|
Yet she sai l ed soft l y
|
Baina
l ehun na begatu z Matmer verb+ Manner verb+ M2 t oo (104) a ldibereat1 (105) manner compl manner compl
|
|
|
|
Baina
Talmyren ikerketetan oinarrituz Slobinek atera zituen ondorioak euskarari aplikatzerakoan, hainbat arazorekin egiten dugu topo, Iraide Ibarretxe Antuñanok hainbat artikulutan frogatu duen bezala (Ibarretxe Antuñano, 2004a; Prentsan).
|
|
|
Zaila da definitzea non dagoen behetik eta non goitik soldata duinaren muga.
|
Baina
hedabide publikoetako ordainsariekin alderatuz gero, orain arteko kopuruak baxuak direla esan daiteke. Izan ere, 2007an kategoria beretan ari ziren langileek ETBn zuten hileroko soldataren estimazioa24 honakoa litzateke:
|
|
|
Herri aldizkariekin konparatuta nik uste dut antzekoak izango direla.
|
Baina
argi utzi nahi dut direla euskarazko komunikabide batek izan ditzakeen soldatarik hoberenak. Hala ere, euskarazko hedabideetan ari den jendeak gehiago kobratu lukeela uste dut.
|
|
|
Esaterako, VILAU MEDIAn EITBNETek% 50eko du bestelako enpresa pribatuekin batera eta bertako presidentea, EITBNETekoa da.
|
Baina
EITBko Administrazio Kontseiluak46 ez ditu enpresa horiek kontrolatzen, VILAU MEDIAREN kasuan partizipazioa% 50 delako eta horren gaineko kontrola izateko% 51 izan lukeelako.
|
|
|
80) 7 XIX. mendeko Gasteizko Agirre apaizgaitegia ere ildo beretik jaio zen (Arrieta, 1992).
|
Baina
iniziatiba handi eta garesti hauek, nahiz eta ezagunenak eta nabarmenenak izan diren, ez dira ez bakarrak, ezta gehienak ere. Hauekin batera, emigrazio abiapuntuak izan ziren ia hiri, herri eta herrixka gehienetan beste iniziatiba apalago baina ugariagoak metatu ziren.
|
|
|
Nolabait, migratzaileak urrutiko lurralde hartan herrimina galdu ez duela adierazi nahi du; eta bide batez, bere jaioterrian Amerikan lortu duen arrakastaren gizarte balioa ezagutarazteko esfortzua egiten du.
|
Baina
horren ukapena egin gabe, beste balio praktikoago bat ere bilatu ahal zaio. Normalean, migrazioa ez zen pertsona bakar baten kontua, talde batena baizik.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi helburu horiek oso zehaztuta zeudenik, horrexegatik euskal etxe bakoitzaren bilakaerak ibilbide bana hartu ohi du.
|
Baina
hala ere, guztiak puntu batean bat zetozen: kanpoko kolektibitate hauen euskaltasunaren defentsan.
|
|
|
266).
|
Baina
euskaldunek, italiarrek eta beste talde migratzaile askok ez bezala, ez zuten jaioterrian Amerikara eraman zezaketen eredurik; nonbait euskal hezkuntza bati hasiera eman nahi bazitzaion Amerikan, hutsetik hasi behar zuten.
|
|
|
Diru falta izan zen, azkenean, ideia hau gauzatzen utzi ez zuen arazo bakarra.
|
Baina
hazia jarrita laga zuen, hurrengo egitasmoek jarraituko zuten bidea markatuz. Horrela, gero eta ahots gehiago agertu ziren Argentina eta Uruguaiko euskal kolektibitatean, bide honi berreusteko eta benetako euskal hezkuntza emango luketen euskal ikastetxeak fundatzearen alde.
|
|
|
Horien artean ezagunenak, dudarik gabe, egun «euskal etxeak» izenarekin ezagutzen diren elkarteak dira, elkarri laguntzeko eta folklorea sustatzeko ekintzak biltzen dituztenak.
|
Baina
horiez gain, baziren ere hain ezagunak ez diren beste instituzio batzuk. Hezkuntza, orobat, euskal emigranteek sorturiko erakundeen helburuen artean bazegoen.
|
|
|
euskaldunek alde batera utzi behar dituztela beraien ezberdintasunak eta, batuta, euskal familia goratu behar dutela, alegia.
|
Baina
ez da artikulu horrekin bultzatu nahi duten ideia bakarra. Sortu beharreko beste euskal etxe horren barruan Ipar eta Hego Euskal Herriko euskaldunak batu behar dituen etxea lortzea, alegia17:
|
|
|
|
Baina
zer gertatu zen Montevideon finkatuta zeuden euskaldunen artean. Zergatik euskal etxerik ez izatetik bat batean bi izatera pasatu ziren?
|
|
|
euskaldun batzuk beste batzuekin batzeko nahiarekin, euskal batasuna haustearen errudunak direla.
|
Baina
zer euskal batasunaz ari da Bilbao. Badakigu Bilbaok defendatutako ideia Euskaria Español eta liberal bat dela, zer ikusi ote du orduan, beste euskal etxea sortu nahi duten pertsonen ideologian?
|
|
|
Hermenegildo Aramendiren ideologia zer nolakoa zen ikusteko, ez da oso urrun joan behar jakiteko bera EAJkoa zela.
|
Baina
zer ziren harentzat euskaldunak. La Baskoniako artikulu honetan hau idazten du euskaraz33:
|
|
|
|
Baina
ez litzateke gaizki etorriko jakitea zergatik jarri zen La Baskonia aldizkaria hain goiz sortzen ari zen euskal etxe berriaren alde; alde batetik, gogoratu beharra daukagu La Baskonia aldizkari abertzalea zela, eta bestetik, onuragarria izango litzake argitzea nor zen bertan lan egiten zuen kazetaria34:
|
|
|
Begi onez ikusten zuen, bai Ipar Euskal Herriko bai Hego Euskal Herriko biztanleek bertan parte hartzea, inongo diskriminaziorik egin gabe.
|
Baina
haren nahiak ez ziren bertan bakarrik gelditu, eta Euskal Herriko kolektibitatearen alde zenbait lan egiten jarraitu zuen.
|
|
|
Aurrean ditugun datuokin, edonork pentsa dezake Parrabére euskal abertzalea zela, Hermenegildo Aramendiren antzera, eta bien artean Euskal Erria euskal etxea egitea erabaki zutela, Euskaro euskal etxeari aurre egiteko.
|
Baina
esan al dezakegu Parrabére abertzalea zela?
|
|
|
Ikus dezakegunez, euskal kultura sustatzeko zenbait neurri hartu zituzten.
|
Baina
ezin dezakegu esan horretan bakarrik gelditu zirenik, beste neurri deigarri bat hartu baitzuten38:
|
|
|
Hau guztia ikusi ondoren, erreza dateke erantzuna.
|
Baina
horri gehitu genioke 1914 urteen artean (Lehen Mundu Gerrak iraun zuen garaian) kolektibitate frantsesarekin harremanak estutu izana, bere egunkarian frantziarren alde artikulu sutsuak idatziz39:
|
|
|
|
Baina
Euskal Herritik joandako jendearen artean bereizketa oso bortitza gertatu zen eta, adibiderik argiena Uruguaiko Gerra Handian dugu. 1839 eta 1851 urteen artean egondako Gerra Handia edo Troia Berriko gerran gertatutakoa (Irigoyen, 2001) besterik ez genuke ikusi:
|
|
|
XIX. mendean desagertutako euskal etxearekin euskal kolektibitatearen euskaltzaletasuna desagertuko zela uste dute orok.
|
Baina
egun batean Uruguaira Euskal Herritik joandako gazte talde batek euskaldunentzat bilgune bat Montevideon egiteko ametsa izan zuen. Handik denbora gutxira beraien ametsa egia bihurtzea lortu zuten, aurreko mendean beste euskaldunek egindako bidea aprobetxatuz.
|
|
|
Sortzaileen artean Hermenegildo Aramendi (Irigoyen, 2003a) agertuko zaigu.
|
Baina
dena ez zen hasiera batean izan dirudien bezain polita; Iparraldekoek uste baitzuten Hegoaldekoek ez zituztela anaiatzat hartzen. Ondorioz, euskal etxera sartzeko beren mesfidantza azaleratu zuten berau sortu bezain laster.
|
|
|
Ondorioz, euskal etxera sartzeko beren mesfidantza azaleratu zuten berau sortu bezain laster.
|
Baina
Iparraldeko euskaldunak bertaratzeko izugarrizko lana egin zuen Juan Mendibeherenek. Horrek erabaki zuen sortu berri zen euskal etxeari bere atxikimendua eskaini eta zenbait arlotan lan egitea.
|
|
|
Askotan, gatazka ideologiko hau, «abertzale» eta espainolisten arteko liskar gisa ulertu da? «abertzale» hitza, EAJ edo aranismoaren ildotik ulertuta?.
|
Baina
, horrela izan al zen benetan. Hain zen handia eta zabala abertzaletasun aranistaren presentzia Uruguaiko euskal koloniaren baitan, holako gatazka batean parte hartzeko?
|
|
|
|
Baina
lehenik eta behin, aztertu genuke zer nolako iritzia izan duen orain arte historiografiak honen guztiaren inguruan. Hasteko, azpimarratu beharra dago ez dela oso aztertua izan historiografiaren aldetik, adibide gisa esan genuke El Péndulo patriótico liburuan, esaterako, ez dugula honi buruzko aipamenik aurkituko; egia da Buenos Aireseko euskal etxean gertatutakoari buruz aipamen txiki bat egiten dutela, baina Uruguaiko euskal etxeetan gertatutakoari buruz ez dugu ezer aurkituko (De Pablo, Mees eta Rodriguez, 2001:
|
|
|
|
Baina
honek Uruguaiko emigrazio beharra soilik azaltzen digu, eta, ondorioz, galdera hau egin genuke: zerk eragin zuen hainbeste euskal herritarrek beren lurraldea utzi behar edo nahi izatea?
|
|
|
Horrek Uruguairi oso kalitate oneko produktua esportatu ahal izatea ekarri zion.
|
Baina
euskal herritarrak ez ziren landa munduan soilik gelditu, baizik eta hirigune urbanizatu edo metropolietan ere presentzia handia izan zuten. Lanbide aniztasun honek erakusten digu erraztasun handia izan zutela mota ezberdinetako lanetan ibiltzeko, horrek abantailak eman zizkielarik.
|
|
|
Adibide gisa, Mexikon Centro Vasco eta Centro Vasco Españolekin oso antzeko kasua dugu (Arcelus, 2001).
|
Baina
ezin gaitezke kasu horretan bakarrik gelditu, berdin gertatu baita Rosarioko (Zazpirak bat) (Caula eta Garcia, 2002) eta Buenos Aireseko (Laurak Bat) (Ezkerro, 2003) euskal etxeetan. Hau guztia ikusita, Uruguain gertatutako fenomenoa, euskal etxe gehienen sorreran gertatu dela azpimarratu beharra dago.
|
|
|
Hau, gaur egun, nahiko arraroa irudituko litzaiguke, zeren eta, alde batetik, euskal kultura sustatzeko ekimenak egiten bazituen ere, beste alde batetik, frantziarrak anaiatzat hartzen baitzituen40
|
Baina
oraindik arraroagoa egingo zaigu orrialde berean idatzitako hurrengo artikulua, non Argentinako EAJk egindako deialdi bati hotsa eman eta lagundu ere egin zioten41:
|
|
|
Gauzak horrela, 1911 urtean euskaldun batzuek beren aitzindariek eginikoa berreskuratuz euskal etxe bat sortzea erabaki zuten, Centro Euskaro deiturikoa.
|
Baina
estatutuak egiteko unean ez ziren akordio batera iritsi: euskaldunak zeintzuk diren definitu behar zuten unean desadostasuna iritsiko zen.
|
|
|
Sare sozialei dagokienez, herrikideekin duten kontaktu maila berdintsua da hiru taldeetan.
|
Baina
beste etorkinekin eta bertakoekin latinoamerikarrek Magrebeko pertsonek baino kontaktu handiagoa dute (Proba Tukey, batez besteko diferentzia= 0,77; p=, 000; batez besteko diferentzia= 0,43; p=, 007).
|