|
2006
|
|
|
" Euskarari eustekotan iharduera gidatua edota
|
herri
mugimendu sendoa behar dugu; gure ustez biak ezinbestekoak dira"
|
|
|
Berezko prozesu bezala planteatu ezkero euskararenak urte gutxitan egina du eta, hori da, hain zuzen ere, Euskal Herriko zenbait lurraldetan gertatzen hasia dena (Zuberoan,...). Euskarari eustekotan iharduera gidatua edota
|
herri
mugimendu sendoa behar dugu; gure ustez biak dira ezinbestekoak.
|
|
|
Aitor dezagun bada legea eskuetan hartuta oraindik gauza asko lortzeke dagoela. Baina ez dago indarrik legeak ezartzen duena betearazteko, hori legea dagoenean jakina; horrexegatik
|
herri
mugimendua ezinbestekoa da.
|
|
|
Europako hizkuntzen historian pillatutako esperientzia, deskolonizatutako herrien hizkuntza errealitateei egokitzea da. Hizkuntza baten hiztegia,
|
herri
baten garapen ekonomiko, sozial, tekniko eta kulturalari egokitzea da".
|
|
|
Rouquetteek dion lez: " Frantzia
|
herri
bat da non hizkuntza legedia umekia den. Legedi gehiena, erregimen zahar eta iraultza garaikoa ala gerra ostekoa da.
|
|
|
Frantziako soziolinguistikaren aurkezpena amaitzerakoan, zera agerian geratzen da, alegia,
|
herri
bateko soziolinguistikataz ez duela zentzu handirik. Hain zuzen ere, Kebek, Suiza, Katalunia, Euskal Herri ala Frantziako ikerlariek munduan zehar plazaratzen diren lanak irakurtzen eta eztabaidatzen dituzte.
|
|
|
Ekonomiaren mundializazioak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrien agerpenak joera hori areagotu dute, hartu emanak ugalduz eta elkar ezagutza hobetuz. Hala ere, bi faktorek trukaketa horiek mugatu dituzte, batetik, hizkuntzaren oztopoak zeren artikulu eta liburu frango inglesez eta, maila txikiago batean, frantsesez idatziak daude eta, bestetik,
|
herri
bakoitzean nagusi diren iritzi, ohitura eta erreferentziak, nahiko ezberdinak izateaz gain, egonkorrak dira.❚
|
|
2007
|
|
|
Hasten ari zen dimentsio honek, ordura arte zeregin horretan arituak ziren taldeen estrukturen ahalmena gainditu zuen, demanda berri horri nekez erantzungo zion era egokian ordura arteko helduen euskara irakaskuntza sakabanatuak. Batasun maila bat atxiki beharra zegoen, eta ikuspegi berriak ere beharrezkoak ziren; nazio ikuspegia,
|
herri
mugimendu izaera, koordinazio beharra... Ikuspegi berri hauek bere egituran, bere antolaketan eta bere izaeran bilduko zituen erakunde berri baten beharra aurreikusten zuten.
|
|
|
Ikusten denez, izen proposamen hutsa baino, definizioa ere bada: batzordeen bidez koordinatutako
|
herri
mugimendua eta bere lana euskaltegi edo euskal eskoletan burutzen duena.
|
|
|
Ikusten denez, izen proposamen hutsa baino, definizioa ere bada: batzordeen bidez koordinatutako
|
herri
mugimendua eta bere lana euskaltegi edo euskal eskoletan burutzen duena. AEKren sorrerak ez zuen aurretiaz aritzen ziren taldeen lanaren haustura ekarri, baizik eta egoera berri baten aurrean lanean jarraitzeko hauspoa.
|
|
|
Gure eginkizun nagusia helduen euskalduntze eta alfabetatzea da. Orotara, 64 euskaltegi homologatu ari gara lanean EAEn, baina gure eragin esparrua ehunka
|
herri
eta auzotara heltzen da. 1.000tik gora irakaslek osatzen dugu Helduen Euskalduntze eta Alfabetatzearen Sektorea, guztiak HABEk homologatuak.
|
|
|
Gure eginkizun nagusia helduen euskalduntze eta alfabetatzea da. Orotara, 64 euskaltegi homologatu ari gara lanean EAEn, baina gure eragin esparrua ehunka
|
herri
eta auzotara heltzen da. 1.000tik gora irakaslek osatzen dugu Helduen Euskalduntze eta Alfabetatzearen Sektorea, guztiak HABEk homologatuak.
|
|
|
ELE 13 AEK,
|
herri
mugimendua, historia eta ekintzak. Eduardo Diaz.
|
|
|
Demanda berri horri nekez erantzungo zion era egokian ordura arteko helduen euskara irakaskuntza sakabanatuak. Batasun maila bat atxiki beharra zegoen, eta ikuspegi berriak ere beharrezkoak ziren; nazio ikuspegia,
|
herri
mugimendu izaera, koordinazio beharra... Ikuspegi berri hauek bere egituran, bere antolaketan eta bere izaeran bilduko zituen erakunde berri baten beharra aurreikusten zuten.
|
|
|
Era horretan, 5.000 biztanletik gorako
|
herri
bakarra geratu da helduen euskalduntzako zerbitzurik gabe 2005.
|
|
|
Datuek erakusten ahal diguten beste alde bat hiriburuen eta eskualdeen arteko proportzioa da. Lehen geure ikasleen erdia eskualdeetan ari zen eta beste erdia hiriburuan eta inguruko
|
herri
koxkorretan. Egun gauzak bestelakotzen ari dira.
|
|
|
Nafarroako AEK k
|
herri
erakunde moduan azaldu izan du beti bere burua. Goian aipatu moduan herritik sortu ginelako sentitzen dugu herritar geure burua.
|
|
|
Geure euskaltegiak dauden kokalekuan txertatzen da AEKkidea eta gure ustez gure berezko izaeraren oinarri izateaz gain geure egin behar garrantzizkoenetakoa da hori. Nafarroako euskaltegiak
|
herri
eta auzoetan txertatuak daude eta hala izaten jarraitzea da gure borondatea.
|
|
|
Nafarroako AEK k
|
herri
erakunde moduan azaldu izan du beti bere burua. Goian aipatu moduan herritik sortu ginelako sentitzen dugu herritar geure burua.
|
|
|
Geure euskaltegiak dauden kokalekuan txertatzen da AEK kidea eta gure ustez gure berezko izaeraren oinarri izateaz gain geure egin behar garrantzizkoenetakoa da hori. Nafarroako euskaltegiak
|
herri
eta auzoetan txertatuak daude eta hala izaten jarraitzea da gure borondatea.
|
|
|
Honez gain, euskaltegi hauetatik kanpora hainbat lekutara joan ohi gara. Esanguratsua da Sakanan urtero
|
herri
batean edo bestean sortu ohi dira taldeak, edo Erriberan Cascanten eman ditugu eskolak oraintsu arte; Faltses beste adibide bat izan daiteke. Horrelakoak asko dira.
|
|
|
Gero eta mugikortasunerako joera gehiago dugu eta pixkanaka egia da zenbait eremutan euskaltegi handiak dauden guneetara hurbildu nahi duen jendea ere ugari dela. Joerak joera, urte batetik bestera oraindik ere aldaketa handiak dira,
|
herri
batean urte batean euskara taldea egon baina hurrengo urtean taldea osatzeko jende nahikorik ez, eta halakoak maiz errepikatzen baitira.
|
|
|
Datu orokorrei begiratzen badiegu, nabarmena eta kezkatzekoa da euskara ikasten duten ikasleen kopuruaren bilakaera Nafarroan. Bai administrazioak zuzenean kudeatzen dituen euskaltegietan bai
|
herri
erakundeetako euskaltegietan urteak dira pixkanaka pixkanaka ikasle galera gelditu ezinik ari garela.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian helduen euskalduntze alfabetatzea aipatzerakoan bi datu azpimarratu behar dira. Lehenik,
|
herri
ekimenaz ari gara oroz gainetik. Alabaina, orain arte esperientzia puntual eta isolatu batzuk kenduta, elkarteak dira helduei euskarazko kurtsoak proposatzen dizkieten bakarrak.
|
|
|
Pixkanaka eta urtez urte federazioak aurrera egin zuen halere, bere egitura hobetuz, bere irakasleak formatuz, didaktikan ere aurrerapausoa eginez. Bestalde, 1980ko hamarkadaren bukaeran euskalgintzako beste
|
herri
mugimenduekin batera DEIADAR mobilizazioak antolatzen hasi zen, euskal kultura eta euskararen aldeko neurriak eta dirulaguntzak lortzeko.
|
|
|
Horrez gain AEK k harreman jarraikiak atxiki eta elkarlan iraunkorra eramaten du Euskal Herritik kanpoko
|
herri
batzuetan euskara klaseak ematen dituzten elkarteekin, hala nola, Sustraiak Erroak Parisen, Lagun eta Maita Pauen, Bordaleko Euskal Etxea eta Toulouseko ikasleekin. Orotara urtez urte, 120/ 150 ikasle biltzen dira zentro horietan.
|
|
|
Lehenago ere hainbat esperientzia batzuk izan baziren ere, arlo hori iraunkortu da azken urte hauetan, euskararen presentzia jendarteko zenbait alorretan hedatu arau. Hala nola, 2002tik Euskal Konfederazioak Herriko Etxeei proposaturiko hitzarmenaren ildotik euskararen presentzia bermatzen hasi da
|
herri
administrazioan eta ondorioz bertako langileen formakuntza garatzen. Gisa berean duela 2 urte Departamenduko agintariek euskara ikasteko parada (parte batez lan denboran eta dohainik) eman diote beren langileei.
|
|
|
Hala nola, 2002tik Euskal Konfederazioak Herriko Etxeei proposaturiko hitzarmenaren ildotik euskararen presentzia bermatzen hasi da
|
herri
administrazioan eta ondorioz bertako langileen formakuntza garatzen. Gisa berean duela 2 urte Departamenduko agintariek euskara ikasteko parada (parte batez lan denboran eta dohainik) eman diote beren langileei.
|
|
|
Egizabal et al. ek diotenez, ikasturtean zortzi udalerritan abiarazi zuten Kuadrillategi egitasmoa (Lasarte Oria, Andoain, Urnieta, Beasain, Deba, Bergara eta Aretxabaleta). Eta urtebete geroago beste hiru
|
herri
bildu ziren egitasmora (Atarrabia, Uharte eta Burlata).
|
|
|
Geroztik, etengabeko zabalkundea bizi izan dute programok, gaur egungo zenbakietara iritsi arte: 2006/ 07 ikasturtean 1750 bat lagun ari dira 40
|
herri
eta eskualdetan.
|
|
|
Oro har, harremanak errazteko sortuak dira (kultur ekitaldiak, askaritxoak, irteerak, tailerrak, abesbatzak... ) batzuk herrian bertan egiten dira programetako partaideen arteko elkar ezagutza sustatuz eta herriko gainerako euskaldunekin harremanetarako aukerak zabalduz; beti ere gero eta tokiko hizkuntza komunitate trinkoagoa sustatu nahian; beste batzuk beste
|
herri
edo eskualde bateko programetako gainerako partaideekin (hurbil dauden bi edo hiru egitasmoen partaideen artean harremanak sustatuz), eta azkenik badago Euskal Herri osoko Mintzapraktika programetako partaide guztiei zuzenduta dagoena: Mintza eguna.
|
|
|
Helduen euskalduntze alfabetatzea (HEA) hasiera batetik euskara normalizaziorantz eroango duen prozesuaren adarretako bat kontsideratu izan da. Izan ere, euskara inoiz Euskal Herriko hizkuntza" normala" eta" naturala" izango bada eta
|
herri
honetan maila guztietako hartu emanetarako erabiliko badugu, hartarako behar diren baldintza politiko administratiboak, hizkuntzarekiko jarrerak eta hizkuntz eredu normalizatuarekin eta abarrekin batera, herritarrak hizkuntza arlo guztietan erabiltzeko trebatzea dugu zer eginetako bat da.
|
|
|
• Baserrietan edo
|
herri
euskaldunetako familietan egonaldiak ez ziren gauza berria, hizkuntzaren ingurune naturalean eta jatorrizko hiztunekin egun batzuk pasatzea, euskaraz 24 orduz eta bere inguruan txertatuta. Euskara ondo ikasteko baserrira joan behar zelakoa erdi mitoa bihurtuta zegoen ordurako.
|
|
|
Ibilbideak aurretik finkatuak izaten dira herriz
|
herri
eta, fitxan, entzundakoen hainbat ezaugarri jasotzen dira: adin taldea, generoa, entzundako taldearen ezaugarriak etab. Kale neurketetan, noski, ez da norbanakoaren hizkuntza erabilera jasotzen, baizik eta taldeen erabilera; izan ere kalean zehar taldeak baino ezin izango ditugu entzun, gutxitan entzungo dugu norbait bere buruarekin hitz egiten.
|
|
|
2001ean guztira 173 udalerri neurtu ziren, beraz. 2006an, aldiz, aurrerago aurkeztuko ditugun lau irizpideen arabera lagin bat aukeratu da eta 64
|
herri
neurtu dira. Herrien tamainaren arabera ibilbide bat edo gehiago izan dezake herri bakoitzak, ibilbideei dagokienez, 2001ean 358 ibilbide neurtu baziren, 2006an 199 ibilbide neurtu dira.
|
|
|
2006an, aldiz, aurrerago aurkeztuko ditugun lau irizpideen arabera lagin bat aukeratu da eta 64 herri neurtu dira. Herrien tamainaren arabera ibilbide bat edo gehiago izan dezake
|
herri
bakoitzak, ibilbideei dagokienez, 2001ean 358 ibilbide neurtu baziren, 2006an 199 ibilbide neurtu dira.
|
|
|
•" Udalerri bakoitzean ibilbide bat (edo gehiago) zehaztuko da (dira)
|
herri
tamainaren arabera. Oro har, 15.000 hiztunetik2 beherako udalerrietan ibilbide bakarra neurtuko da, hortik gora 10.000 biztanleko ibilbide bat gehituko da3(...).
|
|
|
Aurreko neurketetan, Hego Euskal Herrian 5.000 biztanletik gorako
|
herri
guztiak neurtu ziren, eta 5.000 biztanletik beherako herri kopuru osoaren% 10 Lagin horren aukeraketa hiztun kopuruen eta euskaldun kopuruen tipologien arabera egin zen.
|
|
|
Aurreko neurketetan, Hego Euskal Herrian 5.000 biztanletik gorako herri guztiak neurtu ziren, eta 5.000 biztanletik beherako
|
herri
kopuru osoaren% 10 Lagin horren aukeraketa hiztun kopuruen eta euskaldun kopuruen tipologien arabera egin zen.
|
|
|
• Gora-behera nabarmen samarra erakusten duten
|
herri
batzuk hautatu ditugu (Lizarra, Lakuntza, Amurrio); horiek neurtu ezean, tipologia horretako (ezagutza tarte+ herrialde) herri gutxi neurtuko zirelako, eta gainera, Lizarraren kasuan, eskualde handi bat gelditzen zelako neurtu gabe.
|
|
|
• Gora-behera nabarmen samarra erakusten duten herri batzuk hautatu ditugu (Lizarra, Lakuntza, Amurrio); horiek neurtu ezean, tipologia horretako (ezagutza tarte+ herrialde)
|
herri
gutxi neurtuko zirelako, eta gainera, Lizarraren kasuan, eskualde handi bat gelditzen zelako neurtu gabe.
|
|
|
Maiz entzun izan dugu euskara
|
herri
txikietako hizkuntza dela eta eremu horretan erabiltzen dela batez ere. Euskal Herriko euskararen kale erabileraren neurketak ordea, bestelako errealitatea erakutsi digu.
|
|
|
1993an eta 1997an,
|
herri
txikietan erabiltzen zen, batez beste, euskara gehien. 2006an, aldiz (2001eko joera berretsiz), 10.000 biztanleko herrietan entzun da euskara gehien.
|
|
|
Izan ere, metodo hau Euskal Herrian sortua da, bertan doitua eta garatua. 80ko hamarkadan, Euskal Herriko soziolinguistikan aitzindari izan dugun Iñaki Larrañagaren ekimenez landu zuen SIADECO Ikerketa Elkarteak eta geroztik, Euskal Herriko hamaika
|
herri
eta eremutan eraman du eta darama praktikara. Metodo honi eta ondorengo urteetan EKBk, SEIk eta enparauek egindako bilketa lan erraldoiari esker, dugu langai informazio aberats eta osotu hau.
|
|
|
Deigarria da, urteotan
|
herri
txikietan gertatu den galera. Eta 2001eko emaitza hobetu badute ere (%21, 7), ez dira iritsi 1993ko datuetara.
|
|
|
• 10.000 eta 25.000 biztanle arteko herrietan egiten da euskara gehien (%26, 9) eta ondoren
|
herri
txikietan (biztanle). Herriak zenbat eta handiagoak izan, ordea, euskararen erabileraren hazkunde erritmoa orduan eta handiagoa.
|
|
|
Izan ere, azken urteotan adineko kategoriara iristen ari den belaunaldia aurrekoak baino erdaldunagoa da Arabako eskualde batzuetan (Hego Euskal Herrian bezala, oro har), ordura artekoa baino. Hau da,
|
herri
eta eskualde askotan euskararen altxorra galtzen joan da belaunaldiz belaunaldi, orain adineko kategoriara iristen ari den belaunaldiarengan joera horrek hondoa jo duen arte; hau da, Arabako lur gehienetan eta Gasteizen, euskaldunak ia desagertuta egon arte. Horregatik gertatuko zen erabileraren jaitsiera adinekoen artean, aztertu den hamazazpi urteko tartean.
|
|
|
(25,4 [1993]_ 24,7 [1997]_ 31 [2001]_ 30,1 [2006]). Mendialdeko
|
herri
euskaldunetan helduen adin taldea izaten da ezagutza mailarik apalena duena eta erdararen aldeko erabilera ohitura eta joerarik nabarmenak dituena.
|
|
|
Agoitz dugu eskualde honetan neurtutako
|
herri
bakarra. Agoizek duen ezagutza tipologia Iruñerriko udalerrietatik hurbilago dago Mendialdekoetatik baino.
|
|
|
Azalpena euskaldun ehuneko txikia izatean dagoke. Izan ere, egun udalerri batean euskaldun gutxi egotea ez da traba
|
herri
horretako karriketan euskaldun bat nonahiko solaskide euskaldunarekin solasean aritzeko. Teknologiaren ugaltzeak hizkuntza komunitate fisikoaren kontzeptua gailendu beharrean paratzen gaitu.
|
|
|
6 Baztan udalerriko neurketa Elizondon egin da. Baztanen hamabortz
|
herri
daude eta Elizondo handiena da, biztanle gehien duena eta zerbitzu gehienak biltzen dituena. Euskaraz ongi egiten dutenen portzentajerik apalena duena ere bai, aipatu% 80,5 baina hamar bat puntu gutxiago.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko kasuan ere, 2006an neurtutako herrien lagina murriztua bada, aukeratutako herriak aurreko hiru laginetan ziren. 1000 biztanletik gorako 11
|
herri
kontuan hartuak gelditzen dira, jakinez 38 zirelarik 2001ean, erran nahi baita 1.000 biztanletik gorako udalerri guziak. Horiek dira 2006ean neurtutako udalerriak:
|
|
|
Kontuan hartuak balira erabileraren ehunekoa gorago litzateke, baina, dakigun bezala, Idauzeko edo Ibarlako plazan adibidez egun osoan nehor ez entzunez ere egon ginateke. Eta beraz biztanle gutxirekiko
|
herri
horiek aztertuak ez dira, kalean jendearen hizkuntza erabileraren jasotzea ezinezkoa baita. Baina herrixka horiek Iparraldeko biztanleriaren zati txiki bat ordezkatzen dute eta beraz erabileraren ehunekoa ez litzateke hainbeste aldatuko.
|
|
|
Batez ere barnekaldean kokatzen diren lehen udalerri motan, euskararen erabilpenak beherakada nabarmena ezagutu du 1997 eta 2001aren tartean, %15, 7tik %11, 9ra igarotzen baita, ondoren jaitsiera lehuna ezagutzeko, galera %0, 9koa baita. Gain beheraren leuntze hori
|
herri
txikietan dagoen euskararen ezagutza maila gorari, euskara haurrei transmititzearen beharraren kontzientzia hartzeri eta euskarazko irakaskuntza eskaintzatzen hedapenari lotua dago. Adin taldekako datuak esanguratsuak dira zeren,, gazteen, helduen eta adinduen baitan, euskararen baliapenaren beherakada argia bada, aurkakoa gertatzen da haurren mailan.
|
|
|
Horrela, haurren baliapena %4, 8tik %5, 6ra igaro da 1997 eta 2006a bitartean eta gazteena pixkanaka igo da, %2, 3koa izanik 1997an, %3koa 2001ean eta %3, 6koa 2006an. Egoera hori, euskarazko irakaskuntza eskaera eta eskaintzaren gorakadari lotua dago zeren biztanleri kanpotar, nahiko gazte, kalifikatu eta dirudun horrek, euskararekiko sentikortasun eta interes bat adierazten duen une berean, eta
|
herri
horien biztanleriek azken urteetan nabarmen gora egin dutenez, ikastola eta gela elebidun berriak sortu dira. Hori dela eta, beraien haurrek erraztasun handiagoak dituzte euskara eskolan ikasteko.
|
|
|
Esaterako, eskuko telefonoaren erabilera zabaldu zen urteetan neurtzaileek jasotako" bakarrizketak" neurketan integratzeko irizpideak landu behar izan ziren. Azken neurtaldian etorkinek gure
|
herri
eta hirietara ekarritako hizkuntzen erabilera proportzioa jasotzeko ahalegina egin da, aurrean daukagun errealitate osoaren zatia baita. Aldaketak aldaketa, neurtaldi bakoitzean metodologia garatu eta osatu bada ere, Iñaki Larrañagaren gidaritzapean Siadecok egindako lehenengo neurketetatik datu jasotze mota honek izan duen ezaugarri bat azpimarratu behar da datuak ongi ulertzeko:
|
|
|
— obralaritza propioa darama egitasmo egituratzaile batzuetan, bereziki transmi sioaren alorrean; Kantuketan eta Batekmila Euskal munduak erakusketa ibiltariak herriz
|
herri
dabiltza bai eta ere mundu zabalean; Hogeita labelak bermatzen ditu hainbat ekintza gaztetxoei euskal kultura transmititzeko eta gazteak sorkuntza kulturalera bultzatzeko.
|
|
|
5 eta hona non, hizkuntza politikaren aroan sartu ginen Iparraldean. 2000ko abenduaren 22an, estatuak, prefetaren bitartez, bat bateko eskaintza egin zigun, euskal
|
herri
hitzarmen berezia 2001–2006 (Convention spécifique Pays Basque 2001– 2006). kontratu politiko honek, Garapen kontseiluan eztabaidatuak ziren 79 proposamen hartzen ditu eta 10 kapitulutan sailkatzen. Lehen kapitulua" hizkuntza politika" da, izendapen hau lehen aldikoz agertzen baita idazki ofizial batean. kapitulu honek 10 ekintza hautatu zituen, gorago aipatu zerrendaren itxurakoa. hiru berezitasun aipagarri:
|
|
|
Jarraian aipatzen dira musika, gastronomia eta jaiak, maila berdinean. urrunago monumentuak eta euskal kirolak. eta zerrenda buruan aurkitzen ditugu hizkuntza erabiltzen duten ekintzak hala nola mitologia, antzerkia, ahozko eta idatzizko literatura. herritarrek kultura bizimolde bezala ulertzen dute eta definizio subjektibo hau aldatzen da adinaren, hizkuntza gaitasunaren edo herritasunaren arabera. euskal kulturak baditu bi ezaugarri nagusi: alde batetik diglosikoa da eta bestalde
|
herri
nortasunari lotzen da molde berezi batez. diglosia kulturala diglosia linguistikoaren ondorioa da. Gaurko euskaldun guziak elebidunak dira. denek frantsesa edota gaztelania badakite, eta gero eta gehiagok ingelesa edo beste atzerri hizkuntza bat.
|
|
|
Euskal kulturak baditu bi ezaugarri nagusi: alde batetik diglosikoa da eta bestalde
|
herri
nortasunari lotzen da molde berezi batez.
|
|
|
Frantziako hauteskundeetan alderdi sozialista garaile agertu zelarik ate batzuk ireki ziren euskaltasunaren alde:
|
herri
kulturen garapena, hizkuntzen legea, euskal departamendua, hedabideen askatasuna. Jardunaldietan bildu ziren 35 elkarteek egitasmo orokor bat zabaldu zuten Kaier horia deritzon agiri batean eta Pizkundea federazioa antolatu egitasmoa gauzatzeko.
|
|
|
Garbi dago haren izenaren aztarren latindarra, garbi dago leku horretan antzina erromatarrak izan zirela eta eragina izan zutela. Baina euskarak, euskal kulturak eta euskal bizimoduak indarrean iraun dute gaurdaino
|
herri
horretan. Ez zen behar adinako indarrekoa haien eragina, hau da, orduko denboran munduko herrialderik eta kulturarik indartsuenak zituen herri harena, euskal kultura eta euskal hizkuntza ezabatzeko handik.
|
|
|
Baina euskarak, euskal kulturak eta euskal bizimoduak indarrean iraun dute gaurdaino herri horretan. Ez zen behar adinako indarrekoa haien eragina, hau da, orduko denboran munduko herrialderik eta kulturarik indartsuenak zituen
|
herri
harena, euskal kultura eta euskal hizkuntza ezabatzeko handik.
|
|
|
Jakin badakigu kirol horiek guztiak eguneango lanetik sortuak direna. Jakin badakigu itsas inguruko
|
herri
bateko umeak badakiela zertan
|
|
|
Hasieran, pilota erabiltzen zen,
|
herri
biren artean, oro har, elkarren ondoan, edo elkarrengandik hurrean zeuden herri biren artean, zeinek zuen pilotaririk (jenderik) onena erakusteko. Gaur egun, ordea, pilota kirol profesionala dela, beste gauza baterako erabiltzen dela, hau da, nork gustukoen duen pilotaririk onenaren alde jokatzeko, antzinako usadio horrek indarrean dirau.
|
|
|
Hasieran, pilota erabiltzen zen, herri biren artean, oro har, elkarren ondoan, edo elkarrengandik hurrean zeuden
|
herri
biren artean, zeinek zuen pilotaririk (jenderik) onena erakusteko. Gaur egun, ordea, pilota kirol profesionala dela, beste gauza baterako erabiltzen dela, hau da, nork gustukoen duen pilotaririk onenaren alde jokatzeko, antzinako usadio horrek indarrean dirau.
|
|
|
Gaur egun, ordea, pilota kirol profesionala dela, beste gauza baterako erabiltzen dela, hau da, nork gustukoen duen pilotaririk onenaren alde jokatzeko, antzinako usadio horrek indarrean dirau. Eta horrexek du garrantzirik
|
herri
baten eraketaren ikuspegitik. Beste modu batera esanda, ‘garbi’ jokatzen da, ez da abantaila gehiagorik hartu nahi, norberari dagokiona baino.
|
|
|
Beste modu batera esanda, ‘garbi’ jokatzen da, ez da abantaila gehiagorik hartu nahi, norberari dagokiona baino. Horrek
|
herri
baten eitea darakutsa, beste edozeren gainetik.
|
|
|
hizkuntza koofiziala izan ala ez, adibidez, eta hortik eratorriko den hainbat zehaztasun hiztunen eskubideen inguruan: hezkuntzan, komunikabideetan,
|
herri
administrazioan, erabilera publikoan, eta abarretan.
|
|
|
Azkenik, gogora dezagun Iñaki Iurrebasok atera duen ondorioa: " euskararen alde administrazioek,
|
herri
mugimenduek eta orokorrean euskaltzale guztiek egindako lanak balio izan duela. (...) Horrela, beraz, lan egitea merezi duela berretsiko lukete datuek, eta bide horretan guztien ahaleginak direla beharrezko." Mamitsu eta zentzudun deritzet iritzi horiei eta ondo baino hobeto laburtzen dute aurreko lerroetan jorratu ditugun informazioak eta interpretazioak.
|
|
|
Hizkuntza politikak zonalde erdaldun edo ertainentzat onurak ekarri baditu, desegokia ote da gune euskaldunenetarako ala ahaztuta utzi ote ditu euskararentzako behar beharrezkoak diren arnasgune horiek? Hezkuntza sisteman edota
|
herri
administrazioan ezarri diren hainbat neurrik eragina izango dute gune horietan ere, baina, antza, ez neurri horiek ez dira nahikoak. Atzerapausoak eman badira, euskarak bestelako politikak edo programak ditu joera arriskutsu hori ekiditeko.
|
|
2008
|
|
|
Ingelesezko Wikipediak 2.289.158 artikulu ditu une honetan eta euskarazkoak, berriz, 24.669 Hiztun gutxiko
|
herri
batek dituen mugak nabarmentzen ditu datu horrek.
|
|
|
Ingelesezko Wikipediak 2.289.158 artikulu ditu une honetan eta euskarazkoak, berriz, 24.669 Hiztun gutxiko
|
herri
batek dituen mugak nabarmentzen ditu datu horrek.
|
|
|
Gaur eguneko komunikazioan teknologia lehentasuna da,
|
herri
baten garapen maila adierazten baitu. Teknologiari esker erraz komunikatzen gara, geografiaren eta denboraren oztopoak desagertzen direlako.
|
|
|
• Bizkaifon datu basea (Hernaez et al., 2002): bizkaierazko hitz isolatuz, esaldiz, testuz eta
|
herri
literaturako pasartez osatua. Mikrofono bidez grabatutako datu basea da, eta 21 ordu inguru ditu.
|
|
|
Mehatxua argia zen: ez balinbazuen eskandala sortzaileak barrika bat arno pagatzen, muntatzen zizkioten" Tobera mustrak", erran nahi baita herriko eta
|
herri
ondoetako jendeen aitzinean hartaz eta haren lagunaz trufatuko zirela. Pagatzen zuelarik gelditzen ziren galarrotsak, ez zuelarik onartzen, orduan bai, gazteriaren larderia.
|
|
|
Baina, handik aitzina norberak intelektual rolerako beharrezko dituen formakuntza eskuratzea, autosufizientzia ekonomiko eta soziala lortzea, eta hori guzia Euskal Herrian egunerokoari loturik burutzeko aukeran bihurtzea tokatu zitzaizun banako borroka latz bat beste mediorik etzenuelarik. adierazten denak guzi horren aitzinean zure baitan jarrerazko bertute seinalatzaile bat dagoela ageri du: " Erakunde ofizialak ahalgabetuko dira, beren baitan ez badaukate
|
herri
mugimendu indartsu bat" baitzenion.
|
|
|
Erabat ados nago zure azken esaldiarekin, baina," ahalgabetze hori" azpimarratu nahirik zera erantsiko dut:
|
herri
mugimendu indartsu horrek bi motatako arerioak ukan dauzkala. Arerio izendatzen ditugunek eragindakoak, hots, euskararen eta euskal unibertsoaren aurkako jokabideak behin eta berriz daramatzenek sortuak Alde desberdinetatik agertzen joan litezke etorkizunean ere.
|
|
|
Harrigarria da gogoratuz gero eta etorkin gehiago datozela Quebecera eta zein den ingelesaren aldeko presioaren pisua, Ameriketan eta mundu osoan. Quebecek erakusten digun jarraibidea, nik uste, adierazgarri da arriskuan dauden
|
herri
hizkuntza guztientzat.
|
|
|
1981ean sozialistak boterean sartu ziren eta François Mitterrand hautagaiaren 110 proposamenetan baziren hiru guretzat bereziki interesgarriak: euskal departamendua (54),
|
herri
hizkuntzen eta kulturen garapena (56) eta tokiko irratien askatasuna (94). 25 kultura elkarte eta sindikata bildu ziren eta eztabaidatu zuten lehen euskal kulturaren lehen egitaraua" Pour un statut de la langue et la culture basques" (Euskararen eta euskal kulturaren estatutuaren alde).
|
|
|
Alabaina motibazioa behar da ikasteko eta erabiltzeko. Hain zuzen motibazio iturri nagusia da
|
herri
kulturak biziarazten duen nortasun atxikimendua. Lan zatiketa beharrezkoa da kulturgintzan eta euskalgintzan.
|
|
|
Hizkuntza egoera ezberdineko
|
herri
asko ezagutu ditut: Bretainia bezalako eskualdeak, Québec, Europear Batasuneko gutiengoak, bereziki Euskal Herria.
|
|
|
Hizkuntzak eta kulturak nahasten dira
|
herri
kulturaren tokia hartuz.
|
|
|
Instituzio horren arabera, lurraldeetako hizkuntzen irakasteko eredu hori Hezkuntzaren kode (Code de l’éducation) tik urrunago joaten da, ama eskolan erabiliak diren hizkuntzak bakarrak baitira eta gero hizkuntza nagusiak klasean eta bai ere klasetik kanpo baitira17 Beraz murgiltze eredua, jasana baldin bada ere Frantzian, ez da onartua. Argi da irakaskuntza eredu hori hoberena, eraginkorrena dela hizkuntza gutxitu bat ikasteko, bereziki Frantzia bezalako
|
herri
kasuan non lurralAzken lau etapak Eramunek laburtzen ditu: " 1995:
|
|
|
Gauza baliagarri berri batzuk egituratu ditu Euskararen Erakunde Publikoak. Euskararen teknikari sare bat garatu du sei lanposturekin
|
herri
elkargo edo hiritan, soldaten erdia beregain hartuz27 EPPko talde profesionala bera ere azkartu da zazpi langilekin orain. Giza-eremu berri bat ireki zaio euskarari, haur txikien harrerarena haurtzaindegi elebidun edo euskaradunetan28.
|
|
|
Baina Dieppek soilik du demografia kontzentrazio handia; guraso frankofonoek seme alabei ama hizkuntza frantsesa transferitzearen tasa %92 zen 2001 urtean. Monctoneko biztanleen %30ek frantsesez hitz egiten badu ere, inguruan gehiengo frantseseko
|
herri
edo hiri gutxi ditu; guraso frankofonoek seme alabei ama hizkuntza frantses transferitzearen tasa %56 zen. Riverviewk frantses hiztun gutxi ditu eta ez daude demografikoki oso kontzentratuta; guraso frankofonoek seme alabei ama hizkuntza frantsesa transferitzearen tasa %11 soilik zen (Statistics Canada, 2001 urteko erroldako datuak, Landryk kalkulatuak, 2003:
|
|
|
Euskara batua zeharo nagusitu da, hala ere,
|
herri
bakoitzeko barietateak nola edo hala, neurri batean zein bestean, mantendu izan dira tokian tokiko aldizkarietan: Berrigara (Bergara), Kontzejupetik (Oñati), Arrasate Press (Mondragón), eta abar.
|
|
|
Bertako euskal barietatearen kodetzean tradizio luzeko herria da Eibar, 1965 Toribio Etxebarria bere Flexiones verbales y lexicón del euskera dialectal de Eibar liburua argitaratu baitzen. Orduan ez zegoen Euskal Filologiari buruzko lizentziaturarik; ikasketa horiek sortu ondoren, zonalde, eskualde eta
|
herri
hiri gehienetan filologoek bertako barietateei buruzko ikerketak egin dituzte. Interes zientifikoaz aparte, barietate horien berreskurapena ere berpiztu da, kasu askotan hala" estandarizazio" bat edo usu jasoetarako proposamen gramatikalizatuak sortuz.
|
|
|
Interes zientifikoaz aparte, barietate horien berreskurapena ere berpiztu da, kasu askotan hala" estandarizazio" bat edo usu jasoetarako proposamen gramatikalizatuak sortuz. Esan bezala, kazetaritzak hizkuntza estandarizatuak erabili, bilatu edota sortzen ditu;
|
herri
edo eskualde horietan komunikabide lokalak baldin badaude, bertako barietatea erabiltzeko ahaleginak egiten dira.
|
|
|
Euskara batua zeharo nagusitu da, hala ere,
|
herri
bakoitzeko barietateak nola edo hala, neurri batean zein bestean, mantendu izan dira tokian tokiko aldizkarietan.
|
|
|
Kazetaritzak hizkuntza estandarizatuak erabili, bilatu edota sortzen ditu;
|
herri
edo eskualde horietan komunikabide lokalak baldin badaude, bertako barietatea erabiltzeko ahaleginak egiten dira.
|
|
|
Juan del Olmo Entutegi Nazionaleko instrukzio epailearen autoak Egunkaria itxi zuenean, Bizkaia gehigarria ere eten egin zuen; Berriak ez du bizkaierarenganak interesa berreskuratu. Nafarroako edo Gipuzkoako euskalkiak eta barietateak ez dira interneteko komunikabideetan erabiltzen jatorrizko argitalpenetan ez bezala, bide batez esanda, salbuespen batekin, hain zuzen ere bizkaiera eta gipuzkeraren arteko isoglosan dagoen
|
herri
bateko ziberkomunikabide batean: Mutrikuko Atxukale.com.
|
|
|
Azkenik, ETBk azken hogeita bost urteetan garatu duen eredu dikotomiko honi, muturreko kritiketan, honako hau leporatzen zaio euskararen aldeko
|
herri
mugimendutik: kanal bien artean gaztelerazkoak eman
|
|
|
Tokiko emisio eremua duten medioekin koprodukzioak egin eta albistegietarako kolaborazio moduak sendotuz, bigarrenik. Euskararen susperkuntzarekin arduratutako beste erakunde (eskola, helduen euskalduntzea, e.a.) eta antolakundeekin(
|
herri
erakundeak) orain arte garatu ez den elkarlana bultzatuz, hirugarrenik. Horrekin batera, orain arte umeentzat arrakastaz erabili izan diren ikus entzule kluben kontzeptua zabaldu eta komunitate birtualak eta foroak adin eta interes-gune desberdinetara zabaldu, sarearen aukerak baliatuz.
|
|
|
Horrez gain, Internet oso azoka ona izan daiteke euskal irratitelebistek beren ‘filosofia’, beren identitatea erakusteko. " Internet garatu eta berehala konturatu ziren
|
herri
mugimenduak komunikazio amaraunak oso tresna egokia eskaintzen ziela beren aldarrikapenak ezagutarazteko" (Gutierrez, 2003: 56).
|
|
|
Bere ezaugarri soziodemografikoengatik eta soziolinguistikoengatik iruditu zitzaigun Zarautz toki aproposa:
|
herri
urbanoa eta modernoa izateaz gain, herri nahiko euskalduna da Zarautz (Euskal Herriko testuinguruan); 20.000 biztanle baino gehiagoko Euskal Herriko hiri eta herri guztiak kontuan hartuta, Zarautz dugu (zentsuetako datuen arabera, betiere4), herririk elebidunena. Oinarrizko ezaugarri horiek laborategi egoki bihurtzen zuten Zarautz.
|
|
|
Bere ezaugarri soziodemografikoengatik eta soziolinguistikoengatik iruditu zitzaigun Zarautz toki aproposa: herri urbanoa eta modernoa izateaz gain,
|
herri
nahiko euskalduna da Zarautz (Euskal Herriko testuinguruan); 20.000 biztanle baino gehiagoko Euskal Herriko hiri eta herri guztiak kontuan hartuta, Zarautz dugu (zentsuetako datuen arabera, betiere4), herririk elebidunena. Oinarrizko ezaugarri horiek laborategi egoki bihurtzen zuten Zarautz.
|
|
|
Bere ezaugarri soziodemografikoengatik eta soziolinguistikoengatik iruditu zitzaigun Zarautz toki aproposa: herri urbanoa eta modernoa izateaz gain, herri nahiko euskalduna da Zarautz (Euskal Herriko testuinguruan); 20.000 biztanle baino gehiagoko Euskal Herriko hiri eta
|
herri
guztiak kontuan hartuta, Zarautz dugu (zentsuetako datuen arabera, betiere4), herririk elebidunena. Oinarrizko ezaugarri horiek laborategi egoki bihurtzen zuten Zarautz.
|
|
|
Urola Kostako Hitza egunkaria, Txaparro aldizkaria, Zarauzko Telebista (ZTB)... Zarauzko hedabide euskaldunen eskaintza Euskal Herriko
|
herri
gehienetakoa baino dezente zabalagoa da, inolako zalantzarik gabe. Eta horrek ere, plaza interesgarria egiten zuen Zarautz gai horren inguruko ikerketa egiteko.
|
|
|
Hori inguru faktorea dei genezakeenaren eraginez gerta liteke, batetik, edota bilakaera historikoagatik bestetik, bete eragile batzuk gutxietsi gabe. Inguru faktoreaz dihardugunean zeraz dihardugu, hots,
|
herri
batean telebista, irrati ugari, prentsa, paisaia eta antzekoak" oso" euskaldunak izan daitezkeela eta bestean hutsaren hurrengoa. Ziurrenik lurralde osorako politikak behar dira ingurua, azpiegiturak, paisaia euskalduntzeko eta hizkuntzaren ospea goratzeko, baina ez da lantxo honen helburua horiek aztertzea.
|