|
2003
|
|
|
Ilea urdintzen eta sabelaldea loditzen hasiak dituen arren, sasoiko dagoela ikusten da eta erretiro zoriontsua agintzen duten iragarkietako aitona gazte horietako bat dirudi. Argazki bakar batean ageri dira guraso izan daitezkeen horiek elkarrekin, eta ingurumarian agertzen diren xehetasunengatik Ipar Euskal
|
Herriko
herrixka batean daudela ematen du. Gainerako orrialdeak Sophieren argazkiz beteak daude, bakarka gehienetan, taldean ere bai barnetegi batean ikasketak egin zituen garaian.
|
|
2010
|
|
|
arnasgune1011 jakinetara mugatua. Urola bailara121 eta Tolosaldeko hainbat
|
herri
herrixka, Goierriko alboherri gehienak1341 eta Deba ibarraren hiruzpalau bazter herri, Lea Artibai1561 eta Busturialde gehiena, Uribe Butroeren ekialdea17820 eta Arratia gehiena. Horiek ziren funtsean, 1970 epean, euskararen EAEko arnasgune nagusiak.
|
|
|
Lanbidez eta bizimoduz gizarte molde zaharraren errainu ziren, hainbatean, arnasgune horiek. Urola aldeko Azpeitia eta bere gerri buelta alde batera uzten bada, industriak sarbide handirik egin gabeko
|
herri
herrixkek osatzen zuten nagusiki, ez osorik, arnasgune hori. Oinarri sozioekonomikoari dagokionez, beraietan zirauen baserri bizitzak indartsuen.
|
|
|
Oinarri sozioekonomikoari dagokionez, beraietan zirauen baserri bizitzak indartsuen. Demografiaz gero eta pisu meharragoa zuten, bestalde,
|
herri
herrixka horietariko gehienek. Arnasgune horietatik kanpora ere bazen euskal giro jatorrik Bizkaiko eta, bereziki, Gipuzkoako beste hainbat udalerritan19:
|
|
|
a) Ohiko
|
herri
herrixkak eta baserriak, eta bertako euskal giroa, ez ziren erabat desagertu. Erdarari gero eta leku zabalagoa eginaz ere, aski bizirik zirauen euskarak ingurumen horietan:
|
|
|
Zehar datuak seguruak diraordea: ikus, hasteko, euskalduntasun tasa handiko
|
herri
herrixketan ereduak bertan duen nagusitasunia erabatekoa. Kontuan izan, bestalde, hiru hiriburuetan eta Bizkai Gipuzkoetako herriburuetan eredua zein garatua dagoen:
|
|
|
Zonalde soziolinguistikoen arteko diferentzia ahultzen ari da, gorago esan denez: orain dela gutxi arte baserri giroan murgilduta zeuden
|
herri
herrixkak auzategi eta banakako landetxe, hiritar, berriez betetzen ari dira; industrialdeak nonahi zabaltzen ari dira, orobat, eskola garraioaren irismena zabaltzen ari da eta bide sareen berrikuntzak birrindu egin ditu zonalde batzuen eta besteen arteko tarteak.
|
|
|
Hirigintzaren inarrosaldi bizi hori ez da hiri barnera eta hiri ingurura mugatu: auzo osoak eta landa-etxe berriak eraiki dira ugari, banaka edo multzoka, ordura arte hiritik urruti zeuden
|
herri
herrixka isolatuenetan ere (ikusi Gipuzkoako Olaberri edo Mutiloa, esate baterako). Herri herrixketako bizimodua urbanizatu egin da ia zeharo.
|
|
|
auzo osoak eta landa-etxe berriak eraiki dira ugari, banaka edo multzoka, ordura arte hiritik urruti zeuden herri herrixka isolatuenetan ere (ikusi Gipuzkoako Olaberri edo Mutiloa, esate baterako).
|
Herri
herrixketako bizimodua urbanizatu egin da ia zeharo. Baserrietakoa ere bai, askotan:
|
|
2011
|
|
|
ikus azken mende laurdenean zer gertatu den euskal arnasguneetan173: hots, demografiaz gehiengo zabala osatzen duten euskaldun zaharrez, normalean bertan edo inguruan jaio eta hazi (eta, adin batetik gorakoak, hor ezkondu eta hor bizi) diren euskaldunez osaturiko biziguneetan(
|
herri
herrixka solteak dira horiek gehienetan, inoiz eskualdeak) 174 Beste horrenbeste esan liteke konpartimentazio soziofuntzionalean gertatzen ari denaz. Bilakaera jeneralaren ikuspegi sintetiko eta goiztiarra jaso nahi duenak hor du eneko oregiren aspaldiko azalpena:
|
|
|
Izugarrizko aldaketak jasan ditu familiak europan, azken mendean. egia da aldaketa horiek azeleratu egin direla azken berrogei urteotan, gure artean inor gutxik aurreikusi zuen neurrian. egia da bikote gehienek lehengoek (antisorgailuak eta bestelako kontrakontzepzio metodoak etorri aurreko familiek) baino ondotxoz haur gutxiago izaten dugula oro har. Familia monoparentalak ugaritu dira eta, guraso biek (ez batek, normalean aitak, bakarrik) etxetik kanpora lan egiten dugu. euskaraz bizi diren familien eta auzoen, kale bizitzan euskara nagusi duten
|
herri
herrixken eta eskualdeen eta, hortik gora, gizarte bizitzan euskarazko harreman sareen babesle eta indargarri izango den diglosia behar dugu. Bizirik dauden euskal familiak eta familiaz gainetiko euskal harreman sareak bizirik mantentzen lagunduko duen diglosia. euskal familiek euskal bizia mantendu, eratu eta ondorengoetaratu behar dute. etxean eta auzoan, aste egunez eta asteburuz, euskal giroa sortu, garatu eta aberastuko duten hiztun taldeak behar ditugu. hori da lehentasuna. guk ez daukagu konpartimentazio territorial hertsirik, euskaraerdarak zeharo marra lerroaren alde banatara bilduko lituzkeenik.
|
|
|
Nola defini liteke hortaz gure egungo egoera, hizkuntza soziologiaren ikuspegitik, euskal hiztun elkarte osoa harturik gogoan? ...datu seguru horien ildotik, bistan da garai batean gure gurea izandako diglosia tradizionala (egurenen 1867ko azalpenekoa, kasu) gogor pitzatu dela nonahi, eta ia desagertu egin dela euskal herriko eskualde gehienetan. urola kostaz, Tolosaren gerri bueltaz eta goierriko albo eremuaz, Markina ondarru Lekeitio triangeluaz eta Larraun goizueta Bortziri Baztan koadrangeluaz aparte eAeko eta Nafarroako
|
herri
herrixka jakinak ditugu, gero eta nabarmenago, joera nagusi horri erabat men egin ez dioten azken gordelekuak, azken baluarteak: arnasgune horiek ditugu behinolako (partez, nola hala, eraldatzen hasitako) diglosiaren azken egoitza. horiek ere ez daude diglosiak hain noraezekoa duen konpartimentazio soziofuntzionalaren (edota territorialaren) aldetik gero eta indartsuago, gero eta erdarak interbenituago baizik. hots, diglosia tradizionala bere azken hondarretara iritsi da gurean. hori bakarrik ez da geratu, bistan
|
|
2016
|
|
|
orain gutxira arte euskaldunen kontzentrazio demolinguistiko handiena zuten, etxeko eta kaleko mintzabide ia bakar euskara izaten zen eta belaunez belauneko jarraipena arras segurtaturik zeukaten herri (xk) etan.
|
Herri
herrixka horietan (erdara hutsezko eskolaren ordez eredukoa eratu delarik tartean) gero eta gutxiago egiten da euskaraz etxean. e) Hots, etxeko bizigiroari dagokionean E4 jarduna gora doa zertxobait (ez asko) erdara nagusi den herrietan, herriburuetan eta hiriburuetan eta, aldi berean, behera doa euskara (menderik mende," bart arratsera" arte) nagusi (are jaun eta jabe) izan den herri h... azeleratzen ari da azken urteotan.
|
|
|
orain gutxira arte euskaldunen kontzentrazio demolinguistiko handiena zuten, etxeko eta kaleko mintzabide ia bakar euskara izaten zen eta belaunez belauneko jarraipena arras segurtaturik zeukaten herri (xk) etan. Herri herrixka horietan (erdara hutsezko eskolaren ordez eredukoa eratu delarik tartean) gero eta gutxiago egiten da euskaraz etxean. e) Hots, etxeko bizigiroari dagokionean E4 jarduna gora doa zertxobait (ez asko) erdara nagusi den herrietan, herriburuetan eta hiriburuetan eta, aldi berean, behera doa euskara (menderik mende," bart arratsera" arte) nagusi (are jaun eta jabe) izan den
|
herri
herrixketan. f) Guraize efektu hori gauza berria da arnasguneetan166: azeleratzen ari da azken urteotan.
|
|
|
hori du berritasuna. Gure
|
herri
herrixka euskaldunenetako mintzoa nabarmen ahultzen ari da etxe giroan, eta gainerakoetan zertxobait indartzen. Besteak asko direnez, balantze total gisa orekan edo gaudela dirudi.
|
|
|
403 Esaldi honetako" pueblos completamente euskaldunes" horiek gure arnasguneak dira argi argi. Eguneroko mintzajardun arruntari dagokionez ziren Altuberen garaiko
|
herri
herrixka haiek" completamente euskaldun". Idatzizkoan badakigu han ere frantses gaztelaniak zirela jaun eta jabe.
|
|
|
Eskolaren berezko eginkizunak eta euskara indarberritzeko dituen ahalmenak ezertan gutxietsi gabe, jakite kontuen ordez egite kontuak hartzea ardatz. Eguneroko bizi giro arruntean batez ere euskaraz egiten den (okerrenean, euskaraz egin litekeen) jardunguneak, harreman sareak, auzoak,
|
herri
herrixkak eta, ahal balitz, eskualdeak izan behar ditugu horretarako abiaburu. Eguneroko jardun arruntean euskara bizirik eta sendo dagoen espazio fisiko eta soziofuntzionalak izan behar ditugu begien aurrean, lehenik eta behin, euskal eskolak eta euskalgintza osoak bere fruitua emango badu.
|
|
2017
|
|
|
Orain dela hamar urte inguru, baziren hamabi urteko hiru lagun, Euskal
|
Herriko
herrixka ia ezezagun batean bizi zirenak. Herrixka mendiz inguratua zegoen eta jendea harrizko baserri handietan bizi zen.
|
|
2019
|
|
|
III. ZERgATIK DIRA ARnASgUnEAK hAIn gARRAnTZITSU, EUSKARA InDARBERRITZEKO? esana dugu dagoeneko, populazio espektroari dagokionez
|
herri
herrixka txikiak direla arnasgune gehienak, ia guztiak. demolinguistikazko analisiek argi erakusten dute, era berean, euskaldun gehienok arnasguneetatik kanpora bizi garela egungo egunean46 euskalgintzaren aktibazio gune gehienak arnasguneetatik kanpora daude orobat: administrazio atal elebidun nagusiak, euskarazko komunikabideak, argitaletxeak, unibertsitate eraikin eta ikergune gehienak, antzerkieta musika talde euskaldunak,.. horiek eta beste hainbat arnasguneetatik kanpora daude oro har. alde askotatik bazter fenomenoa dira arnasguneak, ez gizarte bizitaren berrikuntza habi. txikiak, gutxi eta bazter girokoak izanik, zergatik dira hain garrantzitsu?
|
|
|
XX. mendeko transformazio demografiko, ekonotekniko, soziokultural, lurralde antolamenduzko eta soziopolitikoek eragin ohargarria izan dute arnasguneetan: kalean bezain handia eta, agian, han baino bizkorragoa. eragin bizia sortu dute transformazio horiek arnasguneetako hainbat hiztunen eguneroko mintzajardun arruntean. ordura arte arnasgune bizi osasuntsu izandako zenbait eskualdek eta hainbat
|
herri
herrixkak arnasgune izateari utzi dio XX. mendean: batez ere azken 60 urtean gertatu da hori. horregatik, a) arnasgune izandako ingurumen horien
|
|
|
bideragarritasun sozioekonomikorik gabe jai dute arnasguneek. herritarrek banaka bezala, herriak berak ere bizi oinarri ekonomiko naturala behar du bere osoan, guztia diru-laguntza ofizialetara mugatu gabe. Bere buruari eusteko gai den lan jarduera lokala da, egungo egunean ere,
|
herri
herrixken diru iturri osasuntsuena. Jarduera ekonomiko eta diru sarrera lokal horiek gabe, udal bizitzari herritarren esfortzu hutsez eustea ere gero eta lan zailagoa da.
|
|
|
egoerak okerrera egin du nabarmen 1933tik, eguneroko mintzajardun arruntaren esparruan, eta arnasguneetan ez dugu halako mugarik ezarri. ezarriko bagenu, azpeiti hutsarekin geratzeko arriskua genuke. Nork esan du, gainera,
|
herri
herrixka txikiagoetako euskal mintzajardun bizi jatorra azpeitiko kalekoa baino hutsalagoa, intentsitate balioz apalagoa, denik, demolinguistika beti da garrantzitsu:
|
|
|
graduala eta selektiboa (izan) da, ezer izatekotan, Soriako mintzajardunaren aldakuntza; oraingo soriarrek darabilten hizkeraren barne osaera aldatuz joan delarik ere honetan eta hartan, jarraipen oinarria bere indar bizian gorde du: gaztelaniaz egiten zuten orain dela ehun urte, eta gaztelaniaz egiten dute orain. orain ere, lehen bezala, gaztelania da Soriako kalean eta lurralde osoko
|
herri
herrixketan jaun eta jabe. mintzajardun arruntaren belaunez belauneko jarraipena osorik gorde dute Sorian, etengabeko gizarte aldakuntzaren altzoan. hori ez da Soriako bitxitasuna. horrela izan ohi dira kontuak, munduan barrena, osasun oneko hiztun elkarteetan. Nola dira kontuak gurean?
|
|
|
eguneroko mintzajardun arruntak badakigu gure artean, azken bizpahiru mendean, zer bilakaera izan duen: euskarazko jardun arruntak atzera egin du, oro har, euskal herriko
|
herri
herrixka, eskualde eta hiri (buru) askotan. euskaratik erdarara (gaztelaniara edo frantsesera) mintzaldatu da gure artean biztanle multzo handia, kopuruz nagusia, Bidasoaren
|
|
|
Sorian lehen bezain irmo dago" betiko hizkuntza", eguneroko mintzajardun arruntari dagokionez: ez Soriako kalean eta ez probintziako
|
herri
herrixka bakar batean utzi diote soriarrek gaztelaniaz hitz egiteari. arnasgune batzuetan ere halatsu (izan) dira kontuak baina guztietan ez. Inoiz baino nabarmenago agertu da indargabetze hori azken 20 urtean, artean arnasgune ziren eta orain besterik diren hainbat ingurumen geoterritorialetan. zertan antzematen da nobedade hori?
|
|
|
Besterenetik ikasten adina bere altzoan ernatu duen irizpide altxorra ingurukooi pozkiro banatzen dakien gizon sasoikoa. Natorren behinola lankide izandako Xabier Bengoetxeagana. eaeko hezkuntza munduan, normalkuntza saioen alorrean, luzaro eta maisuki jardundakoa da Xabier. hizkuntzaren (batez ere tolosaldeko
|
herri
herrixken) osasun egoera behatzen eta han ikasitakoa argi azaltzen aparteko gaitasuna erakutsia du (Bengoetxea, 2012). perspektiba zabalagoko deskribapenak egiten eta, inor alferrik mindu gabe, teoria aldetik erantzun eske ditugun galdera giltzarriei aurrez aurre heltzen trebe. Berrikitanago ezagutu dugu Iñaki Iurrebaso errezildarra (oker ez bagaude lauretan gazteena):
|
|
2020
|
|
|
|
Herri
herrixka bat baino gehiago biltzen dituen bailara edo eskualdea da [Dauzat en esanetan] hiztunelkarte uniforme horien benetako oinarri geoterritoriala. Ez hortik behera dago benetako hiztun elkartea (herrixka bakoitzean, are etxe bakoitzean), eta ez hortik gora.
|