|
2007
|
|
|
Bere haur lagunak ere, azkenik, galduak bezala ziren, ez zakitelakotz gehiago zer pentsa beren maltzurkerien gehitzeko, jakinez Xanok ez zeiela gehiago kasutik ere emaiten. Eta bukatzeko,
|
herrian
ziren abere arrado eta bakarrek ere beren pentsa-moldea agertu zuten, ez jendakiak dakien moldean, ez, bainan behiek esne guttiago emanez, ardiek beren marrakak ixilduz, zerriek ezkur alhak utziz eta mehatuz, zakurrek zinkuriak azalduz egunaz gauaz bezala.
|
|
|
Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin etxerat igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik zuela burua galdu, eta bixtan dena erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta
|
herriko
arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat. " Joan bedi beraz, xoriak diren lekurat, kaiolarat".
|
|
|
Eta hola egina izan zen. Xano hartu zuten, esku zangoak estekatu, garbitu ere hain zen zikina eta bereber utzia aspaldi hartan, eta
|
herri
beherean zen etxe zahar batetako borda erdi lurreratu batean zerratu zuten, janari gisa arto edo ogi bihiz ohatutako talo meta bat emanez ondoan. Eta Xanok, horiek guzien artean, ttiuttiuka eta hixtuz segitzen zuen, beti atxikiz ezpain xokoan, bere irri ezti eta umila.
|
|
|
alabainan, ez zen gehiago ez hixturik, ez hegal zafrakaldarik, ez xori oihurik ezagun, ez gauaz ez egunaz, kale xoko edo etxe atarrietan, bakea horra zagola zirudien. Arras satifos, kontzientzia garbi, biztanle guziak beren eguneroko lanetan berlotu ziren, lehenago bezala, eskolak jarraitu zuen bere erakaskuntza erakasle berri batekin, eta gauzak beren onean sartu,
|
herri
berri bat bailitzan.
|
|
|
heien jostaketetan zerbait falta zen, norbait falta zen, eta hori beren buru haurkin eta ezazoletan ezin onhartua zen. Elgar aditurik, deliberatu zuten, gau batez, joaitea
|
herri
behereko bordarat, jakiteko bederen zertan zen beren" pika mokoa". Poliki poliki hurbildu ziren, zelatan gelditu arrabots pikorrik ere ez zenez ozen, ateko gakoa bortxatuz dautzarazi eta daldaran, sartu ziren:
|
|
|
Biharamunean zen ba, kataska eta kalapita
|
herrian
: zer?
|
|
|
Alkatea, burgoi eta papo hantuz laudatzen zutena ordu artean, ahaparkatua izan zen, laidostatua, mehatxatua, eta zerbaiten egiterat manatua. Orduan bildu zituen berriz bere
|
herriko
eta nihunezko jende aditu guziak, bai emazte, bai gizon, erranez eliza aintzinean eginen zutela biltzar orokor bat, nun bakoitzak emanen zuen bere pentsa-moldea, guzien izenean hartuko delibero bat, eta azkenean, xori haurra harrapatu eta, haren kasua konponduko ahal bezain garbi eta laster.
|
|
|
Zer ba! Gure
|
herri
ttipi hunen harrotzeko aski zen ba holako hezur kausitze bat gero mundu guzian ezagutua izaiteko, eta ez zuen gehiagoko axolarik hortaz! Zer mila debru behar zuten ba, gehienek, mundu huni interesatzeko?
|
|
|
— Bai, harritzeko afera bat dun, hau Xana, Isidrok ustegabean egin kausitzeak
|
herri
guzia airean ezarriko din, ez dun hoberik! Kasetak dion ere, egunetik harat, paristar arkeologo batzuek ikusterat jiteko xedea dutela.
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe,
|
herriz
herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz
|
herri
. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
|
Mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko auziaren txostenak dionaz, Maddi Korobil anhitz haurrez osatutako familia batean sortua zen, Arkaitz
|
herrian
, eta Auier Korobilen alaba zen, hau Sarjant deitua baitzen, Harispe marexalaren batalloneko soldado izana, Espainiako kanpainaren ondotik eskualde hartan kokatua. Gertakarien denboran, Maddiren ama zegoen familiaren etxaldeko jabe bezala, alarguntsa aspaldixka hartan, zazpi haur hazi behar izan gatik eramaiten zuena, berak hogoita hamazazpi urte zituela oraino eta Maddik aldiz, hemezortziak ez konplituak.
|
|
|
Lastaga aldiz, bere izenez Joseph Dumoulin, Frantziako aldetik etorria zen," mila zortzi ehun eta hogoita bost edo seia inguruan" lekuko baten arabera, zituen puskila bakarrak taulazko kofre zahar batean ekartzen zituela, beti berekin zuena, alabainan beste ontasunik ez zuelakotz. Arkaitz
|
herrian
kokatuta, lastoz estalitako olha batean bizi izan zen, nundik ere bildu baitzuen bere izen gaitikoa. Luzaz egon zen bakarrik eta jendekin ez sobera nahasiz, han hemenka lan ttipi zonbait eginez laborari etxetan mutil bezala, bainan ardura lekuz aldatuz, zeren eta neke baitzitzaion beti leku berean egoitea eta nagusi beraren xerbitxatzea.
|
|
|
Nun et nola Maddik eta Lastagak ezagutzak egin zituzten, nehork ez daki, eta auzian ere ezin jakina izan zen, jujeen galdeari Olatek berak, edo ez jakinean, edo ez aitortu nahian," ez dakit, ez zen ene afera" baizik ez baitzuen ihardokitzen. Dakiguna da, artxiboek segurtazen dutenez, adin desberdina izana gatik, hogoi urte gutiago baitzituen Maddik, ezkontza egin zela mila zortzi ehun eta hogoitazazpian, Arkaitz
|
herrian
, eta dokumentuen arabera, kontraturik ez zutela egin, bakoitzak ontasun guti zuelata. Iribar notarioaren menutan, agertzen dira ere lekuko ziren lau gizonen izenak, bainan denak desagertuak edota lekuz aldatuak zirenez, epailek ez zuten beste xehetasunik aurkitu heien gandik.
|
|
|
Iribar notarioaren menutan, agertzen dira ere lekuko ziren lau gizonen izenak, bainan denak desagertuak edota lekuz aldatuak zirenez, epailek ez zuten beste xehetasunik aurkitu heien gandik. da haatik, Arkaitz
|
herrian
juntatu zenez, gure bikotea han berean kokatu zela behin, auzo herriko etxalde ttipi batetara lekutu arte, han baitira gertatu orai kondatuko dituztanak.
|
|
|
Iribar notarioaren menutan, agertzen dira ere lekuko ziren lau gizonen izenak, bainan denak desagertuak edota lekuz aldatuak zirenez, epailek ez zuten beste xehetasunik aurkitu heien gandik. da haatik, Arkaitz herrian juntatu zenez, gure bikotea han berean kokatu zela behin, auzo
|
herriko
etxalde ttipi batetara lekutu arte, han baitira gertatu orai kondatuko dituztanak.
|
|
|
Haurrik ez zuten eta iduriz, mokokatzen ziren ardura, auzoek eta inkestak bildu erranen arabera. Kalapiten erroa" Lastagaren jeloskeria Maddiri buruz" omen zen,
|
herriko
eiherazainaren lekukotasunaren arabera" bere senharrak erasiak egiten zizkion egunez egun sekulan ez zuelarik harrapatu hutsean". Eta holako egitateak oro idatziak direnez auziko paperretan, irakurtzen ahal da orrialdearen azpian nork eta nun baieztatzen zuen hauek edo harek errana, izenpedurarik ez bada agertzen ere, zeren eta denbora hetan, horren egiten zakienik gutti baitzen herri guzian.
|
|
|
Kalapiten erroa" Lastagaren jeloskeria Maddiri buruz" omen zen, herriko eiherazainaren lekukotasunaren arabera" bere senharrak erasiak egiten zizkion egunez egun sekulan ez zuelarik harrapatu hutsean". Eta holako egitateak oro idatziak direnez auziko paperretan, irakurtzen ahal da orrialdearen azpian nork eta nun baieztatzen zuen hauek edo harek errana, izenpedurarik ez bada agertzen ere, zeren eta denbora hetan, horren egiten zakienik gutti baitzen
|
herri
guzian.
|
|
|
Gorputza han egon bazen denbora puska batez, edo lohian kokaturik edo urez beterik behin behera joana zelako, berriz agertu zen urgainera ondoko egunetan eta hola zuten denek jakin Lastagaren erahiltzea. Duda anhitz eta mesfidantza azkar zegoenez
|
herri
guzian, zurrumurruak kurritu ziren auzapezaren beharritaraino, eta herrizainek ez zuten nekerik izan Olateren biltzeko, goiz batez, goxoan," hilaren ohean etzanda" kausitu baitzuten berak uste zuelarik oraino gorputza desagertua zela. " Ez zinakien Lastaga harrapatua izan zela hilotz?" galde zion jujeak eta" ez, uste ginuen ez zela sekulan berriz agertuko" errantzun zuen Olatek.
|
|
|
Holako gertaeraren ondotik, herra zen azaldu
|
herri
guzian, Lastaga ez bazen ere hanbat maitatua eta estimatua auzo gune hetan," bakean bizi zagon jende trixte baten hiltzea eta manera hortan usteltzera uztea putzura botata ez da egiten den gauza bat" erran zuen Kaskail deitutako Sorobelen bizi zen orgile batek" gainera kanpotik etorritako soldado baten gandik, emazte ezleial tzar baten fagoretan truk balin bazen ere". Eta ez da harritzekoa hanbat lekukotasun agertzen bada auziko txostenean, dudarik gabe mihiak zalu libratu zitezkela holako gertakariaren komentatzeko, bakoitzak bere gorroto eta jeloskeriak azalduz.
|
|
|
Bainan gauza harrigarriena izan zen, Maddi ez zutela nehork ez nihun kausitu, ez ondoko egunetan ez etare sekulan. Leku guziak ikertu zituzten, herritarrak galdezketatu, gordagi izaten ahal ziren xokoak miatu eta dei afitxak hedatu eskualdeko
|
herriko
plaza guzietan; nehork ez zuen sekulan jakin nun eta zer bilakatu zen emazte gazte hura, eta hola errexago konprenitzen dugu zertako auziak ez duen nihun ere bera aipatzen. Hura ere Olatek garbitu ote zuen?
|
|
|
Auzitegiko paperretan ez dugu gehiagokorik kausitu, Maddiren ezin konprenituzko desagertze hura mixterio bat bilakatu zen. Izugarriko famak kurritu ziren ordu hetan, hala nola ito zitakela berdin doluturik putzura berriz etorri eta, Olatek etxe zolako zulo batean lurrez estali zuela, bere amak despeditu zuela
|
herritik kanpo
, soldado zonbaitek mendekioz bordel batetan sakatu zutela, bere buruaz beste egin zuela mendiko leize batean behera jauzi eginez, muga pasatuz doluminez erremita bat bezala bizi zela eta hanbat eta hanbat erran, bainan egia ez zen sekulan azaldu.
|
|
|
Duela denbora guti, gure ikerketak segitzen gintuela orduko eskualdeko kasetak irakurtuz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko abendoaren hamabiko" Erri berri" egunkarian ikusiak bihotza pilpilean jarri zaukun: kasetalariak kondatzen zuen nola auzo
|
herriko
soldado kaserna batean, ixtorio misteriotsu bat gertatu zen bost urte goizago, erran nahi baita mila zortzi ehun eta hogoita bostean. Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten etxean, eta, hau garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu.
|
|
|
Haren ezagutzak egin ginituen gure etxean, apez xaharraren medioz bixtan dena. Hau, baginakien nor zen, aspaldi hartan gure
|
herriko
artaldearen artzaina, berrogoita hamar urteak lerdenki ekartzen zituena, sabelez anple eta kolore gorritsuak izana gatik. Herriko ehorzketa, bataio, ezkontza, komunione, absoluzione, katexima, edo elizako ofizio guziak airean eremaiten zituen, baita ere, denbora berean, nortsu zen mezarat heldu goaitatzen, ilherrietako belardia tapikatzen zuten haurrak erasiatzen, horiek guziak ondorio eraginkor bainan irudimen gabeko jokabide batean.
|
|
|
Hau, baginakien nor zen, aspaldi hartan gure herriko artaldearen artzaina, berrogoita hamar urteak lerdenki ekartzen zituena, sabelez anple eta kolore gorritsuak izana gatik.
|
Herriko
ehorzketa, bataio, ezkontza, komunione, absoluzione, katexima, edo elizako ofizio guziak airean eremaiten zituen, baita ere, denbora berean, nortsu zen mezarat heldu goaitatzen, ilherrietako belardia tapikatzen zuten haurrak erasiatzen, horiek guziak ondorio eraginkor bainan irudimen gabeko jokabide batean. Igande eguerditetan, ardura heldu zen gure etxera jatera eta oilaskotik bietan hartzeko ez zen herabe.
|
|
|
Apez xaharrak zehaztu zuen, halere, berriak ez zuela inundik ere bera ordainduko, bainan elizan ibiltzen ez ziren gazteetaz artatuko zela eta, ez bazen errana izan ere, hola apez lana ikasiko zuela. Ikusiz apez berriaren aurpegi fin eta xuhaila, gaztaroa oraino utzia ez zuen haren gorputz mendrea, argi zegoen praktika luze baten beharra ukanen zuela
|
herri
huntako eliztarrekin bizitzen ikasteko. Hala ere, gure apez gazteak, doi bat musikari baitzen, ongi aplikatu zen astezken arrastiritan," Taize ko izpirituaren berme" zionaz, deus egitekorik ez zuten gazte zonbaiten biltzeko, korala baten muntatzeko estakuruan.
|
|
|
Apezpikutegitik manuak etorri ziren eta apez gaztea desagertu zen erabat, apez xaharrak ez baitzuen hain malerus iduri bere lagunak holako hutsa eginik. Azken batean, hamabost urtez berak buru eman zuen
|
herri
hartan eta ez zuen laguntza baten beharrik, bereziki hainbeste ahuleziaz hornitua zen apez gazte jilufri baten ganik. Bixtan dena, koralak sofritu zuen eta kasik gelditu ere, bainan ene arrebak bere lekua berriz hartu zuen eta eliza guzian berriz ezagun ziren" te deum" eta beste litaniak, hauek gure apez xaharra loriatzen baizuten, bere beharri tutek ez bazuten ere deus ezagutzen musika mailan, bederen igandetako oilaskoaren berri izanen zuela berriz handik goiti.
|
|
|
Santesteban apeza, apez gaztea zen, semenarioko ikaskuntzak berrikitan bukaturik, bere lehen postua aurkitu zuen
|
herri
ttipi batetan, nun ere eliztarrak doi bat mardo eta ezazolak ziren. O, ez fede gabekoak ez, bainan ez zitzaien iduritzen apezaren predikuek eragin handirik izaiten ahal zuela beren sineste mendrearen hobetzeko.
|
|
|
Jadanik guttik segitzen zuten igandetako ofizioa, eta nabari zen mezarat heldu ziren bakarrak, erlijionez beste arrangurarekin heldu zirela, hala nola, beren buruaren erakusteko edo gero mus baten egiteko hitzordua elizan zutelakotz, edo beharbada ere, famaren lotsaz. Horregatik zuten, apezpikutegian, deliberatu Santesteban apez gaztea
|
herri
hartara igortzea, pentsatuz bere gaztetasunaren gatik gauzak berraldatuko zirela eta elizatiarrak bereskuratuko zituela.
|
|
|
"... abisatzen zaitugu Domingo Irrizar, berrogeita hamaika urtekoa, zendu zaigula batbatean, Gorpua Donapaleuko ehorztetxean kausituko duzue. Ehorzketak heldu den astelehenean iraganen dira
|
herriko
hilerrian. Eskerrak gure penetan parte hartu nahi duenari.
|
|
|
Ez da hemengo batekin joan.
|
Herriko
ostatuan zerbitzuan zegoen batez, kamioi gotor batetako xofurra gelditu zen, amak zerbitzatu bazkaria jan eta ordaindu, gero elkar hitz egin ere. Zer erran zuten?
|
|
|
...karrik ehiztaria, bazuela ere orduko eran" kultura" pixka bat, eta erraz ditake gogoratzea... nahi badituzue" zinez" gogoratu... ilargitsu gau goxo batez... garraren bulta dantzak lagun... kantuz eta musika egiten... bai musika bai, zeren eta ikerketek erakutsi duten bezala, xirula moldeko xixtu batzuk kausituak izan dira, eta segurtatzen ahal dugu, saioak egin baititugu Euskal
|
Herriko
musikari handi batekin, xixtu haiek soinuaren ateratzeko gai zirela, beraz lehengo gizonek bazutela izpirituen oihukatzeko kar bat...
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene etxetik eta
|
herrirako
bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu behar dudanean, beti presan duk, lasterka joan behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
— Behereko
|
herrirat
, edo beste batetarat berdin, omoreak nola neraman, errantzun zion kasu handirik gabe.
|
|
|
Behereko
|
herriko
aranean, berak erraiten zituen guziak galtzen ziren haizearen firfirarekin batean gaztanondo eta haritz erraldoien azpian pasatzen zelarik. Eta urte bat joan zen berriz leku heietarat itzuli zen artean.
|
|
|
Egia erran, Josefina urrun zegoen, aranaren beste maldako
|
herri
ttipi baten alboan eta udaberriko ilunabar eder batean, Ximunek ikusi zuen, ardi zaintzan zagon batez.
|
|
|
Ez zuen ez konprenitzen nolaz bere haur gehiena harriturik zagon
|
herri
huntako alor eta pentzetaz. Eztare Joanesen sensualitatea, hunek nahi baitzuen hartu plazer tresna bat bezala.
|
|
|
Gari alorretik atera zen eta bere ume saldoaren buru, ibilera berrieri buruz abiatu, zalu zalua. Arteko
|
herrirat
hurbiltzean baizik ez zuen urhatsa lasaitu.
|
|
|
Josefinak ez zion begirik ere eman Ximuni. Sabela borobiltzen hasia zuen Gillenen gatik, bestaldeko
|
herri
batetakoa, eta Ximunek, besteak bezala, ez zuen berarentzat gehiago deus balio, ez deus, bere orhoitzapenean. Haizea bezala ziren, eta bera lurra zen.
|
|
|
— Orhoit hadi, behereko
|
herrian
...
|
|
|
Josefina irriz zagon eta, bere saldo osoaz jarraiturik, auzoko
|
herrirat
buruz joan, etxeko jaun handi baten larrunbatetako eskearen bila.
|
|
|
Xutitu zen xedez beterik eta zuzen zuzena joan
|
herriko
auzapezaren bila. Bainan laster itzuli zen iduriz bere salatasuna hutseginik.
|
|
|
Bere lagun guziek xoro batentzat hartu zuten, goiz batez, kondatu zuelarik nola ohazpian gordetzen zituen zapetak atzartu eta xori bilakatu ziren eta airean abiatu kanporateko leihoak zeharkatuz, gaua han eraman jostaketan, berriz zapeta erarat itzuli artean, azkorrian. Beste egun batez, erran zuelarik nola gau ainara batzuek besotik poliki harturik ereman zuten zeru gorenetan gaindi, oihan,
|
herri
, mendien goikaldean jauregi miresgarri batetaraino, orduan irriz zaflaka eta imintzioka ari zitzaizkion eta geroztik Xori buru izen gaitiaz apaindua izan zen betiko.
|
|
|
Aldeko lagun bakarra zuen, Maddi,
|
herriko
alkaldearen alaba eta hunek, bere atzekaldean jarrita eskolako gelan, noiz nahi xuxurlatzen zion beharrirat, bestek entzun gabean ahalaz: " beha zak, Xano, nahi dituzkan aments guziak egiten ahal dituk, aberetaz, xorietaz, nesketaz edo beste, bainan, hobe huke ixilik egonik, hire hoberenetan".
|
|
|
Egun batez, eskola eta
|
herria
utzi zituen, oihanari buruz joateko. Guziak ondotik ibili gatikan bizpahiru egunez, nehork ez zuen atzeman eta ez zuten ulertzen norat eta zertarat joana zagon.
|
|
|
Orduz geroztik, Xanok hitza galdu zuen, xori kantuak bakarrik eramaiten zituela, bai kaxkabeltz edo pika oihuak, bai bele edo urtxo kantak. Oihanetik etorriz gero,
|
herriko
kaletan kurri zoan, ointuts, zirtzil baten eran beztitua, besoak zafraka, xori hixtuz, arbolaxka guziak gainkatuz, paretetan dilingo lotuz, lurraren arrasetik zetorren ainherak jarraituz, mukia zariola bere sudur luzearen puntan.
|
|
|
— Badun gauza bitxirik
|
herri
huntan! Ezin konprenituzko gauza batzu!
|
|
|
Joanesen behiek egina zakotela hain segur, abisatu din eta hunek aldiz bere alanbre sarea ere xehaturik atzeman din. Beraz holako desmasiak ikusik, joan tun biak,
|
herriko
goardiaren ganat eta harek inkesta bat nahi izan din egin. Pentze sahetserat jin delarik ikusi ditin bi buhame edo nik dakita zer, akuriko eta karkailaka lerraka abiatzen pentzeari behera, urean sartzen eta frist desagertzen!
|
|
|
lotsak harturik han utzi ditin eta jandarmeen abisatzerat joan dun. Bidean apezari kondatu dion ze gertatzen zen eta hunek, ustez eta zerbait bitxi gertatu zela
|
herrian
, zeinuak jo arazi ditin...
|
|
|
Gaitzitua, goardia joan dun apezari erasia zonbaiten egiterat hea zertako zeinuak jo zituen, nork galdegin zeion holako egitaterik! Apeza aldiz, samur, Joanesen atzemaiterat, nolaz afera ttipi batentzat
|
herri
guzia airean ezarri zuen, seila zahar usteldu batek ez zuela hainbeste ixtorio merexi. Oldarturik, hunek berriz Piarresi bi paso eman dizkion, bestaldian hobeki kasu eginen zuela nor zertaz akusatu gabe!
|
|
|
— Ze, horiek oro egun? Ze debru bada ba
|
herri
huntan, hola mensteko?
|
|
|
... hogoi urteak jin zitzaizkitalarik, armada egitea izan zian ene lehiarik handiena, ene etxetik eta ene
|
herritik
jalgitzia, beste mundu baten ezagutzaren egitea, beste eremu batzuen kurritzia, beste jende mota baten kausitzia... bainan han ere ez die ene beharrik izan, jaun kasketadun kaskoin bat ari zautalarik gorputz guzian ikerka, entzuten nian beste bati ziokala" bla bla bla deficient mental... (zigarreta buhako bat emanez)... bla bla bla debilite marquee... (beste buhako bat)... bla bla bla de plu...
|
|
2008
|
|
|
Zenbait aldiz, haizea mendebaletik zenean, entzuten nituen ezkilak, boz ezberdinetakoak. Auzo edo urruntxagoko
|
herri
bakoitxarentzat joiten zuten, begirale batzu balire bezala. Batzuetan, hauek entzutean etortzen zitzaidan gogora, bertsulari baten gogoeta, ezkilari doakiona:
|
|
|
Ongi merezitu afari on baten haiduru dagozen artean nahi nezaikezu erran, irakurle ona, ahopetik beharrira, Balitzanen ere, beste
|
herri
guzietan bezala, bizitzaile bezainbat pentsamolde badela eta, zuzen den bezala, bakoitxak berearen agertzeko eskubidea baduela. Berezko bidez doa beraz sentimen berekoen elkarretaratze edo multxokatzea.
|
|
|
Goizeko seiak aldera, argi zirrintan, Piarre Beltxa, pertsularia, auzo
|
herrira
zoalarik Ihauteritako bestara, oartu zen Haritxeneko labaki hesleak kantu eta irrintzinaka bakoitxak beren etxeetarako bidea hartzera zoatzila. Barrandatu zituen eta kantu hau moldatu zieten:
|
|
|
Behar duzu jakin, irakurlea, zer gisetan moldatua izan zen egun batez Balitzaneko
|
herri
eder hau. Euskal mendi zoragarrien artean kausitzen den zelai batean kausitzen dira karrika moldatzen duten pilota plaza, eliza, bi ostatuak," Hemen Ongi" eta" Hemen ez Gaizki", Herriko Etxe eta beste eraiki altuak.
|
|
|
Behar duzu jakin, irakurlea, zer gisetan moldatua izan zen egun batez Balitzaneko herri eder hau. Euskal mendi zoragarrien artean kausitzen den zelai batean kausitzen dira karrika moldatzen duten pilota plaza, eliza, bi ostatuak," Hemen Ongi" eta" Hemen ez Gaizki",
|
Herriko
Etxe eta beste eraiki altuak. Urruntxagoko ordoki eta mazeletako alor perdeak etxe xuri garbiez eta baserri politez titatuak dira.
|
|
|
Hoinbesteraino gogoetatuak, erabaki zuten, Jones Haritxene,
|
herriko
auzapezari dei egitea, otoi etor zeikioten etxera, arrengura gorri batez parte eman nahi ziotelako.
|
|
|
Ongi ezagutzen duen famila on bat da Sakelenean. Gillome,
|
herriko
kontseiluko laguna ere du, zer gertatzen ote zaioten!
|
|
|
Horra nola behar genuken jokatu: zuek, gu bion, galdetu behar zenukete
|
herriko
auzapezen laguntza, bai eta ere mirikuena. Jaun horiek behar lukete berme jartze bat egin, zeintan baieztatu behar bailukete noiztenka erho lanjeros bilakatzen garela.
|
|
|
Balitzane guzian eta auzo
|
herrietan
hedatu zen berria, zenbait astez herritarren aho mihietan zabilen Geaxina mutxurdinaren marraza ukaldiak egin gibelondoa Balitzaneko politikarieri.
|
|
|
Medikuek hitzemana diote ekain erditsuan etxeratu eta, nehork ez duela zauri markarik ikusiko. Ez da
|
herrian
ainitz, Peio Xorroxtegi zauritua zela jakin duenik. Isilpean egona da afera.
|
|
|
Peiok galde: Zer erran dezakezu, Marie Leona, neska horretaz. Berriegia naiz
|
herrian
norbaiten ondo ezagutzeko, bainan neska horrek iduri du langile arradoa dela O! bainan Bihotz Etxean hazi herrebelatu horietarik da! Bihotz Etxean hazia ala ez, erran dizut kemen arradoko neska dela, ororen errespetua hartze duena, hori enganatzen duena zinezko ustela litzateke!
|
|
|
Balitzanen, ekainaren 25eko egun horretan eliza besta ospatzen dute. Beste
|
herrietan
laneko eguna delarik, balitzandarrak pausan daude. Hortako da goiz honetan ainitz jende ostatuetarat joan denik, goizeko mezatik lekura.
|
|
|
Ezin dukezu egin holako lan bat! Zure arreba Maiana eta zure bi ilobak maitatuak dira
|
herri
guzian. Zure aldera zorretan balinbadira ere ordainduko dizkizutela ez da dudarik.
|
|
|
Ohitura xaharreri jarraikiz, balitzandarrek Agorrilaren bigarren aste undarrean hasten dituzte beren
|
herriko
bestak ortzirale aratsetik ondoko asteazken goiz arte irauten dutenak. Harrigarri da zer garrantzia emaiten dieten besta egun horieri eta zer bihotzeko karrarekin obratzen dituzten ospakizunak.
|
|
|
etxe bazter garbitze, batzuek ate leihoak tindatuz, gorri edo berdez, beste batzuk aldiz etxe horma edo" murruak" xuri berrituz. Zenbait aste lehenago, gazteriak finkatuak zituen
|
Herriko
Etxean, auzapez eta kontseilukoen baimenarekin, besta egun horietako egitarauak:
|
|
|
Zortzietarik hamarrak artean,
|
herri
inguruko korrika.
|
|
|
Aratsaldeko lauetan, pilota pardida,
|
herriko
lau pilotari hoberenen artean: alde batetik, Jamatit Urdeka Xintorene eta Amintore Satorreli, alde kontratik, Ferdinand Zhimurswuzki eta Djabil Aldbeshalah, Bihotz Etxekoak.
|
|
|
Hamaiketan: zintzur bustitzeak,
|
herriak
eskainirik eta bazkaria bi ostatuetan, bertsulariekin.
|
|
|
Aratsaldean: kantu lehiaketa,
|
herriko
kantari hoberenekin.
|
|
|
Hamarretan: Euskal
|
Herriko
dantzari, makilari eta gorputz bihurdikalarien aurkezpena
|
|
|
Balitzanen,
|
herriko
besten idekitzeari emaiten diote beren gisako berezitasuna. Auzapeza edo horren ordezkariak iragartzen du abiadura.
|
|
|
Eginbide dugu elgarren jasaipena.
|
Herriko
beste hautetsiekin eta gazteriarekin arduratuko gara, berexko lipitik gabe, besta honi doazkion lanbideren antolagailuetan. Iduritzen baitzaigu herritarrek hartze dutela, urtean behin bederen, zenbait egunen pausua.
|
|
|
Iduritzen baitzaigu herritarrek hartze dutela, urtean behin bederen, zenbait egunen pausua. Elgarrekin mintzatzeko, elgarrekin kantatzeko, hots,
|
herri
arartekotasunaren azkartzeko.
|
|
|
Hartuz geroz xedeak
|
herri
bestakoak Baldin izan daitezke bihotz gabekoak Gogoa bai pausuan, ez tripa jokoak!
|
|
|
Kurri naiz abiatu
|
herritik
ihesi
|
|
|
Hor hartuko dute pausaldi bat, hain xuxen Porroxkeneko arbolazpietan. Xemartin eta Maria, lorietan dira,
|
herriko
gazteriak dakarten atxikimenduaz. Bi laguntzaile onak badituzte gerokotz etxe bazterren antolagailuetan.
|
|
|
Epeldu da aire beroa. Karriketan jendea doa pultxoka,
|
herriko
biltoki handiari buruz. Hor, entzunen dituzte kondalariak.
|
|
|
Manez Errota, alegia kexuan, aiherkatzen zaio Pialleri: Zu ile motzle kinkil mihi luzea,
|
herriko
" egunkaria", ixil otoi! Nihaurek kondatuko baitut, zuzenki eta garbiki, zuk baino hobeki, nihauri eta ene bi koinateri egina diguten ezin asmatuzko lizunkeria.
|
|
|
Beste entzule batek: H.B.D. saletxe haundi hori ez dut,
|
herrian
, behin ere ikusi!
|
|
|
Nere baitan nion, zer bi mila deabruren bila ote zabiltzan hoin desberdineko zikiro pare hau? Lehenik sartu kinkilak, xapela altxaturik, ukurdura bat eginez: Ni naiz, Karmen Musilonda, Euskal
|
Herrietako
Makur xuxentzalea, Goiko Izpirituaren mutila. Euskal izpiritu okertuen zuzentzaile hautatua, Hurbilurrunen, Azkenik egina izan den bilkura nagusian.
|
|
|
Nongo Satan gorriak igorri dizkit, xuxen ene lantegirat, aker eta marro iduriko bi dizipulu arrotz hauk? Begiruntsua baitzen hauen agurra, gisa berekoa itzuli nahiz neurea, ihardetsi nieten atsegin genuela, guk ere, haien ezagutza egitea. Balinbadezue
|
herrian
, zion Musilondak, norbait nahigabetan bizi denik, azkarrago baten mehatxupean edo holako zerbait, eginbide duzue neri salatzea. Nik jujatuko dut afera, zuzenaren alde, gastuak erdizka.
|
|
|
Peio berritan asaldatu zen: Hauxe" porkeriak" nahi dizkigun sinetsarazi. Apostu
|
herri
txar honetan ez dela gehiago gezurtuez besterik.
|
|
|
|
Herri
guztietan jakinarazi genuen berria, gizonaren eta zezenaren arteko gudu izigarri bat jokatzen zela, esku huts," Punta Zuri" deitu alor zabalean, maiatzaren bederatzian, hamarrak eta erdietan.
|
|
|
Honek, karatsdura bat sorrarazten dio bere aitari bihotzean. Hemengo toki txarrez edo
|
herri
txarrez mintzo zaionean, iduri baitu urrezko jauregietan bizi izana dela hemendik joanez geroztik.
|
|
|
Erakatsiko deiat nik nor naizen!.. Errespetu gabeko ahalkegarria," apostu"
|
herri
hau basatzen ari dela!
|
|
|
Urte guziez, oi den bezala,
|
herriak
ospatzen du urrundu gazteriaren berritzultze hori. Auzapezaren manuz eta herriaren gain, apairuak eskainiak dira bi ostatuetan, Hemen Ongi n eta Hemen ez Gaizki n.
|
|
|
Urte guziez, oi den bezala, herriak ospatzen du urrundu gazteriaren berritzultze hori. Auzapezaren manuz eta
|
herriaren gain
, apairuak eskainiak dira bi ostatuetan, Hemen Ongi n eta Hemen ez Gaizki n. Hirurehun bat lagun, gizon eta emazte, bildu dira bi ostatuetara, multxoka hurbiltzen direla.
|
|
|
Gazteria eder batek ari ditu mahaiak betetzen, zer putiko eta nexka sano eta ederrak, dena ixtorio eta irri.
|
Herriko
pilotariak ere badira hor: Urdekareneko Jamattit, Felitxeneko Antton eta beste hauk, Bihotz Etxean haziak diren gazteetarik.
|
|
|
" Bihotz Etxe" hori da, Balitzaneko
|
herriak
eraikia zuen haur errebelatuen solegitzeko baserri haundi bat, kudeatzaile eta beste ainitz biziarazten duena. Erakaskuntza guzia Euskaraz emana da.
|
|
|
Herritarren noizean behin elkarretaratzeak duen garrantzia. Herritar gazteak behar orduz urrunduak, berriz herriratzen ikustean azta daitekela ere
|
herri
amaren errespetua bere haurren alderatekoa. Bat ez doala bestea gabe arima azkarreko herrien iraunkortasunean.
|
|
|
Herritar gazteak behar orduz urrunduak, berriz herriratzen ikustean azta daitekela ere herri amaren errespetua bere haurren alderatekoa. Bat ez doala bestea gabe arima azkarreko
|
herrien
iraunkortasunean. Laudatzen ditu aurten, soldadogoa eginik herriratu direnak, hogei urtez Amerikan lan eginik etxera itzuli den Peio Xorroxtegi eta bururatzen hitz hauekin: Ongi etorri eta herri osoaren agurrak zueri.
|
|
|
Bat ez doala bestea gabe arima azkarreko herrien iraunkortasunean. Laudatzen ditu aurten, soldadogoa eginik herriratu direnak, hogei urtez Amerikan lan eginik etxera itzuli den Peio Xorroxtegi eta bururatzen hitz hauekin: Ongi etorri eta
|
herri
osoaren agurrak zueri.
|
|
|
Kantu xaramelak mahai guzietarik, jana eta edana nahikoa.
|
Herriko
bi ostatuetako nagusiak, Peio, Hemen Ongi koa eta Xalbat, Hemen ez Gaizki koak galdetzen dute bertsularien entzutea jadanik ongi hasia den arats honi bixitasun gehixagoren emateko. Gazteak oihuz: Emilio tauletan Piarre Beltxa tauletan.
|
|
|
Azkenean, hau harridura! Mahaiaren gainera jauzi egin du, bi besoak altxatuz" V" baten itxuran eta orro erlats lodi batean oihukatu: Zaudezte, balitzandarrak, bihotzak garbi eta beharriak axut,
|
herri
honen akabantza gogoratuko zaitzue entzunen duzuenean arbolen puntetarik zizarien kantua.
|
|
|
Zuen
|
herriko
bestetan
|
|
|
Jendeak alkuetarik xutitu eta txalokaldi eder bat egin du. Musikariek ufatu dute balitzandarrek berena daukaten
|
herriko
" Himo" saindu hori," Sor lekua utziz geroz" airean denek kantatuz:
|
|
|
Gogoratu zaio, gorrotoz edo aiherkundez egin kitzika bat besterik etzela. Holaxet mintzatu da arrotzeri: Jaunak, gaixtokeria asmorik gabe eta jostaguran etortzen direnek, badaukate gure
|
herriko
bestan, nahiko ongi etorria. Ikusten dugu bestelakoa dela zuen hemengo ibilera.
|
|
|
Haatik zuen ele gaixtoek ez dute hemen nehor hhunkitzen, ele gaixto edo txarra beti apaletik datorrelako. Ezin diozue histu orori idekia dagon
|
herri
besta hau, horretarako etorriak bazinezte ere. Beraz, bietan egina zaitzue hemendik lekutzeko galdea.
|