|
2005
|
|
|
Singularreaneta pluraleanazentueradesberdinakdituztenhizkeretan, bereizkuntzahaugaltzendahitzmarkatuekin.Adibidez, Gipuzkoakozenbait lekutanetxíak ergatibosingularraetaétxiak absolutibo ergatibopluralaedo gizónaigízonaidatibosingularraetapluralaazentuarenbidezbereizten badiraere, singularrareneta pluralaren arteko bereizkuntza hori
|
ez
da egiten
|
|
|
Azentuerabereizgarriamendebaldeanbainoaskoz berriagoa da hemen. Zubereraz hitz batek azentuera markatua (oxitonoa) badauka, arrazoiaizandaitekebukaeranbokalbatgaldudela, ·gizoná (g) ek> gizonék,, fa/ habáa eta> alhabá kasu aipatuetan bezala (edo ta mendían > mendín berriagoan). Modu honetan hitzbatoxitonoa badazubereraz, kontraziobatpairatuduelasusmatudezakegu.Bainahonekmaileguzaharrakedo konposatu zahar fosilduak aurkitzeko
|
ez
digu laguntzen. Mendebaldeko azentua, aldiz, lagungarriagoa izan daiteke etimologia lanetan.
|
|
|
Joandoanetaetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen
|
ez
bagaitu behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
Ez
da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi
|
ez
badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa egiten den Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu baino
|
ez
dira egiten hizketarekin hatera datozen proxemika edo kinesia. Alabaina, falta dira azterketa sistematikoak.
|
|
|
Daniloffeta Hammarberg (1973) autoreek, segmentufonetikobatekbesterenbateandueneragingisaeJkarrenondokoebakerenbatetortzemodu AHO BELARRIEN] ARDUERAMALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu jakitunak. Printzipio horretan oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan
|
ez
ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea hor... ra, bata besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du.
|
|
|
Arte horretan
|
ez
zen lo egona Txillardegi kulturaren alorrean ere, EuskaraBatuariateairekibaitzionBaionakoBiltzarrariesker, 1964ekoabuztuondarrean (29). Horretarako urtebetezasterolanegingenuenruedes
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz
|
ez
da dudarik Dibarrart izan zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Ildo beretik doa Dibarrart, bizi diren euskararen zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek
|
ez
dute garrantzirik, sinonimoak direlakotz hizkuntza 1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak: Tubalen gogora 1 Tubalen baithara.
|
|
|
Donibane Lohizuneko kantuan, aldiz,
|
ez
da holako sinesteetan sartzen. Uzten ditu alde batera etimologiak edo, hobeki erran, sasi etimologiak, erakusteko lauburuaren izena, zinez euskalduna zela eta hala amaitzen du bertsoa:
|
|
|
Etimologikeria ala hitz jokoa? Dena den, edo berak erabakirik edo nor baitek adierazirik gehiegikeria zela,
|
ez
da agertzen VI. bertso hau Donibane Lohizuneko kantuan.
|
|
|
jakintsun bandienek aitbortzen dutena, Eskual bizkuntza dela mintzai ederrena, Niboiz auzokoekin nabasi
|
ez
dena, Hortakotz dei ditake munduko lebena.
|
|
|
jakintsun bandienek aitbortzen dutena, Eskuara mintzaietan dela ederrena, Niboiz auzokoekin nabasi
|
ez
dena, Hortakotz deitzen dute munduko lebena.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi
|
ez
dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek
|
ez
duten balioa.
|
|
|
Hemen ere bi kantuetan diren aldaketek
|
ez
dute batere ideia nagusia aldatzen. Aspaldiko galdea; nondik datorren euskara, denen ahoetan dagoena
|
|
|
Hori izan da gertakari latza frantses guzientzat, egiazko bihotz mina bereziki Alsazia eta Lorrena galdurik. Errepublika sortzen da orduan,
|
ez
delarik batere onartua Euskal Herrian, lparraldeko euskaldun gehienak Napoleonen aldekoak edo erregetiarrak izanez.
|
|
|
Nahi
|
ez
duenari lephoa pika.
|
|
|
Bainan Betiri
|
ez
kitzika,
|
|
|
|
Ez
da errepublikazale bakarra Betiri Santz, baditu lagunak, hobeki erran, bera nagusi izanez, baditu, beraz, soldadoak, ilunpean jokatzen direnak, framazonak.
|
|
|
] ainkorik
|
ez
nahiz munduak, Hek ditu gidari hartuak:
|
|
|
|
Ez
dik gaizki irri egiten debruak. (bis)
|
|
|
Errepublika zer den
|
ez
dakienari (bis) Huna hots nik egia: denek nausi nahi Dugun errepika:
|
|
|
Bertzalde,
|
ez
ditzagun ahantz Michel Elissamburu edo Frere lnnocentius en obrak bereziki: Zer izan diren eta zer diren oraino framazo nak munduan, Eskualduna astekariak agertu zituen artikuluen bilduma (1890) eta urte berean Framazonak, bigarren edicionea, eta Frantziako hirur Errepubliken istorioa laburzqui.
|
|
|
|
Ez
da harritzekoa, beraz, Dibarrart jarraikitzen baldin bazaie Zalduby ri eta Michel Elissambururi, Eskualduna astekariaren irakurle izanez eta Baigorrin biziz elizako xantre gisa, ezagutuz ere hauteskundeetako gorabeherak Berdoly eta Etcheverryren artean.
|
|
|
IX. Eskualdunek oraino hau dugu loria, Guzia girixtino da Eskual Herria, Fedearen zaintzeko bethi atzarria, Nehork
|
ez
baitu hautsi gure lokharria.
|
|
|
Nehork
|
ez
baitu hautsi gure lokharria.
|
|
|
H errialde orotan jendeak funditu, Bainan Eskual H erria sendo da gelditu, Gure mendi gainetan indarrik
|
ez
baitu.
|
|
|
XI. M unduan
|
ez
du izan Satanen semerik, Pagano, Arriano ez eta Mairurik,
|
|
|
XI. M unduan ez du izan Satanen semerik, Pagano, Arriano
|
ez
eta Mairurik,
|
|
|
Hain zuzen, euskaldunak bizi diren parabisu hori betidanik begiratua izana da edozein kutsaduratik. Uhain pareko hitz zerrenda bat botatzen du Dibarrart ek, lehenik Satan, deabru nagusia, dituen seme guziekin eta gero pagano mota guziak, Arriano, Kristoren jainkotasuna onartzen
|
ez
zuena, ahantzi gabe mairuak Euskal Herrian gaindi ibiliak.
|
|
|
framazona. Nola
|
ez
da sartuko Dibarrart, hain elizatiar izanez, XIX. mendearen azken laurdeneko eztabaidetan, segituz Adema Zalduby edo Michel Elissamburu. Badaki ilun peko jende horiek lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri hori sartzen ari dela, emeki emeki, Euskal Herrian.
|
|
|
Bainan ausarkeria horien kontra badira harresiak.
|
Ez
da euskaldun fededuna aldatuko, jende zuhurra egonen da fermu bere sinestean. Ironiaz beterik azken neurtitzak gutiesten du gaitz berria bai jendeetan ergel batzuk bakarrik dira joak eta bai herrian, han hemenka diolarik.
|
|
|
|
Ez
da dudarik euskararen kontzientzia gero eta zabalduago dela euskal
|
|
|
Zuben anaiak izango gera bizi artian, Adierazten dizuet gogoz biyotzetikan, Zazpiak bada lotsaz
|
ez
gaiten geldi atzian, Pozik alegin egin dezagun aman gatikan, Izan liteke negar eginaz guregatikan, Arkitutzia buru makurka baztar batían, Korri mutilak jarri gaitian danen gatikan, Barkaziyua eskatutzeko bere aurrian.
|
|
|
Bere barrunen gaitzik beinere
|
ez
dedin sartu,
|
|
|
Ta guregatik irudipenik
|
ez
inoiz artu.
|
|
|
|
Ez
da kalitate handiko hamalauduna, bainan azaltzen du giro berri bat, aldarrikatuz goraki eta akrostiko modura Zazpiak beti bat.
|
|
|
Horrek erran nahi du Gernikako arbola kantuaren araberakoa dela lparraldekoentzat eta, beraz, kantu abertzalea (nahiz hitza
|
ez
den oraino sortua).
|
|
|
15 Españan Nabar, Biscai, Alaba, Gipuzco, Frantzian Bachenabar, Laphurdi, Zubero, Zazpi herri hauc dire Eskualdunen toki;
|
Ez
dezake pareric iguzkiac argi.
|
|
|
IX. Buruzagi gorenek
|
ez
zuten sinhesten Berek ikusi gabe Eskualduna zer zen, Ikusiz dantzan eta pilotan aritzen, Biba Eskual herria! oihu egin zuten.
|
|
|
|
Ez
daiteke ulert bertso hau ez baldin bada kontutan hartzen zer ziren besta horiek, 1892koa nola 1894koa, abuztuan garela eta Donibane Lohizunera etorriak direla estranjerrak, hala deitzen baitziren orduan. Haiek ere gomitatuak dira.
|
|
|
Ez daiteke ulert bertso hau
|
ez
baldin bada kontutan hartzen zer ziren besta horiek, 1892koa nola 1894koa, abuztuan garela eta Donibane Lohizunera etorriak direla estranjerrak, hala deitzen baitziren orduan. Haiek ere gomitatuak dira.
|
|
|
Buruzagi gorenek, haien artean Natalia Serbiako erreginak, eta, dudarik gabe, Donibane Lohizunen zeuden udatiarrek
|
ez
dakite zer den euskalduna, ezin sinetsia baita haren nortasuna. Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak.
|
|
|
Alabainan, aipaturik eta goraipaturik euskara, euskal ohiturak, bereziki dantzak eta pilota,
|
ez
zezaken utz fede katolikoa. Izan daiteke euskaradun, izan daiteke dantzari, berdin pilotari, bainan oroz gainetik da fededun.
|
|
|
XL Mendien bi aldetan, zazpi probintzia, Zazpiak bat zirela
|
ez
da ahantzia... Zer bihotz min anaien hola berextia, Eta librotasuna ondikotz galtzia!!!
|
|
|
Zazpiak bat aipatzen du, bainan
|
ez
bertze olerkariek bezala. Zalduby batek aldarrikatzen du Zazpiak bat en geroa, biharko ametsa.
|
|
|
Segi beza euskaldunak bere jokoekin, izan dadin beti euskaldun fededun, bainan
|
ez
du Dibarrartek deus ikuspenik geroari buruz, nahiz osoki aldatu
|
|
|
1894ko kantuan
|
ez
da gehiago otoitzik. Haurrei mintzo zaie, bainan agintekeran:
|
|
|
Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra. Kantu horren sortzailea, nahiz ezagutua
|
ez
den, Donibane Lohizunekoa izan daiteke.
|
|
|
paradigma nagusien gainbehera eta ondorioz zatiketa edo banaketa. Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik
|
ez
dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu.
|
|
|
Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino
|
ez
garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta
|
ez
da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona
|
ez
eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik
|
ez
dagoelako.
|
|
|
Delako garaian ere euskal abertzaletasun politikoa ere nabarmena izan zelako, bereziki, euskal foruzale liberalen ekimenez. Baina gaia beharbada zehatzegia
|
ez
ote den beldur naiz, agian historialarion arlokoa. Hala ere, gaur egun politikagintzarako premiazkoa deritzot Conferencias direlakoetan sorturiko esperientzia politikoa ezagutzea.
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde batetik erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak ditugu eta aldi berean edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan esan zuen bezala, gauzez (things)
|
ez
dago asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak sortzen ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Hala ere, oraindik behin behine ko azpiegiturazko lanen gabezia nabarmena da historia arloan.
|
Ez
dugu, adi bidez, Euskal Herriko hiztegi biografiko sakona. Espainiako gobernuak oraintsu erabaki du Espainiako Hiztegi biografikoaren proiektua burutzea.
|
|
|
Espainiako gobernuak oraintsu erabaki du Espainiako Hiztegi biografikoaren proiektua burutzea. Gurean, berriz,
|
ez
dago horrelakorik, proiektua aspalditik ondo zehazturik eduki arren, eta horrela aurkeztu dut han eta hemen, baina arrakasta barik.
|
|
|
Nire ustez, XXI. mendeari begira horixe dugu erronka nagusia, euskal historia burutzera koan euskal subjektuaren ikuspegitik abiatzea euskal erreferentzi sarearen munduan zehar igarotzea geure gogoeta historikoa. Nahi eta
|
ez
, denok abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren. Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe.
|
|
|
Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe. Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna
|
ez
diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua egin eta desegin egiten baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe legoke pentsatzea.
|
|
|
Baina nola sortu, asmatu, garatu, gihartu eta indartu da azken mendeotan euskal historia? Berez
|
ez
dago ezer ere, beraz, Euskal Herriko historia, lan tzeko esparrua sortzen doa, gaur egun euskal historia edo Euskal Herriko his
|
|
|
toriaren lurraldea garbi egon
|
ez
arren. Euskal historiaren parte dira ere bai gure lurraldetik at beren bizimodua ateratzen saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan.
|
|
|
gina euskal historiografian, Oihenarten laugarren mendeurrena, 643 651.Déclaration historique de linjuste usurpation et retention de la Navarre par les Espagnols.Paris, 162536EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAadieraztera igaroko zen. Aurrerantzean lurrak eta
|
ez
ahaideak definituko zuen gizabanakoaren nortasunaNatio gens etik natio lurraldera jauzia nabarmena izango zen. Euskal Herrian Batzar Nagusien bidez erakundetze desberdinak sortuz joango ziren eta lurralde izen nagusiak ageri zaizkigu.
|
|
|
Notitia Utriusque Vasconiae.
|
Ez
da, ez, lan histoirografiko soila. Bestalde, Euskal Herri mendebaldea Cantabriaren nortasunez jabeturik agertzen zen, nolabait ikuspegi vaskonikoari kontrajarririk.Errenazimientu garaian, euskaldunak, frantziar eta espainiar inperio nagusien baitan ageri ziren.
|
|
|
Notitia Utriusque Vasconiae. Ez da,
|
ez
, lan histoirografiko soila. Bestalde, Euskal Herri mendebaldea Cantabriaren nortasunez jabeturik agertzen zen, nolabait ikuspegi vaskonikoari kontrajarririk.Errenazimientu garaian, euskaldunak, frantziar eta espainiar inperio nagusien baitan ageri ziren.
|
|
|
Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino
|
ez
da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea. Euskara ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia?
|
|
|
Horra bere original tasuna eta ondorioz bere horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki. Euskal Herriaren hizkuntz nortasuna eta berezitasuna azpi marratuz, kategoria politiko berria sortarazteko eta indartzeko argudio sen doak burutzen ditu.38EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAILUSTRAZIO GARAIKO HERRI ADISKIDEAKXVIII. mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi
|
ez
zuela izan eragin zuzenik. Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute.
|
|
|
Relación histórica de los sucesos ocurridos en estaregión de Cantabria hasta la entrada de los moros10Egitasmo guztietan etaidatzi ziren testuetan, Euskal Herriko hiru probintzien esparrua zen País Bascongado delakoa. Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk
|
ez
zela ageri. Egia esateko eta bere garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac bat izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen, ez baitugu ahaztu behar tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak baino boteretsuagoak zirela.
|
|
|
Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk ez zela ageri. Egia esateko eta bere garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac bat izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen,
|
ez
baitugu ahaztu behar tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak baino boteretsuagoak zirela. Hasieran Xabier Munibek bere Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País.
|
|
|
Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu egin ziren. ...rabiliz, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu egingo ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabrismo dogmak nagusi izaten jarraituko du eta horretan Herri Adiskideak
|
ez
ziren bat ere berriztatu edo moderni zatu. Kontraesana dirudi.
|
|
|
Beraz, Herri Adiskideen historiografi lanetan,
|
ez
da ageri etenik ez berriztapenik, ohizko historiografiaren mitoen jarraipena baizik.
|
|
|
Beraz, Herri Adiskideen historiografi lanetan, ez da ageri etenik
|
ez
berriztapenik, ohizko historiografiaren mitoen jarraipena baizik.
|
|
|
lraultza liberalaren garaian erresumak nazio berriztatuak bihurtzen saia tu ziren eta Estatu berriztatua ere bai. Erresistentziak berriz ere ageri ziren erresumak edo estatuak
|
ez
zirelako uniformeak eta legedia erret aginduz inpo satzen zen eta ondoren lehen aldiko konstituzionalismoak uniformismoan sakontzen zuen. Baina Suitzan, adibidez, kantoi bakoitzaren berezitasunak errespetatuz, Estatu nazio berria eraiki zen.
|
|
|
Mende bukaeran A. Kanpion, E. Labayruk eta K. Etxegarairen lanek historia berria landu nahi zuten, mito eta leienda gabekoa, enpiriko positiboa, non dokumentuaren jato rria eta egiaztasuna bihurtzen zen behin behineko abiapuntua. K. Etxegarai ren eta E. Labayruren historiografia berria
|
ez
da huts hutsean burutzen. Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren.
|
|
|
Baina aldi berean, Ingalaterran, adibidez, historiaren lana halako espekulazio kutsua eta literaturaren atalean edo esparruan koka tzen zen.
|
Ez
da aski erudizio ona izatea historia zuzena egiteko. Nahietaezkoa da interpretaziorako zioa izatea.
|
|
|
Esaldi honetan azpimarratu behar da berriztatu nahi zuela euskal histo riografía. Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu behar ziren eta iturrien irakurketa berriak eginaz, historia berriztatua sortuko zen, dokumentuek berez
|
ez
dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe. Horregatik ez da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara.
|
|
|
Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu behar ziren eta iturrien irakurketa berriak eginaz, historia berriztatua sortuko zen, dokumentuek berez ez dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe. Horregatik
|
ez
da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara. Frantziako Augustin Thierry izango zuen eredua eta, beraz, iker keta eginez, artistaren jitea ere erakutsi behar zela aldarrikatu zuen.
|
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin
|
ez
bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu egin zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia ikusten zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
|
¡ que no facilmente se arrancan de cuajo leyendas y tradiciones acariciadas por lar gos siglos y que tanto enaltecen a la tierra que uno quiere!. Baieztapen honek erakusten digu ohiko mitología historikoaren dogmek indarra zutela eta Sabino Arana ere delako literatura mitologioaz baliatuko da bere proposamen politikoak erakusteko unean. Baina
|
ez
ditugu nahastu behar biak. Ni neuk hemen historia zientzia bezala lantzen zutenen historiografía ibilbidea landuko dut.
|
|
|
Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian sarturik baitzegoen,
|
ez
bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten egin ziren. Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen.
|
|
|
Julio Caro Baraja. Haren lana historialariek sarritan
|
ez
dute ezagutzen, antropolo giatik hurbil dagoelako agian. Baina 1956 arte, zalantza barik, bera dugu his torialari sozial garrantzitsuena.
|
|
|
Saiakeraren maisutzat! aster nabarmenduko dute, agian.Dena dela, haren ikerlanak ezagutu ondoren nabari daiteke halako iker keta egiteko ibilbidea edo metodologia jakina. Baten batzuen ustez, J.C.B. k
|
ez
zuen metodorik. Eta beharbada egia da, metodo desberdinak erabili zitue lako eta bere bizitzan zehar bere ikuspegiak aldatu egin baitzituen.
|
|
|
Guzti honek garaian garaiko kontzep tualizazioan murgiltzeko aukera ematen zion eta ekintzabideen, kontzeptuen, usteen tenporalitatea, tempus berezia aurkitu. Bukaeran
|
ez
du nahi izango generalizazioan erori. Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik.
|
|
|
Bukaeran ez du nahi izango generalizazioan erori. Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori
|
ez
da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz.
|
|
|
Bukaeran ez du nahi izango generalizazioan erori. Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan
|
ez
duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz.
|
|
|
Bukaeran ez du nahi izango generalizazioan erori. Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan
|
ez
erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz.
|
|
|
Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez,
|
ez
modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz. Pertsonen, protagonisten nundik norakoan kezkaturik agertu zen beti, heldutasun intelektuala irabazi ahala.
|
|
|
Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara.
|
Ez
dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira.
|
|
|
Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean
|
ez
dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira. Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu.
|
|
|
Bestalde, mikroanalisiaren garrantzia eta premia garatzen doa. Historiografía moeta ugari dugu Euskal Herrian eta arloz arlo aritzerik
|
ez
dago txosten honetan. Bestalde, Euskal Herriari buruz ko historia nagusi edo orokorrak sintesi formatoan edo autore askoren artean ugaldu egin dira.
|
|
|
Hala ere, zenbait gogoeta orokor azalduko ditut.ETORKIZUNARI BEGIRAAzpiegiturazko ikerlanak burutu behar dira, oraindik gure iraganaz eza gutza urria dugulako Euskal Herriko ikuspegia garatuz. Euskal Herria, edo zein herri bezala, anitza eta moeta askotakoa dugu eta kostaldeko herrialdeen edo barrualdekoen dinamika eta denborak
|
ez
dira berdintsuak. Historiak era kusten diguna zera da, denbora kronologikoez gain, beste denbora eta errit moak bereiztera, arkaikoa, mitikoa, betidanikoa duguna eta erabat errotua gizarteko hainbat arlotan.
|
|
|
Historiak era kusten diguna zera da, denbora kronologikoez gain, beste denbora eta errit moak bereiztera, arkaikoa, mitikoa, betidanikoa duguna eta erabat errotua gizarteko hainbat arlotan. Espirituzko denboran
|
ez
dago etenik, ez eperik, ez mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu.
|
|
|
Historiak era kusten diguna zera da, denbora kronologikoez gain, beste denbora eta errit moak bereiztera, arkaikoa, mitikoa, betidanikoa duguna eta erabat errotua gizarteko hainbat arlotan. Espirituzko denboran ez dago etenik,
|
ez
eperik, ez mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu.
|
|
|
Historiak era kusten diguna zera da, denbora kronologikoez gain, beste denbora eta errit moak bereiztera, arkaikoa, mitikoa, betidanikoa duguna eta erabat errotua gizarteko hainbat arlotan. Espirituzko denboran ez dago etenik, ez eperik,
|
ez
mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu.
|
|
|
Horregatik historia nazionalaren ikuspegira ezin daiteke makurtu edo soildu, ezin dugu guztia ekintza guztiak euskal abertzale versus beste abertzale ikuspegira lerrotu edo eskema dikotomikoan Espainiako historiaren ispiluan arakatu. Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez
|
ez
da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera. Ezkutatu ere ez, ez balego bezala.
|
|
|
Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera. Ezkutatu ere
|
ez
, ez balego bezala. Euskal Herriaren historian zehar, XVI. mendeaz geroztik berezitasun nagusienetakoa dugu, Batzar Nagusien inguruan, herrialde batzuk, nortasun politiko kolekti boa landu zutela eta 1877 arte iraun zuten mendebaleko hiru herrialdeetan eta XX. mendean berriz eratu dira.
|
|
|
Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera. Ezkutatu ere ez,
|
ez
balego bezala. Euskal Herriaren historian zehar, XVI. mendeaz geroztik berezitasun nagusienetakoa dugu, Batzar Nagusien inguruan, herrialde batzuk, nortasun politiko kolekti boa landu zutela eta 1877 arte iraun zuten mendebaleko hiru herrialdeetan eta XX. mendean berriz eratu dira.
|
|
|
Foruen inguruko kultura politikoa aberatsa eta indartsua da. Baina euskal historia ezin da horretara mugatu, historia nazionala denboraren igarobidean aldi bat baino
|
ez
delako.Tokian tokiko historia zehatzak, komunitate jakin batzuena indarberritu da. Enpresaren historiak, historia ekonomikoaren arloan, hutsune nagusia da.
|