|
2003
|
|
|
Bai. Argiro autortzen dogu herri baten literatureari izen ona eta ospea sortze lanetik jatorkozala, eta
|
ez
itzulpenetatik. Baina itzulpenak ugariak dira gure artean, eta garrantzia handikoak euskerearentzat.
|
|
2009
|
|
|
lurrekoa zuela, alegia, nortasun agiria, eta ez airekoa; beharrik ere ez zuen, egia esan, airekorik, fabrika zuzendari on bat izateko fabrika bat behar baitzen lehenik, eta airearen gainean eraikitako fabrikek haizetik asko baitzuten, guztia?, fabrikatik ezer ez; bere gaitasun eza Domingoren gaitasunaren aurrean jarri zuenean, ordea, orduantxe iritsi zitzaizkion gabeziak eta orduan sortu aldeak, bekaitzak baizik ezin ezaba zitzakeenak: nik ez dut hegan egingo, gai ez naizelako, baina zuk ere ez, uzten ez dizugulako; jarraian, baina, Domingori begiratu eta, haren begi hezeetan tristuraren markak irakurri zituenean, hain ziren haiek nabariak, non ez baitzuten hiztegirik
|
ez
itzulpen berezirik behar?, errukitu egin zen: izan ere, zergatik jokatu behar zuen anaiarekin hain joko miserablea eta berekoia, baldin eta harekiko harremanak normaldu bazituen?; ez al zuen berak, bada, Rikardo Lehoibihotz guztiz noblea eredu eta jarraibidetzat hartu?; ez al zuen berak jasoko, bere garaian, orbetarren sortako atalik onena, jauregia eta fabrika:
|
|
|
|
Ez
itzulpena egiteko, ez bidaiatzeko, ez da egon inolako diru laguntzarik, ez dugu eskatu ere egin, eta nik hala izan dadin nahi dut. Itzulpena AEBetako argitaletxearen esku joan da, gastuak berak ordaindu ditu.
|
|
|
lurrekoa zuela, alegia, nortasun agiria, eta ez airekoa; beharrik ere ez zuen, egia esan, airekorik, fabrika zuzendari on bat izateko fabrika bat behar baitzen lehenik, eta airearen gainean eraikitako fabrikek haizetik asko baitzuten –guztia–, fabrikatik ezer ez; bere gaitasun eza Domingoren gaitasunaren aurrean jarri zuenean, ordea, orduantxe iritsi zitzaizkion gabeziak eta orduan sortu aldeak, bekaitzak baizik ezin ezaba zitzakeenak: nik ez dut hegan egingo, gai ez naizelako, baina zuk ere ez, uzten ez dizugulako; jarraian, baina, Domingori begiratu eta, haren begi hezeetan tristuraren markak irakurri zituenean –hain ziren haiek nabariak, non ez baitzuten hiztegirik
|
ez
itzulpen berezirik behar–, errukitu egin zen: izan ere, zergatik jokatu behar zuen anaiarekin hain joko miserablea eta berekoia, baldin eta harekiko harremanak normaldu bazituen?; ez al zuen berak, bada, Rikardo Lehoibihotz guztiz noblea eredu eta jarraibidetzat hartu?; ez al zuen berak jasoko, bere garaian, orbetarren sortako atalik onena –jauregia eta fabrika:
|
|
2011
|
|
|
Van den Broeckek argi uzten du bere lanetan ezer gutxi egin izan dela mendebaleko herrietan itzultzaileen estatusa goratzeko. Egin den kritika apurra, gainera, erreseina modura egin izan da, publizisten, itzultzaileen, xede hizkuntza ezagutzen duten literatura kritikarien eskutik... baina
|
ez
itzulpen ikasketen arloan adituek. Kritikari batzuek itzulitako obraren azterketari jatorrizkoa balitz bezala ekin izan diote, itzulpena denik ere aipatu gabe.
|
|
|
Bukatzeko, gogora ditzagun Miguel Gallego Rocaren hitzak (1991, 66): literatur itzuliaren kritikaren helburua literaturaren historia egitea da,
|
ez
itzulpen teknikak ikastea edo irakastea. Ez dezagun ahantzi, halaber, itzulpenaren kritika egitea ez dela erreseina bat egitea.
|
|
|
Corpusaren azterketa sasoian, gure helburua ez da,
|
ez
itzulpenak kalifikatzea, ez eta kritikak ebaluatzea ere, baina kritiketan ageri diren itzulpenarauen zantzuak identifikatzea. Gure ustez, itzulpenak euskal literatur sisteman duen lekua zein itzulpenaren harrera deskribatzen lagunduko digu ikerketa honek.
|
|
|
Testu jakin bat, jatorrizko hizkuntza edozein izanda, euskaraz emateko jarraitutako prozesua eta euskaraz nola eman den; horixe izan da orain arte aztertu izan dena. Itzulpena, baina, ez da soilik testu jakin bat jatorrizko hizkuntzatik xede hizkuntzara igarotzen deneko prozesua; itzulpenean badira hizkuntzaz kanpoko eragileak,
|
ezen
itzulpena ekintza kulturala baita, hots, literatura eta kultura jakin batetik bestera egindako zubi lanean parte hartzen duten eragile guztien emaitza, zelanbait esateko. Eragile horietan jarriko dugu, hain zuzen ere, lan honetan arreta.
|
|
|
Beraz, euskararen eta euskarazko irakaskuntzaren lehen sarrera unibertsitatean bibliografiaren aldetik sustatu zutenak aipatutako unibertsitatetik kanpoko erakundeak izan ziren, eta bereziki UEU. Aipagarria da aurreko hamarkadan berpiztutako Eusko Ikaskuntza 80ko hamarkadan ez zuela ez libururik
|
ez
itzulpenik argitaratu euskaraz.
|
|
2012
|
|
|
Jaurlaritzako ordezkari Martinez de Marigortaren ustez, euskara hizkuntza bizi bat da, eta ez itzulgai hutsa: «Elebitasuna bermatu behar da, baina
|
ez
itzulpenaz soilik baliatuta». Kutxabankek ere babesa eman dio udaletako euskara zerbitzuen ekimenari.
|
|
|
1 Beren pertsuasio piezak eta ekintzak euskaraz ere egiten dituzten iturriek txukun erabili behar dute, euskarak eskain dezakeen pertsuasio eraginkortasuna eskuratzeko: euskarazko bertsioa zainduz (eta
|
ez
itzulpen literalak edo okerrak eginez), euskara egokia erabiliz (eta ez euskara zuzenarekin tematuz)... Eta, gainera, euskara plangintza orokor baten baitan hartzen badituzte neurri horiek, askoz ere hobeto, zenbait euskaldunengan sor daitezkeen mesfidantzak uxatzeko eta kanpo komunikazioari begirako neurri soilak ez direla erakusteko.
|
|
|
–Bere sormen lanak irakurtzean antzematen da zein poetak irakurri dituen. Baina itzultzeko badu estilo berezkoa, bada interpretazio lan bat,
|
ez
itzulpen hutsa. Hau da, itzulpenari bere marka jartzen dio?
|
|
|
Itzulpen horiek dira jatorrizko testua, objektiboki? interpretatzen dutenak, eta
|
ez
itzulpen, subjektibo, edo libreak, horiek guztiz desitxuratzen baitute testua, eta ez baitiote ikertzaileari autorearen benetako asmoa gardenki ikusten uzten:
|
|
2015
|
|
|
Frantzian bizi izan duen ia mende beteko errefusaren kausa. Ildo horretatik, Ezpeletako Armand David eboluzionista goiztiarrak, pario eginen nuke, panda Txinan aurkitu eta bueltan italierazko itzulpena irakurri zuen 1871n, Genoan, Doria markesaren etxean,
|
ez
itzulpen frantses etsigarria. Kasu eta kontuz.
|
|
|
Eta nik ez dakit nola ingura ote nezakeen Errolanen prosa —zein polito idazten duen mutikoak! — ez banindu zeharo abduziturik Kepa Altonagaren" Back to Leizarraga" artefaktoak. Ze, zimendurik gabe ez baita eraikitzerik;
|
ez
itzulpen, eta ez kreazio; ez zientzia eta are gutxiago letra. Kanpina montatzen, bai ahal dela, haga eta sokak aski baitira, baina harroin sakon barnak behar nituen nik honako liburu sendo honi fidel izatekotan.
|
|
2017
|
|
|
Mundua geure esperientziaren begiekin ikusten ikasiz, eta arazoak geure buruekin pentsatuz, ez nondibait inposatu zitzaizkigun eskemekin eta doktrinekin. Ikasten duguna, geure herriarentzat ikasi dugu (ez akademiarentzat soilik); pentsatzen duguna, geure jendearentzat pentsatu,
|
ez
itzulpenarentzat. Ez pentsatu esportaziorako pentsatzen edo idazten dugula.
|
|
|
Hizkuntza hegemonikoen posizioa ere birformulatzen du: bitartekari huts bilakatzen dira, eta
|
ez
itzulpenen azken helmuga. Baina itzulpen feminista eta dekolonialak itzultzeko moduarekin kritikoak izan behar dugula ere erakusten digu, testuek erakusten duten ikuspegi kolonial eta patriarkalari arreta jarriz (zer gertatzen da, esate baterako, genero gramatikalik ez duen euskaratik galegora testu bat itzultzen denean?).
|
|
|
Goizegi hasten zen. Berak goizeko hamaiketan hastea irudikatu zuen, eta elkarrizketa mamitsuak egitea,
|
ez
itzulpenak; irteera txatxuak, autozerbitzu moduan funtzionatzen zuten lehendabiziko gasolindegi “nafarra”ri buruzkoaren moduko erreportajea adibide; ikerketa lanak; nafar politikarien prentsaurreko ergelen ordez, haietako batek Foruak Nafarroaren potro izendatu zituen kazetarien aurrean; jende esanguratsuari egindako elkarrizketak; gauza interesgarri bakarra Leitzarango autobiaren gataz... Elurrarekiko berriak ematera ere bidali zuten Belate, Etxegarate edo Azpirotza, elurretan belaunetaraino ondo sartuta agertzeko aginduz, berria sinesgarriagoa edo egiteko.
|
|
2019
|
|
|
Arestiren proiektuko lau habe intelektual dira, bi hegaleko teilatu baten pean, zeinak diren sorkuntza eta itzulpena. Sorkuntzagatik da ezaguna Aresti,
|
ez
itzulpenengatik, baina luzea du itzulpenen zerrenda: Kixotearen hasierako zortzi atal, Boccaccioren Dekameroneko hainbat ipuin, T.S. Ellioten hainbat lan, Bertolt Brecht, James Joyceren Ulyssesen parte bat (agidanez, Guardia Zibilak konfiskatu zion eskuizkribua miaketa batean) eta Danteren Komediako Infernua.
|
|
2020
|
|
|
Mundua geure esperientziaren begiekin ikusten ikasiz, eta arazoak geure buruekin pentsatuz, ez nondibait inposatu zitzaizkigun eskemekin eta dotrinekin. Ikasten duguna, gure herriarentzat ikasi dugu (ez akademiarentzat soilik); pentsatzen duguna, geure jendearentzat pentsatu,
|
ez
itzulpenarentzat. Ez pentsatu esportaziorako pentsatzen edo idazten dugula.
|
|
2021
|
|
|
Apur ditzagun aurreiritzi eta errore tresna hauek. Hobe da jendea eskolatzea, eta
|
ez
itzulpenak egitea: kontra iraultzaile eta fanatikoak baizik zerbitzatu ohi ez dituzten jargoi barbaro eta hizkuntza arlote horiek mantentzea guri balegokigu bezala[...] Frantsesa, hizkuntza unibertsal bilakatuko da, herrien hizkuntza izanez[...], frantses guztien hizkuntza bilakatu behar du.
|
|
|
gidoia badiagu, bitarteko teknikoak ere bai. Itzulpen problema bat da, jaunak;
|
ez
itzulpen linguistikoa, zeren alderdi hori soluzionaturik bait dago; itzulpen problema bat, egitura epistolar batetik egitura narratibo batera...
|
|
|
Norberak itzultzea, eta are gehiago diglosia egoera batean B hizkuntzatik A hizkuntzara itzultzea, lanaren berridazketa bihurtzen da, eta ateratzen dena bertsio bat da,
|
ez
itzulpen bat, gehien gehienetan(...). Bestalde, oso nekagarria da inork hizkuntza batean konpondu dituen arazoez eta norabidetu dituen gaiez berriz interesatzea, beste hizkuntza batean.
|
|
|
Halaxe egiten ditu Leizarragari buruzko zenbait irizpen, 11 edo Orixeren itzulpenei buruzkoak.12 Ideia bera berresten du lanaren hirugarren kapituluan, euskal literaturaren ikuspegi eta planteamendu berriak azaltzen dituenean, itzulpenaren aipamenik egiten ez duen heinean. Betiere Sarasolaren jarrerari jarraikiz, beraz, literaturtasuna jatorrizko lanetan gordetzen da, eta
|
ez
itzulpenetan. Horrek ez du kentzen, ostera, itzulpen testuak balio linguistikoa izatea eta hizkuntza lantzeko tresna izatea:
|
|
2022
|
|
|
Baina horrela gertatzen ez zenean, Erdi Aroak egokitzapenera jotzen zuen, hots,
|
ez
itzulpenera. Karlomagnoren eta Roldanen keinuek Norvegiatik Siziliara eta Galesetik Euskal Herrira jo zuten.
|
|
2023
|
|
|
Apur ditzagun aurreiritzi eta errore tresna hauek. Hobe da jendea eskolatzea, eta
|
ez
itzulpenak egitea: kontra iraultzaile eta fanatikoak baizik zerbitzatu ohi ez dituzten jargoi barbaro eta hizkuntza arlote horiek mantentzea guri balegokigu bezala […] Frantsesa, hizkuntza unibertsal bilakatuko da, herrien hizkuntza izanez […], frantses guztien hizkuntza bilakatu behar du.
|
|
|
Estimatu behar zaio ahalegina berari, ezbairik gabe, eta Booktegiri hura plazaratzeko aukera ematea ere bai. Neroni ere aritu naiz inoiz Alfonsoren testuak euskarara ekartzen1 eta, daitort, ez da lan makala izan;
|
ez
itzulpenarena ezta, hura bukatu ondoren, argitaratu ahal izateko eman beharreko urratsak ere. Alfonso idazle maudite izan baita.
|