|
2004
|
|
|
Sabino edo Sabin Aranaren heriotzaren mendeurrenean, gaurko hitzaldi honetan, zera gogoratu nahi nuke: Sabino Aranak, beste gauza askoren artean, euskara,
|
euskal
hizkuntza egitasmo politikoa bihurtu zuela, politikaren bidez berregituratu eta euskararen bizitza sendotu nahi zuen. Eta nire ustez honetan datza bere ekintzabide nagusienetariko bat.
|
|
|
Horregatik, euskaltzaleen mugimenduaren baitan ere kokatu genuke pertsonaia, bere ideiak eta ekintzabidea. Ikusi besterik ez dugu,
|
Euskal
Abertzaletasunaren agiritegian Sabino Arana Goiriren ondarea hain ederki eta ikerlariontzat erabilgarri eta mesedegarri eratua, oraingoz behintzat artxibategian erdara txukunean sailkaturik egon arren. Euskara, euskal zibilizazioa geroa haren kezken muina dugu.
|
|
|
Ikusi besterik ez dugu, Euskal Abertzaletasunaren agiritegian Sabino Arana Goiriren ondarea hain ederki eta ikerlariontzat erabilgarri eta mesedegarri eratua, oraingoz behintzat artxibategian erdara txukunean sailkaturik egon arren. Euskara,
|
euskal
zibilizazioa geroa haren kezken muina dugu. Nire ekarpena une honetan, behin behinekoa dela adierazten dut eta etorkizunean sakonago litzateke burutu.
|
|
|
Baina bera ez zen lehena izan
|
euskal
hizkuntzaren geroaz kezkati gogoetak egin zituena. Nire ustez, katea luze bateko katebegi garrantzitsua bai agian.
|
|
|
Nire ustez, katea luze bateko katebegi garrantzitsua bai agian.
|
Euskal
Herriko eta Europako historiaren gurpilean kokatzea litzateke nire asmoa. Horregatik, honako galdera dugu bidezko:
|
|
|
Joseba Intxaustik idatzi ditu, bestalde, hainbat saiakera eta liburua ere
|
euskal
hizkuntzaren historiaz. Mikel Atxagak Sabino Arana eta haren jarraitzaileen eragina euskararen berbizkundean.
|
|
|
l.
|
Euskal
hizkuntza eta nortasun politiko eta kulturalaren bilakaera, iraultza liberalaren abiadan, lege zaharreko «konstituzio politiko» foralaren garaian
|
|
|
Dinamika horretan, ez da harritzekoa, euskararen politizazioa berehala sortaraztea, ikuspegi defentsiboa areagotuz. Kontrairaultzaileen ikuspegitik,
|
euskal
hizkuntza, iraultzaren aurkako hesia izan zitekeen. Horregatik «Antzinako euskaldunen alabantzetan» euskara goraipatu egingo da.
|
|
|
1.1 Euskara lege zaharraren kinkan: «Antxinako euskaldunen alabantzak» XVIII. mendearen bigarren erdian, kostaldeko
|
Euskal
Herrian eta berezi
|
|
|
|
Euskal
Herrian euskarazko narratibak ere begirunea irabazi zuen, eliztarren
|
|
|
baitan misioetako mezuak zabaltzeko
|
euskal
hizkuntza landu zen».
|
|
|
mezua, euskaraz burutua dago, herri mailako hizkeran idatziak dira, kosmogonia baten arketipo gisara pentsatuak. Eta pentsamolde horrek gaurregunerarte iraun du
|
Euskal
Herrian. Guzti horregatik deritzot, «Antzinako euskaldunen alabantzak» Euskal Herria modemitatean sartzen ari zeneko garaiko testu ideologiko fundatzailetarikoa dela.
|
|
|
Eta pentsamolde horrek gaurregunerarte iraun du Euskal Herrian. Guzti horregatik deritzot, «Antzinako euskaldunen alabantzak»
|
Euskal
Herria modemitatean sartzen ari zeneko garaiko testu ideologiko fundatzailetarikoa dela. Iraultzaren proposamen berritzaileak bezain besteko garrantzia dituzte iraultzaren harian sortzen direnak eta beraz kontrairaultzaileenak.
|
|
|
Bestalde, pentsamoldea bere koordenadan sartzeko, gogoratu besterik ez, 1775.ean Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako
|
euskal
agintarien arteko bilkurak berriz indarberritzen hasi zirela, Adiskideen Batzarrearen egoitzan, Bergaran, «Conferencias» izenarekin ezagunagoak ziren eta aurrerantzean,
|
|
|
oz,
|
euskal
aginte politikoa landu eta bistakoa izan zen. Eta 1793ko azaroan, «konstituzio político foralaren» aldeko aldarria egin zuten.
|
|
|
Eta 1793ko azaroan, «konstituzio político foralaren» aldeko aldarria egin zuten. Bestalde, Espainiako Historiazko Erret Akademiak, Hego
|
Euskal
Herriko hiztegi historiko geografikoa argitaratu zuen 1802an, eta Nafarroako atalean, Traggiak esan zuen euskara ez dela antzinako hizkuntza, VIII.mendean asmaturikoa baizik, desberdintasunaren bidez aginte politikoari auspoa emateko. Iritzia eta ekimena kokatu behar da Godoy Carlos IV.erregearen agintariaren asmoan:
|
|
|
Iritzia eta ekimena kokatu behar da Godoy Carlos IV.erregearen agintariaren asmoan: garaiko Konbentzioko gerran
|
euskal
agintariek erakutsi zuten beren kabuzko erabakien gaitasuna, foru legedian oinarriturik, erresumako agintariek, foruen bidezko egituraketa politikoaren legitimitatea desegiteko bidea hasi zuten. Euskara, euskal hizkuntza, jomuga bihurtu zuten.
|
|
|
garaiko Konbentzioko gerran euskal agintariek erakutsi zuten beren kabuzko erabakien gaitasuna, foru legedian oinarriturik, erresumako agintariek, foruen bidezko egituraketa politikoaren legitimitatea desegiteko bidea hasi zuten. Euskara,
|
euskal
hizkuntza, jomuga bihurtu zuten. Hau da, hizkuntza apartatu behar zen eta gizartetik aldentzeko ahalegina antolatu.
|
|
|
Aldi berean, 1766an, herri matxinada gogorra bizi izan zuela
|
euskal
gi
|
|
|
1789ko iraultzaren ondorioak ikusi ondoren, iraultza liberalaren mundu berriaren beldurpean,
|
euskal
nortasunari buruz gogoetak berrausnartu ziren eta tradizionalismoaren paradigmak indartu egin ziren edo indarberrituz, elizgizonen eraginez, azaleratu bai behintzat.
|
|
|
Beraz, ondoko edo bestaldekoena, erbestekoa, arrotza izango da. Pentsamolde honetan, fedea, geure legeak, euskara, dira
|
euskal
nortasun jatorraren abiapuntu eta eduki nagusiak.
|
|
|
Bertso hauetan,
|
Euskal
Herriaren historia laburtzen da. Azpimarratzekoa dugu euskaldunak direla sujeto politikoak.
|
|
|
Beraz, hizkuntza berezia eta sakratua izango da aurrerantzean, modu horretan bere nortasun bereziz babesteko. Bertsoetan,
|
euskal
erakundeetako legelariek aldarrikatzen zituzten ohizko mitologia politikoaren dogma nagusiak inon baino hobeto azalduta eta laburturik ditugu: jatorrizko independentzia, hau da, euskaldunak inoiz ere ez dira makurtuak izan, horregatik iraun du beraien legea eta gorde fedea eta euskara.
|
|
|
Anibal, Erromako Augusto eta erromatarrak, godoak eta mairuak. Horra
|
euskal
historiaren sekuentzia kronologikoa. Baina giro latzean idatzirik zeuden bertsoak, liberal iraultzaren ondorioak begi bistakoak zirelako, batez ere fede katolikoaren nagusitasuna ere kolokan jartzen zuten.
|
|
|
Inork ere ez du lortu aginterik ezartzea eta azpiratzea euskaldunen borondatea. Baina XVIII.mende bukaeran eta XIX.mende hasieran burrukak daude
|
Euskal
Herrian eta zergatia aurkitu beharra zegoen, aukera bat lejitimatzeko hiru helburu nagusiren arabera: Fedea, lege garbiak eta euskara.
|
|
|
Baina oraingoan arerioa barruan ere dagoen ezkero, gaztelaniaz bakarrik egitea ez da nahiko, apologista legelariak egiten zuten antzera. Oraingoan gizarte barrura ere begiratzen da eta etorkizuna
|
euskal
gizarte barman ere irabazteko adierazpenak euskaraz egin behar dira.
|
|
|
teke. Antzinako euskaldunen alabantzak
|
euskal
doktrina politikoaren laburpen ideologikoa genuke.
|
|
|
1.2 Euskara,
|
Euskal
Herriko liberalen moldeetan
|
|
|
|
Euskal
liberal euskaltzaleak ere agiri zaizkigu garai berberean. Adiskideen batzarretan alde batetik eta XIX.mendean zehar bestetik.
|
|
|
Guzti honek gaztelaniaren nagusitza
|
Euskal
Herrian adierazteko balio du. Horregatik hizkuntzaren metafisika apologistari kritika zorrotza eginez, eskolan, irakaskuntzan eta hizkuntzaren prestijioan zetzala hizkuntzaren berbizkundearen koska esan zuen.
|
|
|
Giro eta eztabaida hauek ezagutu zituen W. von Humboldtek, Parisen Joseph Dominique Garaten bidez euskara eta euskaldunei buruzko informazioa jaso ondoren, besteak beste. Euskarari buruzko ardura gutxi zela
|
euskal
buruzagi politiko argien artean, salatu zuen eta euskarak ez zuela etorkizunik iragarri. Baina bere begirada zorrotzaren bidez zera ikusi zuen:
|
|
|
hemen bazegoela nazio kulturala, lparraldekoa batez ere nabarmen nabarmena izanik. Eta bestalde, mendebaldeko hiru probintzietan,
|
euskal
nazio politikoaren arrasto
|
|
|
kizunaz eta autogobemuaz,
|
euskal
hizkuntzaz baino.
|
|
|
Laburbilduz, XIX.mendean zehar hizkuntzak konstituzio politiko berrietan arautu ziren. Eta
|
Euskal
Herrian, euskal hizkuntzak ez zuen ofizialtasun politikoa irabazten, ez Estatu nazio berrien baitako konstituzioetan ez eta konstituzio foraletan. Hala ere, urteak igaro ahala, kontituzio foral berriztatuetan, arautegien bidez, euskararen erabilpena arautzen hasi zen.
|
|
|
Laburbilduz, XIX.mendean zehar hizkuntzak konstituzio politiko berrietan arautu ziren. Eta Euskal Herrian,
|
euskal
hizkuntzak ez zuen ofizialtasun politikoa irabazten, ez Estatu nazio berrien baitako konstituzioetan ez eta konstituzio foraletan. Hala ere, urteak igaro ahala, kontituzio foral berriztatuetan, arautegien bidez, euskararen erabilpena arautzen hasi zen.
|
|
|
Foru administrazioak desegin zirenean, Espainiako Parlamentuan onartu zuen 1876ko uztaileko 21eko legearen harían, Batzar Nagusiak legea aplikatzera ukatu ondoren, Espainiako Gobemuak Konstituzioak aintzat hartzen zituen Diputazio probintzialak ezarri zituen. Foru erakundetzearen azken esparrua galdu ondoren,
|
euskal
zibilizazio historikoaren aztama bakarra euskara bihurtu zen. Nafarroako euskaroek eta Felipe Arrese Beitiak euskara eta euskararen geroa, euskal erakundetze politikoaren azken ondasuntzat hartu zuten.
|
|
|
Foru erakundetzearen azken esparrua galdu ondoren, euskal zibilizazio historikoaren aztama bakarra euskara bihurtu zen. Nafarroako euskaroek eta Felipe Arrese Beitiak euskara eta euskararen geroa,
|
euskal
erakundetze politikoaren azken ondasuntzat hartu zuten. Une horretan, euskara aldi batean, ikur bihurtu zen, komunitate jakin baten adierazpen sinboloa eta beraz iragan eta geroaren arteko zubi.
|
|
|
Une horretan, euskara aldi batean, ikur bihurtu zen, komunitate jakin baten adierazpen sinboloa eta beraz iragan eta geroaren arteko zubi. Aginte politikorik ezean,
|
euskal
gizartearen nortasunaren babia euskarak gordetzen zuen. Etena, gogorra izan zen, ez baitugu ahaztu behar, euskal liberalek, lau urteren buruan gogor eta irmo borrokatu zutela karlisten kontra eta azkenean Espainiako Parlamentuak garaituen pareko pagua eman zien.
|
|
|
Aginte politikorik ezean, euskal gizartearen nortasunaren babia euskarak gordetzen zuen. Etena, gogorra izan zen, ez baitugu ahaztu behar,
|
euskal
liberalek, lau urteren buruan gogor eta irmo borrokatu zutela karlisten kontra eta azkenean Espainiako Parlamentuak garaituen pareko pagua eman zien. Foru erakundeak eta euskal agintea ez zela karlisten egitasmoa soil soilik, bereziki liberalena baizik.
|
|
|
Etena, gogorra izan zen, ez baitugu ahaztu behar, euskal liberalek, lau urteren buruan gogor eta irmo borrokatu zutela karlisten kontra eta azkenean Espainiako Parlamentuak garaituen pareko pagua eman zien. Foru erakundeak eta
|
euskal
agintea ez zela karlisten egitasmoa soil soilik, bereziki liberalena baizik. Baina mezu honek ez zuen arrakastarik izan eta horrek mesfindantza eta frustrazio handia sortu zuen.
|
|
|
Zibilizazio politikoaren gainbeherak, nabarmenki euskara bihurtu zuen euskaldunon aberrian, Víctor Hugok 1840ko hamarkadan ikusi zuena berriz ere nabarmenago beharbada zabaldu zela. Katolikotasuna eta euskararen inguruan, jatorri ideologiko desberdineko
|
euskal
herritarren senidetzea berriz berpiztu zen. Baina aurrerantzean banderak eta sinboloak bestelakoak behar izan halabeharrez, ez karlista ez eta liberala, Pedro Egañak 1844an aldarrikatu zuen antzera.
|
|
|
Euskara elkartea Iruñean, lturralde Suit eta Arturo Campion batetik eta F. Arrese Beitia. Euskalerria elkartea (1879) bestetik, aldian aldiko
|
Euskal
Lore Jaiak, ideia berrietarako sozializazio gune izan ziren.
|
|
|
Eta 1901ean, Hendaian. Herriko Etxean
|
Euskal
Herriko zazpi herrialdeetako euskaltzale eta aditu bildu ziren, hizkuntzaren gorpuztea finkatzeko, erakunde publikoek bere gain egiteko hori ez baitzuten hartzen. Ortografiaren bateratasuna alde batetik eta euskararen zabalkundea bestetik.
|
|
|
Baina Bilboaldeko merkatal eta industri giroko burgesiaren mordo handi batek, gaztelania zuen etxeko hizkuntza, etxe bereko neskamearena euskara izan arren. Gaztelaniaz hasi eta hezi zen baina gazte gazterik, bere Abandoko
|
Euskal
Herriaren ikuspegi zabalagoa lortu zuen. Gurasoen familia erbesteraturik zegoela, Iparraldeko Euskal Herria ere ezagutu zuen.
|
|
|
Gaztelaniaz hasi eta hezi zen baina gazte gazterik, bere Abandoko Euskal Herriaren ikuspegi zabalagoa lortu zuen. Gurasoen familia erbesteraturik zegoela, Iparraldeko
|
Euskal
Herria ere ezagutu zuen. Urduñan burgeseria mailako beste lagunekin ikaskide.
|
|
|
|
Euskal
abertzaletasunaren doktrina berritzailea asmatzen zegoelarik, euskararen defentsan ere arduratu zen, baina premia handiagoa zuen, politikagintza jeltzale berria aurreratzea, Bizkaia herbestetarren menpeko herrialdea bihurtu zelako. Konturatu zen honezkero, gaztelania hizkuntza nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean.
|
|
|
4.2 Berezko balioa
|
euskal
gizartean: «hagamos los vascos que el uso del euzkera sea necesario en nuestra tierra si queremos que el euzkera viva» (1901)
|
|
|
Bigarren aldia ere izan zuen.
|
Euskal
hizkuntzari bestelako balio eta nortasuna hobesten zion. Euskaldun Batzokija elkarte izatetik, eraginezko mugimendua bihurtzeko, alderdia sortu zuen eta hauteskundeen plaza publikora igarotzea erabaki zuen.
|
|
|
katzen jarraitu zuen, hots, abertzaletasunak eransten diona. Horregatik euskararen biziraupenerako honako hau idatzi zuen 1901an,
|
Euskal
Herri osoko Euskaltzaleen aurrean:
|
|
|
Eta esperientzia berri honek, herri euskaldunean murgildurik zegoela, euskaldunagoa bihurtu zuen eta beharbada horrek lagundu zion bereizten euskararen aldeko jarrerak, ez zuela halabeharrez abertzaletasun politikoaren enblema soila izan behar.
|
Euskal
gizartean bazuen izan berezko balio euskaldun ugari oraindik bizi zirelako. Beraz, Bizkaia edo Euskadiren independentzia lortu arte ez zen itxaron behar, euskararen zabalkundea eta geroa ziurtatzeko, batez ere euskara hizkuntza bizia zegoen tokietan.
|
|
|
Beraz, Bizkaia edo Euskadiren independentzia lortu arte ez zen itxaron behar, euskararen zabalkundea eta geroa ziurtatzeko, batez ere euskara hizkuntza bizia zegoen tokietan. Hala ere, euskaltzaletasunaren aldeko grina pizteko,
|
euskal
abertzaletasuna premiazko politika zen, euskararen aldeko irrnotasuna sendotzeko.
|
|
|
Beraz, bere bizitzaren azken aldian, euskararen aldeko ekintzan sartu zen, ez bakarrik hizkuntzaren gorpuzte modemoan (ortografía, gramatika eta abar) baita ere bere zabalkundea gizartean bideratzeko. Eta ekintza honen iturburua,
|
euskal
abertzaletasunean kokatzen zuen.
|
|
|
Hala ere, R. Maria Azkuek berak onartu zuen moduan,
|
euskal
abertzaletasunaren aldeko mugimentuak, euskararekiko begirune berria ekarri zion. Euskarak prestijio soziala irabazi baitzuen.
|
|
|
Ondoren 1917an, Bizkaiko Diputazioan gehiengoa lortu zutenean, R. Sota Aburto presidente zela, F. Landaburu eta K. Elgezabaltzi diputatu probinzial jeltzaleen ekimenez, berehala bultzatu zuten Eusko Ikaskuntzen bilkura eta ondorengo
|
Euskal
Akademiaren aldeko erakundetzea harik eta lortu arte
|
|
|
1919ko urrian
|
Euskal
Akademia, Euskaltzaindiaren erakundetzea. Beronen lehengo egoitza Indautxuko eskoletan izan zen Bilboko Udalaren ardurapeko egoitzan.
|
|
|
Ez du horrek ukatzen
|
Euskal
Herria osoari begira molda daitekeen Sabinoren ikuspegia. Bai, ordea, zedarriztatzen eta antolatzen, abiapuntu nagusi izan baitzuen hark Bizkaian bizi zuena, gerogarrenean beste lurralde euskaldunetara zabaltzeko.
|
|
|
Besteak beste, hasierako puntua jarriz, Bizkaian bizpahiru abiapuntu ditut nik nagusi. Lehen lehena, ekimen politikoarena, ordu arteko forutasuna gainditu zuena,
|
Euskal
Herri oso baten asmopean. Euzkadi jarri zion izena hark batasun horri.
|
|
|
Normalizazio hori, bistan da, oro hartzailea da, eta
|
Euskal
Herriari nortasun berria eman nahi dio, egundoko iraultza gauzatuz. Leku eta esparru askotara iritsi beharra dakar horrek, eta anitz puntu aldatzeko premia, lehen esan legez.
|
|
|
Bizkaiari nagokiola, aipa dezadan egun nahiko ezezaguna den kontua. Horretan ere nabari daiteke Aranaren desagertu ondorengo urteetan bere ekimenak izan zuen indarra
|
Euskal
Administrazioan. Sabino hil eta urte batzuetara (1917), abertzaleek eskuratu zuten Bizkaiko Foru Aldundiaren gobemua, Ramon de la
|
|
|
Gerra denborako aipamen horrek bide ematen dit, orobat, XX. gizaldiko
|
Euskal
Berbizkundea gogora ekartzeko. Nago, eta diodan hau frogagarri dela uste dut, Sabino Aranaren eragina ez ote dagoen bestelakoetan, hau da, berarekin hasi eta gerraurreko eta osteko lehen lehena horretara iristen dena.
|
|
|
Sabino Aranaren eraginpean Bizkaiko
|
euskal
letretan nor gailendu zen azalduta ere, laburregi geratuko litzateke haren ekina Bizkaia aldean. Politika eta administrazioaz zein euskalgintzaz zerbait esana dut gorago.
|
|
|
Izan ere, bai berak zuzenean, bai bere jarraitzaile bipilek, etengabe sortu zituzten mota eta tankera askotako aldizkariak. Nabariena, beharbada, Euzkadi egunkaria eta bere
|
Euskal
Ata/ a, hainbat idazleren kabi eta agerleku. Ez ahanztekoak, AbeJTi, La Patria, La abeja... eta harrezkeroko Euzkerea, Jakintza eta abar.
|
|
|
Eta, egitasmo horren barruan, jakina, ordukoetan hain garrantzitsu zen Elizaren jokamoldea ere ezin bazter utzi. Sabinoren txaloak eta goresmenak merezi zituen abade bizkaitar zenbaitzuren
|
euskal
sermoilaritza berriak, euskaraz erlijio egiak modu egokietan zertzen zituena. Haren heriotzondoan ere, ekimen horretan jardungo dute biztaitar abade batzuek, euskalgintzari heltzeko puntuan eta katolikotasunaren mezua euskara garbian zabaltzekotan, gerora Jaungoiko zafe bazkuna izango dena sortuz, garbizaletasunaren errekatik.
|
|
|
Iztuetak prestatua):
|
Euskal
literaturaren historia/ aburra. Utriusque Vasco
|
|
|
Labur zurrean esanda, haren ideia batzuk zalantzan jartzekoak badira ere egun eta gure iritzipean, agerikoa da haren ekimenaren ondorioa, luze eta zabal baldintzatu duena Bizkaiko eta
|
Euskal
Herriko euskalgintza. Horrek, zalantzarik gabe, on gaitzak eta argi ilunak izan ditu.
|
|
|
Gero, Andima Ibinagabeitiak Parisen joera berria izan zuen, nahiz gipuzkera osotuan idatzi,
|
euskal
liburu zahar eta berrietarik sustraitu hitzen biltzen zebilen, biltzen eta eskaintzen. Honela Euzko Gogoan sabinista amorratu bakan batzuek izparrizaleek jarraitu bazuten hala nola Jemeindar Zeferin, gehienek gipuzkera osotuan, aldiz Eganen K. Mitxelenaren zuzendaritzapean eta haren eredua jarraikiz pixkanaka gipuzkera osotua, benetan beste euskalkiez osatzen hasi zen.
|
|
|
agintari, idatzi, baita zubererazko ahul, zinegotzi. Baliteke
|
euskal
argote bat egitekotan sabinismoez baliatzea. Igela aldizkarian geuk
|
|
|
Uste dut, kritikoki bada ere, Sabino Arana eta haren ondokoen idazkiak (berrogei eleberri) gazteek ezagutu behar lituzkela, desagertzera doan gizarte baten ispilu direlako. Zorionez berriz jatorrizko hizkuntzan ematen zaizkigu, klasikoetan agertu ez zirenak, honela gazteek jakingo dute kaletar erdaldundu intelektual batzuk edo sindikalistak bazter utzita zer zen, euskaldunen
|
Euskal
Herri gehiena kontserbadore zelarik, pentsamoldea eta oraindikan gehien bat baserritar zen gizarte baten egoera. Denbora berean ikusiko dute idazle guztien joera kostunbrista bazen, hizkuntzan ez zutela denek Sabino Arana jarraitu.
|
|
|
Denbora berean ikusiko dute idazle guztien joera kostunbrista bazen, hizkuntzan ez zutela denek Sabino Arana jarraitu. Jarraitu dutenek badute erru apur bat hogeita hamar urteez
|
euskal
literatura konformista egin bada, hoben handiagoa dute ezkerreko idazleek ez baitzioten euskarari eskerrik ez eta begirune txikienik.
|
|
|
Korronte honetan ko katuko lirateke, zehazki, Astarloa eta honen jarraitzaletzat jotzen den Sabino Arana. Mitxelenak esana da Aranaren hizkuntza arauak printzipio logikoetan oi narrituta daudela eta, aspaldiko hitz mailegatu euskaldunduak baztertu eta hori en
|
euskal
ordaina garbizalekerian bilatzeko joera, hain zuzen, azterbide horre tan zehazten dela (262). Hortik sortzen den euskara ereduari «hiperbizkaiera» deituko dio berak (263).
|
|
|
Hortik sortzen den euskara ereduari «hiperbizkaiera» deituko dio berak (263). Berrikitan ltziar Lakak (264) azaldua du bere doktore tesian Aranaren hiperbizkaierak Azkue gaztearen
|
Euskal
Izkindea n eta bertan proposatutako aditz sistema berrian duela bere jatorria, nagusiki eta bereziki aditz teoriari dagokionez, eta lan hori Astarloaren lanean oinarrituta burutua du ela. Era berean, Sabino Aranak Azkueren hainbat proposamen bere egiten ditu, hasierako lanetan ez hainbeste, azken lanetan gero eta nabariago (265), eta ge roztik aranazaleen eskolakoak izango dira hauek bereziki eta bakarrik horiek
|
|
|
SABINO ARANA ETA BERE ERAGJNA
|
EUSKAL
PIZKUNDEAN Paulo Iztueta 915
|
|
|
SABINO ARANA ETA BERE ERAGINA
|
EUSKAL
PIZKUNDEAN Paulo lztueta 917
|
|
|
Egiazko arazoa, ordea, ez da hori, kritikak aberasten baitu jakintzaren ku txa. Arazoa, eta benetan larria,
|
euskal
nazionalismoaren familia ideologikoan lerrokatzen diren euskaltzaleen lana akademikoa nahiz bestelakoa sistemaz deskalifikatzearena da. Badirudi horrelako salatzaileak hauek bai oso erudi to eta intelektualak inungo nazio eta estaturi atxikirik gabeko hiritar uniber tsalak direla, egungo izaki globalizatuak.
|
|
|
Berdin klase politi koa. Kontua da, euskararen sustapenari buruz zer nolako jarrera izan duten, eta duten,
|
Euskal
Herriko alderdi estatalek eta nazionalistek. Jakin beharrekoa da, era berean, gurean integrazioaz hain gora hitz egiten den interkulturalis moaren euforia honetan, nolako jarrera agertzen duen lekuko jendeak eta no lakoa kanpotik etorriak.
|
|
|
(272) Aizpurua, Xabier, < <
|
Euskal
Herriko biztanleen hizkuntza gaitasuna> >, Jakin, 77, Donostia, 1993, 91 106.orr.
|
|
|
Abertzale izan beha rrik ez dago euskaltzale izateko. Euskaltzale izan daitekeela
|
euskal
naziona Jista izan gabe, gaurgero, ebidentzia bat da. Ebidentzia bat den bezala, euskal nazionalismoaren historian abertzaleak oro ez direla izan, ez lehen ez orain, euskaltzaleak.
|
|
|
Euskaltzale izan daitekeela euskal naziona Jista izan gabe, gaurgero, ebidentzia bat da. Ebidentzia bat den bezala,
|
euskal
nazionalismoaren historian abertzaleak oro ez direla izan, ez lehen ez orain, euskaltzaleak. Ebidentzia bat da, halaber, arrazoi guztiak, akademikoenak izan da ere, ez direla maila berekoak izaten, eta azkenean, denborarekin, egiazte penen froga gainditzen dutenek egiten dutela aurrera.
|
|
|
Baina ba du Abandakoak hori baino oker handiagorik egina, euskarari ez baitzion aitor tu nazioaren eraikuntzan zegokion lekua. Lehen esandako arrazoiengatik, elementu kulturaren gainetik, bere sustraiak biologian zeuzkan arrazaren kon tzeptuan aurkitu uste izan zuen
|
Euskal
Herri historikoaren iraupenerako ber merik sendoena. Ikuspegi hau, esan bezala, Euzko Gogoa k gainditzen du, Euskal Herri berreuskaldundu baten aldarrikapena eginez.
|
|
|
Lehen esandako arrazoiengatik, elementu kulturaren gainetik, bere sustraiak biologian zeuzkan arrazaren kon tzeptuan aurkitu uste izan zuen Euskal Herri historikoaren iraupenerako ber merik sendoena. Ikuspegi hau, esan bezala, Euzko Gogoa k gainditzen du,
|
Euskal
Herri berreuskaldundu baten aldarrikapena eginez.
|
|
|
SABINO ARANA ETA BERE ERAGINA
|
EUSKAL
PIZKUNDEAN Paulo Iztueta 919
|
|
|
ten eta transmitigarriak» diren, hots, genetikoki determinagarriak diren ezau garriak bame hartzen ditu.
|
Euskal
Herriaren kasuan, ezaguna denez, esparru zientifikoan deigarria gertatzen den datu serologikoa da nabarmentzen dena, Rh negatiboaren presentzia garaia, alegia. Odol mota hori aztertzean, ohartu ziren Rh negatiboaren maiztasunik garaienak europar jatorriko herrialdeetan ematen zirela,% 15eko portzentajearekin, eta horien artean garaiena, berriz, euskaldunengan aurkitzen zela% 30ekoarekin.
|
|
|
L. F. Cava lli Sforzak kontuan hartu beharreko datu genetiko bitxitzat dauka bere azter ketan agertzen den fenomeno hau, jadanik M. A Etcheverry medikuak bere garaian egindako aurkikuntza egiaztatzera datorrena. Eman ohi den azalpena da, aro neolitikoan Europan zehar eman ziren inbasio gune desberdinen uhi nek eta zehazki ekialdetik (Anatoliatik) abiatutako populazio mugimenduek ez zutela erabat harrapatu
|
euskal
lurraldea (274). Badirudi, beraz, adituen artean hedatuena den isolamendu erlatibo horri zor zaiola odol mota horren maizta sun tasa garaia, genetistentzat berezia gertatzen dena.
|
|
|
(274) Cavalli Sforzaren mapa genetikoan beltzez markatuta dator
|
euskal
gune hori, alboan azalpen hipotetiko hau duela: < < En este caso el área dibujada en negro no es el origen de una ex pansión(...), sino que más bien indica las poblaciones preneolíticas residuales que no fueron com pletamente absorbidas por los neolíticos llegados del este> > (Ibid., 175.or.).
|
|
|
Egia da, bai, XIX. mendeko beste zientzilari askoren antzera, arrazaren kontzeptua erabili zuela, oinarrizko elementutzat zuela, baina hori egitean Eu ropako joerak jaso besterik ez zuen egin.
|
Euskal
Herrian bertan, Kanpionek ere arraza erabiltzen zuen barra barra bere idatzietan. Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277).
|
|
|
Oso besterik da,
|
Euskal
Herritik at, termino horren inguruan Yacer La pouge k, edo Gumplowicz ek, edo Houston Stewart Chamberlain ek, Joseph Arthur Gobineau k, eta beste hainbatek egiten duten irakurketa garbiki arra zista, batez ere, hitlerismoarekin politikan ondorio genozida izugarriak ekarri ko dituena. Lekuz kanpokoa baino askoz harago, guztiz deitoragarria iruditzen zaigu nazismoa eta aranismoa ez direla berdintzekoak esatea hutsa (278), ager pen publikoetan esan izan den bezala, zeren Euskal Herria, orduko Alemani arekin konparatuta, oso bestelako egoera soziopolitiko batean aurkitzen bai tzen, zapaldua eta inmigrazio masibo baten pean.
|
|
|
Oso besterik da, Euskal Herritik at, termino horren inguruan Yacer La pouge k, edo Gumplowicz ek, edo Houston Stewart Chamberlain ek, Joseph Arthur Gobineau k, eta beste hainbatek egiten duten irakurketa garbiki arra zista, batez ere, hitlerismoarekin politikan ondorio genozida izugarriak ekarri ko dituena. Lekuz kanpokoa baino askoz harago, guztiz deitoragarria iruditzen zaigu nazismoa eta aranismoa ez direla berdintzekoak esatea hutsa (278), ager pen publikoetan esan izan den bezala, zeren
|
Euskal
Herria, orduko Alemani arekin konparatuta, oso bestelako egoera soziopolitiko batean aurkitzen bai tzen, zapaldua eta inmigrazio masibo baten pean.
|
|
|
zista izan zen, inoiz ez zuen izan Hittlerrek judutarren aurka hartutako jarrera bortitzaren antzik.
|
Euskal
arrazaren handitasunaren usteak ez zuen jarrera kolonizatzailerik, Teoría Nagusirik eta antzekorik sortu> > (Berria,, 6.or.).
|
|
|
SABINO ARANA ETA BERE ERAGINA
|
EUSKAL
PIZKUNDEAN Paulo lztueta? 921
|
|
|
Hori argituta, bidenabar, beste bigarren ohar bat ere egin beharra gaude, eta da, Sabino Arana arraza garbiaz ari denean,
|
euskal
tradizioan oinarrituta ko kaparetasuna zuela gogoan, eta ez inola ere euskaldunen odol garbitasu na, hau zentzu fisiologikoan ulertuta. Hau diogu badirelako oraindik Aban dokoa inozotzat jotzen dutenak, mestizajearen fenomenoaz ohartu ez balitz bezala.
|
|
|
Lehen arrazoia da, Sabinok maketismoaz hitz egiten duenean,
|
euskal
nazio ukatu eta menperatu baten burujabetasuna aldarrikatzen duela eta, be re politikagintza zapalkuntza egoera batetik abiatzen denez gero, ondorioz datorren jokabide normala dela politikagintzan nazio proiektu horren kontra daudenak oro etxekoak nahiz kanpokoak etsaitzat hartzea edo, bestela esanda, gizarteko harremanak gatazka zentzuan ulertzea. Maketoaren kon tzeptua, bada, ez du mugatzen soilki inmigratuen mundura, arras arinki esan izan den bezala, baizik eta kanpoko okupatzaileekin hatera kolaboratzen du ten bertakoak ere euskaldunak izan ala ez kategoria berean sartzen ditu.
|
|
|
«Ellos y nosotros» artikuluan oso garbi adierazia datorren bezala, «maketo filoak», azken batean, politikoki eta ideologikoki «espainolistak» direnak di ra,
|
euskal
nazioaren kontra nazio espainolaren legea ezartzen dutenak. Na zioen arteko oposizioa da hor tartekatzen dena, baina diferentzia handi honekin:
|
|
|
Na zioen arteko oposizioa da hor tartekatzen dena, baina diferentzia handi honekin: bata nazionalismo espainola estatu baten babesean zapaltzailea den bitartean, bestea
|
euskal
nazionalismoa, estaturik gabekoa izaki, hark zapaldurik daukala. Nazio arazo guztietan presente dagoen antagonismo mo ta da hau.
|
|
|
Sabino Aranaren garaian bezala, gaur egun ere estatu nazioek beren in migratuekin betetzen ez dituzten eskakizunak betetzea eskatzen zaio Eus kal Herriari, dakigunean, praktikan eta objektiboki datu estatistikoak leku ko,
|
euskal
kulturari eta euskarari dagokienez bederen, inmigrazioarena gurean fenomeno asimilatzailea izan dela, eta egun ere, beste testuinguru batean bada ere, arazoak erabakitzeke segitzen duela. Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia, Euskal He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena.
|
|
|
Sabino Aranaren garaian bezala, gaur egun ere estatu nazioek beren in migratuekin betetzen ez dituzten eskakizunak betetzea eskatzen zaio Eus kal Herriari, dakigunean, praktikan eta objektiboki datu estatistikoak leku ko, euskal kulturari eta euskarari dagokienez bederen, inmigrazioarena gurean fenomeno asimilatzailea izan dela, eta egun ere, beste testuinguru batean bada ere, arazoak erabakitzeke segitzen duela. Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia,
|
Euskal
He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena. Bai na nola betetzen da hori euskal edukiz asimilatzailea izanez segi ez dezan?
|
|
|
Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia, Euskal He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena. Bai na nola betetzen da hori
|
euskal
edukiz asimilatzailea izanez segi ez dezan. Hau da oinarrizko galdera, bere garaian Sabino Aranak bere modura plan teatu zuena.
|
|
|
SABINO ARANA ETA BERE ERAGINA
|
EUSKAL
PIZKUNDEAN Paulo Iztueta 923
|
|
|
Estatista horien harikoak Iirateke, antza, Espainia zatiezinean kabituko liratekenak edo, az kenaldion modan jarri den bezala, Espainia handian eroso sentiaraziko gin tuzketenak. Baina hori erabakitzea, ez Espainiari, baizik
|
Euskal
Herriari to katzen zaio.
|
|
|
Beraz, Aranak
|
Euskal
Herriaren eta euskararen berezitasunaz hitz egiten zuenean, funtsean zuzen ari zen, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek Sabinok orduan eskura zeuzkan baino askoz datu gehiagore kin, jakina, berak zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots: Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena.
|
|
|
Beraz, Aranak Euskal Herriaren eta euskararen berezitasunaz hitz egiten zuenean, funtsean zuzen ari zen, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek Sabinok orduan eskura zeuzkan baino askoz datu gehiagore kin, jakina, berak zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots:
|
Euskal
He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena. Hau horrela baieztatzeak, arrazakeriaren salaketa maltzurrak alde hatera utzita, asko esaten du herri honek bere nortasunaren lorbidean da raman borrokaren alde.
|