|
2000
|
|
|
Bigarrenez baina, euskaldunon ezusteko ederra ere aipatu behar dugu,
|
nik
neuk Galeusca ezagutzen dudanetik, honako hau izan delako euskal idazle gazte gehien agertu den biltzarra: beren lehenengo liburuak argitaratu berriak,
|
|
|
Honelako kultur balantzea urtero egitearen abantaila da (oraingo hau zazpigarrena da
|
niretzat
), urtez urte aldatuz doazen joeretan aldeak suma daitezkeela. Urtean izandako bizpahiru gertakari nagusi bilatu eta azaldu beharrean (Jaki n en enkargua hauxe baita) literaturgintzan" usaindu" ditudan joerak azaltzen ahaleginduko naiz, aurrekoetan bezalaxe modu intuitibo eta subjektiboan, eta inolako asmo zientifikorik izan gabe.
|
|
|
Agiri baten sinatzaileei egindako kritikak, eta kritikei emandako erantzunak giroa garraztu dutela pentsa liteke, eta garraztasuna ez dela ona. Baina
|
nik
ez dut uste txarra denik. Mingarria bai, baina argigarria ere bai.
|
|
|
Datu hauek eskuratu ahal izateko ez dut hemerotekara oinez joan beharrik izan, aski izan dut Argia-k eskaintzen duen Euskal kulturaren hari@ izeneko internet zerbitzua ikuskatzea
|
nire
mac ean. Zorionak, oso albiste laburpen baliagarria egiten dute.
|
|
|
Alferk eriarekin, oro nekhe dira; lanarekin oro erretch dira. Esaldi biribila —esan nuen
|
nire
bostean—, egitekoak eta eginak ondo bereizten dituena. Mahai gainean zegoen liburuak halakoxea zuen azaleko goiburua.
|
|
|
Bi biok erkagarri badira ere, apustua zeren alde egin behar den horretan argi dago,
|
nire
ustez, erdietsi beharrekoa: euskararen hiztegi zabala eta eguneratua, egungo premiei ihardesteko gai dena, aspaldiko tradizioan errotua eta zimendatua.
|
|
|
|
Nire
iritziz, aurreko adibideok franko ongi adierazten dituzte euskarazko kulturaren ezaugarri batzuk. Begiratu arina egiten badugu, nabarmena da gipuzkoarren eman eta ekarri oparoa, bertsolaritzaren pisua, eta Eusko Jaurlaritzaren sos banatzaile funtzioa, hiritar guztiongandik bildutako zergak laguntza deituraz gizarteratuz.
|
|
|
Eta berriro nator hasieran etenik utzi dudan puntura, hau da, Migel jaunaren sakoneko motibazioetara, ez baitirudi oso zuzena, Unamuno, 1901.eko Lore Jokoetan, besterik gabe probokatzaile agertu zela pentsatzeak. Aranak berak ere, haren hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11
|
Ni
, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen.
|
|
|
Salbatore Mitxelenak irudimenez egin zion elkarrizketa zirraragarri hartan, Unamunok beste mundutik euskara berpizten ikusten zuen atseginez.
|
Nik
ere uste dut bilbotar argia, edonon delarik ere, pozik dagokeela bere obretarik bi berak bere gaztaroan bultzatu zuen hizkuntzan argitaraturik12 eta UPV/ Euskal Herriko Unibertsitatean honezkero enborreko irakasgaien% 50 euskaraz ematen direla ikustean, mintzaira hori, bere kritika zorrotzei esker, hirugarren milurtekoaren hasieran, jakite hegoek igoa, jadanik kultur hizkuntza izateraino heldurik... Horrela bete da, gainera, lehen euskal idazleak, Bernard Etxeparek, 1545.ean profetikoki aldarrikatu zigun nahi zaharra:
|
|
|
Erriko arrobian ari nauzu argin, etengabe diardut gau ta egun... ekin! nekeak leporatuz biotz eskuak min,
|
nere
amets ederra egi biur ledin
|
|
|
Arri mokorrak artu ta, gogoa larri,
|
nere
bizi osoa barren diet iarri: arpikoz iardun oi dut buru ta belarri gai zakarrok itzuli nairik izar arri
|
|
|
Mailuaren sinboloaren bitartez, euskal poesia autokontzientziara iristen da, bere burua definitzen ausartzen da. Aitor dezadan,
|
niretzat
behintzat, harako" etorkizunez beteriko arma" kurtsi samar hura baino bortitz eta baliagarriagoa egiten zaidala bere biluzian, edozein joera literario hautatuagatik.
|
|
|
Maitearen begiak oso gai errepikatua dugu lirika guztietan, liluratzeko baitira begiak, baita min emateko ere, edo liluratuz malerusteko... " Berritzen ar’iz, Xuria/
|
Nitan
, egun guziez,/ Noizten begiez/ Egin erautan zauria...", kexatzen zen Oihenarte. Begiak edertasunaren graduak dira, eta edozein izan liteke kalitatea:
|
|
|
Begiaren balioaren eboluzioan ziklo osoak ikus genitzake Artzeren poemagintzan, elementu horretan oinarrituta osatuko genukeela, nago
|
ni
, Hartzabalgandik Hartzutenganaino datorren haria. Entzun:
|
|
|
Ortziaren barrena sakontzerik ezin ukan dut zure begiak eneetan pausatu aurretik, zure begietan
|
eneak
murgildu ditudaino.
|
|
|
Bi apaburu eder ur garbitan erneak poza
|
niri
hireak
|
|
|
Bi loreño horitan malkotan erleak eztia
|
niretzat
hireak
|
|
|
Aldera ezazue heriotzaren ikuspegi hau Lizardiren" Biotzean min dut" harekin... Hemen dagoen negarra ez da poetarena, poetak malkoaren edertasun mindua atzeman nahi duelako, ez besterik, eta hori zaila da zinez hainbeste malko dituen arte batean, eta euskal poesian" anpuluak" ere badauzkagu, perla komiko horiek,
|
niri
behintzat modernista latinoamerikarren hiztegi anpulutsua —barka— gogorarazten didatenak.
|
|
|
Zuk eta
|
nik
ez dugu berdin sofritzen
|
|
|
|
Nigandik
urrun lehertu dira zure zainak zugandik urrun maiztu nire adiskidantzak
|
|
|
Nigandik urrun lehertu dira zure zainak zugandik urrun maiztu
|
nire
adiskidantzak
|
|
|
Gurean ez da soldadu ezezagunik handizkako askatasunik Erraz dira desartikulatzen
|
nire
sentimenduak
|
|
|
Eta
|
nik
min eman nahi dizut maite zaitudanean
|
|
|
|
Niregatik
, zuengatik negarrez nago.
|
|
|
|
Niregatik
negar egiten dut
|
|
|
Negar egiten dut eta zuen aurrean eranzten naiz
|
nire
ahultasun eta nire ezintasuna erakutsiz.
|
|
|
Negar egiten dut eta zuen aurrean eranzten naiz nire ahultasun eta
|
nire
ezintasuna erakutsiz.
|
|
|
Hiru izen nabarmenduko nituzke
|
nik
exilioko poetak bezala: Monzon, Etxebarria eta Zaitegi, eta azken hau hartuko nuke exilioak, exilio politikoak alegia, sorrarazi ohi duen poesiaren egile eredutzat.
|
|
|
Euskalerri laztana,
|
nire
pake giro!
|
|
|
|
Nire
goseren ogi, begien nigarra.
|
|
|
Erri, zure gomuta
|
niregan
gau t’egun: zurekiko apeta orain dut ezagun.
|
|
|
|
Nire
aitak matsondoz apain zun leioa: makur adar iarioz dan txermenondoa.
|
|
|
" Txirikiti txainia, biar igandea: Ai nuke kantaria,
|
nire
tripa asea".
|
|
|
Sagastian nabil... Bai zutela ao keru, sagarrak
|
nire
urbil.
|
|
|
|
Ni
ere triste nabil zutaz oroitzean.
|
|
|
Itzalitako izar distirak dira
|
niretzat
zure begiak.
|
|
|
Berez dihoana zertan behartu?
|
Nigan
, ordea, ez nauzu fio; nire ahalmenak ez du balio. Sentitzen badut berriz haren kanta (errotaren tranka) barne minduraz nagoke berriro...
|
|
|
Berez dihoana zertan behartu? Nigan, ordea, ez nauzu fio;
|
nire
ahalmenak ez du balio. Sentitzen badut berriz haren kanta (errotaren tranka) barne minduraz nagoke berriro...
|
|
|
Zigor hau
|
nirekin
izango dut beti hiltzen naizen arte!
|
|
|
Ikusi duzuen moduan, Lizardiren poema irauli egiten du Arestik, eta ez nagusiki ruralismoa gaindituz zuhaitza Zorrotzako portura ekartzen duelako; hori, garrantzitsua izanagatik, bigarren mailan ezarriko nuke
|
nik
. Poema bietan metafora zuhaitza da, baina Arestiren begiak ez du naturan pozgarri, gizakiari erreparatzen baitio lehenik, horixe da batetik bestera dagoen koska ikaragarria.
|
|
|
Neurtzerakoan antiojuak bustitzen zitzaizkiola esaten digu poetak. Negar egiten duela ulertzen dut
|
nik
, gizonaren ahuleziaren eta lanaren handiaren arteko desorekak amorratuta, inpotentziak gainez eginda. Malkoa isurtzen zaion aldi bakarra du ia bere obra osoan, eta zeharbidez aitortzen digu, ahalke da, ez du lirikotasun merkea egin nahi edo sentimentalkeria baliatu.
|
|
|
Esanen dute hau poesia eztela baina
|
nik
mailu bat dela
|
|
|
Obra laburreko poeta dugun arren, Rikardo Arregik larderia handiz eraiki du kanon propio bat. Bere bigarren liburuan
|
ni
pertsonalak presentzia handia hartu du, eta gure egunerokoaren detaile arruntak txertatzen dizkio mundu mitikoari, indar handiko kontrastetan.
|
|
|
parre antxa, bizirik balirau bezela: ler adi, biotz!) ordun, ixar bat biztu du
|
nere
gau beltzak.
|
|
|
Abadiak antolaturiko Lore Joko haietako batean (Sara, 1867),"
|
Ni
nauk euskaldun, bai aspaldikoa/ egundaino aizkorak ezin hautsizkoa" esanarazi zion Elizanburuk arbola bati. Lizentzia honek sortu zuen galarrotsik, epaimahaiak behintzat juzku estua egin zuen konposizioaz, zuhaitzek ahorik ez dutela-eta.
|
|
|
Liturgiaren kantu lasaiak bukatzean buruko zapia egokitzen du atsoak, eta
|
nik
, antzera, behar den hitza atontzen etxera aurretik ogia eta gurina erosteko indar doia emango diguna, etxera aurretik barnea eta keinua maskaratzeko kemena emango diguna.
|
|
|
Edonola ere, ez diot meritu fitsik kendu nahi Chillida lekuri.
|
Nik
bisitatu nuenean, urria ongi aurrera ordurako, Euskal Herriko kostaldeak tarteka, udazkenetan, eman ohi dizkigun lainoz zipriztindutako zeru urdina nagusitu zen, eta hankapeko belardian nabaria zen freskura, eta gorriaren gama pil pilean zegoen aurretik izandako berdea arboletako hostoetatik desagertzen ari zen bitartean. Eta hantxe zeuden Chillidaren eskultura handiak, beti han egon balira bezala, betiko han baleude bezala, euren tokia, artistak sortu zituenetik, hura izan balitz bezala, eta orain arte esanahi osoa erakusteko gauza izan ez balira bezala.
|
|
|
Baina
|
nire
joera klasikoak Zurbaran pintore espainiarrarengana eraman nau berriro ere, Bilboko Arte Ederretako Museoa azken bizpahiru urte hauetan, Migel Zugazaren zuzendaritzapean, egiten ari den lan azpimarragarriaren azken isla. Ez dituzte pintorearen lan gehiegi zintzilikatu Bilbokoan, baina bai extremadurarraren maisutasuna nabaritzeko adina.
|
|
|
Baina lehenago ere behin baino gehiagotan esan dudan bezala,
|
niri
, askotan eta askotan, gustatu edo ez gustatu parametroa erabiltzea gustatzen zait artelan baten aurrean nagoenean, eta esan behar dut, ia baldintzarik gabe, niri Zurbaranen pintura gustatu egiten zaidala, eta edonori gomendatzen diodala bere koadroak ikustea, baita erakusketa berezia bukatu eta Bilboko Museoaren bilduma propiokoak besterik ez badaude ere ikusgai. Baina San Hu go jangelan (edo errefektorioan) koadroaren aurrean jartzeko paradarik izanez gero, begiratu une batez bazkaltzen ari diren fraideen atzealdean dagoen paretean zintzilik dagoen bigarren koadroari.
|
|
|
Baina lehenago ere behin baino gehiagotan esan dudan bezala, niri, askotan eta askotan, gustatu edo ez gustatu parametroa erabiltzea gustatzen zait artelan baten aurrean nagoenean, eta esan behar dut, ia baldintzarik gabe,
|
niri
Zurbaranen pintura gustatu egiten zaidala, eta edonori gomendatzen diodala bere koadroak ikustea, baita erakusketa berezia bukatu eta Bilboko Museoaren bilduma propiokoak besterik ez badaude ere ikusgai. Baina San Hu go jangelan (edo errefektorioan) koadroaren aurrean jartzeko paradarik izanez gero, begiratu une batez bazkaltzen ari diren fraideen atzealdean dagoen paretean zintzilik dagoen bigarren koadroari.
|
|
|
Esate baterako: hik hire pinturarekin gizakia ren bakardadeak sortzen duen zirrara azpimarratzen duk behin eta berriro, tristura islatzen duk kolore ilun horiek erabiliz, bel du rra sortzen didak espazio geometriko huts eta ikaragarri ho riek oihalean jartzen dituanean,
|
niri
, kristaua eta katolikoa naizen honi, Jainkoak sortuak garela sinesten dudan honi, mundua ren edertasuna edozertan nabari nukeen honi, gizakia bakarrik ez dagoela badakidan honi, gure transzenden tziaz jabetzen naizen honi... Hirea ez zetorrek nirea rekin bat, hi nirea desegiten saiatzen ari haiz hire lan horien bitart ez... Hi rea ez duk, beraz, artea; hi ez haiz artista, hire ustezko arte lan horiek ez zidatek niri ezertarako balio...
|
|
|
hik hire pinturarekin gizakia ren bakardadeak sortzen duen zirrara azpimarratzen duk behin eta berriro, tristura islatzen duk kolore ilun horiek erabiliz, bel du rra sortzen didak espazio geometriko huts eta ikaragarri ho riek oihalean jartzen dituanean, niri, kristaua eta katolikoa naizen honi, Jainkoak sortuak garela sinesten dudan honi, mundua ren edertasuna edozertan nabari nukeen honi, gizakia bakarrik ez dagoela badakidan honi, gure transzenden tziaz jabetzen naizen honi... Hirea ez zetorrek
|
nirea
rekin bat, hi nirea desegiten saiatzen ari haiz hire lan horien bitart ez... Hi rea ez duk, beraz, artea; hi ez haiz artista, hire ustezko arte lan horiek ez zidatek niri ezertarako balio... Hainbat teknika erabiltzen jakingo duk, beharbada, baina horretantxe gelditzen haiz... benetako artearen muga zeharkatu ezinik.
|
|
|
hik hire pinturarekin gizakia ren bakardadeak sortzen duen zirrara azpimarratzen duk behin eta berriro, tristura islatzen duk kolore ilun horiek erabiliz, bel du rra sortzen didak espazio geometriko huts eta ikaragarri ho riek oihalean jartzen dituanean, niri, kristaua eta katolikoa naizen honi, Jainkoak sortuak garela sinesten dudan honi, mundua ren edertasuna edozertan nabari nukeen honi, gizakia bakarrik ez dagoela badakidan honi, gure transzenden tziaz jabetzen naizen honi... Hirea ez zetorrek nirea rekin bat, hi
|
nirea
desegiten saiatzen ari haiz hire lan horien bitart ez... Hi rea ez duk, beraz, artea; hi ez haiz artista, hire ustezko arte lan horiek ez zidatek niri ezertarako balio... Hainbat teknika erabiltzen jakingo duk, beharbada, baina horretantxe gelditzen haiz... benetako artearen muga zeharkatu ezinik.
|
|
|
hik hire pinturarekin gizakia ren bakardadeak sortzen duen zirrara azpimarratzen duk behin eta berriro, tristura islatzen duk kolore ilun horiek erabiliz, bel du rra sortzen didak espazio geometriko huts eta ikaragarri ho riek oihalean jartzen dituanean, niri, kristaua eta katolikoa naizen honi, Jainkoak sortuak garela sinesten dudan honi, mundua ren edertasuna edozertan nabari nukeen honi, gizakia bakarrik ez dagoela badakidan honi, gure transzenden tziaz jabetzen naizen honi... Hirea ez zetorrek nirea rekin bat, hi nirea desegiten saiatzen ari haiz hire lan horien bitart ez... Hi rea ez duk, beraz, artea; hi ez haiz artista, hire ustezko arte lan horiek ez zidatek
|
niri
ezertarako balio... Hainbat teknika erabiltzen jakingo duk, beharbada, baina horretantxe gelditzen haiz... benetako artearen muga zeharkatu ezinik.
|
|
|
Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak.
|
Niri
ere gustatzen zait Chillidaren lana, beste askori bezala, baina aho bakar batek hitz egin du Chillidaren lanaren inguruan aste guztiotan, eta faltan bota dut orain hamarkada batzuk Jorge Oteizarekin sortutako tirabira, haserre eta eztabaidak gaur egun berpiztu ez izana, ez Oteizarekin —ez zuten eta alferrik elkar besarkatu bi artistek, lehenagoko gorabeherak atzean utzi izanaren sinbolo gisa...
|
|
|
Aurkezpenaren egunean Venezuelan eman zituen hilabeteetan liburu aurkezpenen batean egon izana frogatu bazuen, Venezuelako gizartera samurtasunez egindako hurbilketa den liburuan, herrialde honetako aro politiko berriaren testigantza zuzena ematen digu Pako Aristik. Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia(
|
nire
aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr.
|
|
|
Kableak jartzea kontu bat da, baina ze eduki klase prestatzen ari gara eskolako umeek Interneten ezer euskaraz aurki dezaten? Ezertxo ere ez,
|
nire
ustez. Horrela eginez gero gauzak, Aeredua sartuko zaigu berriro eskoletara, nondik eta Internetetik.
|
|
|
Laburbilduz, beraz, gaur egun nagusi den liberalismoak
|
ni
aren ulermen aurresozialari eusten dio oraindik ere. Aldiz, ni a izaera komunitarioa dela onartzen badugu, orduan, gizabanakoaren nortasuna eraikitzen eta sostengatzen duten kultura orohartzaileek botere publikoaren babesa merezi dutela onartzera eramaten gaitu.
|
|
|
Laburbilduz, beraz, gaur egun nagusi den liberalismoak ni aren ulermen aurresozialari eusten dio oraindik ere. Aldiz,
|
ni
a izaera komunitarioa dela onartzen badugu, orduan, gizabanakoaren nortasuna eraikitzen eta sostengatzen duten kultura orohartzaileek botere publikoaren babesa merezi dutela onartzera eramaten gaitu. Helburu horrekin, kultura orohartzaile bat baino gehiago lurralde berean daudenean, eta beraien arteko harremanak asimetrikoak direnean, liberalismoak estatu neutralaz egiten duen defentsa sostengaezina da, aipaturiko kasu horietan neutraltasunak dagoeneko merkatu soziokulturalean nagusi den kulturaren biziraupena baino ez lukeelako bermatuko.
|
|
|
Filosofia politiko garaikidearen 1970eko hamarkadako berpizkundearen erantzule nagusiaren arabera,"
|
ni
a bere helburuak baino lehenagokoa da" (Rawls, 1971: 560), honekin zera adierazi nahi duelarik:
|
|
|
edozein egitasmo edota harremanen aurrean, gizabanakoak bere" autodeterminazio" eskubideari eusten diola. Hau da,
|
ni
ak helburu oro osatu, aztertu eta berrikus dezake bere ingurunetik etengabean jasotzen duen informazio, adibide edota argudioen eraginpean, bera baita bere bizitzarekin zer egin eta berau nola gidatu erabaki dezakeen bakarra1 Goian aipaturiko liberalen arabera, beraz, autonomoak eta gure buruaren jabeak garen gizakion bizimodu on jakin batekiko leialtasuna jarrera kontingentea da, ez berezkoa (co... 343).
|
|
|
|
Ni
uztartua eta kulturaren balioa
|
|
|
Ikuspegi" atomista" (Taylor, 1997) honen arabera, isolaturik aurkitzen den, hots, aurresoziala den eta lotura komunitariorik ez duen gizabanakoak, giza harremanetan sartu aurretik, nortasun finko eta erabat osatua dauka. Nor den, zer bizimodu jarraitu nahi duen, bere balio eta nahiak zeintzuk diren, bere bizitzan desiragarri eta arbuiagarri diren helburuak —galdera horien guztien erantzuna aldez aurretik ezagutzen du, gainerako gizartekideekin nortasun osatze horretaz" negoziatu" behar ez duelarik3 Liberalismoaren kritiko hauentzat, aldiz,
|
ni
a praktika sozial eta kultural jakin batzuetan" uztarturik" dago; bizitza onaren norabide jakin bat hartzerakoan, gizakiok kokatzen gareneko ingurune soziokulturala ezinbestekoa egiten zaigun datua da, ingurune horrek eskaintzen baitigu, azken finean, bizimodu onen zabalera eta horizontea, hala nola haietariko bakoitza perspektiban jartzeko irizpideak. Hauxe da, funtsean, zenbait autore komunitaristek defendatzen duten" tesi sozialaren" mamia (Taylor, 1997).
|
|
|
Hasiera batean politika, gizarte, antolakuntza eta hauteskunde mailan indartu behar izan zuen Euskadin nazionalismoak; bigarren plano batean, berriz, Madrilgo gobernuari aurkeztu behar izan zizkion bere eskaerak, baita Espainiako dinamika politikoan parte hartu ere; horrez gain, hirugarrenik, nazioarteko mailara bideratu behar izan zuen bere politika, nazionalitateen mugimenduak markatutako bideari jarraituz.
|
Nire
ustez, hortaz, euskal nazionalismoaren doktrinak eta haren kanpo jarduerak koherentzia erakusten dute.
|
|
|
Aldi hartan ez zegoen ezertxo ere aldizkaririk euskaraz.
|
Ni
aspertuta nengoen, egia esateko, erdarazko aldizkariak irakurtzez.
|
|
|
Ba ote? Ez dut
|
nik
hala uste: geometriaren bat izatez gerotan, poetak erakusten dizkigun gauzen geometria genuke poesia.
|
|
|
Haize zirimola azkarrek inarrosten dute oreka nekez zaintzen duenaren bihotzaren zola, zolaren zola, urrats durduzatuegiak marrumaz hantu biribilketa eroan biderkatuz. eta inor, inor, inor ez dago aldamenean holtz hegietan zutik bermatzen laguntzeko! garaizegi lehortu diren aurtengo hostailak, nahar eiharrak eta belar zimelak nora nahi eraman ditzake haize zirimola haserretuak. zu eta
|
ni
hosto inutil horien parekoak gara errorik gabeko izen deitura sarraskituak, borondate eta gerorako amets beti ukatuak. eta haizeak hegatz xumeak bulkatzen dituen gauetan, beldur gaitzak bereganatzen gaitu. gure egunerokotasuna oldarraren, doluaren eta segurtasun ezaren erresuma larraitza da, haizea jabaltzean hargatik, euria hasten den unean badakigu bake aroak iraun ez dezakeela, beldurrezko zir...
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak
|
nere
leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude, udak ustekabean neguaren erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo dezaket kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin dezaket udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? ...auden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak
|
ni
ere uda bihurtu naizenean zer egin dezaket udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Konturatu zarete naturaren erreferentzia errepikatu egiten dela, nolabait ere, irakurri dizkizuedan poema zatietan: Berrizbeitiak haizearen fereka inbisiblea ikusten du fago, ezki, zumar, platanoetan; Aranbarrik errekaldetik itsasora ekarri du lizarra, edo itsasoa lizarraren bihotzera; zu eta
|
ni
hosto inutilen parekoak garela diosku, Prevert en oihartzunez; Urretabizkaiak ezin du jakin arbolak bizirik dauden ere, zu baten aiduru malenkoniatsuan dagoelarik...
|
|
|
Pagoa geldi dago bidearen ertzean ezin du konprenitu
|
nire
presa bidean bide gora noala...
|
|
|
Kantsazio pozoia baitarama zainean izanaren miztoak sartuta egonean bizitza neke ahulen pentsaketa luzean ezin du konprenitu
|
nire
presa bidean
|
|
|
Bihotza ihartu zaio gogoeta luzean gogoa zaio ihartu pentsamendu lanean.
|
Nire
anaia delarik ezaren ilunean ezin du konprenitu nire presa bidean
|
|
|
Bihotza ihartu zaio gogoeta luzean gogoa zaio ihartu pentsamendu lanean. Nire anaia delarik ezaren ilunean ezin du konprenitu
|
nire
presa bidean
|
|
|
Udazken bustiaren arratsalde morean fedea erantzi dio Lanbrok oharkabean sentimen busti tristez elkar besarkatzean. Ezin du konprenitu
|
nire
presa bidean
|
|
|
Ezin du konprenitu
|
nire
presa bidean
|
|
|
Azurmendiren poesiaren protagonista lehen pertsonan mintzo den
|
ni
bakarti hori da, egia establezituen aurka eta, ondorioz, Jainkoaren aurka ere matxinatua. Urrun gelditu da denboran hain hurbil zegoen Jainko asetzaile hura (hirurogeita batekoa da poema).
|
|
|
Nere lagunik maitatuena, ombu laztana, zu zera, argatik nator zure kolkora
|
ni
malkoak isurtzera, iduriturik naramazula atariko intxaurpera...
|
|
|
Beti izango zaitut goguan, baña joan nahi det ostera euskal lurreko arbolpe artan
|
nere
ezurrak uztera.
|
|
|
Emengo bero zakarrenetan aroaz azturik nago; atsegin honek sarrerazten nau
|
nere
baitan barrenago.
|
|
|
Ez dut entzuten txio txiorik, aizerik, erle soiñurik; bidez nekatu gabe bainago, ezta
|
nere
pilpirarik.
|
|
|
Honenbestez, euskal poeta nonahikoa egiten da, nitasun berri bat deskubritzen du, eta ez dio ardura bakarrik baldin badago ere munduan, barnea duelako mundu. Gu etnografiko bat kantatu behar izatetik
|
ni
intimo bat kantatzera eginiko ibilaldi mingarrian, Orixek euskal literatura modernoa abiatzen du, edo hobe esan, euskal literaturaren modernotasuna: lurralderik ez daukan kulturan hizkuntza da babesleku bakarra, eta norberarenak dira kantagai (bere arnasa entzuten du).
|
|
|
Galduaren jabe da, edo zehatzago esatearren, jabego galduaren jabe, galdujabe. Eta horretan finkatzen da,
|
nik
uste, gure literatura modernoa. Eta hara nondik, uste ez genuela, hari bat datorren Orixegandik Sarrionandiaganaino.
|
|
|
Ohitzea izango da kontua, akaso.
|
Ni
, bederen, ez naiz sartuko irudi korporatiboen auzi honetan, ez baitakit ezer irudigintzari buruz. Berrikuntzari buruz lagun batek esan zidan komentario kritikoa aipatuko dut, hala ere:
|
|
|
Tradizioa sortzeko aukera hori galdu izana hemendik urte batzuetara deitoratuko dugula esaten du lagun horrek. Produktuen diseinu industrialak edo lantegietako arkitektura ondare historiko artistikoaren parte direla beranduegi konturatu garen bezalaxe (apur batzuk kontserbatzerik baizik ez dugunean), irudi hori pikutara bidaltzea etorkizunerako ondarea pobretzea dela uste du
|
nire
lagunak. Arrazoia ote du?
|
|
|
Hortaz, herri telebistetan inbertitzeko garaia dela azpimarratzen dute Goienakoek.
|
Ni
neu, alderdi horretatik, apur bat eszeptikoagoa naiz. Duela bi hilabete inkesta baten berri jakin genuen:
|
|
|
Katalunian Vilaweb eta Galizian Vieiros zerbitzuen parekidea da Sareko Argia. Bitxiena,
|
nire
irudiz, zenbat itxoin behar izan dugun Euskal Herrian Katalunian duela bost urte asmatu zutena hemen egiten hasteko...
|
|
|
Baina Eusko Jaurlaritzan ez genuen inolako harrera onik aurkitu eta hiltzen utzi zuten, zoritxarrez.
|
Nik
hitzarmen bat proposatu nuen, Gasteiz, Iru' Biblioteka ñea eta Madrilgo Gobernuekin, eta Iruñean eta Madrilen ongi hartua izan zen proposamena. Baina Joseba Arregi sailburuak ez zuen zipitzik egin, eta, txarragoa dena, esan zuen ni Elkarte horretako buruzagitzan egongo nintzen bitartean ez zuela dirurik emango.
|
|
|
Nik hitzarmen bat proposatu nuen, Gasteiz, Iru' Biblioteka ñea eta Madrilgo Gobernuekin, eta Iruñean eta Madrilen ongi hartua izan zen proposamena. Baina Joseba Arregi sailburuak ez zuen zipitzik egin, eta, txarragoa dena, esan zuen
|
ni
Elkarte horretako buruzagitzan egongo nintzen bitartean ez zuela dirurik emango. Aldegin nuen, eta hala ere Eusko Bibliographia desagertu zen.
|
|
|
|
Nik
oso beharrezkoa dakusat bibliografia lan hori. Mila bider nahiago dut" nazional" eta oinarrizkoa den eginkizun hau, ezen ez" nazionalista" omen diren beste asko, aho beteka eta arrabots handiarekin aurkezten diren horiek.
|
|
|
idazten ari naizen liburu baterako erabili nahi nituen sarrera gisa Bob Dylanen kanta baten letrak. Zehaztasunez buruz gogoratzen ez nituenez,
|
nire
bilaketa prozesuak pausu ezberdinak eman behar zituen, orokorretik zehatzera: musika folk eta pop musika Bob Dylan kantak.
|
|
|
Bestalde, arloka edota gaika antolatutako liburutegiek emaitza onak lortu dituzte.
|
Nik
ondo ezagutzen ditudanen artean bakarren bat aipatzearren, Gasteizen dagoen Fundacion San cho El Sabio elkarteak kudeatzen duena aipatuko nuke, hori euskal gaiei eta euskal historiari buruzko liburutegirik onenetarikoa baita, onena ez bada, eta horretarako baldintza guztiak betetzen ditu: liburu eta beste dokumentuen bilduma oso konpletua, ondo ordenatuta, informatizatuta, pertsonal iaioa eta irakurgela lasai eta atseginak, besteak beste.
|
|
|
Bestetik, nola ez, bideragarritasun azterketa zorrotzak argitu liguke zentro berri horiek sortzeko eta kudeatzeko beharrezko den dirutza nola lor daitekeen. Horrelako Biblioteka Nazionala baina deszentralizatua ongi gorpuztu nahi bada, eta baliabide ekonomiko oso handiak behar direnez gero,
|
nik
gai honetan ikusten dudan irtenbide bakarra diru publiko eta pribatuaren arteko elkarlana da.
|
|
|
herriko biblioteka, auzo biblioteka, unibertsitate biblioteka, ikerketa berezietarako biblioteka, biblioteka nazionala... Hortik bideratuko nuke
|
nik
bibliotekaren zereginetarako lehen gerturaketa.
|
|
|
Me reziaditza erabiltzen da galdera egitean eta, ihardespena emateko unean, me rezimendu az hitz egin behar, nahitaez, egoki eta zuhur jokatu ahal izateko.
|
Nire
iritziz, luke berpiztea. Besteak beste, erreferentzia kontuetan behar beharrezkoa izan dugu urte luzeetan Jon Bilbaoren Eusk oBi bliographia eta oraindik ere, saihestu ezinekoa da.
|
|
|
Menturaz, aldatzekoa izango litzateke egiletzaren lan modua. Taldea ikusten dut
|
nik
hor ezinbesteko, talde lana baita, ene aburuz, egungo Euskal Herriak bibliografia kontuetan behar duena. Talde lana, baliabide teknikoez ondo hornitua.
|
|
|
Nolakotasuna dut bigarren azpigaldera. Esana dut, eta jada irakurtuetatik datorrenez, irizpide anitzak (eta zehatzak) erabiliko nituzkeela
|
nik
neuk halakoak moldatzean. Euskal Herriarekin zerikusirik duen oro, behinik behin, horra bildu, eta ahalik eta erosoen zabaldu (eta barreiatu) gero informazioa, euskarriak ere modu askotakoak onartuz.
|
|
|
Erakargarria, nolanahi ere, diru pribatuarentzako aukera. Ez nuke nahi
|
nik
harako hura, hots, aukeraren maukera, atzenean okerra, egia bihurtzea. Egingarri ote, molde berean, proiektu horretarako diru pribatuaren etorrera?
|
|
|
Bestelakoa, aldiz, une honetan proiektu hori egingarri den. Sakabanatze larregi ikusten dut
|
nik
hor, erakunde eta norbanako franko dabilelako tira tiraka, nork bere buruari eutsi nahian, azkenean ere ea hortik zerbait bideratzen duen.
|
|
|
Fundaziohitza aipatzea ere, ustekabean ez. Hortik, agian, ikusiko nuke
|
nik
aukeraren haria. Horrek, orobat, baldintzatuko luke galderaren bigarren zatia, hau da, no lakotasuna.
|