|
2000
|
|
|
Batetik, askok ez du hau literatura seriotzat hartzen eta bere burua oso seriotzat du; bestetik, erreparoa ere badago, `zer pentsatuko du
|
nire
amak, nire seme alabek, nire irakurle kuttunak...?'
|
|
|
Bai,
|
nire
amaren aldetik hala dut. Jatorriz Georgia eta Alabamakoak ziren cherokee indiarrak.
|
|
|
Emakumezko paziente batek esatenzidan: ?
|
Nire
amak ez zeukan besorik, lau hanka baizik, zaldiek bezala. Horregatikezin izan ninduen sekula besoetan hartu.
|
|
|
–dio Eulalik? ?
|
nire
amak askotan ikusi?».
|
|
|
Oroit hadi bai, xoria, herri berriez: nere aitaz,
|
nere
amaz, nigarrez nik han utziez, mintza hakit haurridez eta mintza lagun on hekiez, mintza nihor ahantzi gabe, maite nituen guziez.
|
|
|
|
Nik
amari eta aitari behatzen nien, eta osaba Joanikoti, eta hirurak harri eta zur zeuden, ez aitonaren testamentik iguriki ez zutelako, baina modu hartan emaiterat zihoalako.
|
|
|
osaba Joanikoten dorretxetik itzuria eta ihes egina zen Maddalen, zaldi baten gainean, arrastiri batean. Eta
|
nik
amaren erran hura oroitzen nuen: " Bitartean, badakizu:
|
|
|
Eta zeren haren urruntasun hura urtu nahi bainuen jada neure bihotzaren arragoan, nola urtu ahal izan bainuen istant labur hartan, eta zeren neure mundurat ekarri nahi bainuen mundurat ekarri ninduena... Ordea, nola erakarriko nuen
|
nik
ama hotz eta urrun hura neure mundurat, baldin hura egur junt eta hezea bezalakoa bazen, su handienak ere nekez eragin ziezaiokeena, eta baldin nik ezin eskain baniezaiokeen neure bihotzeko su tipia baizen?
|
|
|
Halaxe eginen nuke,
|
nire
amaren intziri mingarriek obsesionatuko banindute, ez izan dudarik.
|
|
|
galdetu zuen andere tripoilak Â.
|
Nire
amak esaten zuenez, eguraldi onak ez du zerikusirik soldaduekin. Euria hasten denean, argi ilunagoak, baina biziagoak, indartsuagoak ikusi ohi ditugu.
|
|
|
Nirekin Ameliarekin ez bezala jokatu zuen ba. Agian
|
nire
amaren antz handia dudalako izango da, ez al da hala Billy Haurra, ez al zara Juliarekin, Julia Wolfekin gogora  tzen. Ez al zenidan esan oroitzen ez zenuen norbait ekartzen nizula gogora?
|
|
|
Maitasuna gauza guztien gainetik, ezta Hillary? Ez al da maitasun benetakoagoa maitalearengandik erresuminez baina diskreziorik handienaz urrundu zen emakumearena,
|
nire
ama zenarena, alegia. Ez al da maitasun benetakoagoa, bere amaren sofrimendua kitatzeko, zeren zuk eragin zenizkion ondorenak oso handiak izan baitziren, haren senargai ohia mendekatzera eta porrokatzera datorren neskarena?
|
|
|
" Gora?", harritu zen Xan. " Gora", esan zuen amatxik,"
|
nire
amaren etxera". Gero zalu zalu irten zen, bere gizon matxuratuaren atzetik.
|
|
2001
|
|
|
Nik ez dut izan inoiz esparru hori nire inguruan.
|
Nire
amak beti egin izan du lana etxetik kanpo, baina ez progresista zelako. Ezkondu zenean heredatu zituen bere suhia eta izeba bat, eta lana egin beharra zuelako irteten zen etxetik.
|
|
|
Nire birramonak horrela jakin zuen ama neska izango zela, baita
|
nire
amak ere...
|
|
|
|
Nire
amaren garaikoa da.
|
|
|
Eta
|
nire
ama ere etorriko dela kontuan izaki...
|
|
|
Hotz hotz... (Argazkia erakutsiz) Gaur
|
nire
ama ezagutuko duzu!
|
|
|
Joana deitzen naute, hamahiru urte ditut eta Baionako kale hestu batean bizi naiz anaia Oiher eta. Alimaleko etxe bat dugu eta,
|
nire
ama hoteletako apainketez eta arduratzen baita, etxea beti garbi dugu, ez da sekulan deus lurrean, gusto haundiarekin apaindua da, baina, nire ustez, murruak sobera kargatuak dira aitak hainbeste maite dituen Picasso-ren tinduez. Etxe honetan den giroa ez dut batere maite, ama beti gibeletik dabilkit, ez baititut, neska normalek bezala, ene puskak biltzen, ezta lanak egiten.
|
|
|
Etxe honetan den giroa ez dut batere maite, ama beti gibeletik dabilkit, ez baititut, neska normalek bezala, ene puskak biltzen, ezta lanak egiten. Gainera,
|
nire
ama Xantalek erosten dizkidan gauzak ez ditut batere gostuko. Aitak bakarrik nau ulertzen; erraiten du berezia naizela, denbora hauetan arazoak ditudalako.
|
|
|
Ez al huen Maritxu pub etan zebilela ikusi, ala? Hurrengo egunean ez zian denbora gehiegirik galdu
|
nire
ama jakinaren gainean jartzen! Eskerrak nire amak aingeru bat naizela pentsatzen duen, bestela, akabo!
|
|
|
Hurrengo egunean ez zian denbora gehiegirik galdu nire ama jakinaren gainean jartzen! Eskerrak
|
nire
amak aingeru bat naizela pentsatzen duen, bestela, akabo!
|
|
|
Hik daukak suertea, hik!
|
Nire
amak segituan esango liokek nire aitari!
|
|
|
Jakin egin behar nuen.
|
Nire
ama bigarren aldiz lapurtuko zidan gizona nor zen jakin behar nuen.
|
|
|
Gauzak nola diren. Une horretan gizon marokoarraren ordez
|
nire
ama atorrantea agertu balitzait izugarri poztuko nintzatekeen.
|
|
|
Arrastaka egin ditut aterako pausoak, beste aldekoa, dudarik gabe,
|
nire
ama izango zela aurreikusiz. Seguruena gaur etorriko zela aipatu baitzidan atzo telefonoz.
|
|
|
‘Ba
|
nire
amak asto bat dauka.’
|
|
|
‘Guk denok laguntzen dugu, ze berak mundu guztia lagundu du beti.
|
Ni
amaren sabelean nengoen eta berak atera ninduen, ’ dio, atzamarrak sama inguratuz batzen dituela, bere burua bere esku biekin urkatuz.
|
|
|
Baina aipa dezagun zigotoan datzan misterio harrigarria, nahiz eta askotan erabilia izan. Ni, denok bezala,
|
nire
amaren sabelean hasi nintzen izaten. Lehenbizi zelula bakar bat izan nintzen, zigotoa.
|
|
|
Lisatzearena trauma bat da enetako: denbora eskasez amak ez zizkigun arropak plantxatzen, eta
|
nik
amaren plegua hartua, behin bere atorren lisatzea manatu zidan gizon bat ezagutu nuen arte. Metak eta metak amodioz amironatu nizkion.
|
|
2002
|
|
|
Nire txikitako ametsa sukaldaria izatea zen. Benetan magikoa iruditzen zitzaidan nola aurrez ikusiriko oilasko itsusi hura eder eta desiragarria egiteko gaitasuna zuen
|
nire
amak. Edota belar batzuk nola janari bilakatzen zituen bere trebezia magiko harekin.
|
|
|
Batzuen ustez, ordea, kanta probokatzailea zen, eta patuak Iparragirre Tolosako kartzelara bidali zuen. Orduan konposatu zuen, ama gogoan,"
|
Nire
amak baleki" abestia. Gero berriro erbesteratu zuten eta 1877an, Baionan zegoela," Ara nun diran" bere obra zoragarrienetako bat egin zuen.
|
|
|
" Kartzelan sartu naute polliki polliki, negar egingo luke
|
nere
amak baleki..."
|
|
|
Bokazioz iritsi zen antzokietara, geneetan nekarren;
|
nire
ama ez zen ikuskizunetarako dedikatu, baina oso emakume komunikatzailea zen.
|
|
|
Geneetan jaso nuen:
|
nire
ama oso emakume irekia eta komunikatzailea zen, baina berak ez zituen bere gaitasunak lanbide bihurtu eta nik bai.
|
|
|
Txarrena da, ezin dudala deus egin, nire ama kuttuna nigandik urrun ez dezaten. Egia esan, baliteke
|
nire
ama bera ez izatea ere. Nork daki?
|
|
|
Berdin dio! Arras maitea nuen
|
nik
ama. Ni bezalako batek maitasuna zer den jakitea txit zaila dela irudituko zaio orori.
|
|
|
Ene aldamenetik eraman dute, jaio nintzenean bere errapeetatik esnea zurrupatu ohi nion ama. Txarrena da, ezin dudala deus egin,
|
nire
ama kuttuna nigandik urrun ez dezaten. Egia esan, baliteke nire ama bera ez izatea ere.
|
|
|
–Zatoz niregana, Xara. Gogoratzen al zara, nola umetako jolasetan zu izaten zinen
|
nire
ama. Bada, orain neuri dagokit...
|
|
|
Nolanahi ere: gaztetatik erlijioari bizkarra erakutsi bazion ere, bere amak eta bere amonak bezalaxe bete izan ditu
|
nire
amak bere emakume papera eta ama lana: heziketa erlijioso batek agindutako diziplina baten barruan.
|
|
|
– Egia esan, hobe duzu behar horiek
|
nire
amari uztea. Zure eskuak finegiak dira horrelakoetan lohitzen hasteko.
|
|
2003
|
|
|
Gazteleraren komunitatekoa ere banaiz. Nire baitan biak daude, nahiz eta garbi eduki zein den
|
nire
ama hizkuntza eta nire amets on eta gaiztoen hizkuntza. Bertso batean nion bezala:
|
|
|
" Ni emakumez inguratuta bizi nintzanien ume bat nintzen" (47);" Oin beste anaije gaztiau bat dekot, baina orduen seme bakarra nintzen. Gure aitte itxasoko kapitana da, oin erretireute dau, baina orduen itsasoan egoten zan, batzuetan hiru urte etxera etorri barik, beste batzuetan urte bi, ta
|
ni
amagaz, amumagaz, krijediegaz eta arrebiegaz bizi nintzen..." (48). Unibertsitate estudiante bizimoduko zertzelada ugari kontatzen ditu:
|
|
|
Orduan erabagi hau hartu neban: amari asteroastero egingo neutsala eskutitza... eta hori euskeraz egiten hasi nintzan,
|
nik
amari zuzenean erderaz berba egiten ez nekialako.
|
|
|
Bale, ni ados nago, baina esan hori
|
nire
amari. Berarentzako penko bat nahikoa litzake, beraz, pentsaizu bi.
|
|
|
Hau da zuen mundutik ekarri dozuen jolasaren zati bat? Hala
|
nire
ama bankuko gizon ospetsu horren maitalea dalako aukeratu nozu?
|
|
|
Naramate eta ez dakit nora. Agur
|
nire
ama, laztan goxoari. Agur nire maite, politari.
|
|
|
Ezaguera egin eta handik bi urteetara, Josephina (hala zuen izena neskak) haurdun gelditu zen, horregatik, lehen baino lehen, elizatik ezkontzea erabaki genuen, bai nieta bai bera, kristau zintzoak baikinen. Ezkontza hartan, nire familia falta izan zen, baina ezin izan zuten etorri,
|
nire
ama ordurako eri baitzegoen. Handik zenbait hilabetetara, amaren heriotzaren berri jakin nuen, baina emaztea haurra izateko zorian zegoela eta ezin nuen beraz amaren elizkizunera joan.
|
|
|
Baina baziren, halaber, azpildar gutxi batzuk, zapalkuntzari aurre egiteko prest zeudenak, borroka hura ezkutuan eraman behar bazuten ere. Patxi maisua borroka hartan sartua zegoen, eta
|
nire
ama ere bai. Baita Erromesene baserriko jendea ere.
|
|
|
Don Anxelmok utzitako tokia bete zuenean, hogeita sei urteko gazte ameslaria zen Patxi, Patxik berak esan zidanez. Ez zen itxura sendoko mutila, mehea eta argala baitzen,
|
nire
amaren eta beste jende askoren esanetan, eta nik sinesten diet, halaxe ezagutu bainuen hura nik ere; aurpegiak, berriz, El Grecoren koadro batetik aterea zirudien; edo Indiako guru horietako baten antza zuen, bestela, bere bizar luzearekin; hala ere, Patxiren gorputzak ezer apartekorik bazuen, haren begiak ziren: kristalezko begi berdeak, begiratzeko moduagatik besteen pentsamendua igartzen ari zirela ziruditenak.
|
|
|
Gero, lauzpabost herritar gehiago hartu ditu Nekanek etxean,
|
nire
ama tartean: denei eskertu die laguntasuna eta solidaritatea, baina beste inor ez hartzea erabaki du, handik aurrera.
|
|
|
denei eskertu die laguntasuna eta solidaritatea, baina beste inor ez hartzea erabaki du, handik aurrera.
|
Nire
ama arduratuko da balizko bisitariei Nekanek hartutako erabakiaren berri emateaz: " Barkatu, Nekane jota dago, eta...
|
|
|
Zazpietan itzuli da Miren, eta
|
nire
amak agurtu egin ditu Nekane eta Miren.
|
|
|
Oraindik txukun egiten ez banuen ere, nire bihotzeko hizkuntza euskara zen.
|
Nire
amaren hizkuntza zelako hain zuzen, nire amaren amarena eta neure familiaren oroimena luzatzen ahal zen ama guztiena. Ni eta nire ahizpak izan ginen lehenengo maila etena, amengandik alabengana zihoan euskararen kate horretan.
|
|
|
Oraindik txukun egiten ez banuen ere, nire bihotzeko hizkuntza euskara zen. Nire amaren hizkuntza zelako hain zuzen,
|
nire
amaren amarena eta neure familiaren oroimena luzatzen ahal zen ama guztiena. Ni eta nire ahizpak izan ginen lehenengo maila etena, amengandik alabengana zihoan euskararen kate horretan.
|
|
|
–Arrazoia zenuen. Nahiago nuke
|
nire
ama benetan hilda balego!
|
|
|
–Eta
|
nire
ama ere aurkitu nahi dut.
|
|
|
amona eta neska gazte bat.
|
Nire
ama zela uste dut. Amonak ama ni jaio eta gutxira hil zela esan zidan.
|
|
|
Bazar Lola, horrela deitzen zen nire amonaren denda.
|
Nire
ama Dolores zen, Lola. Haren omenez bataiatu zuen negozioa.
|
|
|
Niretzat, amaorde baten antzekoa zen Greta. Amonak esaten zidanez,
|
nire
ama andrakila hura bezain ederra omen zen. Argala, arroz hautsez eginikoa zirudien azal zuria zeukana, leuna.
|
|
|
–Jatetxean geratuta geunden,
|
nire
amarekin. Gaur aukeratu behar genuen ezkontzako menua.
|
|
|
Greta nire amona Sara da.
|
Nire
ama. Bai, badakit maniki bat dela baina gizakia hain da ahula, oroitzapen eta sinboloak behar ditu babesa bilatu eta apurtxo bat hobeto sentitzeko.
|
|
|
Belar koloreko beroki berdea jantzita.
|
Nire
ama Greta bezain ederra zela imajinatu nuen beti. Orain banekien hala zela.
|
|
|
–Emango al didazu zu apur bat alaitzeko baimena? , ekin nion, ausart, izan ere Gabonak gezur puta bat izaten baitira, horregatik nindoan
|
ni
amarenera Gabonetako desegunak igarotakoan. Eta emakumea norbaiti ez itzultzeko eskatzen ari zitzaion...
|
|
|
|
Ni
ama superiorari txorizoak eta mondejuak eramaten nizkion baserritar muturzikina nintzen. Muturzikina eta  ezjakina.
|
|
|
Homeopatia,
|
nire
amak esaten duenez, mezetara joatea bezalakoxea da: ez dio inori kalterik egiten.
|
|
|
3 Ba
|
nire
amak" eman nauzu gauza bat" esaten du, eta hori oso ondo dago! (de  zente).
|
|
|
Maria Lizaso
|
nire
amari
|
|
|
Esan diezaiotela egia hori Katalinari, ondo zahartuta gero ere lan makurra egiten segituko duenari. Edo
|
nire
amari, nire aitari, bizirik irauteak ematen duen lana besterik ezagutzen ez duten guztiei. Leihotik begira jarri, eta ezer ikusi gabe bizirik jarraitzea beste ezelako xederik ez dutenei.
|
|
|
|
nire
ama etorri eta besarka nintzala zen.
|
|
2004
|
|
|
|
Nire
amak nahiago luke oihartzunaren ordez ni kalean izatea! Ama eta senide gehiegi ikusten ditut ordea astero astero milaka eta milaka kilometro egiten, etengabe manifestazioak eta kontzentrazioak egiten, eta komunikabideen oihartzunik jaso gabe.
|
|
|
indarra zen hori, eta orduan paper guztiek balio zidaten.
|
Nire
amak esaten zuen bezala nire gaitz bat zen hori. Udan baserrira joaten nintzenean oporrak pasatzera, Arantzazuko egutegiaren orriak gordeta edukitzen zituzten nik irakur nitzan.
|
|
|
Zortziko nagusian; barruko gauzak ez dira azaltzen, trasmititu eta partekatu egiten dira: ...; «eskua duzun lekuan han duzu begirada, begirada duzun lekuan han duzu sentimendua, sentimendua duzun lekuan han duzu emozioa, emozioa duzun lekuan han duzu adierazpena», Natyashastraren hitzak kantatzen dizkit Kalamandalam Haridasan kathakali antzerki dantzako guruak; itzalak uxatzen trebea da nire maisua; eta gainera, euskaraz bezala berdin berdin, aitxa, ama, aitxitxe, amuma errepikatzen dio
|
nire
amari malayalam hizkuntzan; denbora asko pasa dugu elkarrekin, eta lagun handiak izateaz aparte poliglotak ere bagara, berak euskal ingelesa daki eta nik ingeles indioa; Aryunaren tenplu txikiaren aurrean dagoen zuhaitzak ederki abesten du, eta gure herriak haritz zaharrari kantatzen dio. Ordu asko sartu nituen txikitan Ezpata dantza, Xemeingo dantza eta abarrak ikasten, baina hala ere, maisuak ez ninduen sekula biluztu, ez ukitu, ezta gerripeko soil batekin dantzan jarri, Indiako Kalaripayattuan bezala.
|
|
|
Gure MARI ikustea ez da gauza erraza izaten. Izan ere,
|
nire
ama orain dago hemen, gero han, behin Zuberoan, behin Araban... Eta nork jakin horrela gure MARI non dagoen?
|
|
|
Mozorroz jantzita ibiltzen da beti
|
nire
ama. Bere etxe barruetatik dabilenean abere ta piztien mozorroak erabiltzen ditu (aker, ahari, zaldi, bigai, suge, herensuge, putre...).
|
|
|
Dena dela, bananduta bizi izan ziren beti, ongi konpontzen ez zirelako edo; bueno, beti ez; ongi ere konpondu ziren noizbait, zazpi seme alaba izan zituzten eta. Ostiraletan, arratseko ordu bietan joaten omen zitzaion
|
nire
amari nire aita izan zena (Maju, Sugaar edo Sugoi, hiru izen horiek baitzituen), eta, orduan, izugarrizko ekaitz eta erasoak izaten omen ziren.
|
|
|
Jentila da
|
nire
ama, eta, behinola, gu gaztetxoak ginelarik, gurdi batean lotu zuen aitak ama, ta, seme alabekin batean, elizara eraman zuen bataiatzera. Baina elizara heldu ginenean, sutan jarri zen gure MARI, ta, lokarriak erreta, airean joan zen bere Murumendiko koba zulora, honela ziharduelarik:
|
|
|
Atarrabi, nire anaia, ta Hodei ta Eate,
|
nire
amaren morroiak ere han egon dira.
|
|
|
Harriturik gelditzen zara
|
nire
amari hika hitz egiten diodalako. Ba, hika hitz egin behar zaio beti nire amari; haserretu egiten zait, osterantzean.
|
|
|
Harriturik gelditzen zara nire amari hika hitz egiten diodalako? Ba, hika hitz egin behar zaio beti
|
nire
amari; haserretu egiten zait, osterantzean.
|
|
|
Garraxiak goizean eta orrobiak eguerdian adi bitza, amasabelean hil ez ninduelako! Orduan
|
nire
ama hilobi izan zitekeen, beti betiko haurduntza batean... Zergaitik, bada, irten nintzen amasabeletik?
|
|
|
Laino tartetik doa
|
nire
ama ere, lau zaldiko gurdi batean. Eate ta Hodei daramatzi bere ondoan, ekaitzak, harri erauntsiak eta euri jasak beren eskuetan dituztelarik.
|
|
|
Gero barrura sartu ginen. Izeba Intisar
|
nire
amaren ahizparik gazteena da. Alarguna.
|
|
|
Ez zen hain handia, baina ezta hobea ere.
|
Nire
amak beti kontatu izan digu bere familia ez zela aberatsa, baina bai ondo zegoena, hau da, ezeren falta barik bizitzeko modua zeukana. Eta, orain, familiako guztiak errefuxiatuen kanpamenduetan, ia miserian bizi direla ikustean, frustrazioa, etsipena eta haserrea sentitzen hasita nengoen.
|
|
|
Beharbada, bakoitzak bere barrura begiratzeko momentua izan liteke.
|
Nire
amak hala esaten du, bakoitzak badugula barruan babesleku bat, aterpe bat, gerizaleku bat, santutegia deitzen diona. Eta tarteka ona dela hantxe ezkutatu eta norbere buruarekin bakarrik egotea.
|
|
|
Oso lotsatia naizelako da. Orain bertan nire gelara ama sartzen bada, gorritu egingo naiz, baina ez nago
|
nire
amarekin maitemindua.
|
|
|
Zera, ba, atzo ederki pasatu nuela, eta arratsaldean eskiatzeko arropak erostera joan behar dudala, eta ea nirekin etorri nahi duzun. Bestela ama etorriko da, eta aspergarria da benetan
|
nire
ama. Osea, plasta hutsa, Aitor.
|
|
|
Hala, Oteizak, joan berri zaigun Oteizak, testigantza garratz hau utzi digu euskarari dagokionez: . Euskara ez da
|
nire
ama hizkuntza izan, nire haurtzaroa ez da euskalduna izan eta desgrazia konponezin horren errudun egiten ditut nire familia eta gure herri hau. Eta horregatik, nire euskalduntasun galduari erantzuteko dut aldarte bortitz eta gogorra.
|
|
|
A!
|
Nire
amaren loreak!
|
|
|
|
Nire
ama.
|
|
|
Bai, ba! Erraldoi lagunduiozu
|
nire
amari haginekin.
|
|
|
Horrela utzi behar duzu
|
nire
ama?
|
|
|
Ee?
|
Nire
ama?
|
|
|
|
Nire
ama al da?
|
|
|
Badakizue
|
nire
ama non dagoen?
|
|
|
Ba,
|
nire
ama holakoxea da.
|
|
|
|
Nire
ama politagoa da.
|
|
|
Begira, hauxe da
|
nire
ama.
|
|
|
Bueno ez dago gaizki,
|
nire
ama gajoak ez bait daki hobeto egiten.
|
|
|
|
Nire
amak ez ditu katuak atsegin.
|