|
2000
|
|
|
Izan daiteke halakorik,
|
baina
egia da, baita ere, izate eta aiurri baterazintasun horrek dibortziorako oinarri zentzuzko baten eza ezkuta dezakeela. Nork berma dezake, dibortziorako arrazoirik azaldu ez delarik, horretarako zio nahikorik badagoela?
|
|
|
Beste garai batean, gizabanakoen banantzeak zekarren ondasunen banantzea,
|
baina
ondasun banantzeak sekula ere ez gorputzena.
|
|
|
Oinordeko izateko eskubideak badu, beraz, gizarte erakunde izaera.
|
Baina
oinordetzak nola zatitu hori, argi dago, zuzenbide politiko eta zibilaren pekoa da.
|
|
|
Egozketa hori oinamduna izan daitekeela ezin uka.
|
Baina
, non, zein arte edo zientziatan ez dago norbera ere halakoetan jausteko arriskutik salbu. Gizaki mota bat beren beregi salatu beharra al dago giza izpirituaren eri orokorra den horrexengatik?
|
|
|
Zuzenbidea moralaren bidez da bete beharrekoa;
|
baina
, berez, ez du behartzerik; berak zuzendu egiten du, legeek agintzen duten bitartean; Zuzenbideak iparrorratza du; legeak, aldiz, konpasa.
|
|
|
Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak. Uko egin diegu horietariko batzuei, bai,
|
baina
soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean. Jakina, horien idatzia ez litzateke besterik izango eguneroko liskarren iturria baizik, eta hori arrazoimenak eta gure usadioek uxatu egiten dute.
|
|
|
Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak. Hau da, beti izango ditugu usteak, hau nabarmena da;
|
baina
garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren.
|
|
|
Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen. Neurathek ez zuen tesi hau ukatu kasu teorikoan,
|
baina
bai haatik praktikoan:
|
|
|
Norbait ez bada gai arazo baten aurrean modu batean edota bestean jarduteko, eta aukera anitz baditu, zozketaz egin dezake ala, beste modu ez hain adierazkorrean, zain gera daiteke ezabapen metodoaren emaitzak izan arte.
|
Baina
denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera. Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu, hau da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera.
|
|
|
Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu, hau da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera. Hipotesi anitz izan daitezke,
|
baina
ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea: norbaiti, hausnarketa egoeran izanik, gogoeta teorikoak ez dio ezertarako balio, norbait hori zientzialari, filosofo, pertsona arrunt edota Napoleon estratega izanagatik ere.
|
|
|
Alabaina, historian zehar kontsideratu izan da ekintzaren inguruko hausnarketa sakonaren bidez bilatu nahi diren helburuak lor daitezkeela.
|
Baina
soilik hausnarketaren bidez. Hori babesten dutenei Neurathek sasirrazionalista deitzen zien eta Descartesen ondoan jartzen zituen. Izan ere, honako suposaketa iruzurtitik abiatzen dira:
|
|
|
[S] istematizatu eta argitasuna sortu eta loturak eraiki nahi ditugu;
|
baina
kontuz sistemaz [bakarraz] eta zientziaz [bakarraz] behar baino lehen mintzatzearekin(...). Mintza gaitezen, hobe, entziklopediaz.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen,
|
baina
baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
Vienako Zirkuluari Horkheimerrek egin zizkion kritika eta irainekin bat etorriz gero, argi dago nazionalsozialistek sinpatia sakona izan zuketela munduaren ikusmolde zientifikoarekiko.
|
Baina
zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin. Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133 Ikusi dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka, munduaren ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar ziezazkiokeen nazien ideologiari, batik bat hiru zio hauek direla eta:
|
|
|
" Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan). Hau zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean,
|
baina
besteren bat izan zitekeen, hura aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
110 Honekin ez da esan nahi Schlick neokantiarra izan zenik, ikusmolde horren eraginaren ildo batzuk kontuan izan zituela baizik. Schlickek beti errefusatu zituen a priori sintetikoa eta Kanten espazio eta denboraren teoria,
|
baina
, bestalde, bere ezagutzaren teoria —holista eta formalista— kantiarra eta antienpirista bilakatu zen. Hau da, Schlicken teoriak, alde batetik, judizioaren teoria kantiarra onartu eta, bestetik, Kanten intuizio hutsaren doktrina errefusatu zituen.
|
|
|
Haatik, uste hori duenak ‘gorria orain eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen hau munduko zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea beste gauza bat da. Jakina da ilusioak ez direla ez egiazkoak ezta faltsuak ere,
|
baina
hain zuzen horregatik daude ezagutza corpusetik at: norberarenak, subjektiboak, komunikaezinak direlako.
|
|
|
Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera honek ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase. Batzuek Tractatus aren joerari jarraitu zioten, batik bat bere solipsismoari,
|
baina
inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik. Beste batzuek jarrera antierrealista arbuiatu zuten.
|
|
|
Hau da, irakaskuntzaren objektua zer edo zer pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke.
|
Baina
pribatua bada, irakaslearen ‘adimenean’ bakarrik baldin badago, ezin da seinalatua izan, kasu horretan irakasleak haurrarekin partekatuko bailuke eta, ondorioz, publiko egin. Haatik, publikoa bada ez da pribatua eta, horrela, ez da hizkuntza fenomenalistaren osagaia.
|
|
|
Zientzialariaren ideologia, beraz, ez zen ez Reichenbachen ez vienarren agendaren osagaia108 Eta, beren ustez, ez zuen inolako epistemologoren agendan parte hartu behar. Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek,
|
baina
horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio:
|
|
|
Horretarako osatuko dira komisio politikoak, edo talde aktibista salatzaileak agertuko dira, edo, zergatik ez, ustelkeriak aurrera egingo du eroso.
|
Baina
inoiz ez da izango epistemologiaren auzia, hots, ez da izango zientziaren filosofiaren helburua. Reichenbachek Kepler eta Newtonen adibideak aipatu zituen:
|
|
|
Reichenbachek Kepler eta Newtonen adibideak aipatu zituen: lehenengoak, eguzki sistemaren eta Hirutasun Santuaren arteko analogian oinarrituz zientzi komunitateak onartutako emaitzak lortu zituen; bigarrenak gauza bera,
|
baina
bere ikerkuntzaren ehuneko handia esoterismoaz, erlijioaz eta magiaz arduratua. Esan bezala, ikusmolde zientifikoaren ustetan, garrantzizkoa zientzi ikerkuntzaren azken emaitzak ziren:
|
|
|
Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
Baina
alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte. Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude.
|
|
|
Ohikoena Schlick Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasunaren defendatzaile gisa ikustea izan da, Zirkuluaren ideia eta joeren alternatibei itxitako filosofoa bailitzan.
|
Baina
auzia ez da hain erraza. Gutxienez, badaude aipagarriak diren bi ezaugarri berri bere lanean:
|
|
|
Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
Baina
hau patata zomorroari ere gerta dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek egon behar baitu beti ezagutzan.
|
|
|
Schlicken ustez, zientziak entitate errealak maneiatzen ditu, batzuk esperientziarenak izanik, eta beste batzuk ez. Azken hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu,
|
baina
sekula ez ezagutza zuzena bailiran. Schlicken jarrerak, honetan, bi oztopo ikusi zizkion auzi honi buruzko Russellen ikusmoldeari:
|
|
|
Besteak beste, jarrera antimetafisikoa, filosofia analisi kontzeptual gisa deskribatzea edota filosofiarentzat interesgarriak ziren zientzi garapenekiko hurbiltasuna azpimarra daitezke.
|
Baina
, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen. Vienako Zirkuluaren tesien ohiko interpretazioek frogatu izan dutenaren aurrean —Carnap antifilosofoa zela, bere joera fenomenalistetan itxia eta mundua bururatzeko beste metodoen aurrean gorra; hau da, edozer, tolerantea ezik—, garaiko testuen berrirakurketa egoki batek —batez ere 1928ko Aufbau arena, hau izan baitzen garrantzitsuena Vienako etapan— bere jarrera pluralista zein egiaztagarritasunaren bere ikusmoldetik haratago zihoan premisa kontzeptualen aberastasuna azaltzen ditu —egiaztagarritasuna, neurri handi batean, Zirkuluaren partaideekin partekatu arren—.
|
|
|
Bada, interpretazio hau, alde batetik, zuzena dela deritzogu, batez ere bere premisa orokorretan,
|
baina
ez horrenbeste xehadura ugaritan. Ikuspuntu historikotik, ez ditu aipatzen Carnapek bere proiektuari lotu zizkion epistemologia neokantiarraren hainbat garapen, batik bat Cassirer, Rickert eta Bauch enak.
|
|
|
aniztasuna. Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela,
|
baina
esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
|
|
Alde batetik, formalki egiazkoak ez liratekeelako eta, bestetik, esperientzian haiek egiaztatu edo errefusatzeko ezer ez zegoelako. Asko jota, sentimendu edo bizi jarrera bat adieraziko lukete,
|
baina
beti sinesmen justifikagaitzen gainean. Hau hobe ulertzeko, har dezagun Carnapen ‘babiga’ hitzaren adibidea:
|
|
|
Printzipioak kritika andana jaso zuen, eta horien ondorioz hura birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita hura bertan behera uztea ere.
|
Baina
, dena den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsian, esanahia duen enuntziatua, praktikan egiazkoa edo faltsua dela erakus zitekeena zen. Esperientziaren batek egon luke enuntziatuaren egibalioari erantzuteko
|
baina
, jakina, hau ez zen beti gertatzen. Printzipioa hertsiegia zenez, bere arabera diziplina batek, ezagutzazko diziplina izan nahiez gero, ez lituzke zentzurik gabeko enuntziatuak onartu behar.
|
|
|
Izan ere, gure ardura (bakarra) analisi logikoan datza. Eginahal horri oraindik filosofia deitu behar badiote, izan bedi horrela;
|
baina
filosofiaren arazo tradizional guztiak kontuan ez hartzea aurresuposatzen du.63
|
|
|
Metafisikak metafisika izan nahi badu, izan dadila.
|
Baina
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake,
|
baina
inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu behar bailukete. Baina, esate baterako poesiarekin gertatu bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu behar bailukete.
|
Baina
, esate baterako poesiarekin gertatu bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
Filosofia ezagutzaren benetako adar moduan onartuz gero, metafisikatik bereizteko modu batean definitu behar dela onartzen dutenen artean, dotorea da metafisikoez poeta baztertuen mota bat bailiran mintzatzea. Bere adierazpenek hitzez hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe,
|
baina
, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo adierazteko(...). Eta balio gogoangarria izan dezaketela iradokitzen da, inspirazio moralaren bideak bezala, edo baita artelanak bezala ere.
|
|
|
|
Baina
metafisika ez zen izan oker irten zuen diziplina bakarra egiaztagarritasunaren azterketa enpirista egin ondoren. Epistemologia ere hor zegoen, bere hautematearen teoria eta guzti.
|
|
|
Carnapen ustez, epistemologiak ezagutzaren baliozkotasunari buruzko galderak erantzuten dituen ezagutzaren teoria gura du izan.
|
Baina
erantzun horien artean ismo onartezin gehiegi agertzen dira, adibidez: errealismoa, idealismoa, solipsismoa, etab. Egia esanda, epistemologia eta metafisika antzekoak ziren Zirkulukoen begi aurrean eta, zentzu horretan, hura ere errefusatu behar izan zuten.
|
|
|
Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik nahi; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura. Logizismoa zen beren helburu bat,
|
baina
inoiz ez psikologizismoa, ezta gutxiago ere biak batzea:
|
|
|
Akats horrek logika pentsamenduari dagokion zientzia bat dela iriztera darama; hau da, edo pentsamenduaren eragiketa efektiboei edo pentsamenduak jarraitu behar dituen erregelei dagokiena.
|
Baina
, izatez, errealitatean jorratzen diren bezala, pentsamenduaren eragiketen ikerketa psikologiaren beraren eginkizuna da logikarekin zerikusirik ez duena. Hortaz, logikan nahiz beste edozein zientziatan, zuzen pentsatzen ikasten dugu.
|
|
|
adierazteko egitearen antzeko zerbait. Honelako analogiak onartzen zituen Zirkuluak,
|
baina
etikari buruzko ideiak gehiago zabalduz, berentzat erraza zelako judizio etikoak ere arauak edo aginduzkoak bailiran behatzea, arauaren eta balio judizioaren artean soilik aurkezpen desberdintasuna baitago: ‘Ez hil’ eta ‘Hiltzea gaizki dago’ baliokideak ziren berentzat.
|
|
|
‘Ez hil’ eta ‘Hiltzea gaizki dago’ baliokideak ziren berentzat.
|
Baina
bigarren kasu honetan bakarrik dauka judizioak asertzio perpaus baten forma gramatikala, soilik desira baten adierazpena izan arren. Carnapek esan bezala69, badaude filosofoak balio enuntziatuak enuntziatu deklaratibo edo baiezkoekin nahastatu dituztenak, egiazkoak edo faltsuak izan zitezkeela uste izanez.
|
|
|
Benetan ukatzen zuen gauza bakarra ezagutzazko enuntziatu legez onartzearena zen. Historialariek, psikologoek edo soziologoek kausalki azter eta azal zitzaketen,
|
baina
kasu horretan esanahia duena ez da balio judizioa, berari dagozkion historiako, psikologiako edo soziologiako enuntziatuak baizik. Zeren balio enuntziatuak berak ez dira hemen ikerketaren objektua besterik; ez dituzte teoria hauen enuntziatuak osatzen eta ez dute, hemen eta edonon, zentzu teorikorik.
|
|
|
Hasierako bertsioan, egiaztagarritasunak hipotesi baten ezinezkotasun fisikoa —praktikoa— eskatzen zuen, ezagutzaren une zehatz batekoa hain zuzen.
|
Baina
orain gauza zabalagoa zen: ez garela gai egiaztatzear dagoen enuntziatu baten baldintzak sortzeko.
|
|
|
egiaztagarritasun printzipio aldatuaren arabera ere ez dute esanahirik. Antza denez, Zirkulukoentzat esanahia zuten,
|
baina
argi eta garbi dago ez zirela ez egiazkoak ez faltsuak, ez zelako sekula beren baldintzak egiaztatzerik egongo. Nola ezar zitzaketen iraganari buruzko hipotesiak?
|
|
|
Geroago, Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrean teknika logiko berriak, ez klasikoak, asmatu ziren, ziur asko Zirkuluak nekez onartuko lituzkeenak.
|
Baina
horiek liburu honen xedetik at daude.
|
|
|
egon zain zendu arte eta kitto. Hauxe zen hilezkortasunari egiaztagarritasun printzipioa aplikatzeko modu egokiena —zioen Schlickek— Hipotesia, horrela, faltsua zen,
|
baina
esanahia zuen, dena den.
|
|
|
Honen bitartez, indukzioak kasu partikularrei esker eratzen duen orokorpen unibertsala onartu beharrean, gertatzen den zerbaiten berrespenaren maila erakusten zaigu; hau da, probabilitate bat esleitzen dio gertakariari. Beraz, orokortu eta aurresan egiten du,
|
baina
zenbaki baten esleipenaren bidez. Zenbakiak 0 eta 1 bitartean egon behar badu, 1 ateratzen bada —edo letik hurbil—, orduan berrespena osoa ala ia osoa da —oso probablea— Carnap, era honetan, Humeren indukzioaren arazoa ere gainditzen ahalegindu zen:
|
|
|
Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
Baina
oraindik sen oneko pentsamenduaren oinarrizko ideia aldarrikatzen da: indukzioa, behar den bezala berraurkeztuz gero, baliozkoa izan daiteke irizpide razionalak kontuan harturik.77
|
|
|
|
Baina
Carnapen lan aitzindariak logika induktiboan ez zuen egiaztagarritasunaren behar bezalako analogo batekin topo egin. Bi izan ziren zio nagusiak gauzak horrela atera zitezen:
|
|
|
|
Baina
, jakina, honek guztiak ikusmolde ahulegia suposatuko lioke esanahi irizpide bati. Egiaztagarritasunak esanahia badakar, baina zerbait egiaztatzeko nahikoa bada imajinatzeaz, orduan ez da gehiegi irabazten, alderantziz baizik:
|
|
|
Baina, jakina, honek guztiak ikusmolde ahulegia suposatuko lioke esanahi irizpide bati. Egiaztagarritasunak esanahia badakar,
|
baina
zerbait egiaztatzeko nahikoa bada imajinatzeaz, orduan ez da gehiegi irabazten, alderantziz baizik: ateak irekitzen dizkio imajinazioaren izenean ezagutzaren munduan sartu nahi den guztiari:
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa,
|
baina
ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik,
|
baina
ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia.
|
|
|
Arazoa benetan serioa zen, zientziaren filosofiaren baitako lehendabiziko proiektu handia eta anitza uztera behartu baitzituen vienarrak. Ez zen horretarako zio bakarra,
|
baina
bai garrantzizkoa. Beste arrazoi batzuek Zirkulukoek ezagutzaz, esanahiaz eta zientziaz ulertzen zutenarekin izan zuten zerikusirik.
|
|
|
elektroien existentzia olio tanten portaeraren zergatia da.
|
Baina
zergati kontzeptuak, egiaztagarritasunaren ikuspegitik behintzat, arazo ugari zekartzan. Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari.
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz, esate baterako," argumentu kausal batek ez dauka inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek, azken buruan, egiaztagarritasuna baimendu behar baitu" 83 Guk olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak,
|
baina
ez beren zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota, hura ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela.
|
Baina
Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko.
|
|
|
|
Baina
, egiaztagarritasunaren bertsio berriak izan zirela-eta, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak Lewisen alde jarri ziren. Haien artean, Carnapen jarrera irekia esanahiaren osagai desberdin batzuk bereizi behar zirela onartzear zegoen.
|
|
|
Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi behar izan zuten. Erreflexibotasuna ez zen baliozkoa egiaztagarritasunarentzat
|
baina
, hala ere, propietate hura onartu beharra zegoen: egiaztagarritasunaren printzipioan oinarrituriko ikusmolde oso batek esanahirik ba ote zuen ala ez jakiteko, ikusmoldeari egiaztagarritasuna aplikatu behar zitzaion.
|
|
|
Gehienez ere, egiaztagarritasun printzipioa aukeratzen zutenek enuntziatu batzuk esanahigabe legez onartzen zituztela esan zitekeen.
|
Baina
enuntziatu horiek, izan ere, esanahia izan zezaketen beste esanahi irizpideren bat eskuratzen zutenentzat.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza batzuk beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen,
|
baina
aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan.
|
|
|
Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan,
|
baina
ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak.
|
|
|
|
Baina
hain hertsia izan zen egiaztagarritasun printzipioa hasieran, ezen zientzia beraren enuntziatu ugari —entitate teorikoak, adibidez: elektroiak, uhinak, etab.— deskalifikatzera heldu baitzen.
|
|
|
Hots, zientziaren zati batzuk ezagutza ez zirela esatera ailegatu ziren; bestela esanda, zientzia ez zela zientifikoa. Zentzugabekeria honen aurrean, ikusi moduan, printzipioa ahuldu zuten,
|
baina
ondorioz metafisikak berriro ere ezagutzaren diskurtsoan sartzeko zekarren mehatxua kontuan izanik.
|
|
|
Ikuspegi honetatik, handik gutxira ‘gerra ekonomiari buruzko ikasketak’ lez ezagun bihurtuko zirenak hasi zen garatzen eta, sail honetan, Leipzig museoko zuzendari izendatu zuten. Geroago irakasle izan zen Heidelbergeko Unibertsitatean, Max Weberren ondoan,
|
baina
lanpostu horiek guztiak laster utzi zituen sozializazioaren esperientzian berriro murgiltzeko, kasu honetan aipaturiko Bavariako Errepublika Sozialistan.
|
|
|
|
Baina
sozialisten artean ere autonomoa izan zen; ez zuen begi onez ikusten Bavaria Soviet Errepublika batean birmoldatzearen ahalegina, baina, hala eta guztiz ere, Plangintza Zentraleko Bulegoan egin zuen lan alternatiba hobeak heldu arte. Dena den, bere plan sozialistek eta bere lagunenek ez zuten asko iraun:
|
|
|
Baina sozialisten artean ere autonomoa izan zen; ez zuen begi onez ikusten Bavaria Soviet Errepublika batean birmoldatzearen ahalegina,
|
baina
, hala eta guztiz ere, Plangintza Zentraleko Bulegoan egin zuen lan alternatiba hobeak heldu arte. Dena den, bere plan sozialistek eta bere lagunenek ez zuten asko iraun:
|
|
|
Eraginkortasun pedagogikoa igotzeko, ilustrazio grafikoekin osaturiko Entziklopedia bat egitea zuen xede.
|
Baina
naziek Holanda indarrez hartu zutenez, Neurathek ospa egin behar izan zuen berriro, oraingo honetan Ingalaterrara. Han bere ikus metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K.
|
|
|
Eta tesia ez dabil oker. Carnapek Neurathen fisikalismoaren eta entziklopedismoaren tesi nagusiak onartu zituen,
|
baina
honen tankera grinatsua, batere ez zorrotza, analisi logiko eta linguistikoaren oinarria osatuko zuen kontzeptualizazio teoriko bihurtuz. Enpirismo klasikoa eta Frege eta Russellen logizismoa batzen zituen filosofia zientifikoa biek defendatzen zuten behin eta berriro, ondoren filosofia germaniarraren idealismoa eta metafisika kritikatzeko.
|
|
|
Carnapen ibilbide politikoak ere Neurathenarekin zerikusi gehiago zeukan Schlickenarekin baino, batez ere ezaugarri teorikoetan, eta ez horrenbeste praktikoetan. Carnapek bere burua sozialistatzat zeukan,
|
baina
bere joera zehaztuz:
|
|
|
Gutako asko sozialistak ginen —ni ere bai—
|
Baina
gure jarduera filosofikoa gure helburu politikoetatik bereizita nahi genuen mantendu. Gure ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria, hizkuntzaren analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera bezala, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen,
|
baina
harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
Carnap, Ronsdorfen sortua —Alemaniako ipar mendebaldean—, ehule umilen semea, naziengandik ospa egin behar izan zuen ere, gaztetan beti mehatxu hori izan baitzuen atzetik, lehendabizi Jenan eta geroago Vienan. Ez zen judua,
|
baina
bai sozialista, eta hori nahikoa izan zen 1936an Estatu Batuetara erbesteratu behar izateko.
|
|
|
Logika hau vienarren egitarauaren gune bihurtu eta, aldi berean, harrezkero —Zirkulua itxitzat eman eta gero, batez ere— zailtasun askoren jatorria izan zen.
|
Baina
Zirkuluaren garaian logika sinbolikoa —klasikoa50—, zalantzarik gabe, ezagutzaren edozein esparru argitzeko balio zezakeen bitartekari egokiena zela onartzen zuten. Zentzu horretan, zientzi teoria bat sistema formal deduktiboa besterik ez da, hots, bere esanahi enpirikoa hizkuntza formalaren oinarrizko terminoak —primitiboak— munduko behagarriekin lotzen dituzten definizioen bitartez lortzen duen sistema axiomatikoa.
|
|
|
termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da.
|
Baina
, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren zer edo zerrekin egon behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz.
|
|
|
orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen,
|
baina
zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Munduak urrats erregular batzuk jarraitu beharrik ez duela baiestean Humerekin ados, eta, horregatik hain zuzen, etorkizunari buruz zerbait esatea erraza ez dela baiestean, Reichenbachek hori egiteko modua indukzioan aurkitu zuen. Ez zehatz mehatz,
|
baina
bai modu probable eta pragmatikoan: etorkizunari buruz ari bagara, razionalena, bere ustez, indukzioaz fidatzea da91 Hautaketa honen aurkako oztoporik handiena, alabaina, aurresateari buruzko beste arau askoren, baita ere razionalen, baliozkotasunean zetzan.
|
|
|
Baliteke lege bat partzialki baieztatzea, egiaztagarritasun hertsia ez planteatu arren.
|
Baina
, tamalez, indukziotik erabat gertu agertzen den kontzeptu honek ez zuen Humeren arazoa ebazten, baieztapenaren kontzeptu arrunta —zientzi hipotesia baieztatzen duten behaketazko enuntziatuei buruz mintzatzerakoan erabiltzen dugun berbera— ezin baitzen egokiro formalizatu logika klasikoan. Batzuk ahalegindu ziren:
|
|
|
Honekin batera, Zirkuluak ez zuen esanahiaren irizpidea egiaztagarritasunean gehiago oinarrituko, hipotesi baten baieztapenaren maila edo gradu probabilistikoan baizik.
|
Baina
, esan bezala, formalizazioak arazoak ekarri zizkieten, areago deduktibismoaren alde Popperrek eginiko kritikak eta gero.
|
|
|
Adibidez, ‘objektu batek termometro bat ez badu ukitzen, orduan elefanteak arrosak dira’ baldintzazkoa egiazkoa litzateke. Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen onaren eta zientziaren ikuspegitik,
|
baina
hura eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota hau, laguntza baino gehiago, zama bihurtzen da zientziarentzat.
|
|
|
|
Baina
Carnapen definizio partzialek ez zuten helburu murriztailea arras asetu. Analisi logiko horren helburua joerazko terminoekin bukatzean zetzan, logika behaketazko enuntziatuekin baliatuz.
|
|
|
Analisi logiko horren helburua joerazko terminoekin bukatzean zetzan, logika behaketazko enuntziatuekin baliatuz.
|
Baina
esanahia soilik testa igaro duten kasuei egokitzen bazaie, baina ez aztertuak izan ez diren beste guztiei, orduan ez dugu erantzun filosofiko —orokor— baliozkorik joerazko terminoen esanahiari buruz. Zer zegoen gaizki, beraz?
|
|
|
Analisi logiko horren helburua joerazko terminoekin bukatzean zetzan, logika behaketazko enuntziatuekin baliatuz. Baina esanahia soilik testa igaro duten kasuei egokitzen bazaie,
|
baina
ez aztertuak izan ez diren beste guztiei, orduan ez dugu erantzun filosofiko —orokor— baliozkorik joerazko terminoen esanahiari buruz. Zer zegoen gaizki, beraz?
|
|
|
Bada, zientzia eta egiaztagarritasuna logika klasikoaren mugen barne mantentzea itogarria eta apenas emankorra zen.
|
Baina
marko honi uko egiteak, hasiera hasieratik Vienako Zirkulua motibatu zuten argitasun, zorroztasun eta zehaztasunaren idealak uztea lekarke —zirkulukideen ustez, behintzat— Eta erremedioa gaitza baino ia okerragoa izan zen: zientziaren enuntziatuak behagarriaren eremura murriztu ahal zitezen, egiaztagarritasun eta berronespenaren kontzeptuak behartu zituzten, eta baita, ondorioz, programa murriztailea jitoan erortzera behartu ere.
|
|
|
Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan jarri du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak azken finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun.
|
Baina
, nola ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan jartzen ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia sartuz —heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar hura erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Arazo hauek, nola ez, sekula ez ziren Zirkuluaren programa teorikoaren epizentroan izan, ezta aldamenean ere.
|
Baina
, dena den, Neurathen helburu eta zioa osatzen zuten. Horien artean, gogora dezagun, ekonomia eta gizartearen birmoldaketa zegoen, hezkuntza eta irakaskuntzaren erreforma, eta giza justiziaren aldeko borroka sozialista, besteak beste.
|
|
|
Hori dela eta, zalantzan jar genezake Schlickek mantendu zuena, filosofiaren biraketa erabakigarria izan zela, alegia.
|
Baina
hobeto litzateke kontu gehiago izatea, Alfred Ayer britainiar filosofoari jarraituz. Hona hemen nola ezaugarritu zuen Ayerrek Vienako Zirkuluaren filosofiaren eragina:
|
|
|
egun, toki askotan, filosofia tradizionala loraldi betean dago; eta, tamalez, inork ez du hura kritikatzen espektakulu metafisiko hutsala izateagatik, beren kontsumitzaileen ‘inspirazio nahasitik’ babesean mantentzeagatik, ezta are biziotsuagoak diren beste proposamen antirrazionalen lepokoa edukitzeagatik ere.
|
Baina
honek ez du ezeztatzen Vienako Zirkuluaren ikusmolde filosofikoa. Guztiz alderantziz:
|
|
|
Tesi zientifizista horien ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren hitzetan, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko. Soilik neurriz gaineko sinesmen mistiko eta psikotikoen kasuetan eransteko balio zezaketen,
|
baina
gutxi gehiagorako (101 orr.).
|
|
|
|
Baina
, arrazoia zuen Horkheimerrek Vienako Zirkulua hain gogor kritikatzen zuenean. Honi erantzuteko, nahiz eta ez honi bakarrik2, aurkezten dugu ondoko lana.
|
|
|
Enpirismoa, positibismoa eta logika berria dira. Badaude beste batzuk,
|
baina
hauek dira hobeki moldatzen direnak ikuskapen orokor batean. Enpirismoak apriorizko ezagutza ukatzen zuen; hots, eta oro har, enpiristentzat ez zegoen inolako ezagutzarik esperientziaren aurretik.
|
|
|
hau da espreski Vienako Zirkuluak ekidin zuen enpirismo klasikoaren tesia. Vienarrek Hume aukeratu zuten aurrekari gogokoen gisa,
|
baina
ez bere ideien teoria, horren arabera adimenak bere ideia propioak ezagutzen dituela, eta ez gauzak, mantentzen zuelako. Honela, pentsamendua ideien arteko erlazioetara murrizten da, Lockek aipatu lez bere Entseiuan:
|
|
|
oinarrien ala azken azalpenen bilaketa ukatu egiten da, horien ordez saio psikologikoetara joz (Tratatua II.2). Humerentzat, orduan, adimena, psikea, Newtonen unibertsoaren antzekoa zen,
|
baina
kontuan izanik ‘inpresioek’ grabitazioari esker erakarri eta aldaratzen diren atomoek bezalaxe jokatuko dutela, grabitazioaren ordez ideien asoziazioaren legeen multzoa ipiniz.
|
|
|
Zailtasunak etorkizunaren inguruan datoz, aurresatearekin. Ezin dugu etorkizuneko gertakarien inpresiorik eduki,
|
baina
badirudi horietako gertakari batzuk nabariak direla, adibidez, eskua sutan sartzen badugu erreko garela. Zerk laguntzen gaitu horrelako inferentziak egiten?
|
|
|
A) Gertakari auzien inguruko arrazoiketak zergatikotasun edo kausalitate erlazioan oinarritzen dira dirudienez: erreko gara eskua sutan sartuz gero,
|
baina
sua horrelako ondorioen zergatia delako. Suak erreak eragiten [kausatzen] dituela nola dakigun jakitean datza arazoa.
|
|
|
—edo izango denaren— ondorioa aurkitu; nahitaez, esperientziara jo behar dugu.
|
Baina
, nola uzten digu esperientziak gauzak aurkitzen?
|
|
|
Egun arteko esperientziak suak erre egiten duela esaten badigu, baldintza berberetan etorkizunean ere gauza bera gertako dela baiezta dezakegu.
|
Baina
honek etorkizuna eta iragana antzekoak edo berdinak direla aurresuposatuko luke, eta hau ezin da frogatu. Zeren posible litzateke, bere kontingentzian, suak ez erretzea —bururatu daiteke eta, gainera, ez da kontraesankorra— Ezin dugu erakutsi, hortaz, etorkizuna iragana bezalakoa izango denik, ez baitago inolako arrazoirik hori uste izatera eramaten gaituena.
|
|
|
D) Uste batzuk ustel,
|
baina
suak erretzen duenaren ustea sendoa. Zergatik?
|