|
2000
|
|
|
Ez dut uste posteritatera pasatzeko gogo berezirik duenik,
|
baina
munduko jendeen gauzez konprentsio infinitu bat somatzen diot...
|
|
|
Horretan,, american way of life" dakarren pertsona berria inposatu nahidu mundu mailan. Bere fortuna indibiduala, bere botere indibiduala eta bere profesioaren garapena soilik bilatzen dituen sustrai gabeko pertsona; horrek inolako sustrai sozial, nazional edo komunitariorik ez du,
|
baina
munduan zehar hedatuko da.Jakina, kapitalismo mundializatu eta inperalista egoera normaltzat onartuko duensubjektua ez da antzinako katoliko tradizionalista. Alderantziz, kapitalismo mundializatuak pertsona berria eskatzen du:
|
|
|
Honek ez du batere zentzurik,
|
baina
munduan ez nago ni bakarrik. Esan nahi dut nire askatasuna ez dela independientea, beste jende askoren askatasunarekin lotuta dago.
|
|
|
Ez dakit nik ze arraio sartu zitzaion buruan, kontua da gau horretan (nahikoa hordituta, esan beharrik ez dago) bere ezpainen artean aurkitu nituela nireak. Ez dakit azaltzen momentu horretan pentsatu nuena,
|
baina
munduko irudi guztiak etorri zitzaizkidala esango nuke: eskolako garaiak, ingeleseko partikularrak, Tere, Txema lotan, Txema autoan, Txema tabernan, Txema barreka, Txema izarrak oparitzen, izarrak oparitzen, oparitzen...
|
|
|
Zeren plazerrarekin itsutzen denak edireiten baitu azkenean desplazerra, eta zeren aski plazer baita, bertzenaz ere, oinazerik ez izaitea...!
|
Baina
mundu honetan nor bere buruaren gainean zentzatzen da, eta alferrik da kontseiluen emaitea, gazteei bere batez... Eta Demostenes bezalako jakintsu guti dira...
|
|
|
Eta, bere arimaren geografian mundu berri hori sortuz eta osatuz doala, mundu zaharra eta mundu zaharraren gezurra baztertuko ditik, ezinbertzez.
|
Baina
mundu berriak, bertzalde, hipotesi eta oinarri berriak behar ditik, zeren eta teoria hilemorfikoak ez baitu, praktikan, deusetarako balio jadanik. Materia eta forma, potentzia eta aktua:
|
|
|
—Ama, batzuetan iduritzen zait ezen egun haizetsu batean ekarri ninduzula mundurat eta haizeak batetik bertzerat eraman izan nauela munduan barrena. Baina, bizimolde horrek nekatzen du eta ahitzen du, eta, hemendik aitzina, egonean egon nahi nuke, soseguan eta bake handian, mundua nehoiz baino neureago eginez,
|
baina
mundutik kanpoan banengo bezala... Ordea, beldur naiz urbiaindarrek bakean utziko ez ote nauten, hemen geratzen banaiz...
|
|
|
—eta, lepotik dilindan neraman erlikiontzi idurikoari so egiten ziola eta hura eskuztatzen zuela, erran zigun—: Ez dakit noren erlikiak gordetzen dituen erlikiontzi honek,
|
baina
munduko erlikia guztiak ere guti dituzue zeuen amets ezinezkoaren betetzeko... —eta, hondarrean, bere kontseilua eman zigun—:
|
|
|
Zeren baitzirudien ezen etxe hura hainbat gelaz osatua zegoela eta hainbat korridorez, eta batzuen eta bertzeen artean barren leiho haiek zeudela, erridau edo errezel batzuek estaliak... bezeroei jateko, edateko edo bertze edozein zerbitzu eskaini ahal izaiteko diskrezione osoz, Mignonek erran zidanez, eransten zuelarik: "
|
Baina
munduan diren trabailari onest guztiek bezala, trabailua ongi eginez gero eskatuko ditugu guk ere eskatu beharrekoak, ongi baderitzozu..." Eta Mignonek biluztu eta solastu, biak baterat egiten zituen, eta nik ez nekien zerk nindukan liluratuago, haren gorputzak edo haren mintzamoldeak, gorputz hark eragiten zidan sukarrak edo haren hitzen egokitasunak... Eta ezpainak belarrian jarri, eta ezpainez ez ezik hitzez ere pot egiten zidala, biluztu ondoren erran zidan:
|
|
|
Izan ere, Kristo gizon guztien salbatzerat etorri zen, eta, horregatik, pobre jaio bazen ere, aberatsena ere bada pobreena bezainbat, errege magoena eta artzainena, gurea eta haiena.
|
Baina
mundu honetan bakoitzak bere maila eta bere gradua du, eta bakoitzak bere mailatik adoratu beharra du Jainkoa: aberatsek beren aberastasunetik eta pobreek beren pobretasunetik...
|
|
|
—Ez.
|
Baina
mundu guztiak erraiten du ezen txakur iduriko hori deabruak hartua dela...
|
|
|
" Amorioaren artean, zeren amorioa artea ere baita, berritasuna da inportantena, eta zu ezin uka bide onetik zoazela, mon petit, berritik berrirat zure lehen bi aldietan...
|
Baina
munduan ez dago bigarrenik hirugarrenik gabe... eta zer idurituko litzaizuke, baldin hurrengoan goiti beheiti biluztuko banintzaizu, eta bertze egiteko batzuk eginen banizkizu, guztiz ez-ohikoak.... Zeren eta zuk oraino ez baitakizu zer den atseginezko atsegina..." Eta, noraezean uzten ninduela, hitzik eta elerik gabe, halaxe jarraitu zitzaidan:
|
|
|
—Joanes, guztiok behar diagu kontzientzian ausiki egiten ahal digun har bat, zeren, bertzenaz, bakoitzak nahiko lukeena eginen bailuke, eta hori ere ez duk kontua.
|
Baina
mundu honetan harrak eta harrak zeudek, eta hireak ez hau gaitzaz libratuko, zeren eta harra bera baituk gaitza.
|
|
2001
|
|
|
Azken batean, idazleak" errealitate" berri bat eraiki nahi du bere nobelan, errealitate guztiz" sinesgarri" eta" koherentea",
|
baina
mundua eta iragana erreferente bakar ez dituena. Esparru berri honetan, irakurleari sinesgarria egingo zaio bertan kontatzen den guztia, eta poliki poliki egilearen ikuspuntu berria" bere egingo du".
|
|
|
Baseliza honetan, San Martinen, Arrigorriaga-koaren eskema ikonografikoaren antzekoaageri zuten hilarri zatiak berreskuratu ziren. Era berean, Penintsulako hilarrietan ereaurki daitezke antzekoak;
|
baina
mundu merobingioarekin dituen antzekotasunakdira nagusi.
|
|
|
gu munduan, bai, horretaz zalantza handirik ez dut inguruan sumatzen.
|
Baina
munduan nola kokatu behar dugun, horrexetan bai ez garela denak bat heldu. Ezin bertzela gertatu, batzuetan hainmolde ponpoxoan. Herri?
|
|
|
Beste era batera esanda, ikus dezakegu absurdua dela
|
baina
mundu errealeko absurdua zorpeko herrialde (H) baten bektore monetario bat erosteko beharrean egotea, bera hartzekodunei gordailu monetario bat transferitzearren.
|
|
|
Pentsatu zuen euritakoak zabaltzen direnean mundua ilundu egiten dela euritakoen azpian, euritakoa koloretakoa izanda ere.
|
Baina
mundu iluna mundu argia bezain gozoa dela beti ere. Hori pentsatu zuen.
|
|
|
Harritzekorik aski ez badut aurkitzen neuregan, neure herrian aurki dezaket: etxean edo etxe aldamenean bizi izan naiz beti,
|
baina
mundua Elkanok inguratu zuen; ez dut ordena berririk sortu, baina herritar batek sortu zuen Jesusen Konpainia. Zer arraio!
|
|
|
Nor dira, edo nor gara, zenbait euskaltzain horiek? U. jaunak dotore  baino dotoreagotzat edukiko ditu zehar esan eta aipamen ezkutu horiek,
|
baina
munduan barrena egiten den kritikak aspaldi utzi zion" ikusi makusika" ibiltzeari. Haurtzaroa joan zitzaigun.
|
|
|
Azken kapitalismoan denok Coca Cola edan eta Nike kirol oinetakoak janzten ditugu.
|
Baina
mundua globala ere badenez, Gap edo Nikek haurren lana erabiltzen duten bitartean. Van Goghen botetan nekazaritza ren mundua zegoen.
|
|
|
|
Baina
munduan guk aurkitu ditzakegun errealitate motak edozein direla ere, errealitate oro bi osagairen ondorio da. Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz).
|
|
|
Munduaren zati bat bada, orduan lehen kausa izan behar du, kausarik ez duen lehen kausa.
|
Baina
munduaren zati denez denboran izango da. Horrek, ordea, bigarren analogiaren aurka egingo luke, kausen eta ondorioen katea apurtuko luke.
|
|
|
Kristauen Itun Berrian bada gai honi buruzko esaera bat, latinez eta euskarazko irakurraldian ulerterraza ez dena: " Bere bizia (uxn) maite duenak galdu egingo du;
|
baina
mundu honetan bere bizia (uxn) gutxiesten duenak betiko bizitzarako (Z<n) gordeko du." 96 Guk ‘bizitza’ hitz bakarrez erabiltzen duguna, grekoz hiru hitzez adierazten da Itun Berrian: fiios, uxn, Z®n hitzekin.
|
|
2002
|
|
|
Hamairu narrazio labur sakonez osatu du Xabier Montoiak «Baina bihotzak dio», bere azkenengo ipuin bilduma. Narrazio horien protagonista nagusiak, zahar edo gazte izan, beti dira euskaldunak,
|
baina
munduko edozein bazterretan aurkituko ditu irakurleak, erbesterik latzenean, hau da, euskal lurraren hotzean ez daudenean bai, behintzat. Berdin izan daitezke Madrilera halabeharrez joandako gaztetxoa, Londresen lanean dabilen ezpeletarra, arazoei bizkar emanda Italiara doazen bizkaitarrak, Fleury Merogisen preso dagoen saratar ama gaztea, neba drogazalearen bila Indiara doan bizkaitarra, K2-ko gailurrera ailegatu nahian dabiltzan nafarrak, Australiara emigratzen duten ezkondu berriak, Mexikora ihesean doan familia...
|
|
|
Gauza gehiegitan ez da sartu behar, deskantsatu ere egin behar da.
|
Baina
mundu honetan, ikusle bezala ere ez zara gelditu behar. Bizitza kalitatea da axola duena, eta bizitza kalitatea ez da edukitzea, izatea baizik.
|
|
|
Eta kontra jartzen badira... baboarena egina izango dugu berriro.
|
Baina
mundu horretan gauzen berraztertze bat gertatuko den konfidantza daukat. Honek ordea denon artean joko arau berdinak adostea ekarri behar du berekin, eta honetan ere betikoan gaude.
|
|
|
Ordutik, argiaren bandoan nago,
|
baina
mundu honetako iluntasuna ikusi eta ulertu egiten dut.
|
|
|
Munduan dauden gose eta beharrizan larriak ikusiz, herrialde garatuetakotxirotasunaren arazoa bigarren mailako arazoa dela dirudi.
|
Baina
munduan dagoentxirotasun arazoari aurre egiteari lehentasuna emateak ez du esan nahi herrialdegaratuetako txirotasunak garrantzirik ez duenik. Are gehiago, kontuan izanik ezen70eko hamarkadako krisitik hona izan den txirotasunaren hazkundearen oinarrianlan harremanen aldaketak, gizarte babeserako sistemen berrikusketak eta krisiagainditzeko eratutako politikak daudela.
|
|
|
Bigarrena:
|
baina
mundu osoko gizartea baldintzatzen duena, behintzat Europa; eta alderantziz. Nahitaezkoa da errepikatzea, ez dela ez zuzena ez egokia Euskal Herriko gatazka XIX. mendekoa dela eta gaindituta dagoela esatea, eta hori eboluzio naturalaren ondorioz gertatu dela argudiatzea.
|
|
|
Hori da gehienbat apreziatzen dena, hedabideek islatzen dutena, hain zuzen ere.
|
Baina
mundua ez da zuria, ez kapitalista: munduan arraza desberdinak daude (populazioari begiratuta, ez dira zuriak gehienak), munduan funtzionamendu kapitalista modernotik apartatzen diren produkzio sistema eta bizimodu desberdinak daude (kolektibitate handiak bizi dira feudalismo moduan izendatu dugun produkzio sistemaren barruan; kolektibitate ugari daude, oraindik orain, bizimodu primitiboari atxikirik?).
|
|
|
Salbuespenak badaude, beti daude; eta oso interesgarriak dira, bertan parte hartzen dutenentzat edo produktu alternatiboak kontsumitu ditzaketen apurrentzat.
|
Baina
mundu erreala beste bat da: korporazio transnazionalena, transkulturalena.
|
|
|
ekologikoa gainera; edozein mahaitarako edari dotorea.
|
Baina
munduak Coca Cola kontsumitzen segituko du, arrazoi askorengantik: batzuetan gustua aipatuko da, zergatik dudatan jarri??, beste batzuetan ekoizpen prozesu erraldoiak dakarren abantaila ekonomikoa.
|
|
|
Adibidez, Amazonas ibaiak munduko ur gezaren %15 hartzen du, eta Kongo ibaiak %3, 5, baina, nahiko gutxi bizi dira haren eragin eremuetan. Eskuragarri dagoen ur guztiaren %50 baino gehiago hartzen ari gara gizakiok, ureztatzeko batez ere,
|
baina
munduko populazioaren hazkundeak azkar handituko du eskaria, eta, ondorioz, ur geza gehigarria harrapatzeko teknologiak garestiak, zailak eta nahiko eraginkorrak izaten dira maiz. Beste soluzio exotiko batzuk alde batera utzita, gatzgabetzea mugatua da, munduko ur gezaren %0, 2 inguru besterik ez baitu ematen eta horren kostua leku askotan galarazia baita.
|
|
|
sanjuandarren aldeko bezain oriotarren aurkako.
|
Baina
mundu hura, txikia zen arren, bere berea zuen. Eta kolokan edo zalantzan jartzen zionari, purrustadaren batekin erantzuten zion.
|
|
|
Bitxia da,
|
baina
mundurik onenean bizi garela uste edo, behintzat, aldarrikatzen duten Pangloss doktorearen emuluak, hainbat Kultura sailetako politikariak, kazetariak, argitaratzaileak eta idazleak eurak izan ohi dira. Lehenengoek, jakina, halako adierazpenekin eutsi egiten diote dauzkaten botoak atxikitzeko edo berriak eskuratzeko itxaropenari; kazetariek zer edo zerekin bete behar dituzte egunkari orrialdeak eta emisio orduak, molestia handirik eragin gabe hain zuzen ere; eta argitaratzaileak eta idazleak, zer esanik ez, produktu bat saldu beharrean daude.
|
|
|
Hasieratik hauteman zuen herrialde musulmanetako iritzi publikoak gerra hori Umma renau rka ko eraso gisa. Sadam Hussein diktadore beldurgarria zen benetan,
|
baina
mundu islamikoan ez dago ia sistema demokratikorik. Haren armada ahaltsuak Golkoaren eta bertakopet rolio erreserba itzelen kontrola hartzeko aukerak aldekotasun asko zituen musulman askoren artean.
|
|
|
|
baina
munduak egiten gaitu, ez alderantziz.
|
|
2003
|
|
|
Gutxi edo asko, baina tarteka barre egin egiten dugu behintzat.
|
Baina
mundu guztian umorea berdina al da. Euskaldunok umore berezia al dugu?
|
|
|
Pinu mozorro edo pinu beldarra (Thaumetopoea pityocampa), Mediterraneoko ohiko espeziea da.
|
Baina
munduko leku askotan aurkituko dugu: Portugal, Frantzia, Alemania, Hungaria, Egipto, Israel, Palestina, Libia, Maroko...
|
|
|
Bitxia da,
|
baina
munduan jazotzen ari diren aldaketa nagusiak ulertu nahian bilaka hasita, hain modaz kanpo dirudien marxismora bihurtzen ari garela esango luke batek. Ramonetek berak dioen moduan, «mundializazioak dakartzan aldaketak daude lehenik.
|
|
|
Ijitoei jartzen zaigun alfer fama gezurra da. Alferrik ere egongo da,
|
baina
munduko pertsona guztien artean dauden bezalaxe.
|
|
|
Horrela kontatu dio, adibidez, arkeologia planetan ari ziren langileei kontrol zorrotza ezarri eta piezarik baliotsuenak gerratik salbatzearren nonbait ezkutatzea oztopatu zaien bitartean, Geneva, New York edo Londrestik egindako enkarguei erantzunez lapurrek kamioikada osoak eraman dituztela.
|
Baina
mundu osoko arkeologoek hainbeste preziatzen dituzten hiri zaharretara hurbilduta, ez kamioien arrastoak bakarrik: kazetariak lapurrak berak ere aurkitu ditu" lanean".
|
|
|
Iragana ahantzi nahi lukete.
|
Baina
mundua mundu denetik, beti izan da talde bat identitateari eutsi diona. Askotan, errekonozimendu modua da.
|
|
|
Zer da AEBentzat kalte egitea? Euren interesen aurka jotea,
|
baina
mundua gura daben lez suntsitu edo pobretzea ez da kaltea, ezta. Orain Afganistan, gero Irak, edo Korea, edo batek daki, agian egunen baten Espainiagaz bat egin eta Euskal Herria izango da gaizkileen sorleku...
|
|
|
Eskualde horien artetik bost, beren biodibertsitate aberatsa dela eta, berezi berezitzat jotzen dira,
|
baina
munduko hiru baso tropikal handiak nabarmentzen dira: Amazonia (30.000 landare espezie baino gehiagorekin), Afrikako Kongoko erdialdeko oihana eta Ginea Berriko uhartea.
|
|
|
McDonalsek ez dio munduari jaten ematen, negoziazioetan garrantzi handiadaukate bai,
|
baina
munduari jaten ematen diotenak baserritar txikiak dira eta eredujasangarri bati lehentasuna eman behar zaio, jasangarritasun sozial eta ekologikoari. Bigarren kontua prezioa da.
|
|
|
hazkunde demografikoa bi heren handituko litzateke.
|
Baina
mundua mutu doa gazteria horren garapenera, gizakiaren hazkundearen etaparik ahulenetarikoa. Garapen bidean dauden herrialdeetan helduek dituzten arrisku eta arriskuez gain (pobrezia, gosea, langabezia, ur falta…), nerabeengan eragin berezia dutenak gehitu behar dira.
|
|
|
Hasieran problemak egon ziren, esan zuen Matildek, udalarekin eta,
|
baina
mundu guztiak ulertu zuen azkenean umeak ezin direla bakarrik egon, hain txikiak direnean batez ere, eta hilda daudenean konpainia handiagoa behar dutela umeek. Hori ere mundu guztiak ulertu zuen azkenerako.
|
|
|
Eta ez dakit Urbano Malanda Balak epitafioa idazteko asmorik ote zuen hitz hori idatzi zuenean.
|
Baina
munduko epitafiorik onena iruditu zitzaidan hura niri. Horixe esan nion Matilderi.
|
|
|
|
Baina
munduan zureaz gain, historiak jendeari ematen dion duintasuna garraiatzen duten milaka mintzaira daude, ezagutzen ez ditudan frantsesa, espainola, alemana edo ingelesa Europa mutur honetakoak baizik ez aipatzeko. Zerrenda horretako zenbait ederki menperatzen dituzula segur nago.
|
|
|
Garai petrala purgatorioko arimentzat. Deabrua ia desagertu da, Haragiak beti segitzen du tentatzen,
|
baina
Mundua ez da hain gauza txarra; eta gainera, hobetu daiteke arrazoibideari jarraituz. Mentalitate iraultze horrek mende bat baino gehiago zuen, ordea, gure artean errotzen hasteko.
|
|
|
Gizakien alferrikako sufrimendu hori ahal den heinean saihesteko edo gozatzeko bide eraginkorrena, alegia. Horrela, giza eskubideetan oinarritutako etika laiko batek ezin du, ez, zerurik eskaini,
|
baina
mundu hau asko eta askorentzat infernua izan ez dadin bidea egiten du. Eta ez da gutxi.
|
|
|
sar ninteke
|
baina
mundu infektatua
|
|
|
|
baina
munduan ez egotea ere
|
|
2004
|
|
|
Aldiz, Abidjan ezin da ulertu bere bidonville ak gabe, ez Kairo bere baladi, Quito bere conventillo, Rio bere favela edo Buenos Aires bere villas miserias gabe.
|
Baina
mundu suburbano horrek guztiak adituentzako misterio izaten segitzen du: nork kontrolatuko du ur zikinez, argindarrik gabe, skuatatutako lurretan, poliziarik gabe eta zabor artean bizi diren hiritarren bizimodua?
|
|
|
Mundu gero eta globalizatuagoan, Europa bloke gisa aritu dadin, gero eta merkatu zabalagoak behar dituela bistan da eta bide hori egiten ari da, berriz hazkunde ekonomikoari garrantzia emanez.
|
Baina
mundu mailan subjektu erabakigarria izateko, indar ekonomikoa bezain funtsezkoa da indar politiko eta militarra izatea, eta alde horretatik, EBk ibilbide luzea duela erakutsi dute nazioarte mailako gertakari ugarik: oraingoz, Irakeko inbasioaren ispiluak dena esaten du.
|
|
|
Axularrek arrazoi zuen, noski, hiztun herriaren esku dago bere hizkuntzaren garapen maila eta hiztun taldearen mintzo trebezia.
|
Baina
munduan herri gehiegi mututu dira zoritxarrez ustezko errudunen logika hori arrazoizko argibide osoa izateko.524 Gure egoeran dauden milaka herri horien hitza herdoildu izana sakoneko ur geruzetan erabakitzen diren botere logiken emaitza delako ustean dagoen honek, euskaldunaren ardura maila testuinguru horretan ulertu behar dela esango luke. Edonola ere, mintzabide aski izateari utzi dion euskararen atarramentuan, hiztunaren adierazpidea, meharraren meharraz, ataka itogarrietan dabil denbora ezin luzeago honetan. Axularren garaitik gutxienez.
|
|
|
504 Justizia munduaren euskalduntzeari dagokionez, zera dio Andres Urrutiak: . Baiezkortasun horren kideko izan nahi bai,
|
baina
mundu hori zuzenean edo zeharka ezagutzen dugunok arras zail ikusten dugu, euskarazko klaseak epaile, fiskal zein abarrekoei emanez, justizia euskaldunduko zaigunik. Eman beharreko pausoak dira horiek, hala nahi bada.
|
|
|
Pazienteak, gaur egun, zunda gastriko baten bidez elikatzen da, eta “osasun egoera onean dago eta ospitaleko korridoreetan paseatzen du”. Medikuntzako esku hartze arrakastatsu hori “benetako iraultza” gisa kalifikatzean, Ait Benhamuk nabarmendu zuen badirela beste teknika kirurgiko sofistikatu batzuk,
|
baina
mundu mailako 20 zentro medikotan soilik egin daitezkeenak.
|
|
|
Lorategi harritsuak, lortzen diren emaitza bikainengatik, goraldian dagoen aukera bat dira.
|
Baina
mundu guztia ez dago prestatuta horrelako espazioak planifikatzeko, hasteko, landareak ondo ezagutu behar baitira, eta teknika oso zehatza behar da. Harresietan landu daitezkeen landare motei erreparatuz, substratu mota horretarako egokienak diren zuhaixka, konifero eta landare batzuk aipatuko ditugu.
|
|
|
Beste batzuk hain daude mehatxatuta, ezen etorkizun hurbilean desager baitaitezke, adibidez, gabai balearra edo Azoreetako kamakhueloa. Ebaluatutako 524 hegazti espezieetatik, 40(% 7,6) “mundu mailan kezkatzeko arrazoi diren espezie” gisa katalogatu dira; beste 45(% 8,6) kontserbazio egoera txarrean daude Europan, munduko populazio ugaltzaile edo negutarraren erdia baino gehiago biltzen baita bertan; eta 141(% 26) ere egoera txarrean daude,
|
baina
munduko biztanleen erdiak baino gutxiago dira ugaltzen eta negua igarotzen dutenak. Hala ere, Espainiako Ornitologia Elkarteak (SEO/ BirdLife) azaltzen du datu guztiak ez direla hain kezkagarriak:
|
|
|
Munduak bueltaka dirau ondino, baina atzera, inoiz judutarrek bizi izan zutena nazien garaian barkatu nahi ez duten esanetara. Eta esan dut, Hammas erakundearen liderraren hilketaren ohiartzuna, Europara eta mundu guztira zabaldu dela,
|
baina
munduak entzungor.
|
|
|
Galdetuko diozu, disimuluan betiere, gobernuaren errua ote den hori, eta erantzungo dizu ez dakiela.
|
Baina
mundu guztiak daki Gino eskumako mezazaleen ziklista dena, Coppi ezkertiar ateoena den moduan. Ginok boxeolari sudurra dauka, eta Coppik italiar pastajale eta akordeoilariena, luzea eta nabarmena.
|
|
|
Gerra honek txiki utziko ditu orain arteko odolketa guztiak. Oker egonen ahal naiz,
|
baina
munduak sekula ezagutu duen sarraskirik handienaren atarian gaudela uste dut. Alemaniaren azken hatsaren lekuko izatea egokitu zaigu, Oskar.
|
|
|
|
Baina
munduak ez zuen bere horretan jarraitzen.
|
|
|
Jakiteko nola ulertzen den irudiaren arloan alfabetizatuta egotea gogoratu genuke alfabetatuak ez duela esan nahi irakurtzen eta idazten jakitea soilik, baizik eta irakurketa eta idazketaren bidez munduaz jabetu ahal izatea. Alfabetatzearen bitartez ez dugu munduaren egia lortzen,
|
baina
mundua interpretatzeko gai gara. Gauza bakoitzak zer esan nahi duen argitzen digu alfabetatzeak modu kritikoan, konparatzeko aukera ematen digulako.
|
|
|
Badira, bestalde, esna gaudenean zenbait egoera jatorria gure irudimen hutsean dutenak. Hauetako egoera batetik bestera pasatzean —lo egotetik iratzarrita egotera pasatzean, esaterako— pertsona bera gara eta mundu batean bizi gara beti,
|
baina
munduari buruzko hautematea aldatzen da, esan bezala, aldaketa ematen den uneaz jabearazten gaituen seinale garbirik ez dagoen arren.
|
|
|
" Mundua lokabe da nire borondatearekiko" (6.373). Kontzientzia (kontzientzia banakoa definizioz eta halabeharrez) munduaren aurrean aurkitzen da,
|
baina
munduarekin nahasi gabe. Ni transzendentala (filosofikoa) ez da munduan ez esperientzian, munduaren eta esperientziaren baldintza (eta muga) baita.
|
|
|
Eta ez edozein hizkuntzaren bidez, hizkuntza logiko zientifikoaren bidez soil soilik, baldin eta zentzuz eta egiaz zerbait adieraziko badugu.
|
Baina
mundua zer den ezin adieraz daiteke, are gutxiago hizkuntza logiko zientifikoaz. Hona, laburbildurik, Wittgensteinen iritzi sendoa(" emendagaitz eta behin betikoa", Tractatus aren hitzaurrean izkiriatu zuenez).
|
|
|
Baina gure ustez oker zegoen Wittgenstein baieztatzen zuenean ni filosofikoa (subjektu metafisikoa) ez dela munduaren parte bat, munduaren muga baizik. Subjektu metafisikoa munduaren mugan jartzen saia daiteke, munduaren mugak eta zimentarriak ezagutu nahi dituenez gero,
|
baina
mundutik atera gabe (ezintasun fisiko eta ontologikoagatik), munduaren parte baita, parte eratzaile eta ezagutzailea, beste subjektu filosofiko guztiak bezala. Puntu honetan datzake, gure ustez, solipsismoaren makurrik handiena, Wittgensteinen etikaren ezaugarrikera errotik baldintzatzen eta mugatzen duena.
|
|
|
Mundua ez dago subjektu metafisikoarengandik kanpo. Subjektuak mundua (gauzak, bere burua, beste gizakideak) begien aurrean jar dezake, nolabait esatearren, hura hobeki edo modu berezi batez objektibatzeko,
|
baina
munduaren parte izateari utzi gabe, bere mundua baita. " Bere mundua" diogu, subjektuak berak —beste subjektu guztiekin batera— egin/ egiten baitu mundu bere errealitatea.
|
|
|
—Mundu honetan gauza asko daude, lagun —moztu zidan berak oso serio— Zu lau mendi horien artean bizi izan zara beti, eta jakin ez dakizu,
|
baina
munduan gauza asko daude. Eta leku asko ere bai.
|
|
2005
|
|
|
Baina momentu bat iritsi zitzaion, buruz buruko txapelketa bat, lagun handienek hanka egin ziotena, eta ez hanka bakarrik, aurkakoarekin jarri ziren. Atzerapen bat eskatu eta ez zioten eman, final bat ez zuen jokatu, eta hor ez da mundua bukatzen,
|
baina
mundu horretan ibili eta hori egiteko kapaz dena beste edozer gauza egiteko ere kapaz da. Hor mafia txiki bat sortzen da, eta mafia izateko ere kategoriarik ez duen jendearen artean gainera.
|
|
|
Kantu hauk, kantika hauk erran nuke, ez dira Gabriel Lertxundi beneditarrak idatziak
|
bainan
munduko gazte guziek, giristino ala mahomatar, budista ala ateo, begiak zurituak, ahoa zabalik begiratzen dioten kantari batek. Eta dozena eta dozena milaka hor dauzkalarik bere aitzinean, batere ahalgerik gabe, bere fedea aitortzen die Los Angelesetako Coliseumetik Parisko Bercy ra, New Yorkeko Madison Square Garden katedraleetan gaindi.
|
|
|
Heren mundua laguntzen omen dugu,
|
bainan
Munduko Bankoak 2002an plazaratu ikerketa batek dioenaz, eskolatuen heren bat galdu du Afrikak azken hamarkada hauetan, Erresuma aberatsetara heldu zaizkigulakotz mediku, injinadore, unibertsitateko irakasle eta beste: herriari gosta zaizkien lehen 25 urteak, haurLoturarik ba ote da gorabehera horien artean?
|
|
|
–Bai, poztu niken,
|
baina
mundua hain zagon aldrebes. Eta bataiatu egingo duzue, ezta?
|
|
|
–Barkatuko nizuke, Tomas,
|
baina
mundu honek muxikak, gereziak eta meloiak ditu, eta mundu honetan ezin?
|
|
|
Hau da, Torvalds ospetsuak sortu zuena izan zen egungo open source sistema eragilerik garrantzitsuena. Gaur egun, sistema eragile horiek Linux izenarekin ere ezagutzen dira,
|
baina
mundu osoko milaka garatzailek batera egindako lanaren ondorio dira. Eta horrexegatik, hain zuzen, askoz ere zuzenagoa da software libreaz edo open source anglizismoak atsegin dituztenentzat, Linux aipatzea baino, fenomeno osoari erreferentzia egiten zaionean.
|
|
|
Eragozpenak Aukera gehiegi daude; kalkulatzen da 150 bat banaketa edo ‘distro’ (sistema eragileen eta programen multzoa) garrantzitsu daudela. Aukeratzea, jakina, positiboa da,
|
baina
mundu honetan barneratuko den erabiltzaileak askoz ezagutza eta ahalegin handiagoa behar du. Erabiltzeko zailtasuna da beste oztopo handi bat.
|
|
|
“Gutemberg” en alde egitea oso akats arrunta da hispanohablatzaileen artean, “m b baino lehen” idatzi behar dela adierazten duen araua dela eta.
|
Baina
munduko gainerakoek zuzen idazten dute. Google erabiliz gero, hitza modu desegokian idazten den bakoitzean, bilatzailearen goiburuan adeitsu bat agertuko da:
|
|
|
Hori guztia egon da ikusgai hiru egunetan zehar Arrasaten, Mundumira jaialdiaren barruan antolatutako azoketan.
|
Baina
Munduko kulturen festak, txotxongilo erakustaldiak, musika emanaldiak, ipuin saioak, kaleko animazioa eta bestelako ikuskizunak ere eskaini dizkigu, goizez, arratsaldez zein gauez.
|
|
|
Eskailera asko, ehun igual. Nik ez dakit zertarako behar dituzten eskailerak, ze osaba Simonek ez du esplikatu,
|
baina
mundu guztiari eskatzen dizkio eskailerak orain. Eta hona Maloenara ekartzen ditu, eta eskailera asko dago ganbaran, bata bestearen gainean, hogei igual.
|
|
|
Gobernamenduak herrialde baten politika determinatzen duten baloreak, arauak eta printzipioak azpimarratzen ditu;
|
baina
munduko sistema politikoaren eta ekonomikoaren artean dauden kontraesanak ikusirik, eta kontuan izanik, halaber, sistema politiko horiexen sinesgarritasunaren eta zilegitasunaren ahul  tzea, apatia eta desmerezimendua sustatu besterik ez da lortzen. Garrantzitsua da materialki, ez formalki, sistema gardenago eta demokratikoagoa lortzea.
|
|
|
Oso kezkatua nago honekin. Euskara guretzat kezka handia da,
|
baina
mundu zabalera begiratuz gero, euskara galduta ere, eskualde txiki baten kontua izango litzateke. Problema ekologikoa planeta guztiari dagokio.
|
|
|
Nire tristeziak munduaren tristezia behar luke elkartasun gisara, pentsatzen dugu horrelakoetan.
|
Baina
munduak ez du inoiz eskatutako neurririk ematen. Pozarren aldatuko genuke gure burua, ospitaletik alde egitear, poltsan arropak batzen ari den gaixo sendatu berri horren zoriagatik, ospitalean egon arren bere animo egoera jada ospitaletik urrun dagoen horren larruan egon nahi genuke.
|
|
2006
|
|
|
Datuetan sartuta, Osasunaren Munduko Erakundeak uste du biztanleria osoaren %10k daukala minusbaliotasunen bat.
|
Baina
Munduaren Gehiengoan portzentajea apalagoa omen da: txirotasuna eta prejuizioak elkartzen direnean, horien eragina hilgarria izaten baita ezindu askorentzako.
|
|
|
Kulturan eta turismoan hain oinarritua dagoen mota honetako ekimen bakarra izango da ziurrenik Espai Catalunya Topalekua,
|
baina
munduan zehar banatuta dauden Casalek ere lan ugari egiten dute atzerriko katalanak elkartzeko eta beren jaioterriko ohiturak mantentzeko. Guztira, Kataluniatik at katalanen 113 komunitate edo elkarte daude munduan eta urtean behin elkartzeaz gain, harremana mantentzen dute beraien artean.
|
|
|
Egur ekologikoari dagokionez, Espainian zenbait sistema daude indarrean, izaera estatalekoak (CSA, SFI, CIFOR, NTCC) eta erkidego mailakoak (PEFC),
|
baina
mundu zabaleko erakunde, enpresa eta elkarte ekologista eta solidarioek, oro har, onetsia duten sistema bakarra FSC da.
|
|
|
|
Baina
mundu ikuskera hori amiltzen ari da, biolentziaren kulturarekin batera, eta ez gara enteratzen ari. Edo ez dugu enteratu nahi.
|
|
|
Munduari uko egitean, aszetismo kristauak, hasieran munduari ihes egiten zion eta bakardadean aterpe bila zebilen? mundua klaustroetatik mendean hartzea lortu zuen;
|
baina
munduko bizitzaz kezkarik ez nozitze hark indarrean jarraitzen zuen. Orain kontrako fenomenoa gertatzen da:
|
|
|
Dirutza izugarriak ordainduz munduko jokalaririk onenak (Ballack, Drogba, Sevchenko…) fitxatzeagatik egin da ezagun Roman Abramovich errusiarraren Chelsea futbol taldea,
|
baina
munduko jokalari gazterik onenak ere beretzako nahi ditu erraldoi ase ezinak. Espainiako jokalari gazteek daukaten dena eman dute aurrerantzean Juan Sol harmailetan ikusten badute.
|
|
|
Rudolph II.a enperadore bitxia zen,
|
baina
munduko jende gehiena bezala diruzalea, eta egindako inbertsioak etekinekin jaso nahi izaten zituena. Rudolphek, hainbat diru inbertitu ondoren, eskatu zion Kelleyri beruna urre bihurtzeko sekretua azaltzeko, eta Kelleyk baietz, eta baita azaldu ere –berunaren ordez zilarbizia zela diote beste batzuek:
|
|
|
Horretan saiatzen ziren, eta bihotz garbitzat zeuzkaten beren buruak; munduan bizi ziren mundutarrekin,
|
baina
munduaren gaizkiak kutsatu gabe biziz: garbi, garden...
|
|
|
Ez zen luzamendutan ibili. Italia urrun da Nafarroatik,
|
baina
munduko txoko guztiak on dira, etsaia kolpatzeko parada izanez gero. Gaston Garrok, penaturik ere, joatera utzi zion.
|
|
|
–Hala duk,
|
baina
munduko diamanterik handiena egin behar diagu, eta horretarako diamante asko behar. Hodi bakarra ezerezean geratuko dela konturatu gaituk, arin urtu behar dituk eta denbora juxtua izango diagu hozten hasi aurretik –burua altxatu eta begiratu egin zidan.
|
|
|
Abenturazko istorioak irudikatzen ari den bitartean, edozein umek ondoan eduki nahiko lukeen laguna zela aitortu baino lehen joan zitzaidalako. Ez zuen ikasketarik,
|
baina
mundu guztiko eguzki, ekaitz, lur eta kresalek eskainitako jakituria zuen bereganatua. Behin esan zidan lurrean usteltzen utzi baino lehen itsasontziak eta gizonak hondoratu egin liratekeela itsasoan.
|
|
|
Urrunagotik edo gertuxeagotik, ziur asko aleren bat ezagutu izan du inoiz.
|
Baina
mundua euskalgintza eta euskaltzaleen multzoa baino zabalxeagoa dela aitortuz gero, hala aitortu, ezta??, ez dago hain garbi Euskal Herriko herritar arruntarentzat azken urteotan sortutako espezie hori hain ezaguna ote den.
|
|
2007
|
|
|
Irakeko gerrak dagoeneko kontrolaezina dirudi.
|
Baina
munduko sunitek nola hartuko dute AEBek Iran erasotzea?
|
|
|
Hainbat herrialdetako 200 zientzialarik baino gehiagok politikariei zuzendutako agiria idatzi dute, Lurraren batez besteko tenperatura bi gradutik gora ez igotzeko eskatuz. Zenbait estatuk, Europar Batasunean batik bat, jada onartua dute muga hori,
|
baina
munduko gehienek eta batez ere kutsatzaileenek uko egiten diote edozein neurriri. Agiriaren sinatzaileek 2050 urterako berotegi efektua sortzen duten gasen isurketa erdira murriztu nahi dute 1990 urtearekin alderatuz.Baliko gailurrean ziurtzat eman dute berotegi efektuaren %90a, gutxienez, gizakiaren jarduerari zor zaiola, eta horregatik egin zaie aipatutako eskaera politikariei.
|