|
2013
|
|
|
noski! Izan ere, nahiz eta
|
hitzez
ezberdinak izan, guztiok gera euskaldun, guztiok
|
|
|
Euskal Herriko ikastetxe batekin egingo duzue informazio trukea. Beraz, euskaraz
|
hitz
egingo duzue, edozeinekin delarik ere. Euskara batuaz aritzen bazarete, ez duzue elkar ulertzeko arazorik izango, hizkuntzari dagokionez, behintzat.
|
|
|
Euskal Herriko beste lurralde bateko kideekin harremanetan jartzean, elkarrekiko begirunea adierazteko, ondo legoke bestearen euskalkiko
|
hitz
edo esapide batzuk esateko saiakera egitea.
|
|
|
Galderak egitean, askotan erabiltzen ditugu NOR, NORI, NON, ZENBAT& eta horien gisako
|
hitzak
; horiei galdetzaile deitzen diegu. Galdetzailea galderan zer informazio eskatzen den zehazteko erabiltzen den elementua da.
|
|
|
1 Binaka elkarturik, ordenatu ematen zaizkizun
|
hitzak
, eta osatu erantzuna modu egokian. Zeregin hori azkar eta ondo burutzeko, bi pista emango dizkizugu:
|
|
|
Horrek erantzuna ordenatzen lagunduko dizu. (2) Erantzunaren lehen
|
hitza
beltzez nabarmenduta dago.
|
|
|
Aurreko jardueran
|
hitzen arteko
loturak egiten jardun duzu. Oraingoan, esaldi zatiak lotu behar dituzu.
|
|
|
a)
|
hitzak
b) gezurra c) esaldiek
|
|
|
Orain, bi
|
hitz
aukeratu behar dituzu esaldia osatzeko:
|
|
|
dut: agurtuz; nor naizen adieraziz; euskalkia badu, hizkera horretako
|
hitzak
zein esamoldeak erabiliz; eskerrak emanez; eta, bukaeran, berriz agurtuz.
|
|
|
5
|
Hitzekin
jolastuz, sentimendu bat irudikatzea.
|
|
|
5 Deskribapenak egiteko,
|
hitzez gainera
, keinuz eta hotsez balia zaitezke. Eta, amaitzeko, gogoratu galderak modu egoki eta zuzenean egiteari buruz ikasi duzun guztia.
|
|
|
Deskribapen plana markatzeko, informazioa antolatzen eta erlazionatzen duten elementuak erabiltzen dira, hots, leku antolatzaileak. Deskribatzen den lekua osatzen duten elementuak espazioan kokatzeko erabiltzen diren
|
hitzak
edo hitz multzoak dira leku antolatzaileak. Esate baterako, ezkerreko horman, haren parean, aldamenean, ate ondoan eta abar.
|
|
|
Deskribapen plana markatzeko, informazioa antolatzen eta erlazionatzen duten elementuak erabiltzen dira, hots, leku antolatzaileak. Deskribatzen den lekua osatzen duten elementuak espazioan kokatzeko erabiltzen diren hitzak edo
|
hitz
multzoak dira leku antolatzaileak. Esate baterako, ezkerreko horman, haren parean, aldamenean, ate ondoan eta abar.
|
|
|
|
Hitzez
ez ezik, irudi bidez ere egin daitezke lekuen deskribapenak. Horietan ere egin behar izaten da deskribapen plan bat.
|
|
|
Deskribapen plana finkatzea eta hari zintzo jarraitzea ez da nahikoa leku deskribapen on bat egiteko. Beharrezkoa da, halaber,
|
hitz
egokiak erabiltzea, deskribatu nahi den lekuaren elementuak ahalik eta modu zehatzenean eta zuzenenean izendatzeko.
|
|
|
1 Hona hemen bi paisaiaren irudiak. Bien deskribapenak egiteko, hamaika
|
hitz
hautatu ditugu. Zer hitz aukeratuko zenuke irudi bakoitzerako?
|
|
|
Bien deskribapenak egiteko, hamaika hitz hautatu ditugu. Zer
|
hitz
aukeratuko zenuke irudi bakoitzerako. Kontuan izan behin bakarrik erabil daitekeela hitz bakoitza.
|
|
|
Zer hitz aukeratuko zenuke irudi bakoitzerako? Kontuan izan behin bakarrik erabil daitekeela
|
hitz
bakoitza.
|
|
|
1 Honako
|
hitz
lerro hauek irizpide jakin batekin osatu dira: deskribatzen den lekuari dagozkion elementuen izenak dira.
|
|
|
1 Oraingoan,
|
hitz
lerro hauetako bakoitza osatzeko irizpidea honako hau da: leku deskribapenetan sentsazio positiboa adierazten duten adjektiboak dira.
|
|
|
2 Jarri dituzun
|
hitz
horietaz gainera, osatu taulako hiru zutabeak otutzen zaizkizun izen gehiagorekin.
|
|
|
3 Orain, alderantziz egingo duzu; hiru izen multzo proposatzen dizkizugu, eta multzo bakoitza izendatzeko kategoria asmatu behar duzu. Alegia, zuk zehaztu behar dituzu
|
hitzok
sailkatzeko irizpideak.
|
|
|
Izen multzo bakoitza izendatzeko asmatu duzun
|
hitzari
hiperonimo deitzen zaio; bere multzoko hitzen hiperonimoa izango da.
|
|
|
Izen multzo bakoitza izendatzeko asmatu duzun hitzari hiperonimo deitzen zaio; bere multzoko
|
hitzen
hiperonimoa izango da.
|
|
|
1 Honako esaldietan,
|
hitz
bat beltzez nabarmenduta dago. Zer lekuzko deklinabide kasuri dagozkio sintagma horiek?
|
|
|
Ez ahaztu deskribapena ahoz azalduko duzula. Ahozko azalpenetan,
|
hitzak
zaintzeaz gainera, badaude hainbat alderdi kontuan hartu beharrekoak. Hona hemen baliagarria izango zaizun aholkuen zerrenda:
|
|
|
2 Gogoratzen zailak diren
|
hitzen
zerrenda eskuartean izan.
|
|
|
3 Jendeari begira
|
hitz
egin.
|
|
|
5 Abiadura zaindu: ez azkarregi
|
hitz
egin, ezta motelegi ere.
|
|
|
Albaiteroarengana hurbildu zara laguntza bila, eta hark aholku bat eman dizu: kartelak jartzeaz gainera, basozainarekin
|
hitz
egin behar zenuke. Esan eta egin!
|
|
|
Non bizi gara? Nola
|
hitz
egiten dugu?
|
|
|
Zertarako izan zaizu baliagarria?
|
Hitz
egin ezazue zuen artean horren inguruan, eta jaso ondorioak fitxan.
|
|
|
f) Haren irudiari, esaten dituen gauzei eta
|
hitz
egiteko moduari erreparatuta, deskriba ezazu, hiru lerrotan, nolakoa den Mertxe.
|
|
|
Bi herrietako euskalkiei buruzkoa, haien euskalkian
|
hitz
edo esapide batzuk esateko eta haiekiko begirunea agertzeko.
|
|
|
Justiziaren jainkosa da, zintzotasunaren defendatzaile, eta zorrotz jokatzen du injustizien aurrean. Gezurra, lapurreta, emandako
|
hitza
ez betetzea, pertsonenganako errespetu eza eta harrokeria arbuiatzen ditu; aldiz, besteenganako laguntasuna saritzen du.
|
|
|
Norbait haren bizilekura sartuz gero, zigortu egiten du; eta, haren baimenarekin norbait hurbiltzen bazaio, beti hika
|
hitz
egin behar dio, ez da inoiz eseri behar haren aurrean, eta ez zaio inoiz bizkarra eman behar. Bestela
|
|
|
Igarkizun honek dioenaren harira, zer kategoria gramatikaletakoak dira itzalarekin nabarmendu diren
|
hitzak
–
|
|
|
poetak, besarkada eskatu beharrean, berak emango dio besarkada. Horretarako, hautatu honako
|
hitz
hauetatik egokiak:
|
|
|
1 Zerrenda itzazu Jon Martinek erabili dituen
|
hitzak
sentimendu horren berri emateko.
|
|
|
2 Identifikatu berri dituzun
|
hitzak
beste batzuez ordezkatuz, tristura adierazteko ez ezik, beste hainbat sentimendu adierazteko ere erabil liteke bertso hori: haserrea, ausardia& Seiko taldetan jarrita, taldekide bakoitzak olerkiaren eraldaketa bat egingo du, honako jarraibide hauek baliatuz:
|
|
|
1 Jarraian,
|
hitzen
biltegia duzue; bermatu hitz guztien esanahia ezagutzen duzuela.
|
|
|
1 Jarraian, hitzen biltegia duzue; bermatu
|
hitz
guztien esanahia ezagutzen duzuela.
|
|
|
3 Erreparatu dagokion eraldatzearen hasierari; hasiera horrek ematen du
|
hitzak
egoki hautatzeko lehen pista.
|
|
|
4 Bertsoaren hasieraren arabera, hautatu hirugarren bertso lerroan joan daitekeen
|
hitza
. Horrek jarriko zaituzte deskribatzen den sentimenduaren arrastoan.
|
|
|
5 Bukatzeko, dagoeneko identifikatuta duzuen sentimendu horren berri emateko, aukeratu gainerako
|
hitz
aproposak, eta kokatu dagokien hutsunean.
|
|
|
6 Frogatu, taldekideon artean, eskainitako
|
hitz
guztiak erabili dituzuela, eta ez duzuela hitz bera eraldatze batean baino gehiagotan erabili.
|
|
|
6 Frogatu, taldekideon artean, eskainitako hitz guztiak erabili dituzuela, eta ez duzuela
|
hitz
bera eraldatze batean baino gehiagotan erabili.
|
|
|
|
HITZEN
BILTEGIA
|
|
|
Taldean jolastuko zarete. Osagaiaren sarreran esan dugun modura,
|
hitzak
esanahiaren giltzak dira, eta testuetarako printzak; hala bada, hitzak lehengaitzat hartuta, eta burua eta bihotza izanik lanabes, ea nolako testu poetikoak idazten dituzuen hurrengo bost urratsei jarraituz!
|
|
|
Taldean jolastuko zarete. Osagaiaren sarreran esan dugun modura, hitzak esanahiaren giltzak dira, eta testuetarako printzak; hala bada,
|
hitzak
lehengaitzat hartuta, eta burua eta bihotza izanik lanabes, ea nolako testu poetikoak idazten dituzuen hurrengo bost urratsei jarraituz!
|
|
|
1 Hona hemen
|
hitz
mordoxka bat. Elkarren artean izan ditzaketen erlazioak ez dirudi oso agerikoak direnik; ala bai?
|
|
|
Utzi zuen imajinazioari lan egiten, eta ea nola erlazionatzen dituzuen! Ondoren, bakoitzak paper batean idatziko du zer
|
hitz
erlazionatu dituen eta zein den lotura horretarako arrazoia. Ikus ditzagun adibide batzuk:
|
|
|
Nik Txanogorritxo, otsoa eta ausardia erlazionatu ditut: otsoa ikusi, eta ikaratu edo korrika alde egin beharrean, Txanogorritxok harekin
|
hitz
egin zuen. Horregatik, ausarta izan zela iruditzen zait.
|
|
|
2 Taldekide bakoitzak eskainitako
|
hitzen
kategoria bereko bi hitz gehituko ditu hitz multzoan, eta taldeko fitxan idatziko ditu.
|
|
|
2 Taldekide bakoitzak eskainitako hitzen kategoria bereko bi
|
hitz
gehituko ditu hitz multzoan, eta taldeko fitxan idatziko ditu.
|
|
|
2 Taldekide bakoitzak eskainitako hitzen kategoria bereko bi hitz gehituko ditu
|
hitz
multzoan, eta taldeko fitxan idatziko ditu.
|
|
|
3 Taldekide bakoitzak erlazio berri bat ezarriko du hasierako paperean: gainerako taldekideek gehitutako
|
hitzak
erabili ditu horretarako. Kasu honetan ere, erlazioa ezartzeko zergatia adierazi behar du.
|
|
|
Txanogorritxo otsoa aursardia+ hilerria: Txanogorritxok otsoarekin
|
hitz
egiteko ausardiagatik hilerrian amaitu zuelako, eta hilerriak ipuinetakoak ez diren heroi ausartez beteta daudelako.
|
|
|
4 Nork bere paperean idatzita duen
|
hitz
erlazioari beste elementu bat gehituko dio: aditz jokatu bat.
|
|
|
Txanogorritxo otsoa aursardia+ hilerria (Txanogorritxok otsoarekin
|
hitz
egiteko ausardiagatik hilerrian amaitu zuelako, eta hilerriak ipuinetakoak ez diren heroi ausartez beteta daudelako)+ utzi dut
|
|
|
5 Oparia jasotzen duenak, opariei jartzen zaien lazoaren modura, adjektibo bat gehituko dio; egokitu zaion
|
hitz
sorta horrekin, testu labur bat idatziko du, sentimendu bat adieraziz.
|
|
|
otsoarekin
|
hitz
egiten duen Txanogorritxo izango.
|
|
|
|
Hitzak
lanabes dituzula, arotz lanetan aritu zara osagaian zehar. Horrela, sentimenduz beteriko testuak zure artelan bilakatu dituzu:
|
|
|
emandako testuetan sentimendua adierazten duten
|
hitzak
, hitz multzoak, lokuzioak& identifikatzen?
|
|
|
emandako testuetan sentimendua adierazten duten hitzak,
|
hitz
multzoak, lokuzioak& identifikatzen?
|
|
|
zehaztutako
|
hitzen
kategoria gramatikalak (izena, adjektiboa eta aditza) identifikatzen?
|
|
|
Dasta itzazue sentimenduak adierazten dituzten
|
hitzak
, atera ahotik, keinuzlagunduetabientzuleenbegi belarrietarabidali. Egindezatelahaienbihotzetarabidea: hitzezkolaztanak, poemabelarrondokoak, bertso besarkadak, haginka hitzak
|
|
|
Gure ahotsek eta keinuek jantzi, mozorrotu eta apaindu egiten dituzte gure bihotzeko
|
hitzak
. Hitz egitean, solastean, literatura testuak ozen irakurtzean& hitz serioak zabaltzen ditugu, biziak, lehorrak, kantariak, sentituak, dantzariak&, denak adierazkorrak!
|
|
|
Gure ahotsek eta keinuek jantzi, mozorrotu eta apaindu egiten dituzte gure bihotzeko hitzak.
|
Hitz
egitean, solastean, literatura testuak ozen irakurtzean& hitz serioak zabaltzen ditugu, biziak, lehorrak, kantariak, sentituak, dantzariak&, denak adierazkorrak! Bi pertsonak nola egiten duten ikusiko dugu bi bideotan:
|
|
|
Irakurleak
|
hitzak
behar bezala ahoskatu ditu.
|
|
|
Irakurleak
|
hitzak
idatzita zeuden bezala ahoskatu ditu.
|
|
|
Irakurlea zuzen
|
hitz
eginez aritu da.
|
|
|
Nori ez zaio inoiz lotsa masaila gorrietatik irten? Edota urduritasuna
|
hitz
toteletan azaldu. Testuak irakurtzean, halakoak adierazten dituzten sentimenduak ezkutatu beharrean, adieraztea komeni da, hitzekin, ahotsarekin nahiz gorputzarekin.
|
|
|
4 Zer esaten ote dute bideoko pertsonaiek? Idatzi haien
|
hitzak
. Horretarako, izan gogoan bakoitzari atxiki diozuen sentimendua.
|
|
|
Ez dugu berdin
|
hitz
egiten triste gaudenean, edo pozik gaudenean, edo haserre& Egoeraren arabera, ahotsaren bolumena aldatu egiten da, bai eta gorputzaren keinuak ere. Hortaz, irakurketa adierazkorra ozenki egiten denean, ezin dira testu guztiak bolumen eta keinu bertsuekin irakurri, ez eta testu bateko atal guztiak ere.
|
|
|
1 Binaka jarrita, praktika ezazue ahotsaren bolumenen erabilera, honako
|
hitz
hauek erabiliz. Erreparatu hitzen esanahiari; hautatu hiru izen eta hiru adjektibo, eta ahoska itzazue bakoitzari dagokion bolumenarekin:
|
|
|
1 Binaka jarrita, praktika ezazue ahotsaren bolumenen erabilera, honako hitz hauek erabiliz. Erreparatu
|
hitzen
esanahiari; hautatu hiru izen eta hiru adjektibo, eta ahoska itzazue bakoitzari dagokion bolumenarekin:
|
|
|
Bikote bakoitzak hautatu dituzuen hiruna izen eta adjektiboetatik, aukeratu izen edo adjektibo bat. Bikote guztien artean osatu duzuen
|
hitz
zerrenda hori aurrean duzuela, ordena itzazue hitz guztiak bolumen baxuena behar lukeenetik hasita, bolumen altuena lukeenera.
|
|
|
Bikote bakoitzak hautatu dituzuen hiruna izen eta adjektiboetatik, aukeratu izen edo adjektibo bat. Bikote guztien artean osatu duzuen hitz zerrenda hori aurrean duzuela, ordena itzazue
|
hitz
guztiak bolumen baxuena behar lukeenetik hasita, bolumen altuena lukeenera.
|
|
|
3
|
Hitz
segida ozenki irakurriko duzue denen artean; baxuenetik hasita, altuenera, bikote bakoitzak berea irakurriko du, hitzari dagokion bolumenean ahoskatuz. Hitz segida bukatutakoan, beste zentzuan irakurriko duzue, altuenetik baxuenera.
|
|
|
3 Hitz segida ozenki irakurriko duzue denen artean; baxuenetik hasita, altuenera, bikote bakoitzak berea irakurriko du,
|
hitzari
dagokion bolumenean ahoskatuz. Hitz segida bukatutakoan, beste zentzuan irakurriko duzue, altuenetik baxuenera.
|
|
|
3 Hitz segida ozenki irakurriko duzue denen artean; baxuenetik hasita, altuenera, bikote bakoitzak berea irakurriko du, hitzari dagokion bolumenean ahoskatuz.
|
Hitz
segida bukatutakoan, beste zentzuan irakurriko duzue, altuenetik baxuenera.
|
|
|
4 Ordenatu eta irakurri dituzuen
|
hitzek
adierazkortasun maila handia izan dute, seguru, zuen ahoskatzeko moduari esker. Eta, bolumena emateaz gainera, keinuak eginez ahoskatuko bazenituzte, lortuko al zenukete are adierazkorragoak izatea?
|
|
|
Errepika ezazue aurreko
|
hitz
segidaren irakurketa, baina, oraingoan, aurpegiarekin eta eskuekin keinuak eginez.
|
|
|
ametsa, letra, taupada, malkoa, agurra eta malenkonia izenek. Horiek dira, hain zuzen, poemaren
|
hitz
esanguratsuak, poemaren guneak. Ez al zaizue iruditzen, poema horren irakurketa adierazkorra egitean, nabaritu litzatekeela hitz horien garrantzia?
|
|
|
Horiek dira, hain zuzen, poemaren hitz esanguratsuak, poemaren guneak. Ez al zaizue iruditzen, poema horren irakurketa adierazkorra egitean, nabaritu litzatekeela
|
hitz
horien garrantzia. Egin itzazue probak binaka jarrita:
|
|
|
1 Poemaren irakurketa adierazkorra egitean, nola ahoskatu lirateke
|
hitz
esanguratsu horiek, indarrez ala ahul. Hori jakiteko, probak egitea da onena.
|
|
|
2 Bolumenaz gain, badira
|
hitz
horiek indartzeko beste modu batzuk. Jarraitu, binaka, probak egiten.
|
|
|
Berreskura itzazu 42 jardueran egin dituzun Jon Martinen bertsoaren eraldatzeak. Gogoan izan zer sentimendu ezkutatzen duen eraldaketa bakoitzak, bai eta zein diren sentimendu bakoitza iradokitzen duten
|
hitzak
ere; ez al dira horiek poemaren guneak?
|
|
|
Batean zalantza, bestean ziurtasuna.
|
Hitz
berberak, ahoskera ezberdinak. Zer aldatu da batetik bestera?
|
|
|
Zer aldatu da batetik bestera? Idatziz, sarritan,
|
hitzen ondoan
ageri diren ikur misteriotsu horiek baino ez: puntuazio markak.
|
|
|
2 Tiriki, tauki, tauki leloa behin eta berriz errepikatzen da. Zer soinu iradoki nahi dute
|
hitz
horiek. Nola irakurri litzateke?
|
|
|
Egin itzazu probak; irakurri leloa modu batean eta bestean: batean, poliki poliki, silaba bakoitza ondo bereiziz; bestean, azkarrago,
|
hitz
osoak ahoskatuz; azkenik, azkar azkar, hitzak ia bereizi gabe.
|
|
|
Egin itzazu probak; irakurri leloa modu batean eta bestean: batean, poliki poliki, silaba bakoitza ondo bereiziz; bestean, azkarrago, hitz osoak ahoskatuz; azkenik, azkar azkar,
|
hitzak
ia bereizi gabe.
|
|
|
4 Behin poema osatuta duzula, haren mezua kontuan hartuta, adostu ezazue nola baliatu ahotsa eta keinuak, poemaren leloa,
|
hitz
esanguratsuak, puntuazio markak& adierazkor egiteko. Jolastu tonuarekin, bolumenarekin, keinuekin, koru eta errepikarekin.
|
|
|
Oso ozen eta keinuez lagunduta
|
hitz
eginagatik, hitzak osorik eta argi ahoskatzen ez badira, ez du askorako balio. Esatari ezagunenek ere trebatu behar izaten dute, ahotsarekin ariketak eginez.
|
|
|
Oso ozen eta keinuez lagunduta hitz eginagatik,
|
hitzak
osorik eta argi ahoskatzen ez badira, ez du askorako balio. Esatari ezagunenek ere trebatu behar izaten dute, ahotsarekin ariketak eginez.
|
|
|
1 Jarri binaka, eta irakurri honako testu hauek, jarraian dituzuen ariketak eginez, txandaka. Kontuan izan
|
hitzak
osorik eta argi ahoskatu behar dituzuela. Irakurketa bakoitzaren bukaeran, esan elkarri zer moduz egin duzuen.
|
|
|
Ispiluaren aurrean
|
hitzak
osorik eta argi ahoskatzeko trebatu eta trebatu jardun ondoren, dagoeneko ahoko muskuluak garatuta izango dituzu. Orain, hona beste erronka bat:
|