|
2000
|
|
|
Montxina hitza montesino
|
hitzetik
eratorritako terminoa izanik, izenak berak adierazten digu behi arraza hau mendiko bizimodura moldatutakoa dela. Erdi basa tia, urte osoan mendian bizi da, eta animalia hiltzeko soilik eramaten da baserrira.
|
|
2001
|
|
|
Erromatarrek, “botuluak” edo “boteluak” bezalako hestebeteak ikusten zituzten, gaur egun Galizia, Asturias eta Leongo botilek ordezka ditzaketenak. Odolkiak “murcella”
|
hitzetik
eratortzen dira; saltxitxak, bere kalibre eta lodiera handiagatik, “farta salcicia” esan nahi du. Nutrizio balioa:
|
|
|
Ik. leku berean" onesgunà ¡, onetsÃ, amatú, maitatu; età ¡ andic onesgunà ¡, amorea, maitetasuna".
|
Hitz
eratorri horrek ez du, egia esan, etorkizun aberatsik izan, et pour cause. Jokabidea, ordea, Oihenartek eta Pouvreauk ikusi zutena, ederki ematen du aditzera.
|
|
2002
|
|
|
Beti behar du ordena hori.
|
Hitz
eratorria osatua dugunean has gaitezke gradua (GRA) eransten, eta honen gainean etorriko dira mugatasuna (MUG), numeroa (NUM) eta deklinabide atzizkia (k) (DEK).
|
|
2003
|
|
|
Horrela, latindarrak" colo is, colere, colui, cultum" aditz formaz baliatu ziren jarduera hartaz kontzeptu bat eratzeko. Zehazki, latindarrentzako, giza jarduera zen, gizakiek lurrean, erkidegoan edota erlijioan eginiko jarduera, beste
|
hitz
eratorriek adierazten diguten bezala: " culti vo" edo" culto" gaztelania z. Bada, Ilustrazioaz geroztik, lan intelektualak jarduera hura erabilia izan du, beste jakintza mota biologikoagoen, espiritualagoen, edota, besterik gabe jakintza" gizatiarragoen" kaltetan.
|
|
2006
|
|
|
Alfontso XI.ak 1320an Orereta (orrea
|
hitzetik
eratorria) deituriko lekuan eratu zuen hiribildua, Villanueva de Oyarçun, hain zuzen ere. Hiribildu berri hori, Oiartzun Haraneko populazioak jendeztatu zuen arren, Oiartzungo familia batzuek haranean ezarrita jarraitu zuten.
|
|
|
Hirugarren talde bat ere kontuan har daiteke Legazpiko olak erakarri zirenean babespean gera zitezen. Ola edo errementaldegi horiek, ferrerias masuqueras (masuca
|
hitzetik
eratorria dena), ur indarrik gabe lan egiten zuten egile batzuen arabera. L. M. Díez de Salazar, adibidez? (Aspiazu, 1999:
|
|
|
Zenbakizko ordezkapena gehi Sareko ezaguna ‘l33t’ jargoia da, eta hizkia ordezten du ‘e’ 3 zenbakiagatik, ‘a’ 4 zenbakiagatik, ‘l’ bat zenbakiaz eta horrela hurrenez hurren. ‘l33t’ ‘elite’
|
hitzetik
eratorria, eta 80ko hamarkadan modan jarri zen Sarearen lehen erabiltzaileak eta kanal teknikoenak IRCrena. Bi hatz parean dituen cracker orok sartu du kalkuluetan.
|
|
|
Norbaiti hemengoa zertan den irudi baten bidez azaldu banio –azaldu aditza azal
|
hitzetik
eratorria dela gogoan–, hasteko eta behin Aste Nagusia aipatuko nioke. Nahiz eta Greyhound Park izeneko hau kirol gunea izan.
|
|
2007
|
|
|
Edo Lurreko ordu zonen itxura dutela ere esan daiteke (gaztelaniazko huso horario eta frantsesezko fuseau horaire). Horregatik dago sailkatuta Fusarium generoan, eremu horien izena latinez esateko
|
hitzaren
eratorria delako. Genero horretan 50 onddo espezie baino gehiago dago.
|
|
|
Badakigu latindarrak colo is, colere, colui, cultum aditz formaz baliatu zirelajarduera hartaz kontzeptu bat eratzeko. Zehazki, latindarrentzako, giza jarduerazen, pertsonek homo sapiens gisa, lurrean, erkidegoan edota erlijioan eginikojarduera, beste
|
hitz
eratorriek adierazten diguten bezala: cultivo/ cultive edoculto/ culte gaztelaniaz/ frantsesez.
|
|
|
Arestian aipatu dugun analisi etimologikoan, ikusi dugu colo aditzak berakprozesua adierazten duela. Ez gaitezen, bada, beronen
|
hitz
eratorriek adieraztenduten ustezko estatikotasunera mugatu. Forma gramatikalak diren neurrian, badenegoera bati izena ematen dioten arren, prozesu dinamiko baten hondarrekoondorioak dira.
|
|
2008
|
|
|
Landareei buruz hitz egitean neurona, sinapsi eta antzeko hitzak erabiltzea kritikatu zuten artikuluan. Izan ere, neurona hitza grekoz landare zuntz esan nahi duen
|
hitzetik
eratorria izatea ez da nahikoa arrazoi landare biologian aplikatzeko, zioten artikuluan.
|
|
|
Ezkerreko osagaia, oinarria [biziduna,+ konkretua] ezaugarriko izena da.
|
Hitz
eratorria, berriz,[+ I,+ gizakia,+ egilea] da.
|
|
|
2)
|
Hitz
eratorria ez da izenondoa, izena baizik.
|
|
|
atzizkiren erabilera zuzena argitzeko, bestetik. Zer esanik ez, azken urteetan sortutako hainbat
|
hitz
eratorriren zuzentasunaz erabakiak hartu ahal izateko erabakigarriak izan dira azterketa hauek.
|
|
|
hitz elkartu sin tetikoena. Izan ere, artikulu mordoska aurki dezakegu aditz batetik izena edo izenondoa eratortzean, aditz horren argumentu egiturari zer gertatzen zaion aztertuaz3
|
Hitz
eratorrietan, argumentuak gauza daitezke atzizkien bidez. Gerta daiteke, esaterako, argumentuetako bat hitz eratorriak berak irenstea, atzizki baten bidez:
|
|
|
hitz elkartu sin tetikoena. Izan ere, artikulu mordoska aurki dezakegu aditz batetik izena edo izenondoa eratortzean, aditz horren argumentu egiturari zer gertatzen zaion aztertuaz3 Hitz eratorrietan, argumentuak gauza daitezke atzizkien bidez. Gerta daiteke, esaterako, argumentuetako bat
|
hitz
eratorriak berak irenstea, atzizki baten bidez:
|
|
|
Nolanahi ere, aditzetik sortutako
|
hitz
eratorriek nolako argumentu egi tura zuten aztertzen hasi aurretik kezkatu ziren hizkuntzalariak argumentu egituraz eta hitz elkarketaz. Bi galderaren erantzuna aurkitzen saiatzen ziren:
|
|
|
1982, Lieber 1983, DiSciullo eta Williams 1987); behin baino gehiagotan, bate ra aztertuaz
|
hitz
eratorrietan (idazle) eta horiekin osaturiko elkartuetan
|
|
|
Hortxe dugu, adibidez, gure hizki> famatua. Hitz hori, jatorriz, hitzaren morfema berezi batzuk adierazteko asmatu zen,
|
hitz
eratorrien so rrarazleak (erdarez afijo, > affixe) batez ere, aurrean (aurrizki), tartean (artizki) zein atzean (atzizki) joan daitezkeenak, baina garbizaleek beste esangura ezarri nahi izan diote, hots,, letra, rena, eta hortik nahastea sortu zaigu. Horrela, gramatika arlo berezian nahitaez aipatu beharreko balio biko berba hori inolako irizpiderik gabe erabiliz, era honetako perlak sor litezke:
|
|
|
Azkueren esanean multzokari edo aniztasun atzizki da hainbat adibidetako alde. Ihartutako morfema eraikuntza da ordea, bere ustez, atzizki hori berekin daraman
|
hitz
eratorria: multzo atzizki horrek eta are alde> multzo lexemak aspaldi utzi zioten emankor izateari, baita ulergarri izateari ere.
|
|
|
Berriro diogu:
|
hitz
eratorrien erroa edo hitz elkartuen mugatzailea da leku denborazko lexema berekin duena, ez alde> elementua, horrelako kasu gehienetan. Adibideak argi eta zehatz mintzo dira horretaz, inoren lagunga rririk behar izan gabe.
|
|
|
Multzo adierako
|
hitz
eratorrien antzeko fenomenoa ageri da, euskaraz, multzo elkarteekin: hots, elkartearen bigarren osagaia (mugakizuna) talde, > sail, > andana, > multzo, > sorta, jende92.. lexema duten elkarteekin:
|
|
|
b) Horrelakoak (di1 ekoak) al dira di> atzizkia daramaten
|
hitz
eratorri guztiak. Ez, denak ez dira horrelakoak.
|
|
|
di2> atzizkiaren pare parekoa dela alde2 Beste ere batera esanik, A multzoak> determinaturiko lekua> adierazten du alde2> atzizkiak. Atzizki hori ere ugaria da, aniztasun edo multzo adierako
|
hitz
eratorrietan.
|
|
|
alde> atzizkia? Ondoko sei eremuotan ageri dira, normalean, alde> bukaera duten multzo edo aniztasun adierako
|
hitz
eratorri gehienak: orotarikoetan; bizidunen artean (gizaki eta abere); fitonimoetan (landaretza); mendi, haran eta lurrazal izenetan; hidronimoetan eta, azkenik, gizakiak eginiko eraikine tan.
|
|
|
Besterik izan ohi da, aitzitik, duda nagusia: noraino eman liteke fro gatutzat, aniztasun edo multzo adierako
|
hitz
eratorriak (edo elkartuak) direnik alde> bukaerako horiek. Hori da, dudarik gabe, gaurko argudio bide osoaren behaztopa harri nagusia.
|
|
|
Kasu batzuetan oso argi dago, eguna baino argiago, multzo eta anizta sun adierako
|
hitz
eratorriak edo elkartuak direla horko hainbat. Hala ger tatzen da, bereziki, aurreko ataleko a) eta b) pasarteetan ageri diren adibideekin:
|
|
|
Hala ger tatzen da, bereziki, aurreko ataleko a) eta b) pasarteetan ageri diren adibideekin: orotariko adibideei eta bizidunei dagokienez, multzo adierako
|
hitz
eratorriak edo elkartuak dira horiek guztiak. OEHren kontestuak berak aski sostengu argirik ematen du horretarako, hiztegigileek beraiek horrelaxe definitu izanaz gainera.
|
|
|
–grupo de gente, multitud?. Nekez bila liteke, multzo eta aniztasun adierako
|
hitz
eratorri argiagorik.
|
|
|
VI.4.> Leku izenetan, eta hortik pertsona deituretan, ugariak dira horre lako
|
hitz
eratorriak. Toponimiarako, Onomastikarako eta antzeko azter kizunetarako garrantzitsua da, beraz, alde1> zahar horrekin osaturiko hitzen analisia.
|
|
|
Gaizki idazten ditu sasi hitzak, huts egiten du
|
hitz
eratorriak sortzean, eta lexikalizazioak egiten ditu.
|
|
|
Irakurri honako hitz sorta hau. Zein
|
hitzen
eratorriak diren asmatu behar duzu:
|
|
|
Irakurri honako hitz sorta hau. Zein
|
hitzen
eratorriak diren asmatu behar duzu:
|
|
|
Irakurri honako hitz sorta hau. Zein
|
hitzen
eratorriak diren asmatu behar duzu:
|
|
|
Idatz ezazu jarraian bizar
|
hitzetik
eratorritako hitzen zerrenda: Bizardun
|
|
|
Idatz ezazu jarraian bizi
|
hitzetik
eratorritako hitzen zerrenda: Bizigarri
|
|
|
Bi
|
hitzetatik
eratorritako hitzak aurkituko dituzu jarraian. Zuk bi talde egingo dituzu, hitzen sustraiaren arabera, eta elkarrekin jarriko dituzu talde berekoak direnak:
|
|
|
Ero
|
hitzetik
eratorritako hitzen zerrenda egingo duzu, hiztegia erabilita: Eroetxe?
|
|
|
4 Lexikoa lantzeko bide emankorra da
|
hitz
eratorrien zerrendak osatzea. Hitzari (izenari, aditzari edo izenlagunari) eratorpen hizkiak erantsiz eratzen dira hitz eratorriak.
|
|
|
4 Lexikoa lantzeko bide emankorra da hitz eratorrien zerrendak osatzea. Hitzari (izenari, aditzari edo izenlagunari) eratorpen hizkiak erantsiz eratzen dira
|
hitz
eratorriak. Eratorpen hizki horiek ez dute berez esanahirik.
|
|
|
–
|
Hitz
eratorrietan gertatzen den alternantzia: sikete/ sikute.
|
|
2009
|
|
|
Ustez, beste zelula mota guztien helburua neurona sarearen egiturari eustea zen. Hain zuzen ere, Rudolf Virchov patologoak glia deitu zien neuronak ez ziren gainerako zelulei, ingeleseko glue (kola)
|
hitzaren
eratorri bat. Berez, glia hainbat zelularen nahastea da, baina ugarienak astrozitoak dira.
|
|
|
Landa giroko jainkoa da, beraz, nekazaritzarekin loturiko jainkoa. Larrahe izenekoa beste jainko bat ere bada, larre
|
hitzetik
eratorria litekeena. Nekazari munduarekin lotutako beste jainko bat da hau ere.
|
|
|
hitza, nion, erabilienetakoa, ez preseski burua bera.
|
Hitz
eratorriak edo burua bera iturburu eta materialtzat hartuta sortuak ere gehientsuen dituena da: lan horretarako bai, burua bera izan da ongi eta egoki erabilia.
|
|
2010
|
|
|
Baina arazo ugari zituzten: adibidez, askotan, emaitzak ez zeuden guk nahi genuen hizkuntzan; edo bilatutako
|
hitzaren
eratorriak ez zituzten bilatzen; ezta bilagaiaren sinonimoak ere; eta abar. Denborarekin, arazo horiei konponbidea eman diete bilatzaileek.
|
|
|
Bilbo euskaraz hizketan kontraesana da,[.] zientzia idazlan bat, goi mailako hausnarketa filosofia, ezinezkoa da euskaraz. Euskara baserriko hizkuntza da, tradizio literariorik gabea, eta material horiekin eta
|
hitz
eratorriak osatzeko ahalmenarekin kultura hizkuntza sortzea askozaz zailagoa izango litzateke gaztelera adoptatzea egin zaiguna baino". 892
|
|
|
Afrikako ipar ekialdean dago Eritrea. Bere izenak gorria esan nahi du, eta grezierako eritros
|
hitzetik
eratorria da. Estatu horren kostaldeak Itsaso Gorriarekin egiten du muga, eta itsaso horri izena ematen dion koloreak ondo baino hobeto definitzen du hango biztanleen bizitza gogorra.
|
|
2011
|
|
|
SoftLan, Servilan, Audiolan, Urbycolan, Norlan, Carlan, Geolan, Protec lan, Gestlan, Inveslan, Starlan, Tax Lan, Lansolar, Grafolan, Inforlan, Cubiertas Cubilan, Airlan, Inverlan, Microlan, Vertilan, Lansolar... Berdin gertatzen da «lan»
|
hitzetik
eratorritakoekin: lankide, lanketa, langintza eta halakoak ugari topatu ditugu.
|
|
2013
|
|
|
basaratoste, basatoste, basaratuste, basaratiste, basabatiste, batiste... Hauek denak basa eta aratuste
|
hitzetatik
eratorriak. Beste erro bateko izendapenak ere badira:
|
|
|
hitza Koranean, oker ez banago, eta 130 aldiz, bakea? eta bakearen
|
hitz
eratorriak. Puntu batean, hala ere, ados nago hizlari jaunarekin:
|
|
|
Antzinako Galenus sendagilearen ustean, arteka hori zen gibel barrura zeraman sarbidea. Litekeena da Porta izena portare (eraman) aditzaren (adibidez Venae portales hypophysiales) edo Porta (ate, sarbide)
|
hitzaren
eratorria izatea.
|
|
|
Eta Koranarekin berdin. Hizlariak aipatu ditu Koraneko esaldi batzuk, gizakion aberekeriaren aldekoak, baina badira bestelakoak ere, sei aldiz aipatzen baita" gerra" hitza Koranean, oker ez banago, eta 130 aldiz" bakea" eta bakearen
|
hitz
eratorriak. Puntu batean, hala ere, ados nago hizlari jaunarekin:
|
|
2015
|
|
|
Denborarekin, gas
|
hitzetik
eratorri ugari sortu ziren: gasolina, gasolio, gasogeno?
|
|
|
|
HITZ
ERATORRIAK
|
|
|
|
HITZ
ERATORRIAK
|
|
|
Beste zientzia askoren antzera, Ekonomiak grezierari zor dio bere esanahi etimologikoa. Izan ere, oikos (etxea) eta nomos (administrazioa, kudeaketa)
|
hitzetatik
eratortzen da, «gizakion etxe»ko baliabideen kudeaketaz eta banaketaz arduratzen den arloa delarik. Egungo ekonomia modernoaren eta haren sistemaren definizio bat ematearren, honako hau ontzat jo genezake:
|
|
|
46). Era horretan, interesatzen zaiguna elkarrizketatutako pertsonen esperientzian murgiltzea izango litzateke, haien
|
hitzetatik
eratortzen diren balio, sinesmen, pertzepzio eta esanahietara ahalik eta gehien hurbilduz.
|
|
2016
|
|
|
Gauza bera gertatzen da, halaber, espainierazko homo, humano, homínido, humanoide kultismoekin ere, guztiak hombre arruntarekin lotuak, eta, dirudienez, etorkiz humus, lurra?
|
hitzetik
eratorriak (gogoan izan Jainkoak gizakia lurrez moldatu zuelako mitoa antzinako kultura askotan hedaturik zegoela, eta ez, soilik, juduen artean).
|
|
|
|
Hitz
eratorriak ere baditugu: adibidez," ilunabartu" edota" ilunabartxo".
|
|
2017
|
|
|
|
Hitz
eratorriak
|
|
|
1 Lot itzazu aurreko jarduerako taulako hainbat hitz ondorengo atzizki, artizki eta aurrizkiekin. Zentzuzko zenbat
|
hitz
eratorri sortu dituzu?
|
|
|
1 Adierazi testuan nabarmendutako hitzak hitz elkartuak,
|
hitz
eratorriak edo maileguak diren, eta,
|
|
|
2 Zer moduz aritu zara? Hitz elkartu,
|
hitz
eratorri eta maileguei buruz ikasitakoak lagundu al dizu
|
|
|
–
|
hitz
eratorrietan
|
|
|
Aurreko
|
hitzetik
eratorritako beste bat, agian horrenbeste erabiltzen ez dena, «automatizazioa» da; alegia, automatizatzeko ekintza. Batez ere sektore teknologikoan baliatzen da.
|
|
|
2 Zer moduz aritu zara? Hitz elkartu,
|
hitz
eratorri eta maileguei buruz ikasitakoak lagundu al dizu testua ulertzen?
|
|
|
|
hitz
eratorrietan
|
|
|
|
Hitz
eratorriak
|
|
|
1 Lot itzazu aurreko jarduerako taulako hainbat hitz ondorengo atzizki, artizki eta aurrizkiekin. Zentzuzko zenbat
|
hitz
eratorri sortu dituzu?
|
|
|
|
Hitz
eratorri hauetatik batzuk agertuko ote dira Euskararen Aholku Batzordearen (EAB) Terminologia Batzordeak onartutako eremukako hiztegietan?
|
|
|
1 Hitz elkartuekin egindako moduan, sailkatu sortutako
|
hitz
eratorriak eremuen arabera. Osatu 29 egituratze jardueran hasitako fitxa.
|
|
|
1 Adierazi ea nabarmendutako hitzak hitz elkartuak,
|
hitz
eratorriak edo maileguak diren, eta, dituzten osagaien esanahia baliatuz, azaldu zer esan nahi duten.
|
|
|
gizabide, gizadi, gizabanako, gizeraile, gizajale, gizaki, gizalan, gizaldi, gizalde, gizalege, gizaldra, giza ezaguera, giza gorputza... inork sexistatzat jotzen ez dituenak. Gauza bera gertatzen da, halaber, espainierazko homo, humano, honunido, humanoid e kultismoekin ere, guztiak hombre arruntarekin lotuak, eta, dirudienez, etorkiz humus ‘lurra’
|
hitzetik
eratorriak (gogoan izan Jainkoak gizakia lurrez moldatu zuelako mitoa antzinako kultura askotan hedaturik zegoela, eta ez, soilik, juduen artean).
|
|
2018
|
|
|
Horregatik badugu oilo eta oilar, behi eta zezen, erle eta mando erle... Erlea eta oiloa ekonomikoki oilarra eta mando erlea baino garrantzitsuagoak diren ber, emeak ematen dio izena multzoari, eta hartatik
|
hitz
eratorria edo konposatua onartu behar dute arrek. Baina ez zaie inportik...
|
|
|
' astabelarri' hitzean' asto' badela ikusten badugu denek, eta denek badakigu' itsasargi' n' itsaso' badela eta' ipurbeltz' en' ipurdi', nola ezkutatuko zaigu, ba,' gizarte' n' gizon' badela, bere atributu guztiekin? Erroetatik
|
hitz
eratorriak sortzeko prozedura hori arrunta eta bizi bizia da euskaran, inondik ez fosilizatua, eta edozein euskaldunek igartzen ahal du nondik datozen erro gehienak.
|
|
|
Azalpen gehiago ere irakurriko dizkiozu Elizabet Kruzetari Duvoisin kapitainaren lexikoaren gainean(
|
hitz
eratorriak direla-eta, adibidez), aditzaren gainean, edota erlatibozko esaldiei dagokienez, eta hari horretan aurkituko duzu:
|
|
2019
|
|
|
Zorrotz, animalia belarjaleen hortzak urruntzeko. Frantsesez" ronce" esaten diote, dardo edo gezi esan nahi duen latineko" rumex rumicis"
|
hitzetik
eratorria.
|
|
|
Ugariak dira sagardi/ sagasti hitzaren gainean eraikitako izenak dituzten baserriak: Sagardi (Irunen), Sagasti (Errenterian, Morgan edota Leioan), Sagardiburu (Errenterian), Sagastiburu (Donostian), Sagastizabal (Azpeitian), Sagastizar (egun Saizar, Zizurkilen), Sagastumesaletxe (Amezketan); baita sagar
|
hitzetik
eratorritakoak ere: Sagarraga (Elgoibarren), Sagardui (Maruri Jataben), Sagarreta (Deban), Sagarretxe (Erandion eta Zamudion), Sagarrola (Aian) edota Sagarminaga (Atxondon, Laukizen, Zeanurin, Busturian, Orozkon, Berriatuan, Mutrikun…).
|
|
|
Sagarraga (Elgoibarren), Sagardui (Maruri Jataben), Sagarreta (Deban), Sagarretxe (Erandion eta Zamudion), Sagarrola (Aian) edota Sagarminaga (Atxondon, Laukizen, Zeanurin, Busturian, Orozkon, Berriatuan, Mutrikun…). Mahats eta mahasti
|
hitzetatik
eratorriak ditugu, berriz, Maspe (Errigoitin), Mastegi (Ibarrangelun), Masti (Aulestin eta Getarian), Mastigana (Berangon) edota Mastui (Zaratamon). Izen hauek erakusten digute hauek zer garrantzia izan zuten, bere garaian, Euskal Herriko paisaia ulertzeko eta antolatzeko erreferentzia espazial gisa.
|
|
|
Etimologiari jarraituz, badirudi urte ur eta te atzizkiaz osatua den
|
hitz
eratorria dela, eta uraren zikloa edo horrelako zerbait adierazi nahiko lukeela. Mendi eta bortuetako elurra urtzean hasiko litzateke zenbait adituren iduriz eta berriz hau errepikatzean amaituko litzateke.
|
|
|
Janssenek eta kideek diotenez, T3 eta T4 libreek erregulatzen dute zelulen funtzionamendua (29). T4 eta T3 hormonak TBG (tiroxina fixatzen duen globulina, ingelesezko
|
hitzetatik
eratorria) deitzen den proteina bati lotzen zaizkio, eta, ondorioz, organu eta ehunek ezin dituzte hormona horiek erabili. Odolean dabilen T4aren eta T3aren% 99 baino gehiago lotuta agertzen da.
|
|
|
euskal mintzairak ez du Jainkoa, legea edo erregea bezalako ideia abstraktuak adierazteko hitzik; euskaraz zuhaitz motak izendatzeko hamaika izen dagoen bitartean, izen orokorra eta abstraktua beste hizkuntzetatik hartua dago: arbola, kasu honetan latineko arbor
|
hitzetik
eratorria: " câest là lâindice dâun ètat mental peu avancé".
|
|
|
Manexen esanetan, Donapaleu aldean talanita esaten omen zaio, eta hitza frantseseko table de nuit
|
hitzetik
eratorria dago (hegoaldeko mesanotxe izenak gaztelaniazko mesa de noche oinarri duen gisara; Ataunen, Miliarenean bezala). Bada talanitan gorde nuen nik eraztuna, tiraderako hondoenean.
|
|
|
Zemendi, noviembre dela. Eta nondik datorren ere bai, semen latinezko
|
hitzetik
eratorria dugu, zemendi edo zemendilla, hots, azaro eta hazilaren esanahi bere berekoa, semen latinezko hitza hazia baita, eta sementera gaztelaniazkoa, haziaro edo azaro, kontu bera esan nahi duena. Azkuek, beste hitz polit hau ere seinalatu digu, Bizkai aldean jasoa:
|
|
|
Orain hitzaren analisia beste modura egiten da: * dhghez da erroaren hasierako kontsonante konplexu bat, baizik eta* dhegherroaren C1 eta C2 kontsonanteak, zeinei ematzizkia gehituaz* dhegh megiturazko
|
hitza
eratortzen den. Hizkuntzetan agertzen diren formen jatorria ondoen azaltzen duen deklinabide mota holodinamikoa izan daiteke:
|
|
|
grezieraren kasuan jatorri ez indoeuroparreko, hau da, printzipioz jatorri ezezaguneko, hitz multzoa mugatua da; euskararen kasuan alderantziz da: latinetik eta erromantzetik datorrena kenduta, beste guztia da
|
hitz
eratorri garbiak izan ezikprintzipioz ezezaguna.
|
|
|
Batak acucularius" orrazgile" hitza lekukotzen du, arius latin atzizkiaren bitartez acucula ‘orratz txikia’
|
hitzetik
eratorria.
|
|
2020
|
|
|
abijoi, ainhara beltz, apeztxori, arrantxori, artxilloi, belentzario, beltxijoi, bentzajo, brintzario, elai beltz, elizelai, enara beltz, enara handi, erlai, ermitario, hegabera beltz, irrigo, kañabra, kanpantxori, kataka, kirrillo, kirriskillo, kirrizkarro, kriku, martin, mitxigu, txenara beltz, txio, txirri, txirribirri, txirrin, txirriño, txirrio, txirritxaldo, xoribeltx, zirringilo edo zirrizkilo. Apus apus dute izen zientifikoa, grezierazko apous
|
hitzetik
eratorria, zeinak hankarik gabea esan nahi baitu, paradisuko hegaztiek hankarik ez zutela uste baitzen. Sorbeltzak inoiz ez dira pausatzen, habia egiteko ez bada.
|
|
|
Hatz
|
hitzetik
eratortzen zituela uste dut Koldo Mitxelenak Fonetica Historica Vascan, gaur eguneko ortografiara eraman gabe: hatzamar, hazkura, hatzegin, hatzapar, hatzazal, behatz, oinatz, hatzitu, hatzeko, hatze, hatzeka, hatzera, hatzerapen, hatzeman...
|
|
|
Atze
|
hitzetik
eratorriak dira, akaso hatz hitzetik eratorritakoekin nahastu badira ere:
|
|
|
Atze hitzetik eratorriak dira, akaso hatz
|
hitzetik
eratorritakoekin nahastu badira ere:
|
|
2021
|
|
|
Batez ere ipar ekialdeko euskaretakoa da balio hau. Eta zaila da
|
hitz
eratorria izen kategoriakoa den esatea, askotan predikatu egituran ageri baita bildu, ibili, joan... aditzez lagundurik (ikus 23.2.1.3.5), baina ez beti; horrek eraman zuen, hain zuzen ere, Lafitte keta atzizkiaren balio hau atzizki adberbio sortzaileen artean sailkatzera: Ni bihotz keta nabila, eta ez ogi edo arroltze keta (Joanategi); Lehenago ere ardiketa ibilia zen, frangotan, alderdi heetan, bortu zoko guzietan bezala (J.
|
|
|
Baina zer gertatzen da argumentu egitura duen kategoria horietako bat
|
hitz
eratorri bateko oinarri denean, edo hitz elkartu bateko osagai denean. Batzuetan argumentu egitura hori deuseztatu egiten dela esan dezakegu, ez duela inolako eraginik, sortzen den hitz berrian:
|
|
|
zenbatzailea (milaka lagun, dozenaka liburu), aditza (musukatu, harrika egin), adberbioa (bultzaka sartu, saldoka atera, tantaka erori) eta erdialdeko euskalkietan, postposizio sintagma (etxeraka, unibertsitateraka). Ezaugarri horrek eraman gaitzake pentsatzera ka ez dela egiaz adberbio kategoriako
|
hitzak
eratortzeko atzizkia, bestelako balioa duela: atzizki horrek esanahi jakin bat gehitzen duela, alegia (iterazioa, errepika, gehienetan).
|
|
|
Euskara, edo atari izenek azken bokala galdu ondoren amaierako posizioan geratu den r> l bihurtu da; horrela sortu dira Euskal Herri, euskalgintza edo atalburu. Haragi edo ardi izenetan, ostera, azken bokala erortzean geratu den kontsonante herskaria ahoskabe bihurtzen da artile hitz elkartuan; eta gin atzizkiko herskaria ere ahoskabetu egiten da harakin edo okin
|
hitz
eratorrietan (haragi+ gin> harakin, ogi+ gin> okin).
|
|
|
3.1i Bi motatako hizkiak bereizi ditugu morfema lotuen artean: flexio morfemak eta morfema lexikoak edo eratorpen morfemak(
|
hitz
eratorriak osatzen dituztenak). Lehen motakoek informazio gramatikala ematen dutela esan dugu; bigarrenek, aldiz, informazio lexikoa, kategoria lexiko bati erantsirik beste kategoria lexiko bat sortzeko baliatzen ditugula.
|
|
|
Horien guztien berri emango dugu ondoren, baina irizpide nagusi batzuen barruan txertatuko ditugu azpimultzo horiek. Izan ere,
|
hitz
eratorriak sailkatzean egin bezala, hitz elkarketan ere ohikoa izaten da hitz elkartuaren kategoria hartzea irizpide nagusitzat. Beraz, izen elkartu, adjektibo elkartu, aditz elkartu eta adberbio elkartuen artekoa da lehen bereizketa.
|
|
|
3.3e Hots legeak eta idazkera. Kapitulu honen hasieran aipatu ditugu hots legeak,
|
hitz
eratorriak eta hitz elkartuak sortzean bi osagaien artean gertatzen diren aldaketak, alegia (§ 3.1h). Han esandakoaz gain, beharrezkoa da zenbait xehetasun ematea hitz elkartuei dagokienez.
|