|
2013
|
|
|
Liburu hau historiografia hain klasikoak diren biografia horietako bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz dugun ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain, hura bere giroan eta garaian kokatu nahi duena eta judizio kritikorik emateko batere lotsarik ez duena.
|
Bi
hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz. Garrantzitsua da, beraz, protagonistaren bizitza interesgarria izatea eta munta handikoa gertatzea herrialde jakin baten historia argitu nahi denean.
|
|
|
Baina garaia ere biziki interesgarria begitantzen zait: XVI. mendearen lehen
|
bi
herenek Errenazimentuaren goren aroa markatzen dute, lehen monarkia nazional handien umatzea eta, aldi berean, erreforma protestantearen hedapena, mota guztietako erlijio gerrak eta gatazkak ekarriz. Ororen buru, indibiduoaren kontzientzia librearen auzia lehen aldiz mahaigaineratzen da indar handiz eta, harekin batera haren ustezko ifrentzua, hots, herritarrek nahitaez nork bere printzearen erlijioa segitu beharra (cuius regio, eius religio).
|
|
|
kasu guztietan Joanak presio latz eta handiei egin behar izan zien aurre, bere irizpideak irmoki defenditu zituelarik. Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste
|
bi
emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan. Batetik, Margarita Nafarroakoa, Joanaren ama eta Frantziako errege Frantzisko I.aren arreba bakarra, alabaren ifrentzua, bizi osoa anaiaren zerbitzura higatu baitzuen, bere nortasun propioa guztiz ezereztuz maila ia ia erridikulu bateraino, zenbait gutunetan irakur daitekeen gisan.
|
|
|
Ingalaterrako Elisabet II.a, zeinekin hainbat gutun trukatu baitzituen. Horra
|
bi
erregina, Joana Nafarroakoa eta Elisabet Ingalaterrakoa, konparazio luzeagoak lituzketenak.
|
|
|
Hari horretatik laburki tiratuz:
|
biek
izan zuten, uneren batean, ezkontzeko pretendiente bera: Filipe II.a Espainiakoa, kasu bietan Frantziaren kontrako koalizioak sortzeko xedez, eta kasu bietan zapuztua.
|
|
|
biek izan zuten, uneren batean, ezkontzeko pretendiente bera: Filipe II.a Espainiakoa, kasu
|
bietan
Frantziaren kontrako koalizioak sortzeko xedez, eta kasu bietan zapuztua. Edo, beste alderdi batetik hartua, Joanaren seme Henrike Nafarroakoa ere agertu izan zen, serioski, erregina Elisabetek izan zituen balizko senarren zerrenda luzean, kasu honetan Filipe Espainiakoaren kontrako koalizio protestante gogor bat antolatzeko xedetan.
|
|
|
biek izan zuten, uneren batean, ezkontzeko pretendiente bera: Filipe II.a Espainiakoa, kasu bietan Frantziaren kontrako koalizioak sortzeko xedez, eta kasu
|
bietan
zapuztua. Edo, beste alderdi batetik hartua, Joanaren seme Henrike Nafarroakoa ere agertu izan zen, serioski, erregina Elisabetek izan zituen balizko senarren zerrenda luzean, kasu honetan Filipe Espainiakoaren kontrako koalizio protestante gogor bat antolatzeko xedetan.
|
|
|
politikaren eta erlijioaren arteko harremana, Joanaren bizitzak ilustratua. Erran komuna da protestantismoaren historian
|
bi
olatu handi ikustea, lehena, luteranismoa, XVI. mendearen lehen erdian, eta bigarrena, kalbinismoa, mende beraren bigarren erdian. Hasieran aipatu dugun John Elliott historialari handiaren arabera, kalbinismoaren sorrera eta hedapena garai horretako gertakari nagusietakoa da:
|
|
|
Ildo horretan, X. kapitulua(. Queen and administrator?) iruditzen zaigu liburuko interesgarria, bereziki gai horri dagokionez, hots, Joanaren jarrera tolerantzia erlijiosoaren auziaren aurrean. Zeren
|
bietatik
ikusi izan omen da historiografian: Joana tolerantziaren aitzindari eta eredu, edo Joana intolerantzia eta fanatismo protestantearen (katolikoa bezain galgarria) eredu.
|
|
|
Joana tolerantziaren aitzindari eta eredu, edo Joana intolerantzia eta fanatismo protestantearen (katolikoa bezain galgarria) eredu. Roelkerren analisi xehea irakurtzen duena problemaren konplexutasunaz ezinbestean kargutuko delakoan nago, ez baita erraza mota horretako gai bati modu orekatuan
|
bi
hitzetan erantzutea. Detaileak, liburuan.
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate ikasketak egiten ari ziren ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu beharra dut Juan San Martin eta
|
biok
orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita egin eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin hura.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta
|
biok
zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Bestalde, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak euskararen erabilera sustatzeko
|
bi
tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan: Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez.
|
|
|
Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du, herri literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko
|
bi
ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Aguerre y Azpilicueta, P., 1643, Gero,
|
bi
partetan partitua eta berezia.
|
|
|
Irakurtean, Mary Poppinsfilmeko eszena bategaz gogoratzen naz, zeinegaz eta tximinia garbitzaileak parkeko harlauzetan koloretako klarionekin paisaia bat marrazten dauanekoa. Maryri eskutik helduta, salto egiten dabe
|
biek
marrazkiaren barrura, udaberri beteko toki batean agertzeko. Ahal balitz, jauzi txiki bat egin, eta aititaren basetxera inguratu, egun bakar baterako sikiera, abendua izan arren?
|
|
|
Orduak jo ebanean, etxera lagundu eustan. Gure atariak burdinazko hesi baltza eukan, ate orri
|
bi
, maratilagaz ireki eta ixtekoak. Bera alde batean eta ni bestean egon ginen, antzinako korteju kontuetan neska mutilak egon ohi ziran lez.
|
|
|
|
bion
irrits eta lerak.
|
|
|
Era berean, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen. Alde
|
biei
erreparatu gabe, Antonio Arrueren jardueraren irudi faltsua gera liteke gure kultur memorian. Eta bidegabea litzateke!
|
|
|
Euskaltzaindiaren Euskera aldizkarian A. Arrueri buruzko artikulu laudoriozko bat argitaratu zen 2011ko azken alean; haren
|
bi
alderdi jorratzen dira: Arrue politikaria, batetik; eta euskaltzalea, bestetik, Euskaltzaindiaren eta Egan aldizkariaren lankidea.
|
|
|
Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren
|
biak
ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek: –Gaurko bertsolaritzak artifizialkeriz kutsatzeko arriskua du?.
|
|
|
Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala
|
biak
, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek: –Gaurko bertsolaritzak artifizialkeriz kutsatzeko arriskua du?.
|
|
|
Beste hau ere esan beharra dago:
|
bi
eredu nagusi zeuden 50eko hamarkadan: Euzko Gogoaeta Egan.
|
|
|
Plantillan bazeuden beste batzuk, prentsa eta komunikabideen zentsura egiten zutenak. Aldizkari zuzendariek
|
bi
aipatzen dituzte sarritan: Angel Casadamón, militarra, eta Florencio Salsamendi.
|
|
|
Ez da txorakeria bat; zentsura zein bizirik zegoen adierazten du. Donostiakoek bahe zabalagoa izango zuten, baina bahea hor zegoen, eta
|
bi
aldeetatik eutsia, Madriletik eta hemendik, zer da eta euskarazko liburu zaharrak berrargitaratzeko.
|
|
|
Como la literatura vasca, nos referimos a la escrita en vascuence ha sido cultivada hasta ahora principalmente por eclesiásticos, y, por ello la mayor parte de las novelas de dicha literatura han sido de color, rosa?, choca esta clase de obras; pero, por otro lado, esta novela, precisamente por ello, supone en cierto modo un avance, y creemos que será
|
bien
recibida por los amantes, objetivos, de la literatura.
|
|
|
Neri iruditzen zait
|
bi
gizon ok euskelzain egin ba dituzte, eralguntza oni abertzaletasun usaia kentze arren izango zala eta bide batez euskerarentzat erreztasun eta laguntasun geio arkitzen ote duten. Ala izan dedilla.?
|
|
|
En todas las fiestas populares euskéricas, un señor que ya desde antaño tenÃa dadas buenas muestras de su fobia hacia todos los que no se allanaran a sus estrechas ideas polÃticas, se arroga el derecho de soltar una soflama euskérica con latiguillos fáciles de un pretendido entusiasmo vasquista. Pero poco a poco se ha visto obligado a sacar a la luz pública sus trapos sucios, dejando
|
bien
patente la poca consistencia de su fervor euskérico.
|
|
|
Este artÃculo lo tenÃamos almacenado hace bastante tiempo. A última hora lo retuvimos por
|
bien
de paz y para no envenenar el ambiente más de lo que está. Pero hete aquà que ASTEASUKO BELTZA ha rebasado el último lÃmite que todavÃa le mantenÃa en nuestra relativa consideración.
|
|
|
Alde
|
biei
erreparatu gabe, on gaitzei kasu eman gabe, Antonio Arrueren jardueraren irudi faltsua gera liteke gure kultur memorian. Eta bidegabea litzateke!
|
|
|
Batzuek diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala ematen dutela, eta besteek, jendartearen informazioa eskaintzen dutela.
|
Biak
ala biak, narratologiarekin eta kritika feministarekin batera, aski lanabes interesgarriak dira literatur pertsonaiaren nondik norakoa arakatzeko.
|
|
|
Batzuek diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala ematen dutela, eta besteek, jendartearen informazioa eskaintzen dutela. Biak ala
|
biak
, narratologiarekin eta kritika feministarekin batera, aski lanabes interesgarriak dira literatur pertsonaiaren nondik norakoa arakatzeko.
|
|
|
Shulamith Firestonek azken ikuspegi hori aintzakotzat hartzen du, eta, bere esanetan, emakumeak funtzio biologikoagatik zapalduak izan dira; hitz batean, emakumearen zapalkuntza ugalketarekin hasi zen, eta gero ere zapalketa horrek continuum batean jarraitu du. Azkenik, Adrianne Richek amatasunaren
|
bi
interpretazio proposatzen ditu. Batetik, amatasuna erakunde gisa, eta, bestetik, amatasuna gozamen, ezagutza eta emakumeen botere gisa.
|
|
|
Biruté Ciplijauskaiték dioen modura (1994), amatasuna
|
bi
modutara ikusia dago literatur lan gehienetan: deuseztatzaile modura, independentziaren eta norberaren garapenaren suntsitzaile modura eta, bestalde, botere mitikoaren jarraipen modura.
|
|
|
Amatasunaren gaiarekin amaitzeko,
|
bi
amatasun eredu aipa genitzake. Amatasun hegemonikoa, betikoa, normak, rolak, eta estereotipoak nahiz gorputz metaforak oso markatuak dituena.
|
|
|
dugula, etaen, aldiz, geroago ikusiko dugun moduan, argi eta garbi eleberri barruko narratarioari edo hartzaileari zuzentzen zaiola kontalaria. Hortaz, espazio pribatutik publikorako jauzia nabarmena da
|
bi
eleberri horien artean (Retolaza, 2007: 233).
|
|
|
Eta hausnarketa horretan topatuko dugu literatur pertsonaia transgresore hau: hain kontrajarriak diren
|
bi
mundu ikuskerak elkartzen, hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorria obrako ama.
|
|
|
Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa modu mistiko edo ezustekoan proposatzera dator Urretabizkaia. Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste
|
bi
eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan.
|
|
|
Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste bi eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen
|
bi
eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan. Lehenak, amatasuna bizitzako etapa modura aurkeztu digu, eta bigarrenak, emakumearen jardun politikoa eta amatasuna bateraezinak direla sinetsarazten digu.
|
|
|
Maitasuna ere oso modu diferentean ikusten da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da,
|
bietan
senarrak abandonatzen du emaztea, baina bi eleberrietan oso modu diferentean ikusi da abandonu hori. Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak.
|
|
|
Maitasuna ere oso modu diferentean ikusten da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina
|
bi
eleberrietan oso modu diferentean ikusi da abandonu hori. Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak.
|
|
|
Aztertu ditugun lehen
|
bi
eleberrietan amatasun hegemonikoez mintzatu gara, hau da, gizarteak markaturiko normaz, mugaz eta horien aurrean amek egin beharrekoaz, nahiz eta bietan ere agentzialitateaz mintzo. Baina, aldi berean, amatasunaren alde ezkorrak begi bistan jarri ditugu, Beauvoirrek edota Firestonek aipatu zituzten moduan.
|
|
|
Aztertu ditugun lehen bi eleberrietan amatasun hegemonikoez mintzatu gara, hau da, gizarteak markaturiko normaz, mugaz eta horien aurrean amek egin beharrekoaz, nahiz eta
|
bietan
ere agentzialitateaz mintzo. Baina, aldi berean, amatasunaren alde ezkorrak begi bistan jarri ditugu, Beauvoirrek edota Firestonek aipatu zituzten moduan.
|
|
|
Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen ari garen
|
bi
literatur lan horiek begirada horrekin aztertu behar dira, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Eta hor, jendarteak ez dio barkatzen, senarrak seme alabak bahitzen dizkio eta erakundeak amatasuna eta armak bateraezinak direla gogoratzen dio. Eta hausnarketa horretan topatuko dugu literatur pertsonaia transgresore hau, hain kontrajarriak diren
|
bi
mundu ikuskera elkartzen: hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen.
|
|
|
Eusebio Erkiagak mamitutako sorkaria, ahalik eta modurik osoenean aztertzea jomuga,
|
bi
ikuspegitatik atzemango da. Batak, eleberriak kontaturiko istorioan eta, bereziki, istorio hori eratzeko moduan erreparatuko du; besteak, ordu arte garatutako eleberrigintzaren barrutian kokatuko du.
|
|
|
Zalantzarik gabe, iruzurrean aurkezten du kontalariak Araibar zalduna, Atxaga herritxoko
|
bi
arrantzaleren laguntzarekin kontrabandoa egiten duenean. Iruzurrari, gainera, kontrabandoz eskuratutako gaiaren nolakotasuna gehitzen zaio.
|
|
|
Nolanahi ere, Manu Araibarrek zerikusi gutxi du Leturiarekin:
|
biak
pertsonaia hiritarrak eta nahiak dituztenak izateaz harantz, batere ez, erantsiko nuke. Txillardegik hautsi egin zuen aurreko eleberrigintzak adierazitako mundu ikuskerarekin, Erkiagak, ostera, jarraipena eman.
|
|
|
Ezagunak zituen lekuak aukeratzen ditu Manu Araibarren ibilerak kokatzeko.
|
Bi
gertaera lekuak Erkiagaren bizitzari lotuak daude. Bizileku izan zuen Bilbon bizi da Araibar; sorleku zuen Lekeition (Atxaga, kontaketan) igarotzen du uda zaldunak.
|
|
|
Bestelakoa da haragizko maitasuna eskatzen jardun duen gizonezkoak, jokabide hori bertan behera uztea erabakitzen duenean azaldutako arrazoietako bat. Emakumeak bezala,
|
bi
motibo ematen ditu maitasun mundutarretik aldentzeko. Biak bat datoz batean, ez horregatik, bestean.
|
|
|
Emakumeak bezala, bi motibo ematen ditu maitasun mundutarretik aldentzeko.
|
Biak
bat datoz batean, ez horregatik, bestean. Bat datoz arrazoi erlijiosoan, arima galtzeko arriskua dakusa gizonezkoak?; elkarrengandik urrutiratzen dira bestean:
|
|
|
Gustave Flaubert-en Madame Bovary (1857) eta Leon Tolstoiren Ana Karenina (1877). Emakumeak eraikitzen dituzte pertsonaia nagusi
|
bi
eleberriotan kontatutako istorioek. Beste ezaugarririk ere partekatzen dute:
|
|
|
Beste ezaugarririk ere partekatzen dute:
|
bi
emakumeok ezin dute etsi emazte eredugarri izanaz. Zigorra jasango dute eragindako arau urraketarengatik:
|
|
|
Loli Menak baditu
|
bi
ezaugarri Araibarrek, soin joko, rako lagun dituen gainerako emakumeek ez dituztenak: jatorria landa giroan izatea eta birjintasuna Manu Araibarrekin galdu izana.
|
|
|
Besterik ere partekatzen dute
|
bi
pertsonaia nagusiok: giro hiritarrekoak izateaz gainera, nahiak dituzte.
|
|
|
Ez zehazteagatik, istorioaren iraupena bera ere ez du zehazten. Ez dago jakiterik zenbat denbora igarotzen den kontatutako lehen gertaeraren eta azkenaren artean,
|
bi
gertaerok elkarrekin harremanetan egon arren. Martin Usategiren heriotzarekin hasten da istorioa eta horren azken borondateen berri emateko asmoz notarioak antolatutako batzarrarekin amaitzen:
|
|
|
Martin Usategiren heriotzarekin hasten da istorioa eta horren azken borondateen berri emateko asmoz notarioak antolatutako batzarrarekin amaitzen:
|
biak
ere datarik gabeak. Mugatzerik ez dagoen tarte horretan Manu Araibar konkistaz konkista ibiltzetik senar eredugarri izatera igaroko da, baita haurrik ezin eduki dezaketelako, haur bat jasotzera ere.
|
|
|
Honek guztiak denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik: Araibarren bizitzako
|
bi
aldi aurkezten dira, aldi horien eta aldi horietako bakoitzean garatzen diren gertaeren iraupenaren gainean zehaztasunik eman gabe.
|
|
|
Beraz, 50 urteen amaieran mamitutako
|
bi
eleberriek nolabaiteko gaitzespena jaso zuten. Miranderenak Erkiagarenak baino askoz nabarmenagoa, noski.
|
|
|
eransten du: . Mitxelenari
|
bi
itz esan diot hortzaz eta erantzun dit aldizkarian publikatzeko alegiñak egingo dituela. Bainan beldur naiz ezin ditekeala, zati zenbait aski erotiko baitira, naiz funtsez oso garbi eta sentimentala den.
|
|
|
Hurrengo adibidean ere birformulatzaileak bigarren zatia nabarmentzen du. Kasu honetan, gainera, zati
|
bien artean
nolabaiteko kontrastea ezarri eta muturreko posizioak markatzen ditu:
|
|
|
ez da guztiz ezabatuta geratzen, baina ezta bete betean onartzen, entrenatu ere egin daitekeelako.
|
Bi
ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa hartzen du. Bestalde, adibide horietan agertzen diren markatzaileak elkarren artean trukatuz gero, ez da zentzua aldatzen eta, alde horretatik, balio berdinarekin erabil daitezkeela esan daiteke.
|
|
|
Esan nahi da, esataria bat izanik ere testu batean ahots asko eta ikuspegi asko ager daitezkeela. Enuntziazioaren ikuspegitik mezuak ekoizle bat izan arren (esataria), bereizi egin daiteke esatariak esaten duena eta nor den esandakoaren arduraduna (enunziatzailea);
|
bi
ikuspegi aurrez aurre: Borgesek esaten zuena vs nik (testuaren egileak) esaten (uste) dudana; ortografia gaurkotu dut/ beharrezko bereizgarriak kontuan hartu ditut (gizatalde baten ikuspegitik beharrezkoak direnak, alegia).
|
|
|
Adibideen erauzketa
|
bi
bidetatik egin da. Alde batetik, sarean eskuragarri dauden euskarazko corpusak erabili dira, eta bestetik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresna.
|
|
|
Alde batetik, sarean eskuragarri dauden euskarazko corpusak erabili dira, eta bestetik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresna.
|
Biak
ala biak zehaztasun eta adierazgarritasun handikoak. Zenbaitetan, Ereduzko Prosa Gaur (EPG) eta Ereduzko Prosa Dinamikoa (EPD) zuzenean arakatuta bilatu dira adibideak eta, gehienetan, EUDIMA proiekturako egokitutako erauzketa tresnaren bidez; tresna horrek aztertzen ari garen birformulatzaileetara zuzenean jotzea ahalbidetzen digu, eta hura txertatuta agertzen den testu zatietara heltzea errazten digu.
|
|
|
Alde batetik, sarean eskuragarri dauden euskarazko corpusak erabili dira, eta bestetik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresna. Biak ala
|
biak
zehaztasun eta adierazgarritasun handikoak. Zenbaitetan, Ereduzko Prosa Gaur (EPG) eta Ereduzko Prosa Dinamikoa (EPD) zuzenean arakatuta bilatu dira adibideak eta, gehienetan, EUDIMA proiekturako egokitutako erauzketa tresnaren bidez; tresna horrek aztertzen ari garen birformulatzaileetara zuzenean jotzea ahalbidetzen digu, eta hura txertatuta agertzen den testu zatietara heltzea errazten digu.
|
|
|
Lehen esan bezala, lan honetan dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan ereditugu aztergai, besteak beste, oso luze joko lukeelako sail bereko elementu guztien analisia orri hauetara ekartzeak. Aurreneko
|
biei
dagokienez, elkarren ondoan eta baliokide gisa agertzen dira euskal gramatikan (EGLU III, 1990, 116). Jatorrian biak ala biak fosildutako perpausak ditugu, dena delaDenren kasuan horrela osatuta dagoena:
|
|
|
Aurreneko biei dagokienez, elkarren ondoan eta baliokide gisa agertzen dira euskal gramatikan (EGLU III, 1990, 116). Jatorrian
|
biak
ala biak fosildutako perpausak ditugu, dena delaDenren kasuan horrela osatuta dagoena: [(dan) adizki erlatiboa+ amugatzailea]+ [Adizki subjuntiboa (den)+ (e) lamenderagailua]; eta dena denDenaren kasuan horrela:
|
|
|
Aurreneko biei dagokienez, elkarren ondoan eta baliokide gisa agertzen dira euskal gramatikan (EGLU III, 1990, 116). Jatorrian biak ala
|
biak
fosildutako perpausak ditugu, dena delaDenren kasuan horrela osatuta dagoena: [(dan) adizki erlatiboa+ amugatzailea]+ [Adizki subjuntiboa (den)+ (e) lamenderagailua]; eta dena denDenaren kasuan horrela:
|
|
|
Edonola ereeta edozelan ereelementuen kasuan, bigarrena lehendabizikoaren aldaera dialektalaizanik,
|
biak
ala biak parekotzat hartuko ditugu. Formari dagokionez, adberbio esapideak dira, horrela osatuta:
|
|
|
Edonola ereeta edozelan ereelementuen kasuan, bigarrena lehendabizikoaren aldaera dialektalaizanik, biak ala
|
biak
parekotzat hartuko ditugu. Formari dagokionez, adberbio esapideak dira, horrela osatuta:
|
|
|
Balio semantiko enuntziatiboari dagokionez, ez dago baliokidetzarik
|
bi
formulazioen artean, bigarren formulazioa aurrekoaren interpretazioa da. Hizpide ditugun testu antolatzaileek jarrera oso bat, jokabide bat edota zirkunstantzia bat markatzen dute, eta Larringanen arabera (1996, 189), aurrekoarekiko indiferentzia bideratzen duten neurrian, ez dute benetako kontzesiorik egiten, birformulazioa ez baita objekzio bat aurreko enuntziatuan adierazten dena bete dadin:
|
|
|
Gaitzeste kutsua duen adibidea da hurrengoa. Kasu honetan birformulatzaileak posizio ezberdinak markatzen ditu eta
|
bien arteko
aldea nabarmentzen du:
|
|
|
Tibeteko ordezkariek otsailaren 16rako ezarri dute bilkurarako, baina Washingtonek «une egokiaren» zain daudela esan du. Edonola ere, balizko bilkurak
|
bi
potentzien arteko konfiantza eta kooperazioa arriskuan jarriko lukeela dio Txinak [AEBen jarrerak harremanak zailduko dituela ohartarazi du Txinak, AINARA RODRIGUEZ,]
|
|
|
Planifikazioaren alderdiari dagokionez, testua antolatzeko moduarekin lotuta dago, hau da, testu antolatzaileeksekuentzia ezberdinak lotzen eta elkarren artean artikulatzen duten moduarekin. Betiere Larringani (1996) jarraituta,
|
bi
erabilera bereiziko lirateke diskurtso markatzaile hauentzat: aitzineratua eta atzendua.
|
|
|
aitzineratua eta atzendua. Erabilera aitzineratuari dagokionez, arazotze eta zehazte fasealdietan agertzen da, maiz
|
bi
komen artean, eta batzuetan, baita parentesi artean ere. Bestalde, diskurtso markatzaile hauen erabilerak, testuaren garapen arrazoituagoa itxuratzea ahalbidetzen du, ideiak garatzeko, iruzkinak egiteko eta egoera eta eragozpen berriak txertatzeko aukera eskaintzen duelako.
|
|
|
Larringan, L. M., 1996, Testu antolatzaileak
|
bi
testu motatan; testu informatiboan eta argudiapen testuan.Doktorego tesia (argitaratu gabea), Gasteiz: Euskal Herriko Unibertsitatea.
|
|
|
|
Bi
helburu nagusi ditu gure ikerlanak: a) birformulatzaile esplikatiboak aldagai edo parametrotzat harturik eta jomugan diskurtso juridikoko bi testu mota (lege testuak eta testu akademikoak) izanik, egiaztatzea ea ba ote dagoen nolabaiteko korrelaziorik testu motaren eta birformulatzaileen erabileren artean; b) deskribatzea eta azaltzea nola eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaile esplikatiboak lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan, eta erabilerok hizkera orokorrekoekin alderatzea, bai kuantitatiboki eta bai kualitatiboki.
|
|
|
Bi helburu nagusi ditu gure ikerlanak: a) birformulatzaile esplikatiboak aldagai edo parametrotzat harturik eta jomugan diskurtso juridikoko
|
bi
testu mota (lege testuak eta testu akademikoak) izanik, egiaztatzea ea ba ote dagoen nolabaiteko korrelaziorik testu motaren eta birformulatzaileen erabileren artean; b) deskribatzea eta azaltzea nola eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaile esplikatiboak lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan, eta erabilerok hizkera orokorrekoekin alderatzea, bai kuantita... Azken batean, helburu orokorra da birformulatzaile esplikatiboen azterketaz baliatzea diskurtso juridikoa ezaugarritzeko.
|
|
|
Definizio horretan diskurtso markatzaileen
|
bi
ezaugarri bereizgarriak geratzen dira azpimarratuta (Martà Sánchez 2011: 18):
|
|
|
Hurrengo atalean azalduko denez, diskurtso markatzailetzat jo behar ditugu birformulatzaileak (alegia, hots, hau da, erran nahi baita, bestela esanda?), kategoria funtzional horren
|
bi
ezaugarri bereizgarriak dituztelako: lehenengo eta behin, prozesatze esanahia dutelako eta haien eginkizuna hartzaileari diskurtsoaren interpretazioan eta inferentzietan laguntzea delako; bigarrenik, agertzen diren perpausean funtzio sintaktikorik betetzen ez dutelako.
|
|
|
Duela
|
bi
urte, 2007ko otsailean, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa «transgenikorik gabeko eremu» izendatu zituen Jaurlaritzak, pertsona edo abereentzako elikagai izan zitezkeen landaketa transgenikoen aurka agertu zen; alegia.
|
|
|
Birformulakizuna, berebat, enuntziatu zati bat zein enuntziatu oso bat izan daiteke (eta are enuntziatu batzuk ere, laburbiltzaileen kasuan).
|
Bi
atalen artean sarri egoten da kidetasun edo paralelismo funtzionala (bereziki, birformulazio partzialetan).
|
|
|
Gehienetan agerian daude diskurtsoan birformulazioaren
|
bi
atalak (birformulakizuna eta atal birformulatzailea), baina kasu batzuetan, bereziki, birformulatzaile urruntzaileekin, isilean geratzen da birformulakizuna.
|
|
|
Egia esan, ez da beti ezinbestekoa birformulatzaileak erabiltzea birformulazioa gauzatu dadin. Birformulatzaile esplikatiboak errazago ken daitezke baldin eta
|
bi
atalen artean baliokidetasun semantikoa badago; ezin dira ezabatu, ordea, inferentzia erlazioa egonez gero. Bestelako biformulazio motak (laburbiltzea, urruntzailea, zuzenketa) adierazten dituzten birformulatzaileek, ostera, agerian egon behar dute eskuarki, osterantzean diskurtsoaren interpretazioa ez da berdina eta.
|
|
|
c) birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean berdintasunezko erlazio hierarkikoa izatea(
|
bi
enuntziatuak alderantzikagarriak badira) edo menderakuntzazkoa izatea (atal birformulatzailea bada benetan balio duena diskurtsoaren harian);
|
|
|
b.. De rectificación?: mejor dicho, mejor aún, más
|
bien
–
|
|
|
b.. Corrección?: mejor dicho, antes
|
bien
, por mejor decir, bueno 3, digo 1, en fin 2?
|
|
|
Bada, birformulazio prozesuetan
|
bi
erlazio mota bereizi izan dira (ikus, besteak beste, Gülich eta Kotschi, 1983, 1987, 1995; Bach, 2001; Garcés, 2008: 71):
|
|
|
Birformulazio parafrastikoa, funtsean, hierarkia bereko
|
bi
diskurtso atalen artean ezartzen den baliokidetza diskurtsiboan oinarritzen da: batzuetan (2) enuntziatuen arteko kidetasun edo baliokidetasun semantikoan oinarritzen da (halakoetan, birformulatzaileak lagungarri dira, baina ez ezinbestekoak); beste batzuetan (3), berriz, testuinguru diskurtsibo jakin batean eta baliokide gisa aurkezten diren enuntziatuen artean gertatzen da identitatea edo parafrasia (halakoetan ezinbestekoa da birformulatzaileen agerpena, inferentzia prozesu baten ondorioz ezartzen baita enuntziatuen arteko identitatea).
|
|
|
Hortzak ere palanka sistema baten parte dira; 3,5eko desabantaila mekanikoa dago ebakortzetan, eta 1,7koa haginetan, hau da, mastekatze lan gogorrena egiten den lekuan; haginek, bada, hortzek baino
|
bi
aldiz indartsuago estutzen dute. Ingeniaritzaren ikuspuntutik, zera da muskuluen diseinu akatsik nabarmenena:
|
|
|
ondorio subjektiboa, emaitza, dedukzioa? Halakoetan, atal birformulatzailearen hasieran paratu ohi da markatzailea eta identifikaziotik edo baliokidetzatik harantzago doa
|
bi
atalen arteko lotura: birformulazioa ez da oinarritzen parafrasian, inferentzian baizik.
|
|
|
Alde batetik, perpaus baten barruan, elementu baten eta elementu hori azaltzera edo zabaltzera datorren iruzkin baten arteko lotura semantiko pragmatikoa ezartzeko erabiltzen dira (erabileraaposatua). Beste alde batetik, testu bateko perpaus
|
biren
(edo gehiagoren) arteko lotura semantiko pragmatikoa (birformulazioa) ezartzeko erabiltzen dira (erabilera aposatu gabea).
|
|
|
Eta sarri askotan halako paralelismo funtzional bat (eta are sintaktikoa ere) egon ohi da birformulakizunaren eta birformulazioaren artean (lapidatu dute/ hots, harrika hil): paralelismo funtzional horrek, bestalde, badu zerikusia informazio egiturarekin, eskuarki birformulakizuneko mintzagai bera iruzkintzera baitator atal birformulatzailea (gure testuan, adibidez, galdera berari erantzuten diote
|
bi
enuntziatuek: Zer egin dute/ diote?).
|
|
|
Zer egin dute/ diote?). Gainera, gehienetan erlazio parafrastikoa dago
|
bi
enuntziatuen artean: hau da, nolabaiteko baliokidetza diskurtsiboa egon ohi da birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean.
|
|
|
2) Birformulatzaile esplikatiboen erabilera aposatu gabea: perpaus
|
biren arteko
lotura
|
|
|
Bestalde, ez da egoten paralelismo funtzionalik birformulakizunaren eta birformulazioaren artean eta ez da iruzkintzen mintzagai bera atal birformulatzailean. Zenbaitetan, gainera, ez da parafrastikoa
|
bi
enuntziatuen arteko erlazioa: esate baterako, birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean inferentziazko erlazioa agertzen denean.
|
|
|
96,43). Alabaina, lege testuei eta testu akademikoei dagozkien datuak bereizirik aztertuz gero, nabarmen geratzen da agerpen maiztasunak oso desberdinak direla
|
bi
azpicorpusetan: –
|
|
|
hau da (etena
|
bietan
)
|
|
|
|
bi
hitzetan (esanda)?
|