|
2000
|
|
|
Maitasunezko
|
bi
eleberri hauetan ikusi ahal izan dugun modura, iragan zoriontsuari begiratzen diote pertsonaiek ilusio txikien bila. Baina, azkenean harremana aurrera eramateko ahaleginak hutsalak izango dira, eta bakoitzak bere bideari ekingo dio.
|
|
|
Honako
|
bi
eleberri hauetan fikziozko pertsonaia batek bere bizitza kontatuko digu, ohiko autobiografiaren bideak jarraituz.
|
|
|
Kronika liburu hauekin batera, bere joerari jarraiki bidaiak hizpide dituzten eleberriak ere idatzi ditu. Beraz, bidaia aitzakiatzat erabiliz eraiki dituen bere
|
bi
eleberriak izango ditugu mintzagai bere eleberrigintzaz aritzean.
|
|
|
Bidaia ardaztzat duten
|
bi
eleberri plazaratu zituen Arretxek 90eko hamarkadan: Urrezko triangelua (1995) eta Oroituz (1998).
|
|
|
Urrezko triangelua (1995) eta Oroituz (1998). Hortaz,
|
bi
eleberri hauetan kronotopo zehaztua darabil, batik bat lekuaren zehaztasunari garrantzia ematen badio ere.
|
|
|
lehenengo eleberrian narratzaile orojakile batek aurkezten dizkigu istorio honen nondik norakoak, narratzaile estradiegetikoak; bigarrenean, berriz, Isidrok, protagonistak berak kontatzen digu istorioa, hots, narratzaile autodiegetikoak.
|
Bi
eleberrietan, bestalde, kanpo fokalizazioa darabil gertaeren berri emateko. Izan ere, pertsonaia lauak baitira sortzen dituenak:
|
|
|
|
Bi
eleberri hauetan denbora kronologikoki antolaturik badago ere, zenbaitetan iraganerako salto batzuk ikus daitezke. Haatik, hari nagusiaren jarraikortasuna da nabarmenena.
|
|
|
Estiloari gagozkiola, eleberri arina sortu duela aipatu behar da.
|
Bi
eleberrietan, estilo erraz eta biziaren aldeko apostua egin du. Bigarren eleberriaren argitarapena zela-eta egin zioten elkarrizketa batean honela hitz egin zuen bere estiloari buruz:
|
|
|
Lasartearrak
|
bi
eleberri argitaratu ditu 90eko hamarkadan: Beluna Jazz (1996) eta Pasaia Blues (1999).
|
|
|
Beluna Jazz (1996) eta Pasaia Blues (1999).
|
Bi
eleberri hauetan antolaketa eta idaztankera bertsua darabil. Izan ere, bi eleberriak jazz eta blues musikaren erritmoak gogoan izanik sortu dira; eta jazz musikaren sorreran blues musikak garrantzi handia izan zuenez, bi eleberrien arteko antzekotasunak ugariak dira.
|
|
|
Bi eleberri hauetan antolaketa eta idaztankera bertsua darabil. Izan ere,
|
bi
eleberriak jazz eta blues musikaren erritmoak gogoan izanik sortu dira; eta jazz musikaren sorreran blues musikak garrantzi handia izan zuenez, bi eleberrien arteko antzekotasunak ugariak dira.
|
|
|
Bi eleberri hauetan antolaketa eta idaztankera bertsua darabil. Izan ere, bi eleberriak jazz eta blues musikaren erritmoak gogoan izanik sortu dira; eta jazz musikaren sorreran blues musikak garrantzi handia izan zuenez,
|
bi
eleberrien arteko antzekotasunak ugariak dira.
|
|
|
Argumentuari dagokionez,
|
bi
eleberrietan plano bikoitza aurkezten zaigu. Beluna Jazz eleberrian, batetik, Bob Ieregi saxojole ospetsuaren bizipenak kontatzen zaizkigu; eta bestetik, eroetxe bateko giroa du hizpide.
|
|
|
Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du. Dena den, beheraxeago
|
bi
eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere izango ditugu hizpide.
|
|
|
Orain arte,
|
bi
eleberri hauen arteko antzekotasunaz mintzatu gara. Hala ere, Canok elkarrizketa batean aipatu zuen bezala bi eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere ugariak dira:
|
|
|
Orain arte, bi eleberri hauen arteko antzekotasunaz mintzatu gara. Hala ere, Canok elkarrizketa batean aipatu zuen bezala
|
bi
eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere ugariak dira: batez ere, eleberri bakoitzean sorturiko giro eta mundu txiki hori batetik bestera zeharo aldatu egiten delako.
|
|
|
90eko hamarkadan
|
bi
eleberri argitaratu ditu Karlos Gorrindok: Ni naizen hori (1992) eta Amaren begietan (1995).
|
|
|
Ni naizen hori (1992) eta Amaren begietan (1995).
|
Bi
eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
Bi eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik,
|
bi
eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
|
Bi
eleberri hauek trilogia baten lehen bi aleak omen dira.
|
|
|
Elhuyarreko presidentea den Iñaki Irazabalbeitiak
|
bi
eleberri kaleratu ditu hamarkada honetan: Arrotza paradisuan (1991) eta Uda guztiak ez dituk berdinak, Isi (1995).
|
|
|
Arrotza paradisuan (1991) eta Uda guztiak ez dituk berdinak, Isi (1995). Donostiar honek bere
|
bi
eleberrietan zientzia fikzioa jorratu du. Bere lehen eleberrian espazioko piraten ondorioz lurreratu behar izan duen espazioko merkatari baten istorioa kontatzen digu:
|
|
|
Joerei bagagozkio, era anitzetako errealismoa gailentzen dela aipatu beharra dago (bai errealismo historikoa, bai gaur egungoa) bestelako estiloak ahantzi behar ez badira ere. Are gehiago, Harkaitz Canoren eleberrigintzan esaterako,
|
bi
eleberrietan eleberri lirikoa edo poematikoa jorratzen badu ere, bere bigarren eleberrian errealismoaren eragina nabari da. Hortaz, honek nagusia den korrontearen eraginaren berri ematen digu.
|
|
2002
|
|
|
Ikusmolde poetiko horretan sartzen dira donostiar idazlearen lehen
|
bi
eleberriak. Haietako lehenak, Egunero hasten delako (1969), txandakatuz doazen bi plano narratibo independentetan kontatzen ditu abortatu nahian dabilen ikasle gazte baten (Gisèle Sergier) istorioa eta tren geltoki batean eta telefono zentralita batean pertsonaia bitxi baten eta bat edo bi solaskide anonimoren artean gertatzen den elkarrizketa.
|
|
|
Euskal eleberrigintzara itzulita, narrazio teknika modernoak bere egin arren istorioak kontatzen zituen eleberrigintzari eman zion bide aldi esperimentalak. 1979an argitara eman ziren
|
bi
eleberri ditugu esaten ari garenaren adibide bikainak. Batetik, J. A. Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa; A. Urretabizkaiaren Zergatik, Panpox, bestetik.
|
|
|
Batetik, J. A. Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa; A. Urretabizkaiaren Zergatik, Panpox, bestetik. Ondoren adieraziko dugunez,
|
bi
eleberriak dira aipagarriak konta teknika modernoen erabileragatik, baina horretaz gain, bietan istorio bat kontatzen zaigu, dela bazkalondo batean oroitzen diren bizitza pasarteek osatzen dutena, dela ama abandonatu baten egunerokotasun hitsa iradokitzen diguna. Orduz geroztik, euskal eleberriaren ibilbidea izugarri aberastuz joan da, tipologia askotarikoen eskaintza ugaritu delarik.
|
|
|
Asko dira barrurantz begiratu duten idazle eta eleberriak, baina obra eta autore adierazgarrienak aipatzen saiatuko gara hemen: Joxe Austin Arrieta (1949) eta bere
|
bi
eleberriak, Abuztuaren 15eko bazkalondoa (1979) [itz.: La sobremesa del 15 de agosto.
|
|
|
Muñoz Molina, A.: 1997), Saizarbitoriak ere honako hau oroitaraziko digu Bihotz
|
bi
eleberrian: oroitzea beti dela imajinatzea, edo Faulknerren hitzez esateko, desira eta oroimena nahastuz, mixing memory and desire, sortzen dela literatura.
|
|
|
Erreferente literario eta tematiko berak agertzen dira Zabalaren lehen
|
bi
eleberrietan ere. Zigarrokin ziztrin baten azken keak (Elkar, 1985) eleberri epistolar nahiko originala da, eta bertan Iverst irudizko herri bateko biztanle batek gutunak igortzen dizkio Marc Outryve izeneko ezezagun bati.
|
|
|
2000: 41), antolaketa eta idaztankera bertsua darabil H. Canok bere
|
bi
eleberrietan: Beluna Jazz (1996) eta Pasaia blues (1998).
|
|
|
Jaioterri maiteak Ameriketako emigrazioaz dihardu, era oso idealizatu batean bada ere, eta amaiera zoriontsua du honek ere.
|
Bi
eleberriek badituzte zenbait ezaugarri formal komun, hala nola ekintzen errepika eta nobelen interes puntuak txandakatzea, eta antzekotasun estilistikoak ere badituzte, esaterako pertsonaien elkarrizketen tipismoa, neologismoen eskasia eta esaldi laburrak erabiltzea (ik. Kortazar, J.:
|
|
|
Bigarren eleberria, Donostia (1931), hau ere saritua, eleberri historikoa da orobat, eta mende amaierako Donostia deskribatzen du, baina deskribapenak ez du inondik ere narbarmentzen gizakiari eta mundu modernoaren balioei dagokien historizitatea. Urte batzuk geroago, Anabitartek beste
|
bi
eleberri argitaratu zituen: Poli (1958), umezurtz bihurri baten bizitzaren deskribapena, eta Aprika ko basamortuan (1961), zeinean autoreak 1954an Sahara basamortuan zehar egindako bidaia deskribatzen baitu.
|
|
|
Bihotza golkoan (1990) ere ipuin liburu aipagarria da. Ibilbide hau osatzen dute Ugaldek euskaraz argitaratutako
|
bi
eleberrik: Itzulera baten istorioa (1989) [itz.:
|
|
2006
|
|
|
Urte biribila izan da aurtengoa, heriotzaren 50 urteurrena, eta urte biribil guztiek bezala, zalantza uzten digute gure gizon edo emakume handiez zifra biribiletan baizik ez gogoratzea ona ote den, baina, hasieran ibili ziren gorabehera itsusiengatik ere, garbi dagoena da aurten portatu zaizkiola don Piori bere herriko erakunde ofizial gehienak (Nafarroakoak aparte utzita, beti bezala). Gaur gero,
|
bi
eleberri gehiago egongo dira euskaratuta Zalakain abenturazalea eta Jakintzaren arbola\ Eusko Jaurlaritzaren egitasmo bati esker, eta Donostiako Udalak idazleari buruzko jardunaldiak antolatu eta liburutxo bat egin dio, euskaraz hau ere, argitaletxe batekin elkar hartuta. Gainera, bereziki da eskertzekoa liburutxoaren kontua, izan ere Donostiari buruz idatzi zituenak jaso baitituzte bertan, eta ez da batere ohikoa, Barojak Gipuzkoako hiriburuari buruz idatzi zituenak garraztasun handikoak direla kontuan hartuta.
|
|
2007
|
|
|
leku gehienetan, urbanizatu eta industrializatuenetan ere, arrantza munduak iragan mitiko eta mitifikatua suposatzen du, herri horiei nortasuna eta historia eman dien jarduna; eta horrek lotura dauka beste fenomeno batekin: euskal abertzaletasunak —indar politiko hegemonikoa espazio horretan— bere imajinarioa eraikitzean garrantzi handia eman die baserriari eta kaiari, garoari eta kresalari (euskal nazionalismo literario bukolikoak sortutako
|
bi
eleberrien izenak erabiltzearren) tradizioaren ofizioei azken finean (Martinez Gorriaran eta Agirre 1995).
|
|
2008
|
|
|
Bigarrenean, berriz, ipuin liburuak eta azken urteetako zenbait idatzi: testu autobiografikoak, azken urteetan idatzitako bi ipuin eta amaitu gabe utzi zituen
|
bi
eleberri.
|
|
2009
|
|
|
Gabilondok ere Gizona bere bakardadean, Saizarbitoriaren Hamaika pauso rekin batera, mugarritzat hartzen du ETAren jardunaren inguruko pertzepzio aldaketa ulertzeko: "
|
Bi
eleberriok lehen saio bat osatzen dute ETAri buruz historikoki idazteko, zuzenean babestu gabe edota zeharka marjinatu gabe". Horien aurreko kasu bat, Ehun metro, aintzat hartzen du, baina Bordaren eta Iriondoren interpretazio antzekoa egiten du hemen ere:
|
|
|
bost nobelako proiektua, beste egitasmo handi asko bezala, Auschwitz-eko labeetan erre zen 1942an. Etxera bila etorri zitzaizkion egunean
|
bi
eleberri zeuzkan bukatuta Nemirovskyk, eta hirugarrenaren eskema.
|
|
|
Eta oraino baditut lotan. Mementoan,
|
bi
eleberri euskaraz, bi bilduma frantsesera itzuliak, batzuk Jon Miranderenak eta besteak nireak. Ari naiz baita nire bigarren gaztelaniazko liburua idazten ere herri sinesteaz.
|
|
|
Drogak harrapatutako 80ko belunaldiaren eta haien gurasoen argazkia atera du Jantzi beltz
|
bi
eleberri ilunean
|
|
|
39 urterekin zendu zen.
|
Bi
eleberri eta zenbait istorio bilduma besterik ez zituen idatzi: –Erronka handia izan da idazle hau itzultzea.
|
|
|
Handik sei hilabetera, Judutarren lehenengo Estatutuak bere eleberri laburrak izengoitiz argitaratzera behartuko du. Garai hartan amaitu zituen
|
bi
eleberrietan eta amaitu gabe utzitakoan, desagertu egiten dira pertsonaia judutarrak: karikaturak gustuko zituen garaian, modaz pasea zen zorroztasuna.
|
|
|
Elkartzeko aski errazak baitira.
|
Bi
eleberri zoragarri: Irati Jimenezen Nora ez dakizun hori eta Mikel Peruarenaren Ez obeditu inori.
|
|
2010
|
|
|
Asa Larsson idazle suediarrak jaso zuen pasa den astelehenean, ekainaren 7an, aurtengo azokako Zilarrezko Idazluma Saria. Orain arte
|
bi
eleberri bakarrik kaleratu ditu (La aurora boreal eta Sangre derramada), eta eleberri beltza gustuko dutenen artean idazle kuttunenetako bat da dagoeneko.
|
|
|
Katu Kalek norabide bakarra du, atzera bueltarik gabekoa. ...io taldeari, eta traidoreak garbitzeko Hamar dago.Fantasiaren bidez gizakiok sentitzen dugun beldurra, atsekabea eta ziurtasun falta adierazi nahi digu Irati Jimenezek, Iraitz Inziarteren ilkustrazioak lagun dituela." Kondesa esku guria" eta" Gilzturrun harriak", Nafarroako Cenlit argitaletxeak nazioarteko obra ezagunak euskaratzeko egitasmo berri honetan, idazle italiarraren
|
bi
eleberri atsegin ditugu hauek. Ironiaz beteriko oso tonu goxoan pertsonaien kezkak, bizitzaren zailtasunei aurre egiteko moduaz ari da bietan.Lehendabizikoan, garai batean aberatsa izan zen familia baten bilakaera ikusiko dugu hiru alaben egunerokoan, garai haietan berea zen, baina gaur egun partitu behar izan duten jauregi batean kokaturik. Maitasuna eta maitasun eza, ilusio eta etsipena, edertasun premia, suizidioa...
|
|
|
Diruak, legeak edo armek hitz egiten zutelako, 1190 egia isildu beharrik ez zela esaten zuen. Ipuin eta entseguekin1191 batera
|
bi
eleberri idatzi zituen eragin politiko handia izango zutenak: Animal Farm sistema sobietikoaren satira famatua, eta 1984, etorkizuneko sistema totalitarioaren anti utopia.1192
|
|
|
Kabilierazko autore berrien artean, ez da ahaztuko hil berri den Rachid Aliche. 1953an jaio zen, eta
|
bi
eleberri utzi ditu: Asfel (1981) eta Fajfa (1986).
|
|
|
Lehen eleberri zapuztu hura euskal egoera politikoa usteltze fase aurreratuan sartua zelarik idazten hasi zen, Gizona bere bakardadean eta Hamaika pauso irakurri ostean.
|
Bi
eleberri hauetan ETArekiko deslilura bizi zuten pertsonaiak ziren protagonista, ulertu zuenez, eta antzeko nobela eratzen saiatu zen, presaka, anakronizitatearen mamuari behingoz izkin egiteko asmoz. Laster taxutu zuen intrigatxo interesgarri samarra.
|
|
2011
|
|
|
Milioitik gora ale, hogeita hamarretik gora hizkuntzatan (Joxan Elosegik, egoki oso, gurean). Paraliteraturarekin amaitzeko, esan dezagun, bestelako idazle euskal herritarrekin alderatuta zortea edo izan duela, beste
|
bi
eleberri ere badituela euskaraz, Tom hil da eta Herria. Detailea ahaztu gabe:
|
|
|
Gotzon Garate zenaren ustez, Joañixio eleberriak euskal errealismoari atea ireki zion; ez beste literatura handi batzuetan bezala errealismo burgesari, heroi burgesaren abenturak deskribatzen dituenari, baizik eta herritar xume eta ez hain xumeen bizitza errealista kontatzeari. J. M. Iturralderen aburuz, berriz, J. A. Irazustaren
|
bi
eleberriak elkarren osagarri dira, sinbolistak dira: pertsonaia nagusiak eta haien jokaerak autorearen beraren egoeraren eta une hartan Euskadi sufritzen ari zen kalbarioaren sinbolo.
|
|
2012
|
|
|
Alberdania. Josu Penades (Bermeo, 1962) gaur artean
|
bi
eleberri argitaratua bazen ere, Etxea (2006, Alberdania) eta Jantzi beltz bi (2009, Alberdania), ez nuen ezagutzen. Nire kalterako saiakera eta haur zein gazte literatura landu izan dituen egilearen ez ezagutza.
|
|
|
Los Mercenarios 2 filmeko soldaduek Manolete filmaren estreinaldiari aurre egiten saiatuko dira, baina
|
bi
eleberriren adaptazioak ere helduko dira zinema aretoetara: Headhunters thriller norvegiarra eta Bonsai drama latinoa.
|
|
|
eta Alice Walkerren eskutik garatutako atal epistolar, txukuna?: . Eleberri honetan
|
bi
eleberri daude, Etxe desolatua eta Kolore purpura?. Nire ikasketa aldiarekin lotutako erreferentzia zientifiko, esanguratsuak?:
|
|
2013
|
|
|
Euskara Batuaren bigarren jaiotzan –2010ean argitaratu zuen saiakera– erabili nituen kriterioen arabera idatzi dut. Hizkuntzak konplexutasun apur bat ere badu, baina ez aurreneko
|
bi
eleberrietan beste.
|
|
|
Hain zuzen ere, Joxe eta Salbador Zapirainen testigantzak jasotzen dituztenak. Alegia, diktadurako errepresio gordineko lehenengo urte beltzetan bi semeren hilketa salatzeko aitak osatu zituen bertso hunkigarriak, eta anaien fusilamendua ezagutarazteko Salbadorrek idatzitako
|
bi
eleberriak. Nire ustean bertso eta idazlan horiek oso egoki deskriba tzen dituzte Espainiako gerra zibilak baserri, etxe eta herri askotara eraman zituen oinaze, tristura eta bizipen traumatikoak.
|
|
|
Telekomunikazioetako Ingeniaritza ikasi zuen Bilbon eta gaur egun Londresen bizi da, BBCn lanean. Zenbait ipuin sarituz eta Orgasmus lan kolektiboaz gain,
|
bi
eleberri kaleratu ditu: Bi hitz (Alberdania, 2008) eta Txrtel bat (des) herrira (Elkar, 2013).
|
|
|
dugula, etaen, aldiz, geroago ikusiko dugun moduan, argi eta garbi eleberri barruko narratarioari edo hartzaileari zuzentzen zaiola kontalaria. Hortaz, espazio pribatutik publikorako jauzia nabarmena da
|
bi
eleberri horien artean (Retolaza, 2007: 233).
|
|
|
Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa modu mistiko edo ezustekoan proposatzera dator Urretabizkaia. Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste
|
bi
eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan.
|
|
|
Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste bi eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen
|
bi
eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan. Lehenak, amatasuna bizitzako etapa modura aurkeztu digu, eta bigarrenak, emakumearen jardun politikoa eta amatasuna bateraezinak direla sinetsarazten digu.
|
|
|
Maitasuna ere oso modu diferentean ikusten da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina
|
bi
eleberrietan oso modu diferentean ikusi da abandonu hori. Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak.
|
|
|
Aztertu ditugun lehen
|
bi
eleberrietan amatasun hegemonikoez mintzatu gara, hau da, gizarteak markaturiko normaz, mugaz eta horien aurrean amek egin beharrekoaz, nahiz eta bietan ere agentzialitateaz mintzo. Baina, aldi berean, amatasunaren alde ezkorrak begi bistan jarri ditugu, Beauvoirrek edota Firestonek aipatu zituzten moduan.
|
|
|
Gustave Flaubert-en Madame Bovary (1857) eta Leon Tolstoiren Ana Karenina (1877). Emakumeak eraikitzen dituzte pertsonaia nagusi
|
bi
eleberriotan kontatutako istorioek. Beste ezaugarririk ere partekatzen dute:
|
|
|
Beraz, 50 urteen amaieran mamitutako
|
bi
eleberriek nolabaiteko gaitzespena jaso zuten. Miranderenak Erkiagarenak baino askoz nabarmenagoa, noski.
|
|
|
Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu gertatu da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri hauetan. Hamarkada hauetan literatur pertsonaiaren garapenean aldatzen doana bere genero identitatea da, izan ere, lehen eleberrietan bisexual gisa aurkezten da eta azkeneko
|
bi
eleberrietan lesbiana bezala. Are gehiago, Jalgi Hadi plazara eleberriaz eta izenburu esanguratsuaz baliatzen da Itxaro Borda Amaia Ezpeldoi lesbiana dela argitzeko.
|
|
|
Lehen eleberrian (Bakean utzi arte) Jim mutil laguna une oro du buruan, baina begirada Joana bilatzen hasten da. Beraz, lehen eleberrian Ezpeldoi bisexual gisa aurkezten zaigu, beste hurrengo
|
bi
eleberrietan (Bizi nizano munduan eta Amodiozko pena baño), bere begiradak emakumeen gorputzak bilatzen eta desiratzen ditu. Desiraren eremuetara eramaten da begirada lesbiarra.
|
|
|
Lehen nobela hauetan begirada lesbiarra han eta hemen topatzen da, baina ez dago identitate lesbiarrari buruzko hausnarketarik. Azken
|
bi
eleberrietan (Jalgi hadi plazara eta Boga Bogan), ordea, Amaia Ezpeldoik bere lesbiana identitatea plazaratzen du. Identitatea aldarrikatzen du eta kokapen politiko eta soziala bilatu (Retolaza, 2010, 127).
|
|
2014
|
|
|
Zenbait ipuin liburu eman ditu argitara: Gezurrak, gezurrak, gezurrak (Erein, 2000), Traizioak (Erein, 2001), La isla de los antropólogos y otros relatos (Lengua de Trapo, 2002), Itzalak (Erein, 2004), Etorkizuna (Alberdania, 2005, Euskadi Literatur Saria), Ipuinak Antologia bat (Erein, 2010) eta Biodiskografiak (Erein, 2011), Idazten ari dela idazten duen idazlea (Elkar, 2012)
|
Bi
eleberriren egile ere bada: Si Sabino viviría (Lengua de Trapo, 2005) eta Euskaldun guztion aberria (Alberdania, 2008); Azken garaipena komikiaren gidoiarena (Ikastolen Elkartea, 2011, Julen Ribasen marrazkiekin; Euskadi Saria haur eta gazte literatura arloan); eta euskal literaturaren inguruko hiru saiorena, Obabatiko tranbia (Alberdania, 2002), Animalia disekatuak (Utriusque Vasconiae, 2005) eta Ese idioma raro y poderoso (Lengua de Trapo, 2012; Euskadi Saria gaztelaniazko saiakeran).
|
|
|
Hizkuntza dela-eta batzuek nekez uler dezakete zein txiroa zen gure literatura profanoa eta zein zaila zen liburuak lortzea. ibi ñagabeitiaren bitartez nenbilen. Bai, bai olerki eredua Basarri izan nuen eta prosa ereduan gaur baztertuak diren Juan Anto nio irazustaren()
|
bi
eleberriak eta Jose Eizagirreren eleberria(); beraz orduko idazle askoren gipuzkera osotuarekin saiatu ginen.
|
|
2015
|
|
|
Idazlea da. Espetxean zegoela,
|
bi
eleberri (Izaina, 1990; Adiotse, 1992), bi kronika (Gatibu sortu nintzen, 2000; Errotarria, 2006), eta saiakera bat (Ez dago etxean, 2010) argitaratu zituen.
|
|
|
Orain arte bi ipuin liburu idatzi ditu: Hamabost zauri (2004), Zu bezain ahul (2007), eta beste
|
bi
eleberri: Amaren eskuak (2006), Musika airean (2009) eta Ez naiz ni (2012) Hainbat sari irabazi ditu, bere liburuak beste hizkuntza batzuetara itzuli izan dira, eta baita film eta antzerki lanen oinarri bihurtu ere.
|
|
|
Galderen txandan, atzealdetik, itxura lizuneko morroi batek aipatu zuen bazela Bihotz
|
bi
eleberria kasetetan argitaratzeko asmoa, Xabier Arzalluzek irakurria: –Nire emazteak Flora zuen izena.
|
|
|
Beste
|
bi
eleberriren pasarteak landuko dituzu orain; hauetan, ordea, Garoako emakumeekin zerikusi
|
|
|
digute aipatu berri ditugun
|
bi
eleberriei buruz: batak, eleberria argitaratu zen garaiko gizartean
|
|
|
zeraman lehergailua zartatuta hildako alabaren amaren gutun formako gogoeta.
|
Bi
eleberriotan, baina, gurasoak ez dira ideologiaren transmisio lana egiten dutenak (aitarik ez dute ezagutzen seme alaba horiek eta ez dira haren ideologiaren oinordeko), eta gatazka politikotik at kokatzen dute beren burua; aitzitik, semearen eta alabaren heriotzak haien militantzia jartzen die agerian, eta baita beren seme alaba hilekiko distantzia areagotu ere, haien erabakiak ulertzen ez dituz... Nobela horietan seme eta alabaren engaiamendua ez da familiako herentziaren ondorio, ezpada ‘giro’ eta ‘kultura’ baten emaitza.
|
|
|
Edo era herrikoiagoan esanda, intelektual horiek beren buruaz eta beren trauma pertsonalez hitz egiten amaitu dute amaiera tristea eta ez oso deitoragarria. Garcia Marquezen
|
bi
eleberriren izenburuak mailegatuz eta nahasiz, esango nuke intelektual guzti horiek honela amaitu dutela: " intelektualak ez du nork idatziko dion, bere labirintoan baitago".
|
|
|
Txillardegiren aurreneko
|
bi
eleberrietako gogoeta etiko metafisiko barnekoi bezain ugarien aldean, Saizarbitoriak kontagaia kamera inpertsonal batez deskribatzen duela dirudi. Iñaki Aldekoak, Mendebaldea eta narraziogintza saiakeran, aldaketa hori R.M. Albéresen esaldi honi lotu dio:
|
|
|
Argiki, ez da Glattauerren
|
bi
eleberritako teasing miserablearen mailako harreman bat, aldizkako manipulazioaren labirintoetan galgarri, izakien aroaren araberako tirrien menpe, sorpresa izpirik gabeko amaiera gezakoa. Oraino konplexuagoa da.
|
|
2016
|
|
|
Goiz batean, autoa hartu eta Lugora joan nintzen. Interesatzen zitzaizkidan
|
bi
eleberri eta neuretzako zenbait gauza erosi nahi nituen. Ez dago urruti hiria; hirurogei bat kilometrora.
|
|
|
2 Honako testu hauek ez dute loturarik pertsonaien karakterizazioarekin, baina informazioa ematen digute aipatu berri ditugun
|
bi
eleberriei buruz: batak, eleberria argitaratu zen garaiko gizartean testuinguratzen du, baita idazlearen asmoak aipatu ere; besteak, irakurlearen gogoeta azaltzen du.
|
|
|
Beste
|
bi
eleberriren pasarteak landuko dituzu orain; hauetan, ordea, Garoako emakumeekin zerikusi gutxi duten bi emakumeren istorioa kontatzen zaigu.
|
|
2017
|
|
|
Itun bat hitzartu genuen hiru emakumeok zurekin, baina itun hori hautsi egin duzue.
|
Bion artean
eleberri original bat idatz genezakeen. Bidali didazun zirriborroa gustatu zait eta nik trama horretan leku bat aurki nezakeela uste nuen, baina dena hondatu duzue kolpetik?, jarraitu zuen.
|
|
|
" 18:30ean egingo dugu liburu zozketa mailegu zerbitzua erabili duten bazkideen artean". Haurren taldean euskarazko liburu bat eta DVD bat zozketatuko ditu, eta helduen taldean
|
bi
eleberri, bata euskaraz eta bestea gazteleraz.
|
|
|
|
Bi
eleberrietako protagonistak Kantabriako paisaiak eta Valentina Redondo tenientearen taldea dira. Hainbat hilabete igaro dira Suances, Kantabriako kostaldeko herri txikia, bertako biztanleak aztoratu zituen zenbait hilketaren lekuko izan zenetik.
|
|
|
Felix Urabayen Baztandarraren
|
bi
eleberri
|
|
|
|
Bi
eleberriak joan den mende hastapenekoak balinbadira ere, atseginez irakurtzen dira gaur oraindik, Baztanen eta Ultzaman barna bereziki gogotik bagabiltzala.
|
|
2018
|
|
|
Literatur Nobel sariaren epaimahaiak komunikabideetara igorritako oharraren arabera, Mo Yanek" herri istorioak, historia eta garaikidetasuna errealismo magikoarekin" trebeki uztartu izana goraipatu zuen, eta gaur egun Txinako idazlerik garrantzitsuena dela gaineratu. Egiazki, obra oparoa du egileak haren azken lanetako bat, Shïngs píláo (Bizitzak eta heriotzak nekatu egin naute, 2006) 42 egunean idatzi zuen, baina Mendebaldean, zinemara egokitu dizkioten
|
bi
eleberrirengatik da batik bat ezagun, biak ala biak Zhang Yimouk zuzenduak: Hong gaoliang jiazu (Basarto gorriaren klana, 1986) eta Shifu, yuelaiyue yuomo (Shifu, edozer egingo zenuke barre egitearren, 1999); azken hori euskaratzeko beka jasoko du aurten Jokin Zaitegi sariketaren irabazleak.
|
|
|
Gezurrak, gezurrak, gezurrak (2000), La isla de los antropólogos (2002), Itzalak (2004), Etorkizuna (2005, Euskadi Literatura Saria), Ipuinak Antologia bat (2010), Biodiskografiak (2011), Idazten ari dela idazten duen idazlea (2012) eta Inon ez, inoiz ez (2014).
|
Bi
eleberriren egile ere bada: Si Sabino viviría (2005) eta Euskaldun guztion aberria (2008); Azken garaipena komikiaren gidoiarena (2011, Julen Ribasen marrazkiekin; HGLko Euskadi Saria); eta zenbait saiakerarena, tartean Ese idioma raro y poderoso (2012; Euskadi Saria Saiakeran) eta (Euskal) Literaturaren alde (eta kontra) (2016).
|
|
|
Karga psikologiko handiko lanak dira, zeinetan barne munduaren txokoak ikusten ditugun, nabaria da hori etxeak kokagune gisa hartzen duen zentraltasunean?. Literaturaren eta sorkuntzaren inguruko gogoeta etengabea da
|
bi
eleberrietan; besteen testu nahiz ideiek bizitza berria hartzen dute Lertxundiren nobeletan, trama aberastuz, modu orekatuagoan Horma n?. Azkenik, forma narratiboan ere bada paralelismorik:
|
|
|
1.TXOMIN AGIRRE (Ondarroa, 1864 Zumaia, 1920) Euskal idazle eta apaiza, bereziki ezaguna
|
bi
eleberrirengatik: Kresala (1905) eta Garoa (1912).
|
|
|
Denak ere bi iritzirekin datoz bat: tramari dagokionez, aurreko
|
bi
eleberrietatik aldendu egiten dela, eta idazle bezala antzematen dela eboluzioa.Zer esango zenioke eleberrien kontsumitzaile horri; oraindik ezagutzen ez zaituenari. Esango nieke tramekin gozatu egingo dutela nire eleberriak irakurtzen badituzte. Nahiz eta maitasuna oinarri izan, asko daukate suspensetik eta intrigatik.
|
|
|
182) ikerketaren arabera, euskal liburuetan aurkituriko zentsura, batez ere, politikoa da(% 80), zentsura moralarekin edota erlijiosoarekin alderatuz gero, adibidez. Hori bera erakusten dute aurrez aipatu ditugun
|
bi
eleberriren kasuek, a priori moralaren aldetik Erregimenarentzat gaitzesgarriak izan zitezkeen gaiak jorratu arren, arazorik gabe pasatu baitzuten Zentsura Instituzionala. Bestelako kasua da, ordea, Saizarbitoriaren 100 metro nobelarena.
|
|
|
|
Bi
eleberri kaxkar.
|
|
2019
|
|
|
Euskaldun identitatearen eta maitasunaren gatazkaren simetria Eugenia madrildarraren" ¿ Qué os pasa a los vascos?" (48) galderen oihartzun gaiztoan entzuten da. Hona beraz,
|
bi
eleberrietan modu narratibo aski ezberdinean trataturiko emakume eta gizonezkoen arteko harreman zailen gai nuklearren garapena: gizon neurotikoak ez du maitatzerik, afektuak komunikatzeko ezgaitasun nabaria du, eta alferrik galtzen ditu zoriontsu izateko aukerak.
|
|
|
Lili eta
|
biok
eleberriko traman hiru pertsonaia femenino nagusik protagonista den Faustinorekin duten harremana da bereziki adierazgarria. Pertsonaia nagusia Faustino Iturbe izeneko idazlea da eta gaixorik dago.
|
|
|
Hala, Martutene, emakumearen kontzientzia eta aurreratze feministaren kronika gisa irakurri behar genukeela diosku, kontalaria behar bezala adieraztera iritsi ez bada ere: " Martutene
|
bi
eleberri dira: Saizarbitoriaren eleberri presentea eta Juliaren eleberri absentea Bestearen eleberria, beste eleberria, eleberri Bestea" (157).
|
|
|
Azpimarragarria da, gainera, Bi Bihotz nahiz Bihotz
|
bi
eleberrietan emazteen harremanaz gain, Bioleta izeneko bi amorante daudela, baina Bioleta ezberdin bi dira. Lehengoak erakarmen sexual handia du eta jostalaria, probokatzailea da, kuriositatea du gehiago, grina edo maitasuna baino.
|
|
|
Hilobi bat eleberrian ere bai, lehenengoan emaztea eta bigarrenean gizona izanik tratu txar psikologikoa jasaten duena. Florak
|
bi
eleberrietan hilda amaitzen du: batean, gizonak hiltzen du zeloak direla eta; bestean, gizartearen aurreiritziek.
|
|
|
Laburbilduz, eta
|
bi
eleberrien arteko konparazioa egin ondoren, zenbait alderdi azpimarragarritan bi narrazioen arteko kidetasunak ugari direla ondoriozta daiteke. Kontuan hartu behar da bi eleberrien amaieran bi protagonistak" onik" ateratzen direla beren emazteen heriotza modu batera edo bestera probokatu ondoren, beste bati egotzi baitiote errua eta erantzukizuna.
|
|
|
Laburbilduz, eta bi eleberrien arteko konparazioa egin ondoren, zenbait alderdi azpimarragarritan bi narrazioen arteko kidetasunak ugari direla ondoriozta daiteke. Kontuan hartu behar da
|
bi
eleberrien amaieran bi protagonistak" onik" ateratzen direla beren emazteen heriotza modu batera edo bestera probokatu ondoren, beste bati egotzi baitiote errua eta erantzukizuna. Tratu txarren emailea lehenengoan senarra eta bigarrengoan andrea badira ere, bi gudetan emaztea atera da galtzaile.
|
|
|
Guda Zibilaren memoriak nahiz bikote harremanen" gudutasunak" garrantzia handia dute eleberriko maila sinbolikoan. Euskal nortasuna edo identitatea nekez bana daiteke XX. mendeko gertaera historiko garrantzitsu biren itzaletik, Amaia Gabantxok (Martutenez ziharduelarik) adierazi duen moduan, egileak maiztutako maitasun harremanez bezainbeste baitihardu euskal identitatearen eraikuntzan gertaera historikoek izaniko eraginaz49
|
Bi
eleberriek partekatu egiten dute asmo bera: iraganeko gertaerek (Guda Zibilak eta ETAren aktibitateak) euskal identitatea zer nola markatu duen ikertzeko asmoa, bai eta galtzaileen ohoretik nahiz indarkeria bidegabearen erru sentimendu astunetik askatzeko premia.
|