|
2008
|
|
|
– azkenik, guztiz ihartua dago izate, beraz, kristau izate> ez genuke elkar te sintetikotzat hartuko, baizik
|
bi
izenez osaturiko gainerako izen elkartuak bezala.
|
|
2017
|
|
|
Beste bat tantalo. Eta biak elkarrekin ageri dira naturan, normalean,
|
bien
izenaz osaturiko mineral batean: koltan.
|
|
|
–Elkartua (mugatzailea [sare]+ mugakizuna [ohe]),
|
bi
izenez osatua, den aldetik zehaztasun handiko terminoa dugu saroi. Zati garrantzitsuena, izen sintagamaren elementu nagusia (mugakizuna) ohe da eta mugakizuna bereizten duen osagaia, izen sintagamaren elementu nagusia mugatzen duena (mugatzailea), berriz, sare.
|
|
2021
|
|
|
152) ere adjektibo elkartu exozentrikotzat hartu dituzte txoriburu edo hitzontzi.
|
Bi
izenez osatuak egon arren, hortik sortzen den elkartua adjektibo kategoriakoa izatea da, hain zuzen ere, izaera exozentrikoaren frogatzat hartzen dena.
|
|
|
7.2.10a Lehen begiratuan,
|
bi
izenez osatutako mendekotasunezko izen elkartutzat hartuko genituzke astaputz, artaburu,, txoriburu eta abar (§ 7.2.2.2) eta badute irakurketa hori ‘astoaren putza’, ‘artoaren burua’, ‘babaren lorea’.., baina bada beste irakurketa bat ere, batzuetan gainera lehenengoari nagusitu zaiona: artaburu adj. ‘argi gutxiko pertsonaz esaten den irain hitza’, txoriburu ‘buruarina, zentzu gutxikoa’, ‘ergela’ eta abar.
|
|
|
Lehenik izen kategoriako hitz elkartuak aztertuko ditugu, eta, horien artean, maila berean dauden
|
bi
izenez osatuak. Maila berean egoteak esan nahi du ez duela osagai batek esanahi nagusia ematen eta besteak haren esanahia mugatu edo zehazten.
|
|
|
|
Bi
izenez osatuak aztertuko ditugu ondoren; hots, izen elkartu dvandvak.
|
|
|
7.1.3a Maila bereko
|
bi
izenez osaturik, bikotea (edo bitik gorako multzoa) adierazten dute aztertu berri ditugun dvandva elkartuek. Horretantxe bereizten dira, hain zuzen, batetik, hemen aztertuko ditugun afari merienda, bertsolari poeta, errege profeta, erretor bikario edo irribarre moduko egituretatik, eta, bestetik, hegazkin tramankulu, Jainko haur, neskatila zerbitzari edo harri zilindro gisakoetatik.
|
|
|
Horretantxe bereizten dira, hain zuzen, batetik, hemen aztertuko ditugun afari merienda, bertsolari poeta, errege profeta, erretor bikario edo irribarre moduko egituretatik, eta, bestetik, hegazkin tramankulu, Jainko haur, neskatila zerbitzari edo harri zilindro gisakoetatik.
|
Bi
izenez osaturik egon arren, elkartu hauetan pertsona, otordu, objektu... bakarra izendatzen dugu; ez da ‘afaria eta merienda’, baizik aldi berean afari eta meriendatzat hartzen dugun otordua. David errege profeta diogunean, ez gara ari errege batek eta profeta batek osatzen duten bikoteaz, baizik pertsona bakarraz, bere baitan errege izaera eta profeta izaera biltzen dituenaz.
|
|
|
7.1.3b Koordinazio egiturako izen elkartuak. Esan berri dugunez, maila berean dauden
|
bi
izenez osatuak daude koordinazio egiturako elkartuak, baina bi izen horien baturak pertsona, objektu, leku... bakarra adierazten du. Horrelakoak dira:
|
|
|
7.1.3c Atributu egiturako izen elkartuak.
|
Bi
izenez osatuak egonik ere, hitz elkartu mota honetan bietatik batek adierazten du zertaz ari garen (osagai nagusi dei diezaiokegu, beraz), eta besteak adjektiboaren pareko zeregina du; osagai nagusiaren ezaugarri edo bereizgarri bat adierazten du. Horrexegatik ez da harritzekoa askotan osaba bertsolari edo neskatila zerbitzari moduko egiturak aurkitzea; hau da, izen kategoriako lexemak ala adjektibo kategoriakoak sortzen dituzten eztabaidagai diren ari edo tzaile atzizkia daramaten osagaiak dituztenak (§ 4.2).
|
|
|
7.1.4d
|
Bi
izenez osatutako tautologia elkartuak dira gehien gehienak, baina bada bat edo beste bi adjektiboz osatua dagoenik, busti palatal, esaterako; edo bi aditzez, onetsi maitatu, ordain kitatu.
|
|
|
|
Bi
izenez osaturiko elkartuak dira ondoren aztertuko ditugunak6 Horrelakoak dira behi esne, bizkar-hezur, burdin barra, ezpata dantza, limoi ur, txori kaiola edo zakar-ontzi; baina baita beste hauek ere: aurreiritzi, barne lotura, bertso mota, bertsolari fama, beso azpi, gaztaina kolore, gizon sail, goi kargu, hizkera modu, lizar arbola, lore sorta, mendi gain eta abar.
|
|
|
14.2.4b Esan dezagun, azkenik, ingeles filologia, frantses estatu edo errusiar akademia bezalakoetan egokiagoa dela, agian, gentilizioa adjektibotzat hartu beharrean izentzat hartzea, eta orduan izen elkartua izango genuke: ingeles filologia, beharbada, euskal filologia bezala sentitzen dugu,
|
bi
izenek osatua.
|
|
|
18) Euskal Herria, giristino legea eta frantses gizona izen elkartutzat hartzen ditu5 Zernahi gisaz, lege giristino (giristinoa den legea) eta giristino legea (giristinoek duten legea) bereizi badaitezke ere, ezin da holakorik egin arazo ekonomiko, laguntza sozial, hizkuntza nazional edo istripu laboral bezalakoekin. Horien pareko izen elkartuak ekonomia arazo, gizarte laguntza, nazio hizkuntza eta lan istripua dira,
|
bi
izenek osatzen dituzte. Edo, berehala ikusiko dugunez, euskal gizartea bezalakoak.
|
|
|
28.9.2i Bi egitura mota bereiz daitezke aurreko puntuetan ikusi ditugun sintagmaren barruko aposizioetan.
|
Bi
izenez osatuak daudenak (Morfologiari eskainitako atalean zehazkiago aztertu ditugunak, § 7.2.8.6) eta egitura konplexuagoa dutenak (Pernando Amezketarra bertsolari ezaguna, Antso Azkarra errege ausarta). Lehen motakoetan argi ikusten da izendapen balioa (§ 28.9.2g):
|
|
|
3.1d Azkenik, beste mota bateko egitura duten hitzak ere badira euskaraz, adibidez sagar tarta, neska mutilak, bizarzuri, edo odolustu. Izena da sagar tarta, baina, aldi berean, beste
|
bi
izenez osatua dago, sagar eta tarta. Neska mutilak hitzaren egitura aztertzean, bi izen aurkituko ditugu, neska eta mutil, gehi a (artikulua) eta k (plural marka).
|