|
2004
|
|
|
Hori, ordea, ez da nire herriko hizkera. Txikitatik arreta ematen zidan nire bi amonek ez zutela berdin hitz egiten eta horregatik betidanik izan dut
|
bi
hizkera horiek aztertzeko gogoa. Abiapuntua, beraz, beka izan da baina asmoa betidanikoa.
|
|
2007
|
|
|
Benetan, ez dago zer eginik.
|
Bi
hizkera dira azken beltzean bekoz beko daudenak. Literatura ez ezik gizartea bera ulertzeko manera bi.
|
|
2008
|
|
|
Hiztunongan eragin handia duten eta teknolekto ugari baliatzen duten
|
bi
hizkera motaz, hedabideetakoaz eta administraziokoaz, jardutea da txosten1 honen xedea, guztiongana iristen direlako eta hedabideetakoak, gainera, eragin berezia duelako.
|
|
|
Datuek eta estatistikek erakusten dute zein den herri
|
biotako
hizkera bilakabidea. Datuok inkesta edo itxi batetik atera dira, herri bakoitzeko heldu eta gazte banaren jardunetik6.
|
|
|
|
Bi
hizkera aztertzean, ez da nahikoa hizkera bietako belaunaldi ezberdi netako hiztunak aztertzea. Horretaz gain, hizkera biak karenka jarri eta bata bestearengandik zerk banatzen dituen eta zerk lotzen dituen aztertu behar da.
|
|
|
Ikerketan ageri den bigarren ondorioa hauxe da: euskara estandarra eta mailegutza izan dira
|
bi
hizkeretako bariazio arrazoi nagusia; batez beste,% 6,66koa da estandarraren eragina Etxebarrin eta% 4koa Bolibarren. Maileguak, aldiz,% 18,33ko eragina izan du Etxebarrin eta% 22,91koa Bolibarren.
|
|
|
Lan honetako helburu nagusia herri jakin
|
bietako
hizkeraren azterketa soziolinguistiko zehatza egitea izan da, aldaera estandarraren eta dialektoen arteko bateratze joerak zenbaterainokoak diren lantzea da helburua, une bereko eta herri bereko bi belaunaldiren arteko aldea da aztertuko dena. Estandarra oraintsu sartzeak eta euskalkiak oraindik irauteak euren arteko berdinketa, intentsitatea edo bizitasuna eta indarra neurtzeko aukera ematen digu.
|
|
2010
|
|
|
Lehendabizi ikusten duguna da belaunaldi batetik bestera hein bertsuan aldatu direla
|
bi
hizkerak, oro har. Datu deigarriena Tolosako gaztearen aditz morfologiarena da, hain zuzen batuaren eragin handiena jaso duen atala.
|
|
2012
|
|
|
Hirugarrenik, informazioaren zenbait ikuspegi azalduko ditu, baita horiei eusteko arrazoiak ere. Are gehiago, kazetaritzak
|
bi
hizkera darabiltza: informazio elementu gehigarrien erabilera eta hizkera egokia.
|
|
|
Trinkotze horrek bariazio gutxi agertzea eragiten duela dio4 Bestetik, Santaziliak beste fenomeno baten berri eman digu: lehen Garazi eta Luzaideren artean hizkeren arteko continuum bat zegoen eta, gaur egun, gero eta gehiago bereizten ari diren
|
bi
hizkera bihurtzen ari omen dira5.
|
|
2014
|
|
|
Bi hizkuntzekiko, euskararekiko eta gaztelaniarekiko, lotura afektiboa eta hizkuntza horien erabilera izango dira aztergai ikerketa honetan. Euskararen barruan
|
bi
hizkera hartu dira kontuan, euskara batua eta azpeitiera. Hala nola, hauek dira ikerketa galderak:
|
|
|
Pentsamenduaren formaren nahasteak kuantitatiboak eta kualitatiboak izan daitezke. Nahaste mota
|
biak
hizkeraren bidez agertzen dira.
|
|
2015
|
|
|
–2000. Gipuzkoa ondoko
|
bi
hizkera nafar: Areso eta Leitzako paradoxa?.
|
|
|
Mitxelenak egin zion hitzaurrea eta, bertan, euskarazko ordainak jartzen hiru lagunek jardun zutela erakutsi zuen. Haietako
|
bik
hizkera berdintsua erabili zutela esan zuen eta, ziurrenera, gasteiztarrak zirela. Hirugarrenaren hizkera nabarmen desberdina iruditu zitzaion eta hori ez zuen inon kokatu; arabarra zenik ere ez zuen ziurtatu (Mitxelena 1958 [1998]:
|
|
2018
|
|
|
–Hiztegia ez ezik, aditz paradigma guztiak aldatuko dituzte, baina batez ere aldaketa fonologikoa eginen dute, azentu paroxitonoa, alegia, azken aurreko silabakoa, isilduko dute, hasperena edota ü soinuarekin batera?. Bedaxagarrek azaldu zuenez, eleaniztasunaren testuinguruan kokatzen da zuberotarrentzat euskara batua ere ikastea, eta
|
bi
hizkeren hartu eman horretan gertatzen den desoreka ere nabarmendu zuen,, xiberotarrak batua hartzen duelako, baina batuak ez duelako xiberera hartzen?. Azkenik, euskararen elebidun horiek nola deitzen ote diren galdetu zuen:
|
|
2019
|
|
|
Sciencia Natural edo Izadiaren gauza jakingarriari buruz, lenengo mallako" hatsapenak".
|
Bi
izkera diran lekuan, indartsuenak aulena jaten duna ba dakit: aberatsak txiroa.
|
|
|
Alfred Döblinen Berlin Alexanderplatz nobelan narratzaileak aleman estandarra egiten du (narratzaile orojakilearen rola betetzen duenean baino ez); jendearen hizketa saioak, berriz, Berlingo alemanez daude.
|
Bi
hizkeren arteko kontrastea baliatu zuen idazleak nobela eraiki  tzeko, eta, prisma horretatik, hobeto kokatzen eta ulertzen da Franz bezalako pertsonaia marjinal baten kontakizuna Austria Hungariako Inperioa hondoratzen ari den sasoian. Horrenbestez, protagonistak eta bere ingurukoek aleman inperialetik asko urrutiratu den hizkera bat erabiltzea ez da xaloa, nobelaren klabeetako bat baizik.
|
|
|
Bai, ordea, Lermontoven Gure garaiko heroia edo Andreieven Zazpi urkatuak, Moralesek itzuliak bi biak. Etxekoa egiten zait
|
bietako
hizkera, baina ez da nirea, plus bat du: jatorrizko hizkuntzatik euskararainoko joan etorrian bi itzulpenek ekarritakoa da balio erantsia.
|
|
2020
|
|
|
Anders eta Adornoren arteko harremana gatazkatsua izan zen, hasieratik.1 Halere, Bigarren Mundu Gerra ostean ordurako Adorno Alemanian zegoen erbestetik itzulita, eta Anders, aldiz, Estatu Batuetako erbestean oraindik, Anders Adornorengana hurbiltzen saiatu zen, eskutitz bidez. Berehala piztu zen
|
bion artean
hizkera filosofikoari buruzko eztabaida bat. Eskutitzak 1951tik 1968ra idatziak dira.2 Bertan, Andersek hizkera iluna eta, zentzu horretan, entzule edo irakurleekiko jokabide okerra leporatu zion Adornori; hots, Adornok berak zeuzkan ideia ezkertiarren kontrako idazkera bat baliatzea.
|
|
|
Anders eta Adornoren arteko harremana gatazkatsua izan zen, hasieratik.1 Halere, Bigarren Mundu Gerra ostean ordurako Adorno Alemanian zegoen erbestetik itzulita, eta Anders, aldiz, Estatu Batuetako erbestean oraindik, Anders Adornorengana hurbiltzen saiatu zen, eskutitz bidez. Berehala piztu zen
|
bion artean
hizkera filosofikoari buruzko eztabaida bat. Eskutitzak 1951tik 1968ra idatziak dira.2 Bertan, Andersek hizkera iluna eta, zentzu horretan, entzule edo irakurleekiko jokabide okerra leporatu zion Adornori; hots, Adornok berak zeuzkan ideia ezkertiarren kontrako idazkera bat baliatzea.
|
|
|
Honez gain,
|
bi
hizkera mailetako jardunak bildu ondoren, bost eta hamar minutu bitartean iraun duen galdetegi bat egin zaie, non, bereziki, testua irakurtzerakoan erakutsi dituzten zenbait ahoskeraren eta EBAZ arau edo proposamenen inguruko pertzepzioez edo usteez galdetu zaien. Galdetegi hau, batez ere, hiztunek EBAZ arau edo proposamenen inguruan eta, oro har, zenbait ahoskeraren inguruan dituzten hautemate edo jarreren berri izateko asmoarekin egin da, baita bi hizkera mailetako ahoskeren erkaketa osatzeko balio dezakeelakoan ere.
|
|
|
Honez gain, bi hizkera mailetako jardunak bildu ondoren, bost eta hamar minutu bitartean iraun duen galdetegi bat egin zaie, non, bereziki, testua irakurtzerakoan erakutsi dituzten zenbait ahoskeraren eta EBAZ arau edo proposamenen inguruko pertzepzioez edo usteez galdetu zaien. Galdetegi hau, batez ere, hiztunek EBAZ arau edo proposamenen inguruan eta, oro har, zenbait ahoskeraren inguruan dituzten hautemate edo jarreren berri izateko asmoarekin egin da, baita
|
bi
hizkera mailetako ahoskeren erkaketa osatzeko balio dezakeelakoan ere. Ariketa edo jardun hau ere grabatu egin da.
|
|
|
|
Bi
hizkera mailetako datuak bildu ondoren, datu horiek deskribatu eta aztertu dira. Datuak antolatzeko, EBAZ arau edo proposamenen antolaketa eta hurrenkera izan da oinarri, batez ere, hizkera maila zainduko jardunetan EBAZ arau edo proposamenak betetzen diren edo ez erakustea errazteko.
|
|
|
Aztergai den ahoskera bakoitzaren kasuan, lehendabizi, bildutako datuak ekarri dira, hizkera maila arduragabekoak eta zaindukoak, hurrenez hurren. Ondoren, datu horien azterketa egin da, non
|
bi
hizkera mailetako ahoskerak erkatu diren eta, hizkera maila zainduko jardunen kasuan, EBAZ arau edo proposamenak betetzen diren edo ez adierazi den. Honekin batera, galdetegiaren bidez jasotako informazioa baliatu da zenbaitetan, bereziki, hiztunek EBAZ arau edo proposamenen inguruan dituzten uste edo jarrerak agerian jartzeko.
|
|
|
|
Bi
hizkera mailetako ahoskerak erkatuta, oro har, bi joera nagusi topa daitezke: bi hizkera mailetan ahoskera bera erabiltzekoa eta hizkera mailaren arabera ahoskera aldatzekoa.
|
|
|
Bi hizkera mailetako ahoskerak erkatuta, oro har, bi joera nagusi topa daitezke:
|
bi
hizkera mailetan ahoskera bera erabiltzekoa eta hizkera mailaren arabera ahoskera aldatzekoa. Lan honetara bi joera horiek erakusten dituzten zenbait ahoskeraren azterketa ekarri dugu; artikuluaren luzera muga dela eta, joera bakoitzeko bi kasu edo adibide ekarri ditugu.7
|
|
|
Goraxeago aurreratu bezala, kasu batzuetan hiztunek ahoskera bera erabili dute
|
bi
hizkera mailetan. Horren erakusle ditugu, esaterako, eta kontsonanteen ahoskera eta rena.8 Bi kasu hauen artean, ordea, bada ezberdintasun bat:
|
|
|
eta
|
bi
hizkera mailetan, oro har, [r] dardarkari hobikari ahoskatu dira. Salbuespena hiztun baten (MLE ren) [R] dardarkari ubularraren ahoskera izan da, honek bi hizkera mailetan, kasu batzuetan, frantsesekoaren (gertuen geratzen zaiguna aipatzearren) erako ahoskera ubularra erabili du.
|
|
|
eta bi hizkera mailetan, oro har, [r] dardarkari hobikari ahoskatu dira. Salbuespena hiztun baten (MLE ren) [R] dardarkari ubularraren ahoskera izan da, honek
|
bi
hizkera mailetan, kasu batzuetan, frantsesekoaren (gertuen geratzen zaiguna aipatzearren) erako ahoskera ubularra erabili du. Maila arduragabean honako datuak ditugu:
|
|
|
Hiztunek, beraz, eta, oro har,
|
bi
hizkera mailetan hobikari ahoskatu dituzte. Maila zainduari begira jarrita, EBAZ arau edo proposamena bete dute, ahoskera hobikaria hobesten baita bertan.
|
|
|
MLE hiztunaren ahoskera ubularra izan da salbuespen. Hiztun honek frantsesekoaren erako ahoskera ubularra erabili du
|
bi
hizkera mailetan horzkari ondorengo dardarkaria ahoskatzerakoan.10
|
|
|
Hiztun guztiek
|
bi
hizkera mailetan [x] belar ahoskabe ahoskatu dute, oro har. Hona maila arduragabeko jardunetan bildutako datu batzuk:
|
|
|
Gauzak honela, [x] belar ahoskabe ahoskatu dute hiztunek, oro har,
|
bi
hizkera mailetan. Maila zainduko jardunetara begira jarrita, EBAZ arau edo proposamenetan hobesten den ahoskera sabaikaria ez dute erabili.13 Dena den, maila zainduan bi hiztunek (lU k eta MB-k) [j] sabaikaria ahoskatu dute hitz gutxi batzuetan.
|
|
|
Orain arte
|
bi
hizkera mailetan ahoskera bera erabili dutela hiztunek ikusi dugu. Hau ez da izan, ordea, joera bakarra, beste batzuetan hiztunen ahoskera aldatu egin baita hizkera mailaren arabera.
|
|
|
14 Antzeko sentipena adierazi dute hiztunek EBAZ arau edo proposamenetan hobesten den eta ren aurreko maileguetako ren ahoskera ahostunaren kasuan. Guztiek [x] belar ahoskabea ahoskatu dute
|
bi
hizkera mailetan (ekolo [x] iko), ahostuna ahoskatzea (ekolo [y] iko) ez omen zaie" natural" egiten, horrela ebakitzeak lotsa ere ematen omen die. ditugu, besteak beste, bokalarteko, d, g, r> kontsonanteen ahoskera eta kontsonante bilkurarena.15 Bi hizkera mailetan ahoskera bera erabili denean adierazi dugun bezala, kasu honetan ere, batzuetan (bokalarteko, d, g, r> kontsonanteen ...
|
|
|
14 Antzeko sentipena adierazi dute hiztunek EBAZ arau edo proposamenetan hobesten den eta ren aurreko maileguetako ren ahoskera ahostunaren kasuan. Guztiek [x] belar ahoskabea ahoskatu dute bi hizkera mailetan (ekolo [x] iko), ahostuna ahoskatzea (ekolo [y] iko) ez omen zaie" natural" egiten, horrela ebakitzeak lotsa ere ematen omen die. ditugu, besteak beste, bokalarteko, d, g, r> kontsonanteen ahoskera eta kontsonante bilkurarena.15
|
Bi
hizkera mailetan ahoskera bera erabili denean adierazi dugun bezala, kasu honetan ere, batzuetan (bokalarteko, d, g, r> kontsonanteen ahoskeraren kasuan) EBAZ arau edo proposamenak bete dira eta beste batzuetan (bilkuraren ahoskeraren kasuan) ez dira bete.
|
|
|
Batetik, batzuetan hiztunek zenbait hotsen ahoskera bera erabili dute
|
bi
hizkera mailetan. eta kontsonanteen ahoskera eta rena dira joera horren erakusle.
|
|
|
Bigarrenaren (ren ahoskeraren) kasuan, berriz, EBAZ arau edo proposamenetan hobesten den ahoskera zein den jakinda ere, maila zainduan ez da aldatu maila arduragabeko ahoskera. Hiztun guztiek
|
bi
hizkera mailetan, oro har, [x] belar ahoskabea ahoskatu dute, nahiz eta galdetegian hiztun batzuek adierazi badakitela hizkera zainduan ahoskera sabaikaria hobesten dela. Hortaz, EBAZ arau edo proposamenetan hobesten diren zenbait ahoskera erabiltzerakoan hiztunek jarrera" ezkor" samarra edo ezintasuna erakutsi dute.
|
|
|
Bestetik, beste kasu batzuetan
|
bi
hizkera mailetan ahoskera ezberdinak erabili dituzte hiztunek. Esaterako, bokalarteko, d, g, r> kontsonanteak maila arduragabean ez dituzte askotan ahoskatu (proatzea ‘probatzea’ (OB), adibidez) eta, aldiz, zainduan beti ahoskatu dituzte (pro [0] atuko, esate baterako).
|
|
2021
|
|
|
Baita ezikusiak eta ezentzunak ere, ofizialtasunak ez baitu gogoz onartzen sarkinen agerpena (Epaltza); Ohe, esate baterako, Objektu Hegalari Ezidentifikatua da Zakilixutentzat (Arranz). Antzeko beste esapide bat erabiltzen da, batez ere Gizpuzkoaren eta Bizkaiaren arteko mugaren alde
|
bietako
hizkera batzuetan, nahiz gaur hedadura zabalagoa erakusten duten adibideek: Sekula ikusi eztako gauza; Uste eztako diruak; Aziendarik eta nahi eztako umerik ez hala ere, oraingoz behintzat (J.
|