|
2000
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da
|
bi
enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
2010
|
|
|
Austinek lehenbiziko teorizazioan enuntziatu performatiboak eta enuntziatu konstatatiboak bereiztu zituen31 Beraz,
|
bi
enuntziatu mota horiek agerian jartzen dute enuntziazio egintza bera berez egintza bat dela (besteetatik berezia) eta ez linguistikoa soilik. Performatibitatea, oro har, konbentzio sozialek arautua dago, horren antzeko balioa duten beste egintza ez linguistikoak dauden bezala.
|
|
|
Plano bi horiek tipografikoki ere, partzialki bada ere, markatuak agertzen dira jarritako adibidean. Bi enuntziazio plano ageri dira eta
|
bi
enuntziatu:
|
|
2012
|
|
|
1) Gutxienez
|
bi
enuntziatu izango ditugu jokoan: E1 eta E2 enuntziatuak.
|
|
|
2)
|
Bi
enuntziatu hauek elkarrekin gurutzatzen dira, eta oro har, E2 enuntziatuak E1 enuntziatuaren egitura sintaktikoa hautsiko du.
|
|
|
3)
|
Bi
enuntziatu hauek beregainak edo independenteak dira:
|
|
|
E1 eta E2 enuntziatuen artean ez dago harreman sintaktikorik; halere, normalena ageriko marka formalik ez izatea bada ere, izan dezake zenbaitek marka formalik. C tipokoek, esaterako, sintaxiko marka formala agerian daramate, nahiz eta marka formal hori ez den
|
bi
enuntziaturen (E1 eta E2ren) arteko lotura sintaktikoaren adierazle.
|
|
|
196 Fuentesen (1993) ikuspegira lerratuko gara birformulazioak bi mugimendu enuntziatiboren arteko parekatzea dakarrela adieraziz; hau da,
|
bi
enuntziaturen arteko mugimendua litzateke. Ez baitira soilik gramatikazko bi elementuren artekoa, bi enuntziaturen arteko baliokidetza baizik, nahiz eta enuntziatu horiek perpausez, sintagma soilaz nahiz lexia batez osaturik egon.
|
|
|
196 Fuentesen (1993) ikuspegira lerratuko gara birformulazioak bi mugimendu enuntziatiboren arteko parekatzea dakarrela adieraziz; hau da, bi enuntziaturen arteko mugimendua litzateke. Ez baitira soilik gramatikazko bi elementuren artekoa,
|
bi
enuntziaturen arteko baliokidetza baizik, nahiz eta enuntziatu horiek perpausez, sintagma soilaz nahiz lexia batez osaturik egon.
|
|
|
Parafrastikoen saila, oro har, abiaburuko enuntziatua argitzea edo azaltzea helburu duten enuntziatuek osatzen dute. Hierarkizazioari dagokionez,
|
bi
enuntziatuak maila berean daude, eta ez dute enuntziazioaren ikuspegian alderik. Hauen barnean honako hauek sartuko ditugu:
|
|
|
– Elkarrekin gurutzatzen diren
|
bi
enuntziatu bere eskuko ditugu: E1 oinarrizko enuntziatua eta E2 enuntziatu parentetikoa.
|
|
|
2.1 Esatariak aukera egiten du
|
bi
enuntziaturen arteko harremana linealki, bata bestearen ondoz ondo paraturik gauzatzea edota bata bestean gurutzatuta: enuntziatu parentetikoa eta oinarrizkoa batak bestea hautsiz lotzen dira, batak bestea inguratzen du eta horrela bien arteko harreman semantiko pragmatikoa hertsiagoa egiten du.
|
|
|
Erka dezagun goiko adibidea ondoz ondo paraturiko
|
bi
enuntziatu bezala birformulatutakoarekin:
|
|
|
Enuntziatu parentetikoa oinarrizko enuntziatuan gurutzaturik aurrez aurre bi solaskide baleude bezala funtzionatzen du. Batak bestearen diskurtsoa hautsiko balu bezala, eta
|
bi
enuntziatuen arteko harremana askozaz ere zuzenagoa, gertuagoa, lotuagoa edo hertsiagoa da bigarren adibideko bi enuntziatuena baino.
|
|
|
Enuntziatu parentetikoa oinarrizko enuntziatuan gurutzaturik aurrez aurre bi solaskide baleude bezala funtzionatzen du. Batak bestearen diskurtsoa hautsiko balu bezala, eta bi enuntziatuen arteko harremana askozaz ere zuzenagoa, gertuagoa, lotuagoa edo hertsiagoa da bigarren adibideko
|
bi
enuntziatuena baino.
|
|
|
Esanak gure esparrura ekarriz, enuntziatu parentetikoekin ere ez ote da gauza bera gertatzen? Analisi sintaktiko formalari begiratu besterik ez dago ikusteko E2ri dagokion diskurtsoa E1en txertatu edo tartekatzerakoan sintaxi mailako loturarik ez dela gertatzen
|
bi
enuntziatuen artean. Justaposizioekin edo alborakuntzarekin gertatzen den bezala, pentsa dezakegu, baina horietan ez bezala, enuntziatuak alboz albo paratu ordez batak bestea gurutzatuz tartekatzea.
|
|
|
A tipoko enuntziatu parentetiko orok egitura horixe dauka. B tipoko enuntziatuetan, berriz,
|
bi
enuntziatuen arteko lotura semantikoa testu antolatzaileren bati esker agirian jartzen da. Testu antolatzaile horietatik maiztasunari begiratu besterik ez dago gehien darabilen baliabidea eta artxikonektagailuarena219 dela jakiteko:
|
|
|
Formaz goian deskribatu ditugun bezalakoak badira ere, guri garrantzi handikoa iruditzen zaigu
|
bi
enuntziatuen arteko lotura aztertzea. Formalki baldintza perpaus baten aurrean gaude, baina E1 oinarrizko enuntziatua E2 baldintza perpausaren forma hartzen duen enuntziatu parentetikoaren baldintzapean dagoen ondore perpausa ote da?
|
|
|
Gure ustez ez. Corpuseko adibideekin frogatzen saiatuko gara baldintzaren marka formala izan arren, ez dela protasi apodosi erlazioa gauzatzen eta oraingoan ere
|
bi
enuntziatu independenteren aurrean gaudela.
|
|
|
Baaurrizki sintaktikoa izan arren, enuntziatu independentea izaten jarraitzen du eta igortzen duen informazioa makroegitura batean kokatuko genuke, dela enuntziazio mailan, dela modalizazio mailan. Ondorioz, E1 eta E2 (bai sintaktikoki eta bai semantikoki)
|
bi
enuntziatu independente edo bere eskuko dira, nahiz eta sintaxi mailako marka formala eraman, eta horixe da, hain zuzen, enuntziatu parentetikotzat jotzeko arrazoia.
|
|
|
Ba ote dago enuntziatu TIPOAren eta bigarren graduko puntuazio marken arteko ko erlaziorik? Azken batean, enuntziatu TIPOAren atzean
|
bi
enuntziaturen arteko harremana formalki gauzatzeko modua baitago. Eta TIPO bakoitzaren barneko enuntziatu motak hobesten ote du puntuazio demarkazio jakin bat?
|
|
|
A TIPOA: Oinarrizko enuntziatuaren (E1) eta enuntziatu parentetikoaren (E2) artean koherentziazko harremana inferentzia bidezkoa da; hau da tipo honetako
|
bi
enuntziatuen artean ez dago formazko baliabiderik (kohesiozko mekanismorik).
|
|
|
B TIPOA:
|
Bi
enuntziatuen arteko koherentzia kohesio mekanismoek adierazten dute. Horren lekuko, talde honetako enuntziatu parentetikoetan bertan agertzen diren testu mailako kohesio mekanismoak dira:
|
|
|
134 Ikusi besterik ez dago A tipoaren barnean ere aposizioen araberako aditzik gabeko enuntziatuak direla parentesien artean gutxien agertzen direnak, eta hori, gure ustez, enuntziatu mota horretan marka morfologiko bera agertzeak
|
bi
enuntziatuen (E1 eta E2) arteko lotura sendoagotu egiten dutelako gertatzen da. Aitzitik, enuntziatu parentetikoa, inolako lotura morfologikorik ez duten aditzik gabeko sintagmek osatzen dutenean, parentesien artean edo marren artean demarkatzeko joera izango du.
|
|
|
Goiko datuei gainbegiratu bat eman besterik ez dago konturatzeko modalitate aldaketa dakarren enuntziatua kokatzeko Mitxelenak parentesien (eta neurri txikiagoan marren) aldeko hautua egiten duela eta koma parea apenas erabiltzen duela. Holakoetan
|
bi
enuntziatuen arteko haustura oso nabarmenada eta bi enuntziatuak bereizteko koma soilak eskas gertatzen zaizkio Mitxelenari. Ikus dezagun xeheago:
|
|
|
Goiko datuei gainbegiratu bat eman besterik ez dago konturatzeko modalitate aldaketa dakarren enuntziatua kokatzeko Mitxelenak parentesien (eta neurri txikiagoan marren) aldeko hautua egiten duela eta koma parea apenas erabiltzen duela. Holakoetan bi enuntziatuen arteko haustura oso nabarmenada eta
|
bi
enuntziatuak bereizteko koma soilak eskas gertatzen zaizkio Mitxelenari. Ikus dezagun xeheago:
|
|
|
Ikus dezagun, bada,
|
bi
enuntziatuen arteko koherentziazko harremana marka morfologikoz indarturik dagoenean koma parearen aldera gehiago lerratzen ote den eta parentesien aldera gutxiago (eta alderantziz):
|
|
|
E1 oinarrizko enuntziatu berean eta buruan daramaten
|
bi
enuntziatu parentetiko demarkazio marka ezberdinekin tartekatuko ditu:
|
|
|
1 Haustura maila zenbat eta nabarmenago eta parentesien erabilera are eta handiagoa sumatu dugu. A tipoan aurkitu ditugu adibide gehien
|
bi
enuntziatuen arteko koherentziazko harremana ez delako kohesio mekanismoz gauzatzen.
|
|
|
esataria E2 enuntziatu parentetikoaren enuntziatzailea da eta E1 oinarrizko enuntziatuko enuntziatzailetik desberdintzen da. Beraz,
|
bi
enuntziatuen arteko haustura nabarmena da.
|
|
|
|
Bi
enuntziaturen edo bakarraren aurrean gauden zehazteko, bada, pragmatika irizpideetan oinarrituko gara, nahiz eta hainbatetan ezaugarri gramatikalak ere lagungarri izango ditugun. Esate baterako, jokoan bi enuntziatzaile izate hutsak, edota esatari bera bi enuntziatzailetan bikoizte hutsak?
|
|
|
Esate baterako, jokoan bi enuntziatzaile izate hutsak, edota esatari bera bi enuntziatzailetan bikoizte hutsak? adieraziko digu
|
bi
enuntziaturen aurrean gaudela. Edota esatariak berak bigarren une batean, oinarrizko enuntziatuan esan duena zalantzan jarriz, nahiz esan duen horretatik aldenduz txertatzen dituen iruzkinek ere bi enuntziaturen aurrez aurre jarriko gaituzte.
|
|
|
adieraziko digu bi enuntziaturen aurrean gaudela. Edota esatariak berak bigarren une batean, oinarrizko enuntziatuan esan duena zalantzan jarriz, nahiz esan duen horretatik aldenduz txertatzen dituen iruzkinek ere
|
bi
enuntziaturen aurrez aurre jarriko gaituzte. Baina horretaz jabetzeko, diskurtsoaren harian ohartuko gara subjektu gramatikala aldatu egin dela edota aditz forma nahiz aditz denborak ere aldatu egin direla, etab. Hau da, irizpide nagusia pragmatiko linguistikoa da eta, beraz, ezin dezakegu gramatika (sintaxia, semantika, fonetika) eta mikroegitura oro har, alde batera utzi.
|
|
|
Gerta daiteke, gainera, aditza duten kasuetan ere, E2 parentetikoak E1 oinarrizko enuntziatuak duen aditza ez bezalakoa izatea: aditz aldia aldatu delako, aditzaren subjektua aldatu delako, aditz mota aldatu delako, etab. Holakoetan ere garbi ikusten da ez garelaenuntziatu bat eta bakarraz ari; gutxienez
|
bi
enuntziaturen gurutzatzea dugula: E1 oinarrizko enuntziatua edo hari nagusia daramana, batetik, eta E2 enuntziatu parentetikoa bestetik.
|
|
|
Goiko horiek adibide bakan batzuk besterik ez dira aditza daramatenetan ere, gutxienez,
|
bi
enuntziaturen aurrean gaudela salatzen digutenak: hainbatetan modalitate aldaketa gertatzen da (baiezko deklarazio batetik galderetara pasatuz, esaterako), pertsona aldaketak ere ugariak dira (hirugarren pertsonatik lehenera, eta alderantziz), aditz aldiak ere alda daitezke (iraganalditik orainaldira, indikatibotik ahalerara70, etab.).
|
|
|
1) Egitura bat parentetikotzat jotzeko, gutxienez,
|
bi
enuntziatu izango ditugu jokoan. Hau da, bata bestearekin gurutzatuko diren bi diskurtso.
|
|
|
2) Gutxieneko
|
bi
enuntziatuak E1 eta E2 izango dira. E1, edo oinarrizko enuntziatu izendatuko dugunak, diskurtsoaren hari nagusia emango du aditzera (proposiziozko edukia).
|
|
|
Izan ere, litekeena da E2 enuntziatu parentetikoak E1 enuntziatua erdiz erdi ez haustea, eta E1 enuntziatuaren amaieran (edo hasiera hasieran) kokatzea, besterik gabe. Horregatik genioen gutxienez
|
bi
enuntziatu genituela jokoan.
|
|
|
Era batera edo bestera irudikatu, halere, gutxienez
|
bi
enuntziatu ditugula berresango dugu: oinarrizko enuntziatua (E1 enuntziatuak osatua edo E1 eta E3 enuntziatuen arteko uztarketatik eratorria) eta E2 enuntziatu parentetikoa.
|
|
|
Gutxieneko
|
bi
enuntziatuok elkarren artean zein harreman sintaktiko eta semantiko izango dute. Ez da aski, bada, goiko bi baldintza horiek betetzea; bi baldintza horiek betetzeaz gain, gure aztergai honetan, egitura parentetikoaz hitz egiteko ezinbestekotzat jotzen dugu bi enuntziatuok beregainak, bere eskukoak edo independenteak izatea.
|
|
|
Gutxieneko bi enuntziatuok elkarren artean zein harreman sintaktiko eta semantiko izango dute? Ez da aski, bada, goiko bi baldintza horiek betetzea; bi baldintza horiek betetzeaz gain, gure aztergai honetan, egitura parentetikoaz hitz egiteko ezinbestekotzat jotzen dugu
|
bi
enuntziatuok beregainak, bere eskukoak edo independenteak izatea. Beraz, berez bezala dator hirugarren irizpidea:
|
|
|
3) E1 Oinarrizko enuntziatua eta E2 enuntziatu parentetikoa bere eskuko
|
bi
enuntziatu dira; hots, independenteak.
|
|
|
Badirudi, beste kritikoek ez bezala, berak sarrera ordaindu behar izaten zuela (ziurrenik euskaraz egiten zuelako kritika), eta kexu hori agerian jartzeko erabiltzen du, eta beraz, enuntziatua indartu eta fokalizatzeaz gain, testuinguruan kokatzen laguntzen du.
|
Bi
enuntziatuen arteko lotura, bada, inferentzia bidezkoa da.
|
|
|
Honenbestez, E2 enuntziatuan lokailua agertu arren, enuntziatu parentetiko hori beregaintzat joko dugu. Ez, ordea, lokailua daramatenak soilik; gerta daiteke, izan ere,
|
bi
enuntziatuen arteko kohesio harremana gauzatzeko, lokailuaz gain, beste hainbat mekanismo erabiltzea ere: pronominalizazio erlazioa (anafora73 kataforikoa), errepikapena, mugagabe mugatu egitura, etab.
|
|
|
1) Gutxienez
|
bi
enuntziatu izango ditugu jokoan: E1 eta E2 enuntziatuak.
|
|
|
2)
|
Bi
enuntziatu horiek elkarrekin gurutzatzen dira, eta oro har, E2 enuntziatuak E1 enuntziatuaren egitura sintaktikoa hautsiko du.
|
|
|
3)
|
Bi
enuntziatu horiek beregainak edo independenteak dira:
|
|
|
Jarraipenezko harreman hau egitura parentetikoetan ere argi nabarmentzen da. Egitura mota honetan,
|
bi
enuntziaturen arteko harremana dugu hizpide: E1 edo oinarrizko enuntziatuaren eta enuntziatu horren egitura sintaktikoa hausten duen E2 enuntziatu parentetikoaren artekoa, hain justu ere.
|
|
|
E1 edo oinarrizko enuntziatuaren eta enuntziatu horren egitura sintaktikoa hausten duen E2 enuntziatu parentetikoaren artekoa, hain justu ere. Beraz,
|
bi
enuntziatu, bi diskurtso zati ditugu jokoan eta ez perpaus beraren barneko bi osagai (dela bi perpaus, dela bi sintagma). Halaz ere, bi diskurtso elkarrekin gurutzatzen direla aldeztu arren, irizpide sintaktikoak ez ditugu alde batera utziko; areago, ahalik eta modurik agortzaileenean ezaugarritzeko irizpide sintaktikoak testu mailako irizpideekin uztartuko ditugu.
|
|
|
Kohesio mekanismoak, izan ere, formalki ikus daitezke testuan, baina koherentziazko harremana izateko ez da ezinbestekoa elementu kohesio emaileak77 izatea; hau da, koherentzia hori testu azalean objektiboki islatzea.
|
Bi
enuntziaturen artean egon daitekeen koherentzia ikusteko, marka formalek erakuts badiezagukete ere, beste hainbat alderdik eragiten dute: esatari norentzakoek batean duten informazio pragmatikoak, norentzakoak duen mundu ezaupideak, etab. Esan berri duguna oso nabarmen ikusiko dugu enuntziatu parentetikoen arteko harremana aztertzerakoan.
|
|
|
Enuntziatu parentetikoen tipologia formala egiteko, bereziki, E1 eta E2 enuntziatuen arteko integrazio gradua izango dugu irizpide nagusi eta horretarako alderdirik formal eta objektiboenetan oin hartuko dugu: E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman sintaktikoan eta
|
bi
enuntziatuen artean egon dauden kohesio mekanismoetan; hau da, bi enuntziatuen arteko harreman semantikoa agerian jarriko duten hizkuntza baliabideetan.
|
|
|
Enuntziatu parentetikoen tipologia formala egiteko, bereziki, E1 eta E2 enuntziatuen arteko integrazio gradua izango dugu irizpide nagusi eta horretarako alderdirik formal eta objektiboenetan oin hartuko dugu: E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman sintaktikoan eta bi enuntziatuen artean egon dauden kohesio mekanismoetan; hau da,
|
bi
enuntziatuen arteko harreman semantikoa agerian jarriko duten hizkuntza baliabideetan.
|
|
|
E1 eta E2 enuntziatuen artean ez dago harreman sintaktikorik; halere, normalena ageriko marka formalik ez izatea bada ere, izan dezake zenbaitek marka formalik. C tipokoek, esaterako, sintaxiko marka formala agerian daramate, nahiz eta marka formal hori ez den
|
bi
enuntziatuen (E1 eta E2ren) arteko lotura sintaktikoaren adierazle.
|
|
|
Aurrera baino lehen, ordea, ezaugarri sintaktiko eta semantiko testuala zehaztu beharrean aurkitzen gara. Berariaz aztertu beharrekoa baita, batetik, lotura sintaktikorik ez dagoela esateko zertan oinarritzen garen eta bestetik,
|
bi
enuntziatuen artean (E1 eta E2) zein harreman mota gauzatzen den aztertu dugu: koherentziazkoa, kohesiozkoa?
|
|
|
Eta baieztapen hori oso gogoan izan behar dugu enuntziatu parentetikoaren eta oinarrizko enuntziatuaren artean harremanik dagoen eta egotekotan bien arteko harremana zer nolakoa den zehazteko. Izan ere, maiz aski
|
bi
enuntziatuon artean ez dago inolako loturarik, ez sintaktikorik ez eta bien arteko harreman semantikoa berariaz agerian jarriko duen testu baliabiderik: dela lokailu edo testu antolatzailerik, dela sare anaforiko kataforikorik.
|
|
|
dela lokailu edo testu antolatzailerik, dela sare anaforiko kataforikorik. Ezin esan, haatik, bien artean inkoherentziarik dagoenik; ezin esan
|
bi
enuntziatuen artean ez bururik ez hankarik ez dagoenik. Bien arteko harremana bideratu eta interpretatzeko, ordea, testutik at dauden gertakari pragmatikoetara jo dugu:
|
|
|
Onartzen dugu, bada, E1 eta E2 enuntziatuen artean badela koherentziazko harremanik. Koherentziazko harreman hori, gainera, ez da
|
bi
enuntziaturen (edo diskurtso zatiren) artean modu berean gauzatzen, eta horren adierazgarri bereizi ditugu tipoak ere.
|
|
|
Honenbestez, A tipo bezala bataiatu dugun parentetiko tipoan oinarrizko enuntziatuaren eta enuntziatu parentetikoaren artean koherentziazko harremana inferentzia bidezkoa dela esango dugu. Tipo honetako
|
bi
enuntziaturen artean ez dago kohesiozko mekanismorik. Barne koherentzia hori marka formalik gabe azaltzen da.
|
|
|
Zenbaitetan, bada, mota honetako parentetikoetan kausa, ondorioa, kontzesio...
|
bi
enuntziatuen arteko harreman logikoak ez dira marka formalez agertzen, baina hitzez hitz, esplizitoki esan gabe ere lotura horrezaz jabetuko gara. Beste hainbat adibidetan, enuntziatu parentetikoak inolako marka formalik gabe, oinarrizko enuntziatua iruzkindu, kritikatu, indartu, dudan jarri, kuestionatu egingo du.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, haatik, testu barneko koherentzia erabat ezezten dugunik, eta horren lekuko B tipoa bezala bataiatu dugun parentetiko mota litzateke. B tipoan
|
bi
enuntziaturen arteko koherentzia kohesio mekanismoek agerian jartzen dute. Horren lekuko, talde honetako enuntziatu parentetikoan bertan agertzen diren testu mailako kohesio emaileak edo mekanismoak lirateke:
|
|
|
1) Oinarrizko enuntziatua adierazpenezkoa izanik, enuntziatu parentetikoa galderazkoa, harridurazkoa, desirazkoa nahiz aginterazkoa... izan daiteke, eta horrek agerian jartzen du
|
bi
enuntziatu desberdin direla.
|
|
|
|
Bi
enuntziatu ditugu, bata, esataria 1 ena?, eta bestea, esataria 2 rena, eta enuntziatu (edo diskurtso) bakoitza bere komunikazio (edo diskurtso) egoera jakin bati dagokio.
|
|
|
1) Zuzeneko estiloaren egitura duten parentetikoek
|
bi
enuntziatu izango dituzte:
|
|
|
Aztertzaileen iritziak bereiz dabiltza
|
bi
enuntziatuen arteko harreman sintaktikoa zehaztean.
|
|
|
Gure ustez,
|
bi
enuntziatu daude: oinarrizko enuntziatua edo zuzeneko aipua jasotzen duena eta enuntziatu parentetikoa edo zuzeneko hitz horiek aditzera emango dituen enuntziatu markoa.
|
|
|
Guk ez dugu koordinaziozko harremanik ikusten, ezta juntagailurik gabeko koordinazioa izanda ere (hau da, alborakuntza).
|
Bi
enuntziatu batean uztarturik agertzen dira; bi enuntziaturen sintesia dela esango genuke; baina ez juntadura edo menderakuntza harremanean dagoen enuntziatu bakarra.
|
|
|
Guk ez dugu koordinaziozko harremanik ikusten, ezta juntagailurik gabeko koordinazioa izanda ere (hau da, alborakuntza). Bi enuntziatu batean uztarturik agertzen dira;
|
bi
enuntziaturen sintesia dela esango genuke; baina ez juntadura edo menderakuntza harremanean dagoen enuntziatu bakarra.
|
|
|
|
Bi
enuntziatu horietatik, enuntziatu markoa posizio markatuan kokatzen da, inolako juntagailu edo konjuntzio markarik gabe. Marka tipografikoek (marrak, parentesiak edo bi komak) predikazio nagusitik at dagoen posizio batean kokatzen dute; izan ere ez da esatari berak egindako baieztapena.
|
|
|
denez gero, enuntziatu bat (E2) beste batean (E1) tartekatzen dela esango genuke, nahiz azken honen eskema sintaktikoa hautsiaz tartekatu.
|
Bi
enuntziatuek bere eskuko izaten jarraitzen dute, halere; bi enuntziatu izaten jarraitzen dute eta horren adierazgarri da diskurtso bakoitzak bere erakusle sistema bere horretan gordetzea, edota, modalitate desberdina izaten jarraitzea.
|
|
|
denez gero, enuntziatu bat (E2) beste batean (E1) tartekatzen dela esango genuke, nahiz azken honen eskema sintaktikoa hautsiaz tartekatu. Bi enuntziatuek bere eskuko izaten jarraitzen dute, halere;
|
bi
enuntziatu izaten jarraitzen dute eta horren adierazgarri da diskurtso bakoitzak bere erakusle sistema bere horretan gordetzea, edota, modalitate desberdina izaten jarraitzea.
|
|
|
Are nabarmenagoa da. Bi esatari desberdinen
|
bi
enuntziatu gurutzatzen dira: A komunikazio egoera batean A esatariaren diskurtsoa, B esatariak berrartzen du B komunikazio egoera batera erakarri eta bertan tartekatzeko.
|
|
|
Honenbestez, egitura parentetikoa hautatzen duen zuzeneko diskurtsoan, beregainak diren
|
bi
enuntziatu bata bestearekin gurutzatzen dira; oinarrizko enuntziatua, edo zuzeneko aipua, eta enuntziatu parentetikoa, kasu honetan enuntziatu markoa dena. Enuntziatu markoak zuzeneko aipuak jasotzen dituen enuntziatuaren eskema sintaktikoa hausten du, baina, hala ere, ez du bere eskuko izatearen ezaugarria galtzen:
|
|
|
|
Bi
enuntziatuen artean ez dago ez lotura sintaktikorik (C tipoa) ez eta kohesio mekanismorik ere koherentziazko harremanaren adierazle (B tipoa). Bi enuntziatu elkarrekin gurutzatzen dira.
|
|
|
Bi enuntziatuen artean ez dago ez lotura sintaktikorik (C tipoa) ez eta kohesio mekanismorik ere koherentziazko harremanaren adierazle (B tipoa).
|
Bi
enuntziatu elkarrekin gurutzatzen dira. E2 enuntziatu parentetikoak IS+ AS egitura dauka, eta corpuseko adibideek salatzen digutenez, nahiz eta biak modalitate bereko enuntziatuak izan (adierazpenezkoak), E2 enuntziatuko aditz jokatuak aldaketa ekar dezake E1 enuntziatuko aditzarekin erkatuz:
|
|
|
Eta horrek guztiak berretsi egiten du gure hipotesia: egitura parentetikoetan
|
bi
enuntziatu bere eskuko daudela jokoan, alegia.
|
|
|
|
Bi
enuntziatu gurutzatzen dira; nahiz eta E2 enuntziatuak aditz jokaturik ez eraman, enuntziatutzat jotzen dugu, E1 enuntziatuko sintagmaren bat birformulatuz zehaztu egingo duelako.
|
|
|
|
Bi
enuntziatuen artean ez dago koordinaziozko edo mendekotasunezko harreman sintaktikorik; egotekotan morfologiazko lotura atzemango genuke; zehaztua izan den sintagmaren deklinabide atzizki berarekin ager baitaiteke (eta agertu ere agertzen da) aposizioen araberako enuntziatu parentetikoa (86 adibide). Gehienak, ordea, morfologiazko loturarik gabeak dira (207 adibide), nahiz eta ezaugarri horren pean izaera ezberdinetakoak bildu:
|
|
|
a)
|
Bi
enuntziatu baititugu jokoan eta ez enuntziatu bereko bi sintagma.
|
|
|
b)
|
Bi
enuntziatuen artean, bada, ez dago koordinaziozko edo mendekotasunezko harreman sintaktikorik82, nahiz eta posizioa zurrunagoa duten. Adibide hauetan guztietan, izan ere, oinarrizko enuntziatuan modu orokorrean esandako hitzen bat (hiperonimoa) adibidez josi, zehaztu, xehatu... egiten da eta, beraz, hitz horren hurrenez hurren paratzea hobesten da.
|
|
|
82 Ezin uka hala ere, deklinabideko kasu marka errepikatzeak
|
bi
enuntziatuen arteko lotura edo kohesioa indartu egiten duela.
|
|
|
Harreman sintaktiko semantikoak kontuan hartuz gauzatzen ari garen tipologia formalean, B tipoari dagozkio harreman sintaktiko agerikorik izan gabe E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman semantikoa agerian dutenak. Harreman semantikoa agerian dutela diogu, E1 eta E2 enuntziatuen artean kohesio prozedurak edo baliabideak esplizituki agertzen direlako; hau da,
|
bi
enuntziatuen koherentziazko harremana azalean bertan agertzen dutelako. Hala, E2 enuntziatuak E1 enuntziatuarekin lotura izango du, baina bi enuntziatu beregainak izaten jarraituko dute.
|
|
|
Harreman semantikoa agerian dutela diogu, E1 eta E2 enuntziatuen artean kohesio prozedurak edo baliabideak esplizituki agertzen direlako; hau da, bi enuntziatuen koherentziazko harremana azalean bertan agertzen dutelako. Hala, E2 enuntziatuak E1 enuntziatuarekin lotura izango du, baina
|
bi
enuntziatu beregainak izaten jarraituko dute. Izan ere, jada esana dugunez, ez du perpaus mailako lotura sintaktiko formalik gauzatuko, izatekotan ere testu lotura izango dute; testu koherentea sortzen lagunduko duten hizkuntza baliabideez erdietsitako testu lotura.
|
|
|
Horregatik sailkapenean testu mailako kohesio prozedurez gain, perpaus mailakoak ere tartekatzen ditu. B tipoko parentetikoen azterketa honetan, ordea, ez gara perpausen arteko loturak perpaus handiagoa ematen duen kasuez ari, beregainak diren
|
bi
enuntziatuz, hots, bi diskurtso zatiz baizik.
|
|
|
Guk lan honetan bi diskurtso zati edo
|
bi
enuntziaturen arteko lotura dugunez aztergai (eta ez perpaus beraren barneko osagaiak), testu mailako kohesio prozedurak soilik izango ditugu kontuan. Beraz, kohesio prozeduren barnean, testu antolatzaileak ere aztergai izango ditugu, baina ez Larringanek (1995), nahiz Esnalek (2008) kontzeptu horren barnean aztertzen dituzten guztiak, testu mailakoak diren haiek soilik.
|
|
|
Gainera, guztiak sail berean sartuz gero, gauzatu dugun forma aldetiko tipologiak ez luke zentzurik izango, ez eta irizpide mugatzailetzat jo dugun honako ezaugarri nagusiak ere: enuntziatu parentetikoez dihardugunean, gutxienez, bere eskukoak edo independenteak diren
|
bi
enuntziatu jokoan izan behar ditugula baieztatzeak. Eta, gure ustez, garrantzitsua da bereiztea eta mugatzea, bestela, berriz ere,, enuntziatu parentetikoen?
|
|
|
a) Eta, egitura parentetikoen buruan agertzen denean, ez da juntagailu koordinatzailea. Izatekotan lokailua litzateke, baina bigarren puntuan aztertuko dugu
|
bi
enuntziatu lokabe horien (E1, E2) arteko harreman semantikoa agerian uzteko balio ote duen, edota, aitzitik (edo horrez gain), beste maila bateko egituraren batekin gauzatzen ote duen lotura diskurtsiboa.
|
|
|
b) Enuntziatu parentetikoa eta oinarrizko enuntziatua
|
bi
enuntziatu bere eskuko dira eta, beraz, E2 enuntziatu parentetikoak ez du eragiten E1 oinarrizko enuntziatuaren egitura sintaktiko eta semantikoan; hau da, enuntziatu parentetikoa kendu arren oinarrizko enuntziatuak gramatikaren aldetik zuzena izaten jarraituko du. Horrexegatik beragatik Geoffrey Numbergek (i i i) adibidea txartzat ematen du, enuntziatu parentetikoa kenduz gero, oinarrizko enuntziatua gramatikaren ikuspegitik ez litzatekeelako zuzena izango, ez bailuke komunztaduraren araua beteko.
|
|
|
Eta ikusiko dugu hainbat juntagailuren pilaketa perpausera mugatutako irizpideetan oinarrituz zuzenak ez izanik ere, gerta daitekeela diskurtsoan, antolamendu jakin batean (hots, enuntziatu parentetikoen egituran), egokiak izatea. Eta egokiak badira, hain zuzen ere, oinarrizko enuntziatuaren eta enuntziatu parentetikoaren artean lotura gauzatzen ez dutelako dira,
|
bi
enuntziatu independente edo bere eskuko direlako eta, beraz, ezin har ditzakegu perpaus beraren barnean gertatzen den pilaketa bezala.
|
|
|
Adibideek erakus diezagukete, eta buruan duen enuntziatu parentetikoa hurrenkera horretan koka badezake
|
bi
enuntziatu ezberdin direlako egin dezakeela; izan ere, batetik, perpaus berean ez da zilegi baina eta eta ondoz ondo paratzea eta, bestetik, ez dugu uste koordinazio arrunt baten aurrean gaudenik, ez behintzat proposiziozko edukien arteko koordinazioaren aurrean. Komunikazio eginkizunaren atalean aztertuko duguna aurreratuz, diskurtso maila ezberdin bateko informazioa txertatzeko, gehitzeko edo emendatzeko darabil eta konektagailua; hau da, modalizazio mailako informazioa txertatzeko kasu horietan.
|
|
|
Adibide horietan guztietan, Oviedoko eskolakoei jarraituko bagenie (§2.2), etak aurreko lokailu nahiz konjuntzioekin koordinaziozko lotura gauzatzen duela esango genuke. Gure ustez, ordea, holakoetan ez du maila bereko informazioaren arteko lotura harremana bideratzen; ez du dictum mailan (edo proposiziozko edukian) dauden
|
bi
enuntziatuen arteko lotura bideratzen. Gure ustez, elipsian dagoen enuntziazioarekin nahiz modalizazio mailako informazioarekin baizik ez du lotura gauzatzen.
|
|
|
gramatikak debekatzen du bi juntagailu ondoz ondo paratzea. Egitura parentetikoan para badaitezke, bai entonazio aldetik bai sintaxi aldetik
|
bi
enuntziatu bere eskuko direlako para daitezke; bi diskurtso zati independente direlako.
|
|
|
Gainera, gure ustez, aldaketa horixe bera da hanpatu, azpimarratu edonabarmendu nahi dena eta lokailuarekin. Horrela,
|
bi
enuntziatuen arteko kontrastea edo oposizioa areagotu egingo da.
|
|
|
Tipologia atalaren jomuga Mitxelenaren corpusean agertzen diren enuntziatu parentetiko, tipoak? bereiztea eta aztertzea izan da, eta horretarako E1 oinarrizko enuntziatuaren eta E2 enuntziatu parentetikoaren arteko integrazio gradua izan dugu irizpide; bestela esan, E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman sintaktikoan eta
|
bi
enuntziatuen artean egon dauden kohesio mekanismoetan oinarrituz gauzatu dugu sailkapena.
|
|
|
Beraz, ekuazio horrek nahiz modalitateari buruzko azterketek garbi agertzen dute modalitatea perpausaz gaindiko estratu batean kokatzen dela, ez dela proposizioaren edo perpausaren barnekoa; honek proposizio edo perpaus hori inguratu, bildu egiten du eta
|
biek
enuntziatua osatzen dute. Beraz, modalizazioa, perpausaz gaindi, diskurtso mailan kokatzen da; gramatikazko osotasuna duen perpausa modifikatu egiten du.
|
|
|
Beren bakarrean enuntziatua osatzen duen egituraz dihardugu, gero enuntziatu hau beste enuntziatu baten barrenean tartekatzen bada ere. Baina beti elkarrekin gurutzatzen diren
|
bi
enuntziatuz ari gara, nahiz eta batak bestearen egitura sintaktikoa hausten duen. Beraz, ez dira bata bestearen jarraian paratzen direnak, batak bestearen egitura hautsiaz baizik.
|
|
|
Egitura parentetikoetan, beraz, gutxienez
|
bi
enuntziatu ditugu jokoan, parentetikoa bera ere enuntziatua baita eta enuntziatu honek ez du E1 edo tartekatua izan denarekin lotura sintaktikorik. Beraz, beregainak diren bi enuntziatu ditugu.
|
|
|
Egitura parentetikoetan, beraz, gutxienez bi enuntziatu ditugu jokoan, parentetikoa bera ere enuntziatua baita eta enuntziatu honek ez du E1 edo tartekatua izan denarekin lotura sintaktikorik. Beraz, beregainak diren
|
bi
enuntziatu ditugu.
|
|
|
2) Ba ote dago parentetikoaren hasieran lokailu edo lotura hitzik era batera edo bestera
|
bi
enuntziatuen artean, parentetikoa eta E1, nolabaiteko lotura azalduko duenik?
|
|
|
a) Parentetikoen hasieran agertzen direnean, beren funtzioa ez da koordinaziozkoa; ez du aurreko perpausarekin koordinaturik perpaus konplexuago bat eratzen. Gure ustez, Dessaintesi (1960) nahiz Delomier & Moreli jarraituz (1986), ez du maila bereko informazioaren arteko lotura harremana bideratzen; ez du dictum mailan dauden
|
bi
enuntziatuen arteko lotura bideratzen, elipsian dagoen enuntziazio nahiz modalizazio mailako informazioarekin baizik ez du lotura gauzatzen. Eta ezartzen duten balioa, lotura baino areago,, afektiboa?
|
|
2013
|
|
|
c) birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean berdintasunezko erlazio hierarkikoa izatea(
|
bi
enuntziatuak alderantzikagarriak badira) edo menderakuntzazkoa izatea (atal birformulatzailea bada benetan balio duena diskurtsoaren harian);
|