|
2004
|
|
|
|
EUSKARA
, EGITASMO POLITIKOA BIHURTU: SABINO ARANAREN ASMOAK DENBORAREN GURPILEAN, EUSKALTZALETASUNAREN ILDOAN
|
|
|
Sabino edo Sabin Aranaren heriotzaren mendeurrenean, gaurko hitzaldi honetan, zera gogoratu nahi nuke: Sabino Aranak, beste gauza askoren artean,
|
euskara
, euskal hizkuntza egitasmo politikoa bihurtu zuela, politikaren bidez berregituratu eta euskararen bizitza sendotu nahi zuen. Eta nire ustez honetan datza bere ekintzabide nagusienetariko bat.
|
|
|
Sabino edo Sabin Aranaren heriotzaren mendeurrenean, gaurko hitzaldi honetan, zera gogoratu nahi nuke: Sabino Aranak, beste gauza askoren artean, euskara, euskal hizkuntza egitasmo politikoa bihurtu zuela, politikaren bidez berregituratu eta
|
euskararen
bizitza sendotu nahi zuen. Eta nire ustez honetan datza bere ekintzabide nagusienetariko bat.
|
|
|
Ikusi besterik ez dugu, Euskal Abertzaletasunaren agiritegian Sabino Arana Goiriren ondarea hain ederki eta ikerlariontzat erabilgarri eta mesedegarri eratua, oraingoz behintzat artxibategian erdara txukunean sailkaturik egon arren.
|
Euskara
, euskal zibilizazioa geroa haren kezken muina dugu. Nire ekarpena une honetan, behin behinekoa dela adierazten dut eta etorkizunean sakonago litzateke burutu.
|
|
|
Abiapuntua eta helburua harturik, zera dakusagu: haren bizitza laburrean, hamar urteren buruan
|
euskararekiko
bi aldi nabarmen bereizten direla eta, gutxi gora behera zer nolako bilakaera izan zuen adierazten saiatuko naiz: lehena 1893ko adierazpenetan kokatzen dugu eta bigarrena 190lean.
|
|
|
Horregatik, honako galdera dugu bidezko: Noiz eta nortzuk sartu dute
|
euskara
egitasmo politikoaren arloan eta zergatik eta zertarako?
|
|
|
Eta pentsamendu politikoa bera ere, beharbada, ulergarriago egingo zaigu, euskaltzaleen etorrian aztertu ezkero.
|
Euskarari buruzko
ideologiei buruzko txostena aurkeztu nuen aipaturiko jardunaldietan eta gaurkoa esandakoaren berrikuspena litzateke.
|
|
|
Joseba Intxaustik idatzi ditu, bestalde, hainbat saiakera eta liburua ere euskal hizkuntzaren historiaz. Mikel Atxagak Sabino Arana eta haren jarraitzaileen eragina
|
euskararen
berbizkundean. Eta ildo horretan gure ekarpen xumea kokatu nahi genuke, epe luzean, aurrekariak, eta ondorenak aipatuaz, mendebaleko Europaren historiaren nondik norako nagusien baitan, S. Aranareo ekarpena euskararen biziberritzeari buruz gogoeta gai hartzen dugularik.
|
|
|
Mikel Atxagak Sabino Arana eta haren jarraitzaileen eragina euskararen berbizkundean. Eta ildo horretan gure ekarpen xumea kokatu nahi genuke, epe luzean, aurrekariak, eta ondorenak aipatuaz, mendebaleko Europaren historiaren nondik norako nagusien baitan, S. Aranareo ekarpena
|
euskararen
biziberritzeari buruz gogoeta gai hartzen dugularik.
|
|
|
XVII.mendez geroztik, Batzar Nagusietan ordezkari izateko gaztelaniaz irakurtzen eta idazten premiazkoa izan arren, XIX.mendean oraindik, hainbat ordezkari euskaldun hutsak ziren. Eliza Katolikoaren Administrazioan,
|
euskarak
bere halabeharrezko eremua irabazi zuen, bereziki ahozko predikuetan.
|
|
|
Beraz, iraultzaileen erabakien ondorioz, aurrerantzean, hizkuntza Estatu nazio berriaren baitako egitasmo politikoa bihurtu zuten. Konstituzio politiko berriak horren isla dugu eta konstituzio liberalak hizkuntza, eta,
|
euskara
, egitasmo politiko berria sortu zuten. Iraultzaileak, hasieran bere paskinak euskaraz eta frantsesez argitaratzen zituzten, euskararen erabilpen funtzionala onartuz.
|
|
|
Konstituzio politiko berriak horren isla dugu eta konstituzio liberalak hizkuntza, eta, euskara, egitasmo politiko berria sortu zuten. Iraultzaileak, hasieran bere paskinak
|
euskaraz
eta frantsesez argitaratzen zituzten, euskararen erabilpen funtzionala onartuz. Baina ondoren, frantsesa nagusitu zen.
|
|
|
Konstituzio politiko berriak horren isla dugu eta konstituzio liberalak hizkuntza, eta, euskara, egitasmo politiko berria sortu zuten. Iraultzaileak, hasieran bere paskinak euskaraz eta frantsesez argitaratzen zituzten,
|
euskararen
erabilpen funtzionala onartuz. Baina ondoren, frantsesa nagusitu zen.
|
|
|
|
EUSKARA
, EGITASMO POLITIKOA BIHURTU:... Joseba Agirreazkuenaga 831
|
|
|
|
Euskararen
kezka, jakitunen artean modu ezberdinez landu zen. Dinamika horretan, ez da harritzekoa, euskararen politizazioa berehala sortaraztea, ikuspegi defentsiboa areagotuz.
|
|
|
Euskararen kezka, jakitunen artean modu ezberdinez landu zen. Dinamika horretan, ez da harritzekoa,
|
euskararen
politizazioa berehala sortaraztea, ikuspegi defentsiboa areagotuz. Kontrairaultzaileen ikuspegitik, euskal hizkuntza, iraultzaren aurkako hesia izan zitekeen.
|
|
|
Kontrairaultzaileen ikuspegitik, euskal hizkuntza, iraultzaren aurkako hesia izan zitekeen. Horregatik «Antzinako euskaldunen alabantzetan»
|
euskara
goraipatu egingo da. J.A. Mogelen paradigma ideologiko kontrairaultzailean bete betean, berezko balioa izango du eta tresna modukoa ere izango da.
|
|
|
J.A. Mogelen paradigma ideologiko kontrairaultzailean bete betean, berezko balioa izango du eta tresna modukoa ere izango da. XIX.mendeko lehenengo 30 urteotan,
|
euskararen
geroa, ideología politikoen arabera begiratu zen: Kontrairaultzaren moldetan, J.A.Mogel, B.Mogel, J.M.Zabala, J.P.Uribarri, A.Abbadie. Bestalde, berrikuntza liberalaren diskurtsoan, A. lturriaga eta A.Txaho.
|
|
|
1.1
|
Euskara
lege zaharraren kinkan: «Antxinako euskaldunen alabantzak» XVIII. mendearen bigarren erdian, kostaldeko Euskal Herrian eta berezi
|
|
|
Euskal Herrian
|
euskarazko
narratibak ere begirunea irabazi zuen, eliztarren
|
|
|
Baina nire ustez, data zehatza bezain garrantzitsua, adierazten den edukia azpimarratzea dut helburu: mezua,
|
euskaraz
burutua dago, herri mailako hizkeran idatziak dira, kosmogonia baten arketipo gisara pentsatuak. Eta pentsamolde horrek gaurregunerarte iraun du Euskal Herrian.
|
|
|
Tradizioaren lotura aldarrikatzen zuen baina berez iraultzaren formulazioen arabera adierazten ditu bere ezaugarriak. Eta
|
euskararen aldeko
diskurtsoa, ez da, bazterreko ikuspegia, erdi erdigunekoa baizik.
|
|
|
Eta 1793ko azaroan, «konstituzio político foralaren» aldeko aldarria egin zuten. Bestalde, Espainiako Historiazko Erret Akademiak, Hego Euskal Herriko hiztegi historiko geografikoa argitaratu zuen 1802an, eta Nafarroako atalean, Traggiak esan zuen
|
euskara
ez dela antzinako hizkuntza, VIII.mendean asmaturikoa baizik, desberdintasunaren bidez aginte politikoari auspoa emateko. Iritzia eta ekimena kokatu behar da Godoy Carlos IV.erregearen agintariaren asmoan:
|
|
|
garaiko Konbentzioko gerran euskal agintariek erakutsi zuten beren kabuzko erabakien gaitasuna, foru legedian oinarriturik, erresumako agintariek, foruen bidezko egituraketa politikoaren legitimitatea desegiteko bidea hasi zuten.
|
Euskara
, euskal hizkuntza, jomuga bihurtu zuten. Hau da, hizkuntza apartatu behar zen eta gizartetik aldentzeko ahalegina antolatu.
|
|
|
Hau da, hizkuntza apartatu behar zen eta gizartetik aldentzeko ahalegina antolatu. Alderantziz, Pablo Astarloa eta
|
euskararen
apologisten ekimenak ezagunak bihurtu ziren aurrerantzean, eta euskararen aldeko ideologia indarberritu zen.
|
|
|
Hau da, hizkuntza apartatu behar zen eta gizartetik aldentzeko ahalegina antolatu. Alderantziz, Pablo Astarloa eta euskararen apologisten ekimenak ezagunak bihurtu ziren aurrerantzean, eta
|
euskararen aldeko
ideologia indarberritu zen.
|
|
|
|
EUSKARA
, EGITASMO POLITIKOA BIHURTU:... Joseba Agirreazkuenaga 833
|
|
|
Beraz, ondoko edo bestaldekoena, erbestekoa, arrotza izango da. Pentsamolde honetan, fedea, geure legeak,
|
euskara
, dira euskal nortasun jatorraren abiapuntu eta eduki nagusiak.
|
|
|
«Jaunaren lege ona
|
euskeran
da sendo, Adan-eganik ona garbi eta ondo. Gorde izan da beti garbiro fedea,
|
|
|
|
Euskararen
garrantzia goratzeko, Jaungoikoaren lege onaren zati bezala agiri da. Beraz, hizkuntza berezia eta sakratua izango da aurrerantzean, modu horretan bere nortasun bereziz babesteko.
|
|
|
Bertsoetan, euskal erakundeetako legelariek aldarrikatzen zituzten ohizko mitologia politikoaren dogma nagusiak inon baino hobeto azalduta eta laburturik ditugu: jatorrizko independentzia, hau da, euskaldunak inoiz ere ez dira makurtuak izan, horregatik iraun du beraien legea eta gorde fedea eta
|
euskara
. Euskararren iraupena etorkizuneko askatasunaren garantia da.
|
|
|
Euskararren iraupena etorkizuneko askatasunaren garantia da.
|
Euskarak
hesia sortzeko hainako gaitasuna zuelako. Kristautu aurretik jadanik, Adanengandik lotura izanik, monoteista izan omen ziren, euskaldun jatorren berezko senaren ondorio zuzena, alegia.
|
|
|
Baina XVIII.mende bukaeran eta XIX.mende hasieran burrukak daude Euskal Herrian eta zergatia aurkitu beharra zegoen, aukera bat lejitimatzeko hiru helburu nagusiren arabera: Fedea, lege garbiak eta
|
euskara
. Borroken eskema interpretatibo hori gaur arte iraungo du, arerio/ adiskide paradigma
|
|
|
|
EUSKARA
, EGITASMO POLITIKOA BIHURTU:... Joseba Agirreazkuenaga 835
|
|
|
Baina oraingoan arerioa barruan ere dagoen ezkero, gaztelaniaz bakarrik egitea ez da nahiko, apologista legelariak egiten zuten antzera. Oraingoan gizarte barrura ere begiratzen da eta etorkizuna euskal gizarte barman ere irabazteko adierazpenak
|
euskaraz
egin behar dira.
|
|
|
haen
|
euskara
laua et' aren legea?
|
|
|
eta antxinatik, dogun geure
|
euskerea
. CJogoan beti euki
|
|
|
Helburuak jartzen ditu eta etsaiak nortzuk diren ere bai. Aurreratzean beraz, foru legeak eta
|
euskara
ikuspegi teokratikoaren baitako atalak baino ez dira izango. Etsaiak, arrotzak, erbestekoak izango dira baina herriaren barruan ere agiriko dira.
|
|
|
1.2
|
Euskara
, Euskal Herriko liberalen moldeetan
|
|
|
Agustin Pascual lturriaga. Berau dugu
|
euskararen alde
bestelako ideologia baten sortzaile eta eragile. Gipuzkoako Batzar Nagusiak 1830ean Diputazioari laguntzeko, batzorde berezia antolatu zuen, industria, merkataritza eta euskararen egoera aztertu eta alde berean berriztapenak burutzeko.
|
|
|
Berau dugu euskararen alde bestelako ideologia baten sortzaile eta eragile. Gipuzkoako Batzar Nagusiak 1830ean Diputazioari laguntzeko, batzorde berezia antolatu zuen, industria, merkataritza eta
|
euskararen
egoera aztertu eta alde berean berriztapenak burutzeko. Euskarari dagokion txostena A. Pascualek idatzi zuen:
|
|
|
Gipuzkoako Batzar Nagusiak 1830ean Diputazioari laguntzeko, batzorde berezia antolatu zuen, industria, merkataritza eta euskararen egoera aztertu eta alde berean berriztapenak burutzeko.
|
Euskarari
dagokion txostena A. Pascualek idatzi zuen:
|
|
|
Azterketa zehatza egin zuen
|
euskararen
gainbehararen zergatiak arakatzerakoan eta zera adierazten du, aginte politikoaren hizkuntza azken batean nagusitu egiten da, ondokoak baztertuz:
|
|
|
Horregatik hizkuntzaren metafisika apologistari kritika zorrotza eginez, eskolan, irakaskuntzan eta hizkuntzaren prestijioan zetzala hizkuntzaren berbizkundearen koska esan zuen. Liburuak behar ziren,
|
euskara
kultua asmatu, landu eta zabaldu:
|
|
|
Gaztelania hizkuntza zabaldu gisa lantzearen aldekoa zen baina
|
euskaratik
abiatuz. Gehiketaren teoria proposatu zuen:
|
|
|
Gehiketaren teoria proposatu zuen: Gaztelaniak edo
|
euskarak
bere kasuan, gehitu egiten zuen pertsonaren hezkuntza eta berez ez dira kontrajarriak. Agustin Pascual lturriagak, 1833ko Gerra Karlista eta euskaldunen artekoa ere izan zena, Muñagorriren Foruak eta bakearen bertso famatuak idatzi zituen.
|
|
|
Giro eta eztabaida hauek ezagutu zituen W. von Humboldtek, Parisen Joseph Dominique Garaten bidez
|
euskara
eta euskaldunei buruzko informazioa jaso ondoren, besteak beste. Euskarari buruzko ardura gutxi zela euskal buruzagi politiko argien artean, salatu zuen eta euskarak ez zuela etorkizunik iragarri.
|
|
|
Giro eta eztabaida hauek ezagutu zituen W. von Humboldtek, Parisen Joseph Dominique Garaten bidez euskara eta euskaldunei buruzko informazioa jaso ondoren, besteak beste.
|
Euskarari buruzko
ardura gutxi zela euskal buruzagi politiko argien artean, salatu zuen eta euskarak ez zuela etorkizunik iragarri. Baina bere begirada zorrotzaren bidez zera ikusi zuen:
|
|
|
Giro eta eztabaida hauek ezagutu zituen W. von Humboldtek, Parisen Joseph Dominique Garaten bidez euskara eta euskaldunei buruzko informazioa jaso ondoren, besteak beste. Euskarari buruzko ardura gutxi zela euskal buruzagi politiko argien artean, salatu zuen eta
|
euskarak
ez zuela etorkizunik iragarri. Baina bere begirada zorrotzaren bidez zera ikusi zuen:
|
|
|
|
EUSKARA
, EGITASMO POLITIKOA BIHURTU:... Joseba Agirreazkuenaga 837
|
|
|
Hala ere, euskarararen erabilpena gero eta arruntagoa bihurtzen ari zen XIX.mendean barrena, euskaldunei begira mezuak eta ideiak burutzeko.
|
Euskaraz
pentsatu beharra zegoen, euskaldunen atxikimentua lortzeko. Eta datu hau berria zen hegoaldean.
|
|
|
Eta datu hau berria zen hegoaldean. Iparraldean aldiz XVI. eta XVII.mendeetan
|
euskararen
funtzionalitatea eta kontzientzia linguistikoa ezagunagoa eta nabarmenagoa izan zen. Horra ba, aldi berrian iraultza liberalaren dinamikan, Frantziako hiritarren Asamblea politikoak frantsesa aldarrikatu zuenean hizkuntza nagusi eta ofizial bakartzat konstituzio berrian, hizkuntzen arazoa politizatzen hasi zirela, beste hizkuntza asko alboratzen zituztelako.
|
|
|
Eta Euskal Herrian, euskal hizkuntzak ez zuen ofizialtasun politikoa irabazten, ez Estatu nazio berrien baitako konstituzioetan ez eta konstituzio foraletan. Hala ere, urteak igaro ahala, kontituzio foral berriztatuetan, arautegien bidez,
|
euskararen
erabilpena arautzen hasi zen.
|
|
|
2 1876eko legea, Foru egituren deusestapena:
|
euskara
aberria
|
|
|
Foru administrazioaren garaian, 1877.arte, Batzar Nagusietan eztabaidak
|
euskaraz
eta gaztelaniaz egiten ziren. Bat bateko itzultzaileen bidez guztien arteko ulermena lortzen zen.
|
|
|
Bat bateko itzultzaileen bidez guztien arteko ulermena lortzen zen. Eta buruzagiren batek bere mezua era zabalean hedatu nahi zuenean,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz hitzaldia egiten saiatzen zen. XIX.mendean zehar horren froga ugari dago eta bildu dira honezkero Bizkaiko Batzar Nagusietako euskarazko testuak A. Irigoien eta A. Urrutiaren lanetan.
|
|
|
Eta buruzagiren batek bere mezua era zabalean hedatu nahi zuenean, euskaraz eta gaztelaniaz hitzaldia egiten saiatzen zen. XIX.mendean zehar horren froga ugari dago eta bildu dira honezkero Bizkaiko Batzar Nagusietako
|
euskarazko
testuak A. Irigoien eta A. Urrutiaren lanetan. Euskarak hizkuntza bizia zen eta hainbat eremutan hizkuntza bakarra.
|
|
|
XIX.mendean zehar horren froga ugari dago eta bildu dira honezkero Bizkaiko Batzar Nagusietako euskarazko testuak A. Irigoien eta A. Urrutiaren lanetan.
|
Euskarak
hizkuntza bizia zen eta hainbat eremutan hizkuntza bakarra. Bai
|
|
|
Foru administrazioak desegin zirenean, Espainiako Parlamentuan onartu zuen 1876ko uztaileko 21eko legearen harían, Batzar Nagusiak legea aplikatzera ukatu ondoren, Espainiako Gobemuak Konstituzioak aintzat hartzen zituen Diputazio probintzialak ezarri zituen. Foru erakundetzearen azken esparrua galdu ondoren, euskal zibilizazio historikoaren aztama bakarra
|
euskara
bihurtu zen. Nafarroako euskaroek eta Felipe Arrese Beitiak euskara eta euskararen geroa, euskal erakundetze politikoaren azken ondasuntzat hartu zuten.
|
|
|
Foru erakundetzearen azken esparrua galdu ondoren, euskal zibilizazio historikoaren aztama bakarra euskara bihurtu zen. Nafarroako euskaroek eta Felipe Arrese Beitiak
|
euskara
eta euskararen geroa, euskal erakundetze politikoaren azken ondasuntzat hartu zuten. Une horretan, euskara aldi batean, ikur bihurtu zen, komunitate jakin baten adierazpen sinboloa eta beraz iragan eta geroaren arteko zubi.
|
|
|
Foru erakundetzearen azken esparrua galdu ondoren, euskal zibilizazio historikoaren aztama bakarra euskara bihurtu zen. Nafarroako euskaroek eta Felipe Arrese Beitiak euskara eta
|
euskararen
geroa, euskal erakundetze politikoaren azken ondasuntzat hartu zuten. Une horretan, euskara aldi batean, ikur bihurtu zen, komunitate jakin baten adierazpen sinboloa eta beraz iragan eta geroaren arteko zubi.
|
|
|
Nafarroako euskaroek eta Felipe Arrese Beitiak euskara eta euskararen geroa, euskal erakundetze politikoaren azken ondasuntzat hartu zuten. Une horretan,
|
euskara
aldi batean, ikur bihurtu zen, komunitate jakin baten adierazpen sinboloa eta beraz iragan eta geroaren arteko zubi. Aginte politikorik ezean, euskal gizartearen nortasunaren babia euskarak gordetzen zuen.
|
|
|
Une horretan, euskara aldi batean, ikur bihurtu zen, komunitate jakin baten adierazpen sinboloa eta beraz iragan eta geroaren arteko zubi. Aginte politikorik ezean, euskal gizartearen nortasunaren babia
|
euskarak
gordetzen zuen. Etena, gogorra izan zen, ez baitugu ahaztu behar, euskal liberalek, lau urteren buruan gogor eta irmo borrokatu zutela karlisten kontra eta azkenean Espainiako Parlamentuak garaituen pareko pagua eman zien.
|
|
|
Baina mezu honek ez zuen arrakastarik izan eta horrek mesfindantza eta frustrazio handia sortu zuen.
|
Euskara
eta, antolaketa politiko berria eratzea erabaki zuten, Espainiako alderdieetatik at, tokian tokikoa eta euskarak berebiziko garrantzia zuen. Hau da, Espainiko alderdien zati barik, Espainiako erresuman partaide baizik.
|
|
|
Baina mezu honek ez zuen arrakastarik izan eta horrek mesfindantza eta frustrazio handia sortu zuen. Euskara eta, antolaketa politiko berria eratzea erabaki zuten, Espainiako alderdieetatik at, tokian tokikoa eta
|
euskarak
berebiziko garrantzia zuen. Hau da, Espainiko alderdien zati barik, Espainiako erresuman partaide baizik.
|
|
|
Hau da, Espainiko alderdien zati barik, Espainiako erresuman partaide baizik.
|
Euskara
bandera bihurtzen hasi ziren. Horrela, Bilbon Euskalerritakoek argitaratzen zuten La Union Vasco navarra egunkarian euskararen aldeko diskurtsua eta artikuluak nabarmen handikoak ziren.
|
|
|
Euskara bandera bihurtzen hasi ziren. Horrela, Bilbon Euskalerritakoek argitaratzen zuten La Union Vasco navarra egunkarian
|
euskararen aldeko
diskurtsua eta artikuluak nabarmen handikoak ziren. Euskalerriakoek (Sagarminaga, Sota, Epalza, Galarza) euskara ikurtzat hartu zuten eta beraien ekimenez, Bizkaiko Diputazioak 1888an indarrean ezarri zuen euskararen katedra.
|
|
|
Horrela, Bilbon Euskalerritakoek argitaratzen zuten La Union Vasco navarra egunkarian euskararen aldeko diskurtsua eta artikuluak nabarmen handikoak ziren. Euskalerriakoek (Sagarminaga, Sota, Epalza, Galarza)
|
euskara
ikurtzat hartu zuten eta beraien ekimenez, Bizkaiko Diputazioak 1888an indarrean ezarri zuen euskararen katedra.
|
|
|
Horrela, Bilbon Euskalerritakoek argitaratzen zuten La Union Vasco navarra egunkarian euskararen aldeko diskurtsua eta artikuluak nabarmen handikoak ziren. Euskalerriakoek (Sagarminaga, Sota, Epalza, Galarza) euskara ikurtzat hartu zuten eta beraien ekimenez, Bizkaiko Diputazioak 1888an indarrean ezarri zuen
|
euskararen
katedra.
|
|
|
Zibilizazio politikoaren gainbeherak, nabarmenki
|
euskara
bihurtu zuen euskaldunon aberrian, Víctor Hugok 1840ko hamarkadan ikusi zuena berriz ere nabarmenago beharbada zabaldu zela. Katolikotasuna eta euskararen inguruan, jatorri ideologiko desberdineko euskal herritarren senidetzea berriz berpiztu zen.
|
|
|
Zibilizazio politikoaren gainbeherak, nabarmenki euskara bihurtu zuen euskaldunon aberrian, Víctor Hugok 1840ko hamarkadan ikusi zuena berriz ere nabarmenago beharbada zabaldu zela. Katolikotasuna eta
|
euskararen inguruan
, jatorri ideologiko desberdineko euskal herritarren senidetzea berriz berpiztu zen. Baina aurrerantzean banderak eta sinboloak bestelakoak behar izan halabeharrez, ez karlista ez eta liberala, Pedro Egañak 1844an aldarrikatu zuen antzera.
|
|
|
Baina aurrerantzean banderak eta sinboloak bestelakoak behar izan halabeharrez, ez karlista ez eta liberala, Pedro Egañak 1844an aldarrikatu zuen antzera.
|
Euskara
elkartea Iruñean, lturralde Suit eta Arturo Campion batetik eta F. Arrese Beitia. Euskalerria elkartea (1879) bestetik, aldian aldiko Euskal Lore Jaiak, ideia berrietarako sozializazio gune izan ziren.
|
|
|
3
|
Euskararen
etorkizuna hiritarren gizarte modernoan: hizkuntza gorpuztu eta esparru publikoan hedatu
|
|
|
1888an
|
euskararen
katedra lortu ondoren, R.M. Azkuek Bilbon bere programa indarrean ezarri zuen. Euskararen gorpuztea hiriko eta gizarte berrian erabilgarria izan zedin:
|
|
|
1888an euskararen katedra lortu ondoren, R.M. Azkuek Bilbon bere programa indarrean ezarri zuen.
|
Euskararen
gorpuztea hiriko eta gizarte berrian erabilgarria izan zedin: izkindea, hiztegia, ortografia bateratua, Akademiaren
|
|
|
|
EUSKARA
, EGITASMO POLITIKOA BIHURTU:... Joseba Agirreazkuenaga 839
|
|
|
premia. Bestetik,
|
euskararen
bizi iraupenerako neurriak, plangintza eta atmosfera berria sortu beharra: komunikabideak, (Euskaltzale, lbaizabal).
|
|
|
1901an Bilbon el Sitio elkarteko Lore Jokoak. Eta Unamunoren hitzaldiak
|
euskararen
etorkizunari buruz, Bilboko gizarteko hautsak harrotu zituen. Eta 1901ean, Hendaian.
|
|
|
Herriko Etxean Euskal Herriko zazpi herrialdeetako euskaltzale eta aditu bildu ziren, hizkuntzaren gorpuztea finkatzeko, erakunde publikoek bere gain egiteko hori ez baitzuten hartzen. Ortografiaren bateratasuna alde batetik eta
|
euskararen
zabalkundea bestetik.
|
|
|
4
|
Euskarari buruzko
Sabio Aranaren diskurtsoak
|
|
|
Sabino Arana Abandon jaio zen. Oraindik bere herrian
|
euskara
tokian tokiko hizkuntza bizia zen eta XIX.mendean zehar goian aipatu ditugun euskaltzale sutsuen bizilekua. Baina Bilboaldeko merkatal eta industri giroko burgesiaren mordo handi batek, gaztelania zuen etxeko hizkuntza, etxe bereko neskamearena euskara izan arren.
|
|
|
Oraindik bere herrian euskara tokian tokiko hizkuntza bizia zen eta XIX.mendean zehar goian aipatu ditugun euskaltzale sutsuen bizilekua. Baina Bilboaldeko merkatal eta industri giroko burgesiaren mordo handi batek, gaztelania zuen etxeko hizkuntza, etxe bereko neskamearena
|
euskara
izan arren. Gaztelaniaz hasi eta hezi zen baina gazte gazterik, bere Abandoko Euskal Herriaren ikuspegi zabalagoa lortu zuen.
|
|
|
Ondoren, Bartzelonan izan zen ikasle eta pentsa daiteke bertan katalan hizkuntzaren bizitasuna eta pizkundeak eraginik izango zukeela.
|
Euskara
ikasi egin zuen eta berehala arduratu zen bere jakinduria zabaltzen. 1888an aurkeztu zen euskarazko katedrara eta 1890an «Programa del primer Curso de Euskera Bizkaino» prestatu zuen.
|
|
|
Euskara ikasi egin zuen eta berehala arduratu zen bere jakinduria zabaltzen. 1888an aurkeztu zen
|
euskarazko
katedrara eta 1890an «Programa del primer Curso de Euskera Bizkaino» prestatu zuen. 1896an «Academia del Euskera Bizkaino» antolatu zuen.
|
|
|
4.1
|
Euskara
, leinuaren eta jeltzaletasunaren zerbitzari: «si nuestros invasores aprendieran el Euzkera, tendríamos que abandonar este» (1894)
|
|
|
Euskal abertzaletasunaren doktrina berritzailea asmatzen zegoelarik,
|
euskararen
defentsan ere arduratu zen, baina premia handiagoa zuen, politikagintza jeltzale berria aurreratzea, Bizkaia herbestetarren menpeko herrialdea bihurtu zelako. Konturatu zen honezkero, gaztelania hizkuntza nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean.
|
|
|
Konturatu zen honezkero, gaztelania hizkuntza nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean. Iraultza ekonomiko industriala gertatzen ari zen unean,
|
euskara
neskame eta populuaren hizkuntza arrunta, behe mailako klaseetako hizkuntza izanik, bigarren mailako tokian zegoen. Desagertzeko abia
|
|
|
dan murgildu zen gizartearen ispilu argia agian.
|
Euskara
, gizarte tradizional eta zaharreko azken agiria zen eta zibilizazio baten erakusle eta bilbotar ikuspegitik defentsa aldarrikatzen bazuen, politikagintza abertzalearen ikur berria zen, idealizazio paseistaren ikuspegi hiritarretik begiratzen zuela. Horregatik, bere lehen diskurtso abertzalean oinarriturik, euskara, aberriaren armarrian kokatzen zen.
|
|
|
Euskara, gizarte tradizional eta zaharreko azken agiria zen eta zibilizazio baten erakusle eta bilbotar ikuspegitik defentsa aldarrikatzen bazuen, politikagintza abertzalearen ikur berria zen, idealizazio paseistaren ikuspegi hiritarretik begiratzen zuela. Horregatik, bere lehen diskurtso abertzalean oinarriturik,
|
euskara
, aberriaren armarrian kokatzen zen. Funtzio komunikatiboa barik, erakusle bereizgarritzat hartzen zuen.
|
|
|
Bizkaiko berregituratzea burutu litzateke bere kabuzko asmaturiko paradigmapean.
|
Euskara
eta Bizkaiko historia berrasmatu beharra zegoen, printzipio jakin batzuen arabera, aurretiaz eta aurreiritziz erbestekotzat definitzen zena desagertarazteko eta beraz gizarte mota berria eraikitzeko, pentsamolde guztiari ikuspegi teokratikoan oinarriturik.
|
|
|
Guztion
|
euskarak
guztion beharra du esaten du 2001ko martxoaren 27an Euskararen Aholku Batzordeak, baina hau ez da hasierako S. Arananaren pentsamentua. Hipotesi mailan honelakoa ere idatzi zuen:
|
|
|
Guztion euskarak guztion beharra du esaten du 2001ko martxoaren 27an
|
Euskararen
Aholku Batzordeak, baina hau ez da hasierako S. Arananaren pentsamentua. Hipotesi mailan honelakoa ere idatzi zuen:
|
|
|
«Si nos dieran a elegir entre una Bizkaya poblada de maketos que solo hablase el
|
euskera
y una Bizkaya poblada de bizkainos que solo hablasen el castellano, escogeríamos sin dubitar esta segunda, porque es preferible la sustancia bizkaina con accidentes exóticos que pueden eliminarse y sustituirse por los naturales, a una sustancia exótica con propiedades bizkainas que nunca podrían cambiarla».
|
|
|
|
EUSKARA
, EGITASMO POLITIKOA BIHURTU:... Joseba Agirreazkuenaga 841
|
|
|
«Si nuestros invasores aprendieran el
|
euskera
, tendríamos que abandonar este, archivando, cuidadosamente su gramática y su diccionario y dedicarnos a hablar el ruso, el noruego o cualquier otro idioma desconocido para ello».
|
|
|
4.2 Berezko balioa euskal gizartean: «hagamos los vascos que el uso del
|
euzkera
sea necesario en nuestra tierra si queremos que el euzkera viva» (1901)
|
|
|
4.2 Berezko balioa euskal gizartean: «hagamos los vascos que el uso del euzkera sea necesario en nuestra tierra si queremos que el
|
euzkera
viva» (1901)
|
|
|
Aurrerantzean,
|
euskara
ez da bitarteko tresna edo sinbolo hutsa izango, helburu jeltzalea lortzeko edo justifikatzeko, bere baitako berezko balio duen zerbait baizik. Hizkuntza batek funtzionalitatea lortu ezean, alperrik du biziraupena, galdu egin da eta; baina bestalde, bigarren mailako hizkuntza baten indartzea lortzeko, beste izpiritu edo indarra beharrezkoa izango dela aldarrri
|
|
|
katzen jarraitu zuen, hots, abertzaletasunak eransten diona. Horregatik
|
euskararen
biziraupenerako honako hau idatzi zuen 1901an, Euskal Herri osoko Euskaltzaleen aurrean:
|
|
|
«No habiendo patriotismo es Jogico no amar el euzkera»(...) hagamos Jos vascos que el uso del
|
euzkera
sea necesario en nuestra tierra si queremos que el euzkera viva».
|