|
2000
|
|
|
Azkenean euskara bera da kontua.
|
Euskara
eta euskalkiak euskara dira biak eta perspektiba hori ez da galdu behar. Hori zertzeko, berak zera proposatzen du, eta ni ados nago:
|
|
|
Hizkuntza batean dialektoak sortzen dira, gure kasuan esate baterako, euskara ofiziala izan ez delako, euskaldunok administrazio aldetik zatituak egon garelako... horrela joan dira sortu eta handituaz. Mitxelenak berak esaten du, XVII. mendean Bizkaiko
|
euskara
eta Lapurdikoa XX. mendean baino gertuago zirela. Orduan, gauzak ondo bidean euskalkiak bateratuz edo urreratuz joan lirateke.
|
|
|
Eta bertatik hartu genuen ideia. Honela, batetik ipuin entretenigarriak egitea; eta bestetik, ikusita haurrak gero eta lehenago hasten direla hizkuntzak lantzen,
|
euskara
eta ingelesa uztartzeko bilduma sortzea otu zitzaigun. Asmoa ingelesa irakurtzen eta ikasten laguntzea zen, horretarako bide berri bat eskainiz.
|
|
|
«programatzaile batzuen arabera, dokumentala ez da telebista, baina aldi berean, guk egindako `Euskal herritik' saioa behin eta berriz ari dira ematen. Duela gutxi, asteburuan eman zela, ETBko bi kateetan oso `share' ona eduki zuen, %20tik gora
|
euskaraz
eta %30etik gora gazteleraz; agian 6.000 lagunek baino ez dute ikusi, baina bada zerbait»
|
|
|
gure hizkuntzak ez du irainerako balio. Baina irain mordoa dago
|
euskaraz
eta erabili ere erabiltzen dira hainbat tokitan.
|
|
|
Sorrera honetan Juan San Martin, Bittor Kapanaga, Jabier Zubiaurre, Jose Luis Ugarteburu, Jose Antonio Eizagirre eta beste askorekin batera Imanol ere protagonistetariko bat izan zen.
|
Euskararen
eta euskal kulturgintzan lan egiteak arrisku bat baino gehiago esan nahi zuen garai hartan, euskararekin eta euskal herriarekin zerikusia zuen guztia ezkutuan egin beharra zegoen; horren erakusgarri, esate baterako, Yon Etxaidek 1955ean euskal literaturaz emandako hitzaldia Egotxiagako pagadian izatea.
|
|
|
Sorrera honetan Juan San Martin, Bittor Kapanaga, Jabier Zubiaurre, Jose Luis Ugarteburu, Jose Antonio Eizagirre eta beste askorekin batera Imanol ere protagonistetariko bat izan zen. Euskararen eta euskal kulturgintzan lan egiteak arrisku bat baino gehiago esan nahi zuen garai hartan,
|
euskararekin
eta euskal herriarekin zerikusia zuen guztia ezkutuan egin beharra zegoen; horren erakusgarri, esate baterako, Yon Etxaidek 1955ean euskal literaturaz emandako hitzaldia Egotxiagako pagadian izatea.
|
|
|
Hizkuntzez gain, bere bizitzako hainbat atal bildu du Iñigo Indartek" Xabierko Frantzisko, Erresuma zaharreko jesuita euskalduna" liburuan. Lana
|
euskaraz
eta gaztelaniaz argitaratu berri da.
|
|
|
ORAINGO kanpaina honetan arretaz jarraitu dut politikariek ziotena bi atal nagusi eta funtsezkotan, hots, hezkuntzan eta kulturan eta honen barruan sartuta, nahi baduzue,
|
euskara
eta egunotako euskararen erabilpen praktikoa. Beno, zer nahi duzue esatea?
|
|
|
Era honetan eman zitzaien hasiera ofiziala Martin Ugalde Kultur Parkea taxutzeko obrei.
|
Euskara
eta euskal kulturarekin zerikusia duten enpresa, erakunde eta elkarteak biltzea du xede Kultur Parkeak eta" Euskaldunon Egunkaria", Graficas Lizarra eta Zabaltzen Euskal Kulturgintza dira sustatzaileak. Hiruok enpresa promotore bat sortu dute eta berau arduratuko da parkea kudeatzeaz.
|
|
|
Consumer en antzera, honelako konpromisoak hartzen hasi diren beste enpresa batzuk ere badira: adibidez, Euskaltelen Alcatel telefono mobilak argibideak
|
euskaraz
eta gaztelaniaz bakarrik ditu. Gure Eztiak, Getarian eginiko eztiak ere gaztelania, euskara eta katalana baliatzen ditu.
|
|
|
adibidez, Euskaltelen Alcatel telefono mobilak argibideak euskaraz eta gaztelaniaz bakarrik ditu. Gure Eztiak, Getarian eginiko eztiak ere gaztelania,
|
euskara
eta katalana baliatzen ditu. Eta Jakion markako kontserbak ere euskaraz eta gaztelaniaz agertzen dira.
|
|
|
Gure Eztiak, Getarian eginiko eztiak ere gaztelania, euskara eta katalana baliatzen ditu. Eta Jakion markako kontserbak ere
|
euskaraz
eta gaztelaniaz agertzen dira. Oliba oliotan dauden San Jeronimo patata frijitu bereziek ere euskaraz, gaztelaniaz, alemanieraz eta ingelesez azaltzen dituzte osagaiak.
|
|
|
Hain zuzen, milurte berriaren atarian giza jarduera eta ohiturei buruzko ikerketek ez dute oraindik argitu zergatik gizona edo emakumea bikotean bizitzen ahalegintzen den, bere egoera naturala askatasuna denean. Bartzelonan katalanez estreinatu ondoren, Tentazioak hartu du komedia intimo eta intimista hau
|
euskaraz
eta gazteleraz taularatzearen ardura. Intimoa, desamodioaz ari delako, hain gai pertsonala eta, halabeharrez, unibertsala.
|
|
|
Hurrengo emanaldiak Euskal Herrian honako hauek izango dira: Zornotzan ekainaren 1ean
|
euskaraz
eta 2an gazteleraz; Elorrion ekainaren 3an eta Durangon 4an euskaraz.
|
|
|
Baina ia ia elizaren magalera bilduta egon da, edo inguruko sektoreen babesean, horietako zenbait sarri euskara batuaren aurka, denboran atzera joan ahala batik bat. Gailendu den euskararen normalizazioaren aldekoek ere behin baino gehiagotan eman diote lepoa etxeko
|
euskarari
eta euskalkiari. Ikuspegi nazionalaren izenean emandako urrats asko bide horretatik joan dira.
|
|
|
|
Euskararen
eta euskal kulturaren inguruan aritzen diren erakunde gehienek kultur euskarrien eboluzio eta inplementazioa bizi izan dituzte eta askotan esfortzu handiak egin behar izan dira egoera berriek eskatzen zuten mentalitate aldaketak eman ahal izateko. Gainera, gero eta gauza gutxiago dago denboran zehar irauten duena, hau da, informazioaren munduan goizeko 8retan emandako berria eguerdirako askotan berri zahar bihurtu da edota irakaskuntzan, aurten argitara emandako testu-liburu batek datorren urterako eranskin batzuk behar ditu eguneratuta mantentzeko.
|
|
|
EGIA esan, badago beste bide bat eta hau aurreko hirurak fasetzat hartzetik dator; hortaz, lehenbizi haserretu egin dugu geure artean, baina aldi berean merkatuan bizi ahal izateko konpetitu egin dugu eta azkenik,
|
euskara
eta Euskal Herria zerbait izango badira, aliantza puntualak hasieran, estrategikoak geroxeago, bilatu ditugu.
|
|
|
Halaber," IBS Gazette" aldizkari elektronikoa aurki plazaratzeko asmoa dute, eta bertan euskal ikasketen baitako gai espezifikoak jorratuko dituzte. Aldizkari horretan
|
euskara
eta ingelesa dira erabiliko dituzten hizkuntzak, nahiz eta loturetan beste hizkuntzak ere ager daitezkeen. Horrez gain, iturri bibliografikoak barneratuko ditu elkartearen webguneak, euskal kulturaren inguruko informazio orokorra ematen duten loturak eskaintzeaz batera.
|
|
|
Modu naturalean gertatu da. Ramon Saizarbitoriak eta esaten dutenez, haiek
|
euskararengatik
eta inork egiten ez zuelako hasi ziren idazten.
|
|
|
Ulertezina dena, baita azalpenik ez duena ere, azaltzen saiatu dira iritzi publikoan eragin nahirik, buruan dituzten neurri murriztaileak kosto politikorik txikienarekin onartzeko bidea izan dezaten. Nafarroako gizartea ez dago
|
euskararen kontra
eta badakite lan handia egin dutela errealitate hau aldatzeko; euskararen kontra jartzeko gezurra, iraina eta intoxikazioa erabili dituzte, bizi izan dugun kanpaina mediatikoan ikusi dugun bezala. Gizartean sakonki errotua dago hobe dela jakitea ez jakitea baino.
|
|
|
PSNren kasuan %46, 9ak bietan berdin nahiko luke, EHrenean, %25ak bietan berdin, baina %37ak euskaraz gehiago eta %34, 8ak euskaraz bakarrik. Ezker Batuaren kasuan %69, 2ak bietan berdin, %60ak EA EAJren kasuan (EHren kasuan bezalaxe kopuru handiak daude bakarrik
|
euskaraz
eta euskaraz gehiago erantzunetan) eta CDNrenean %61ak nahiko luke bietan berdin. Bukatzeko abstentzionisten artean %68, 2ak nahiko luke bietan berdin.
|
|
|
Boiseko erdigunean dagoen euskal gune horretan, euskal museo eta zentro kulturala daude. Bertan,
|
euskara
eta sukaldaritza eskolak ematen dira. Eta, noski, museoa izaki, euskaldunen historia eta Idahon izan duten ibilbidea ezagutu daiteke.
|
|
|
Gurean erdarazkoak dira nagusi, soziolinguistika eta politika medio.
|
Euskaraz
eta orokorrak baditugu telebista bat eta bi irrati, egunkari bat eta hainbat aldizkari. Tokikoagoak beste irrati mordoska bat, bost telebista eta 50 bat aldizkari.
|
|
|
" 300.000 trakta edo eskuko agiria banatu ditugu etxeetan, ostatuetan nahiz saltegietan. Berean,
|
euskaraz
eta frantsesez, gure jokamoldearen arrazoiak agertu ditugu. Berean doa ere bai bozka egunean erabili beharreko boletina edo boto orria.
|
|
|
Baina bertan ageri zen" Euskaltzaindia Zuberoara" hartatik hasita, igar zitekeen beste batzuk zirela ZERUKO ARGIAren gogoa asaldatzen zuten burutapenak edo arazoak:
|
euskararen
eta gure herriaren etorkizuna kolokan jar zezaketen jarrerak, kasu.
|
|
|
|
Euskarazko
eta gaztelerazko idazlanak ditu Juan San Martinen azken lan honek, egilea irakurlego zabalari zuzentzen zaiolako, eta denek ulertua izatea nahi duelako, giza eskubideen egoera baitu hizpide. Eta giza eskubideen arloan euskaldunak munduari egindako ekarpena oroitarazten du, Frantzisko Vitoriakoa, Martin Azpilikueta, Aita Manuel Larramendi, Peñafloridako kondea, Joannes Etxeberri, Jesus Galindez, eta 1968an Bake aren Nobel Saria jaso zuen Rene Cassin baionarra bezalako askok egindako ahaleginak gogoratuz, egungo egoeraz tristatzeko, ETA eta GALen hilketak gaitzetsiz eta kale borroka baztertuz.
|
|
|
Bere iritziz, euskalkien etorkizunaz jarduteko, euskalkien iragana ezagutu behar da, bata bestearengandik gertuago zeudelako XVII. mendean gaur egun baino. Eta kasu gehienetan, dugun buruhausterik handiena ez delako euskara nafarra, giputza edo bizkaitarraren arteko zera hori,
|
euskararen
eta gaztelaniaren (edo frantsesaren) arteko gatazka baino. Koldo Zuazok gogorarazten digu euskara batua ez zela asmatu euskalkiak ezgauza zirelako, zazpi herrialdeetako euskaldunek batak besteari eroso ulertzeko baizik.
|
|
|
ETA erakundearen jardun anker basatiak Espainiar Inperioaren defendatzaileen estrategiei eta haren lorien nostalgiko eta malenkoniatsuei ezin egokiera aproposagoa eman die aurrean aipatu sentipen eta erreakzio horiek areagotu eta manipulatzeko, eta une honetan itotzen gaituen egoera politikoa ezartzeko. Ezin kendu dugun zama jasangaitza dugu non izugarrizko presio mediatiko baten bidez, jardunbide etiko guzietatik kanpo, berez ezberdina dena bereiztu nahi izan gabe, nahas mahas handienean,
|
euskara
eta euskaldun oro deabrutu, susmopean jarri eta kondenatu egiten baitu.
|
|
|
Erasoa larria eta erabatekoa da. Inolako espanturik gabe, biztanleak eta iritzi publikoa
|
euskararen
eta euskaldunen aurka jartzea da helburu zuzena. Euskararen Legearen edukin txiki horiek murriztu nahi dira eta Iruñerriko udaletan euskararen mesedean onetsi diren ordenantzak ezabatu nahi dira, udalen autonomiari muzin eginez.
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere
|
euskara
eta euskal literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez:
|
|
|
Denbora eta espazioari dagokionez, han hemenka aipamen ugari egiten badira ere, oro har kronotopo indeterminatua gailentzen da. Istorioa iparraldean kokatzen da Sara herria aipatu egiten baita eta
|
euskara
eta frantsesaren erabilera ere nabarmena baita. Haatik, ez dira kokaleku jakinari buruzko aipu zehatzak aurkitzen.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi abertzaleei ere aditzera eman behar diegu, administrazio postuetarako euskara jakitearen puntuazioa ezinezkoa dela, lehenik abertzaleek beraiek euskara goi mailako karguetarako kontuan hartu gabe.
|
Euskarari
eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea. Txarrago oraindik euskaldun herrietako zenbait Udaletan euskararik ez dakiten alkateak jartzea.
|
|
|
Gainera, argi dago haurtzarotik
|
euskaraz
eta erdaraz dakitenek, bi hizkuntzok beraien egituraz elkarregandik hain desberdinak izanik, errazago ikasten dutela hirugarren hizkuntza. Ikastoletan aspalditik irakasten duten ingelesa dugu horren lekuko.
|
|
|
Arartekotzan nengoela, UAkoengandik (Unidad Alavesa) entzuten nituenak kontuan harturik, arabarren jakinerako argitara eman nuen Eguberrietako txartel batean 1695 urtean Gasteizen Gabon gauean kantatzeko Burgosen inprimatu zen Villancico bat,
|
euskaraz
eta gazteleraz zegoena. Gazteleraz gainera euskara ere bertakotzat har zezaten, bertako hizkuntza jatorra hain zuzen.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan esan beharra dago haurtzarotik elebidun direnek gainerako hizkuntzak lasterrago ikasteko ahalmena dutela; aldiz, hizkuntza soil bat baizik ez dakitenei kaltegarri zaie beraien hertsitasuna. Gainera, hizkuntz tipologiaz elkarregandik hain desberdinak diren
|
euskara
eta gazteleran hezitzen direnek berez dute beste batzuk lasterrago ikasteko ahalmena. Eta inoiz ez ahaztu, elebakardunek beren baitan eramaten duten itsutasuna, besteena gorrotatzerainokoa dela.
|
|
|
Ikus dezakegunez,
|
euskarazko
eta gaztelaniazko kanalen arteko aldea ez damugatzen bertoko produkzioaren presentziara, eta ekoizpen espainolen presentzian ereerrepikatzen da. Euskarazko kanalak igortzen dituen emanaldietatik %4 diraEspainiako ekoizpenak; gaztelaniazko kanalean produkzio espainolaren presentzia laualdiz handiagoa da, ordea.
|
|
|
Bestalde, egunkariabertzaleak eta gainerakoak bereizten dituen beste puntu bat, Euskal Herri osoariematen dioten izaeran datza: bigarrenentzat
|
euskara
eta, batzuetan, geografiari lotutako egitatea den bitartean, lehenengoentzat Euskal Herria egitate politikoa ere bada.Egunkari abertzale eta erregionalisten artean auzi honen inguruan dagoen aldea, gainera, oso nabarmena da:
|
|
|
Magazinen inguruanagertzen den alde hau ez da harritzekoa, kanal bakoitzaren hizkuntza kontuan hartuta: izan ere, filmak, erreportajeak eta beste zenbait produktu ez bezala, itzulpenak apenasduen lekurik magazinetan. Beraz, saio hauek ekoizteko unean, hizkuntza bat edo bestehitz egiten duten pertsonaiengana jotzen da (elkarrizketak egiteko, adierazpenakemateko, e.a.), horrela hizkuntza baten edo beste baten eremua erreferentzia bihurtuz.Horixe gertatzen da
|
euskarazko
eta gaztelaniazko magazinetan: lehenengoetan erreferentzia nagusiak eta ia bakarrak Euskal Herrikoak dira, eta bigarrenetan Espainiakoerreferentziek oso presentzia handia dute.
|
|
|
Hain zuzen ere, prentsan bezala, euskararen inguruan telebista ekimen interesgarribatzuk bideratu dira, Berako Ttipi Ttapa telebistarena edo Deba ibarraren goialdekoGoiena TB bezalakoak.
|
Euskararen
eta komunikabide lokalen arlo honetanMultimediaren eredua ari da hedatzen, etorkizuna berma dezakeen egitura modura, nahiz eta horrek, nola ez, babes instituzional indartsua eskatzen duen.
|
|
|
Lau kanalek osatzen dute EITBren irrati eskaintza: Radio Euskadi gaztelaniazkoa eta orotarikoa, Euskadi Irratia
|
euskarazkoa
eta, halaber, orotarikoa, Euskadi Gaztea, musika formatuan espezializatua etaeuskara hutsezkoa, eta Radio Vitoria, elebiduna baina funtsean gaztelaniazkoa, orotarikoa eta Uhin Ertainez eskaintzen dena.
|
|
|
Euskalduna da, gurean, gutxienez hizkuntza biren jabe dena:
|
euskara
eta frantsesaedo euskara eta gaztelania. Gainera, asko eta asko dira beste hizkuntzen jabe erebadiren euskaldunak, gero eta gehiago dira euskaldunen artean hiru edo lau hizkuntzaren jabe direnak, gazteak batez ere.
|
|
|
Euskalduna da, gurean, gutxienez hizkuntza biren jabe dena: euskara eta frantsesaedo
|
euskara
eta gaztelania. Gainera, asko eta asko dira beste hizkuntzen jabe erebadiren euskaldunak, gero eta gehiago dira euskaldunen artean hiru edo lau hizkuntzaren jabe direnak, gazteak batez ere.
|
|
|
Gizarteak ez du elebidun funtzionatzen, gizarteak ez dakizki
|
euskara
eta gaztelania edo euskara eta frantsesa; horixe da errealitate gordina. Hego Euskal Herriko erakunde publikoak (Jaurlaritza, Gobernua, Aldundiak, Unibertsitateak) ozta ozta heltzendira eredu elebidunetara, publikoari eskaintzen dizkieten eduki idatziak kontuanhartuta; eredu mintzatuetan eta abarretan, ostera, ez.
|
|
|
Gizarteak ez du elebidun funtzionatzen, gizarteak ez dakizki euskara eta gaztelania edo
|
euskara
eta frantsesa; horixe da errealitate gordina. Hego Euskal Herriko erakunde publikoak (Jaurlaritza, Gobernua, Aldundiak, Unibertsitateak) ozta ozta heltzendira eredu elebidunetara, publikoari eskaintzen dizkieten eduki idatziak kontuanhartuta; eredu mintzatuetan eta abarretan, ostera, ez.
|
|
|
a) Erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz hitz egitekoerabiltzen da, batez ere.
|
|
|
Euskarazko protagonisten artean, kultura,
|
euskara
eta hezkuntza bozeramaileakdira gehientsuenak: baina denen gainetik, modu nabarmenean, euskararen mundukoak.
|
|
|
Euskarak metahizkuntza funtziorik nabarmena du Diario Vascon.Bestalde, euskarari buruzkoak ez diren euskaraz idatzitako artikuluek Euskal Herriadute jomuga.
|
Euskaratik
eta Euskal Herritik at, euskaraz ez da deus ezer argitaratzenegunkari donostiarrean. Euskaraz argia ikusitako albiste apurrek Euskal Herria dutesorburu eta Euskal Herria helburu.
|
|
|
Batetik, erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz erabiltzen da, batez ere; eta kasuren batzuetan horretarako bakar bakarrik. Ildohorretatik, egunkariek eskainitako euskarazko informazioen artean, ezin ahaztu bigarren maila batean gelditzen direla, oso atzeraturik gelditu ere, politikari, ekonomiarieta kirolari buruzko albisteak.
|
|
|
(Alaña, 2000). Horien artean, esanguratsuena, dudarik gabe, hiritartasunari dagokion eskubide gorentzat jotzen den bozkatze garaian ere jada ENA erabili izana izatea da, azken hauteskunde europarretan gertatu den bezala (Euskaldunon Egunkaria,). Onarpen bidean, orain arte zortzi udalek agiria ontzat eman dute ofizialki identifikatzeko prozeduretan. Berriki,
|
euskara
eta ENAren erabilera tarteko auzitaratutakokasuan, epaiak agiria balekotzat jo du pertsonak identifikatzeko.
|
|
|
Txillardegi azkeneko 40 urteotan euskararen inguruko gertaera adierazgarrienetanaurrean edo atzean, baina beti murgilean egon izan den pertsona da. Gaur egun,
|
euskararenak
eta euskaldunonak ulertzeko ezinbesteko erreferentzia.
|
|
|
Bukaera gisa erranen nuke, betidanik pentsatu eta uste izan dugula ETArensortzaileok, gure lankide eta lagun min Jose Luisekiko, gizon hauta izan dela (eta dabeti)
|
Euskararen
eta kultur esparruan, XX. mendeko hoberena menturaz ez bada, baihoberenetako bat, zalantzarik gabe. Politikagintzan, ordea, ez bada hori bezain egokiaritu, aitortu beharrekoa dut argi eta garbi hauxe:
|
|
|
Sarrera horietan Txillardegik agertu dituen ideia nagusi eta gehien erabiliak bildu etaaztertu ditu Paulo Agirrebaltzategik, zortzi gaitara ekarriz eta bakoitzari buruzko iritziaknabarmenduz: 1
|
Euskara
eta Euskal Herria (horien bereizi ezina), 2 Euskararennormalkuntza, arazo soziala (norbanakoen jarreretatik harantzago), 3 Soziolinguistikarenpremia (beharrezkoa, euskararen normalkuntza zentzuz aurrera eramateko), 4 Euskararen aldeko herri mugimendu jantzia (mugimenduaren eginkizuna, eta militanteek arazosoziolinguistikoen jabe izan beharra), 5 Beste Herrien esperientziak ezagutu beharra (etahor... alde positiboak eta negatiboak (horien egitekoa, euskarari buruzko horien politikapraktikoaren balioztapena, aldekoa eta kontrakoa).
|
|
|
|
EUSKARA
ETA EUSKAL HERRIA
|
|
|
Beraren ustez, hizkuntzaren erabileraren arazoa soziala da, eta lege soziologikoakaztertzea behar beharrezkoa da hizkuntzaren inguruko jokabide eta portaerak ulertu etaazaltzeko. . Berriro ere, dena dela, oso aspaldian Mackeyk Eire-ri buruz egindakoinkesta klasikoan erakutsi zuenaren ildotik, motibazioa aski ez dela agertzen zaigu; eta, bihotzean
|
euskara
eta ahoan erdara, dikotomiak, itxuren eta espantu sutsu askorenazpian, bere horretan dirauela agertzen da.
|
|
|
Orain arte argi esan ez badut ere, sumatuko zenuten dagoeneko, neronek Txillardegi ikusten dudala, historikoki eta hein handi batean, baina ez bera bakarrik?
|
euskara
eta askapen politika suturatzeko joeraren abiapuntuan. Baina, nire irudiko, ezkontza hori ezinbesteko bihurtzeak ez die, ez euskarari ez eta askapen politikari, onik ekarriko.
|
|
|
Jatorriz erdaldunak izaki, denez ez zuten harreman maila bera euskararekin, eta ez ziren euskaraz mintzatzekogai. Dena den, ohiko harremana zuten
|
euskararekin
eta ulertzeko gai ere baziren.Euskararekiko aldeko edo errespetuzko jarrera zuten, ez kontrakoa.
|
|
|
Hala ere, euskararekiko ikerketa gehienak euskaraz egiten dira azkeneko urteetan, eta horrela egingo dira datozen urteetan, espero daitekeen bezala gertatzen badabehintzat. Alde honetatik, aipagarriak dira
|
euskararekiko
eta euskaraz doktoregotesiak egiteko 1992 eta 1993 urteetan Eusko Jaurlaritzako Hizkuntz PolitikarakoIdazkariak sorturiko bekak, horien laguntzaz zenbait tesi interesgarri egin direlakoeta egiten ari direlako; baina, zoritxarrez, bi urtetan zehar bakarrik iraun zueniniziatiba izan zen hori. Zentzu honetan, paradoxikoa dirudi, Euskal Herriandauden unibertsitate handietan gertatzen denarekin konparatuz gero, UEU barruanbultzatu eta/ edo bideratu direla gaur egunean dauden euskararekiko euskarazegindako zenbait ikerketa, hala nola, lehen aipatutako Txillardegik eta bestebatzuek euskararen erabilerari buruz eginiko ikerketak, edo baita horrenaipagarria den lau urtetik lau urtera euskararen kale erabileraren neurketarenikerketa aurrera eramatea ere (dagoeneko, hiru jasoketa aztertu edo aztertzen aridirelarik).
|
|
|
Urte horren amaierarako urak beren arrora edo biltzen ari zirela dirudi, zerenAtotxan bertan eta Donostiako Artzain Onaren elizan bederatziurren bikoitzak emanbaitziren (1940ko azaroan), bata
|
euskaraz
eta bestea erdaraz, Lizarralde kronikariakdioenez, eta hurrengo urteko data beretan berdin egin zen (Cronica: I,, 529, 530, 556).
|
|
|
Gu, hemen, frankismoak eliza barnean euskarari jarrinahi izan zizkion muga hertsiez aritu gara (eta agiri jakin eta elkarrekin lotutakobatzuetara mugatu). Bere mugatasunean, gertakariak interes orijinala du, besteak bestesistema frankistaren barruko kontraesanetako bat
|
euskararen
eta katalanaren ingurukohau dela erakusten baitigu auzi honek.
|
|
|
Izena duenak izana baldin badu, izenetik has gintezke; euskaraz bakarrik, adibidez: Zuberoa jatetxea, edo
|
euskaraz
eta gaztelaniaz: Carniceria LasagabasterHarategia.
|
|
|
Ordutegia Horario, Merkealdia Rebajas, eta abar. Mezua luzea delarik, bikartel desberdin,
|
euskaraz
eta erdaraz, edota, ahalez gero, kartel berean, euskarazgainean eta erdaraz behean.
|
|
|
Hitz batean: ingurunekulturalaren baldintzapena aintzat hartu gabe,
|
euskara
eta euskaldun izatea gauza berabailitzen, euskaltasunaren izari eskakizunak maila linguistiko gorrira mugatuz, euskalgintzaren ingurune soziokulturala eta nazionala alde batera uzteko joera makurrazari naiz. Tafallan edo beste edozein bazterretan, ordea, hizkuntza ordezkapena ez dainoiz izan, ezin izan ere, mintzabidearen mailako gizarte gertakari hutsa.
|
|
|
Nolanahi ere den, lerro labur hauek ez lukete zentzu handirik izango galde egingo ez banu nola ikusten dudan egun orain ia hogeita hamar urte argitaratutako narrazioa. Ez naiz ari, jakina,
|
euskarak
eta euskal literaturak ordutik hona izan dituzten hobekuntza nabarmenez. Nitaz ari naiz, idazle naizentxo honen ibilbideaz:
|
|
|
2000ko kultur tantak aztertzeko garaian, azken orduko berrien larritasuna dela eta, egokiago deritzot atzetik hasteari. Oro har,
|
euskara
eta euskalgintzaren alorrean garai ilunak datozkigula ezin ukatuko dugu. Aurreko urtean garbi geratu zen Kontseiluaren sorrera eta lana txalogarriak izan direla euskaldun guztiontzat, bai motor gisa (orain arte ikusi ez den maila batean, era bateratuan eta ukitu gabeko sektoreetara iritsita, industria adibidez), bai euskalduntze prozesuan sinesten duten gehienen ahaleginak bildu eta elkartzeko ardatz gisa ere.
|
|
|
Ez da lortu ipar euskal herrian
|
euskarak
eta euskal kulturak bizi duten esklusio eta ordezkapen prozesuari mugarririk jartzea. 2030ean euskaraz komunikatzerik ez dela izango iragarri zaigu, hizkuntza hila izanen dela.
|
|
|
Bizkaia beti egon da hor, entzungai, Euskal Herri osoari adi adi. Beste euskal lurraldeekin bat egiteko beti prest,
|
euskarari
eta euskal nortasunari dagokienez. Bat egite horrek, edozelan ere, ez dakar inori men egitea, inoren morroi ez baita Bizkaia.
|
|
|
Edozein akademiarentzat garrantzitsu izan ohi da hizkuntzaren hiztegia ontzea. Bere berea du Euskaltzaindiak
|
euskararena
eta horri ekin dio, buru belarri, azken urteotan. Askorentzat luzeegi joan doana, beste batzuentzat labur arin etorri dator, hizkeraren biziraupenari bagagozkio bederen.
|
|
|
JIMENO, Roldan
|
Euskara
eta euskal kultura Nafarroako Unibertsitatean. 100 zk. (1997), 55 Historia laburra. 6 zk. (1978), 32 (Itz.: Gotzon Nazabal).
|
|
|
Errenteria, Orereta II; Irungo Ikastola; Arrasateko Ikastola; Beasaingo Ikastola; Eskoriatza, Almen. 19/ 20 zk. (1981), 87 Elkarrizketa.
|
Euskara
eta prentsa. 22 zk. (1982), 105 Iruñeko agiria. 29 zk. (1983), 163 Marxismoaz. 30 zk. (1984), 94 Euskal nekazaritzaren etorkizuna. 35 zk. (1985), 59 Euskal teatroa gaur. . 37 zk. (1985), 87 Elkarrizketa. 37 zk. (1985), 117 Europa Mendebaldarreko estaturik gabeko Herrien lehen elkargunearen Agiria.
|
|
|
Martxoko hauteskundeak. 11 zk. (1979), 5 HBren erantzuna. 28 zk. (1983), 82 Euskararen Irakaskuntza. 10 zk. (1979), 27 Euskal kultura 1992. 73 zk. (1992), 46 Hastapen bat. Irisarri ‘94 inguruan. 84 zk. (1994), 21 Euskal kultura 1994. 85 zk. (1994), 42 Euskal kultura 1996. 97 zk. (1996), 29 XXI. mendearen bezperan,
|
euskara
eta euskal kulturaz bi gogoeta.
|
|
|
83 zk. (1994), 89 Zientzia (Egunen gurpilean). 84 zk. (1994), 102 Euskal kultura 1995. 91 zk. (1995), 29 Euskal kultura 1996. 97 zk. (1996), 34 Euskal kultura 1998. 109 zk. (1998), 26
|
Euskara
eta Euskaltzaindia versus 2000. 114 zk. (1999), 183 Euskal kultura 1999. 115 zk. (1999), 27
|
|
|
etorkizunik ba ote? 24 zk. (1982), 89
|
Euskara
eta Administrazioa. 28 zk. (1983), 157 Euskararen erabilera, herritarren arteko harreman juridikoetan. 55 zk. (1989), 163 Hizkuntz ofizialkidetasuna. 65 zk. (1991), 39 Euskal kultura 1992. 73 zk. (1992), 60 Euskararen eta Katalanaren legeak. Hamarkada luze baten ondoren. 82 zk. (1994), 38 Euskal kultura 1994. 85 zk. (1994), 52 Euskal kultura 1996. 97 zk. (1996), 54 Euskara Deustuko Unibertsitatean. 100 zk. (1997), 47 Euskal kultura 1999. 115 zk. (1999), 54
|
|
|
etorkizunik ba ote? 24 zk. (1982), 89 Euskara eta Administrazioa. 28 zk. (1983), 157 Euskararen erabilera, herritarren arteko harreman juridikoetan. 55 zk. (1989), 163 Hizkuntz ofizialkidetasuna. 65 zk. (1991), 39 Euskal kultura 1992. 73 zk. (1992), 60
|
Euskararen
eta Katalanaren legeak. Hamarkada luze baten ondoren. 82 zk. (1994), 38 Euskal kultura 1994. 85 zk. (1994), 52 Euskal kultura 1996. 97 zk. (1996), 54 Euskara Deustuko Unibertsitatean. 100 zk. (1997), 47 Euskal kultura 1999. 115 zk. (1999), 54
|
|
|
|
Euskara
eta eskola: euskararen bir hedapenean hainbat arazo. 42/ 43 zk.
|
|
|
GARMENDIA, Elixabete Euskal kultura 1998. 109 zk. (1998), 21 XXI. mendearen bezperan,
|
euskara
eta euskal kulturaz bi gogoeta. 107 zk. (1998), 79 Kultura ta ideologia. 34 zk. (1969), 19
|
|
|
(Itz.: Jabier Agirre).
|
Euskararen
eta Katalanaren legeak. Hamarkada luze baten ondoren.
|
|
|
OIHARTZABAL, Lontxo
|
Euskara
eta eskola: euskararen bir hedapenean hainbat arazo. 42/ 43 zk. (1987), 73
|
|
|
JIMENO, Roldan
|
Euskara
eta euskal kultura Nafarroako Unibertsitatean. 100 zk. (1997), 55
|
|
|
ASKOREN ARTEAN Elkarrizketa.
|
Euskara
eta prentsa. 22 zk. (1982), 105
|
|
|
(Orain eta Hemen). 7 zk. (1978), 88
|
Euskara
eta Administrazioa. 28 zk. (1983), 157
|
|
|
IRAZABALBEITIA, Inaki
|
Euskara
eta Euskaltzaindia versus 2000. 114 zk. (1999), 183 Literatur euskera batasun baten aldera. 31/ 32 zk. (1968), 58
|
|
|
Euskaltzaindiaren Bilboko egoitzara jotzea izan zuen lehen urratsa.
|
Euskararen
eta Euzkadiren alde ahal zuena egiteko prest zegoen, eta zer egin zezakeen argitzen hasteko modurik egokiena bere burua Euskaltzaindiari eskaintzea izango zelakoan jo zuen hara.
|
|
|
Aspaldisko errauts bihurtuak ziren ordurako nire gaztetako suak. Urte gehiegi ziren jada gurpil berari leku beretik eta modu berean bultzaka beti,
|
euskara
eta aberria gora eta euskara eta aberria behera beti, geure antzinako euskal txilbor mitiko aratz parerik gabekoari mirespen erlijioso folklorikoz begira beti, ETAk, KASek, HBk, AABk, LABek eta abarrek ziotenaren edo egiten zutenaren mende beti. Ez nion ezeri behar adinako federik, ez nintzen inongo talde, elkarte edo kolektibotako kide izateko gauza sentitzen.
|
|
|
Aspaldisko errauts bihurtuak ziren ordurako nire gaztetako suak. Urte gehiegi ziren jada gurpil berari leku beretik eta modu berean bultzaka beti, euskara eta aberria gora eta
|
euskara
eta aberria behera beti, geure antzinako euskal txilbor mitiko aratz parerik gabekoari mirespen erlijioso folklorikoz begira beti, ETAk, KASek, HBk, AABk, LABek eta abarrek ziotenaren edo egiten zutenaren mende beti. Ez nion ezeri behar adinako federik, ez nintzen inongo talde, elkarte edo kolektibotako kide izateko gauza sentitzen.
|
|
|
Desartikulatuta nengoen. Jitoan nenbilen, galduta, eta Egunkaria ko kontratua sinatu nuenean izar gidari bat atxiki nuela uste izan nuen, kontratu hartan bat egiten baitzuten hileroko soldatak eta militantziak, eguneroko lan arautuak eta
|
euskararen
eta aberriaren aldeko borrokak. Egunkaria ko erredakzio nagusia ez zegoen artean ere, urte batzuk geroago egongo zen bezala, Andoaingo Gudarien etorbidean, Lasarte Orian baizik, baina hara lan egitera joaten ginenok gudaritik zertxobait behintzat bagenuela sinetsirik nengoen hasierako garai hartan.
|
|
|
On egin dizuela!
|
Euskaraz
eta, hangoei ez ziean grazia handirik egingo baina". " Jendeak hari ez zioan txarrean hartzen", esan zuen sudurmakoak," bera denekin etortzen zuan ondo".
|
|
2001
|
|
|
Txostenaren arabera, goi mailako irakaskuntzan euskararen egoerak 15 urteko atzerapena dauka. Euskal Herriko unibertsitatetako irakasleen %21ek irakasten du
|
euskaraz
eta euskarazko kredituen eskaintza %20koa da. Sei unibertsitateetatik Mondragon Unibertsitatea da euskaldunena.
|
|
|
Gauza da Madrilen aldarrikatu dutela" iA por ellos!" famatu hori eta egungo nahaste borrasteaz aprobetxatuz pakete berean sartzen dutela terrorismoa, ETA,
|
euskera
eta ikastolak, euskal kultura, hezkuntza, elkarrizketa hitza aipatzen dutenak, elkarrizketa nahi dutenak, beraiek bezala pentsatzen ez dutenak... eta denak balio duela botoak biltzen jarraitzeko eta jendea manipulatzen segitzeko. Niretzat politika beti izan da kinielak egitearen moduko zerbait, alegia, ez dela inoiz nik nahi dudana gertatzen horregatik batzuek lehendakariaren dimisioa eskatzen duten bezalaxe neuk Aznarren dimisioa eskatzen dut, eta gaur bertan!
|
|
|
Joxerra Gartziarengana jo genuen eta bere laguntzaz lan polita gelditu dela uste dugu. Azkenean zazpi kantu
|
euskaraz
eta gazteleraz berdin gelditu dira, beste bost propio hautatu ditugun bitartean. Horien artean dira' Maitia nun zira' herrikoia eta Xabier Leteren' Habanera'".
|
|
|
Otsailaren 8an Errudun jaioak" estreinatu zuten eta otsailaren 15ean, berriz," Hor dago koxka".
|
Euskaraz
eta gazteleraz atondu dituzte biak. Donostiako Antzoki Zaharrean egin ziren bi estreinaldiak eta arrakasta itzela izan zuten.
|
|
|
Jon D. Patrick psikologoa duela zortzi urte hasi zen euskara ikasten. Gaur egun, ongi egiten du
|
euskaraz
eta areago, berau aztertzen ari da. Ingelesa euskara hiztegi berezi bat burutzen ere ari da CD ROM formatuan.
|
|
|
Akta faltsuarena eta... Xemeini, idazlea bera, gerraren gogorrenean egin zen Sabino Aranaren gorpuzkinen ateratze xume hura ez zitzaion oso ekitaldi dotorea iruditzen, iruditzen zitzaion
|
euskaraz
eta hots handiz egin litzatekeela hura; eta beraz, aldatu egin zuen horren garrantzi handiko gertakizun bat! Berak argitara emandako aktan agertzen diren gehienak ez ziren benetan Sabino Aranaren gorpuzkinen ateratzean izan:
|
|
|
Gidaliburua,
|
euskaraz
eta gazteleraz idatzia da, bata bestearen ondoan dauden bi zutabetan, eta egileak berak egindako zein artxibategitatik ateratako hainbat argazki du. Ibilbidearen mapa orokorra (1: 50.000 eskalakoa) eta zati bakoitzeko planoak ere badira.
|
|
|
Bilbaok hitza hartu zuen eta bere ustea azaldu:
|
euskara
eta Euskal Herria eliza inguruko jendeak ikertu izan du beti, eta itsasertzean gutxi izan ei dira. Baserrian nagusiarentzat bakarrik zen etxea eta beraz, gainontzekoentzat eliza eta ikasketak ziren alternatiba bakarra.
|
|
|
Juan Antonio Apraizek botatako beste arazo bat ere badago,
|
euskaraz
eta erdaraz desberdin diren kontzeptuena: " pesca al cerco" euskaraz trainarekin antxoatan" edo biziarekin atunetan da, eta" viento de fuerza 3" haize berdea da.
|
|
|
astelehen, ostegun eta larunbatetan Seaskaren mezua zeraman orri erdiko gehigarriarekin kaleratu da, errepide nagusi guztien ondoetan publizitate kartel handiak kokatu dituzte eta kanpainaren amaieran aipatutako egunkarian gehigarri koloretsua sartu zuten.
|
Euskarazko
eta frantsesezko triptiko deigarri honetan Iparraldeko hiritarrei ikastolen (hezkuntzaren lehen zein bigarren mailan) filosofia, funtzionamendu, irakaskuntza maila, zerbitzu eta azpiegiturei buruzko informazioa eman zaie.
|
|
|
Egungo Urnietako herriaren nortasuna osatzerakoan eraginik handiena izan duten gizon emakumeen aipua egiten du Mikel Atxagak idazlan honetan, Urnietako Udalak, Dabid Etxeberriaren itzulpena medio,
|
euskaraz
eta gazteleraz argitara emandako" Gure Urnieta" liburuan. Liberalek Urnieta kiskali zutenekoa gogora ekarriz hasten du Mikel Atxagak bere ibilbidea, eta harrez geroztik herri horretan euskalgintzan gehien nabarmendu diren urnietar zein urnietartuen izenak biltzen ditu eta haien lanen berri eman.
|
|
|
IBON Cormenzana bilbotarraren" Jaizkibel" film luzea joan den astean estreinatu zen Donostian, Gasteizen, Getxon eta Iruñean,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz. 95 milioi pezetako (3,8 milioi libera) aurrekontua izan duen film honen une gehienak Gipuzkoa eta Bizkaian izan dira grabatuak.
|
|
|
Asko hitz egin izan da dekretu foralen aurrean guk izandako jarreraz eta modu arinean gainera, agian guk gai horrekin inoiz ez dugulako nahi izan politika egitea, politika delako euskararen etsairik okerrena. UPNk Euskararen Legea aldatu nahi izan zuen, egungo hiru eremuak bitan utziz, eta guk ez dugu uste halakorik egin behar zenik, lege horrek
|
euskara
eta gaztelania Nafarroan elkarrekin bizitzea ahalbideratu duelako. Dekretuaren zati batekin ados gaude eta hala esan genuen:
|