|
2003
|
|
|
BereeraraJulesVernekerebadamaigu egoerarenlekukotasuninteresgarria.Izanere, LesenfantsducapitaineGrant (1867) eleberriklasikoan, protagonistakTandil erainoiritsidira, aitaGimonbezala, eta, Vernekdioskunez, Catrielburuzagiarenindiarrakdirainguruhaietakoberezkoegoiliarrak, bainaTandil gobiztanleria gehienbateuskaldunfrantseseketaitaliarrekosotzenzuten.Areago, gotorlekuko komandanteaberrogeitahamar urtekosarjentueuskaldunazen, hainzuzenere, Manuel Ipharaguerre. Paperezkoeuskaldunhori, Vernerenazalpenetan, 1828ankokatuzenbertan, ordukomugazaintzekogotorlekuaeraikizenean, etahangoemakume indiarbatekinezkondutazegoen, semebizituelarik.Edozelan
|
ere
, denbora luzehorretanguztizandeatuzenManuelIpharaguerrenama hizkuntza, frantsesaVernerenarabera, etanekezulertuzioten.Esangabedoa, euskara zenordukoeuskaldunenhizkuntzaarrunta, etapentsatzekoadafrantsesa, gehienez, bigarren hizkuntzagisaedukikozueladelakoManuel Ipharaguerrehorrek.AitaLhandekzorrotzagoazalduzuenkontuhori, esanezIparraldekoeuskaldunaAmeriketara iristeazbateragaztelaniamurdukatzen h... Suposatzekoadaere, bestalde, Tandil go sarjentueuskaldunarendeituraVernekGernikako Arbolaospetsubihurtu zuenbertsolariareneanoinarritukozuela; bidebatezesateko, Iparragirrek ereeginzituenamerikak1858tikaurreraArgentinaetaUruguain, baina joanbezain pobreitzulieizen1877an.
|
|
|
JuanCatrielburuzagia.Hauxedapanpa indiarrentribukoburuzaginagusia.Juan Catriel ekharremanona mantenduzuen, neurri batean, BuenosAiresko agintarimusu zuriekin, izan
|
ere
, Rosasjeneralarilagunduzionbestezenbaittriburenaurka, adibidez Calfucuraburuzagiarenkontra. Catriel enlurraldeanAzul etaTandilhiriaksortuziren.
|
|
|
...izkizunik gabeehortzitakoleheneuskaldunaren hobiratzeannabarmenduzenarren.ÉliséeReclus ekLesBasques, unpeuplequis' envaartikulua argitaratuzuen1867an, etaizenburuakberakdioskunez, progresoakdesagertzerakondenatutakoEuskalHerriaaurkeztuzigun, penazblai.Artikulu horrek, ManexGoihenetxekazpimarratuduenez, garrantziizugarriaeduki izanzueneuskaldunenirudiareneraketanordukomunduzientifikoan; izan
|
ere
, hondar herriarenirudiakontsakratu zuen (peuplerésiduel), alegia, handik aurreraeuskaldungoa, osomaiz, aspaldikoleinurua iraungietaezabatuzdoan populuarenirudinostalgikoarekinbegietaratzenda.
|
|
|
Denadela, nortasunetnikoarenkontserbaziorakoelkarteak etasortubaziren
|
ere
, egiadaAmeriketan nortasunarengalerabizkortueginzela.Esate errazbaterako, pasadizoaskiezagunabaita, BuenosAires koLaurakBat elkarteakdiru bilketabateginzuenIparragirrebertsolariaEuroparaitzul zedin, eta, besteakbeste, kantaldibatantolatuzuen.Euskaldunaberastu askohurbilduzirenkontzertuhorretaraeuronseme alabekinbatera.Ba, IparragirrekordurakoeuskaldunenhimnoabilakaturikoGernikakoArbola abestuzuen...
|
|
|
Zeresanikez, RamuntchodaPierreLoti ren zorionekoliburuhori. ...eta baztermiresgarriezgainera, bestemakinabattopikoaurkituko dituzuliburuanbarreiatuta: pilota, euskaldunenaspaldikotasuna, taberna, euskaldunen fedea, etxondoarekikoatxikimendua, edotairrintzia, besteakbeste.Etabertokoiruzkingileak batdatozirudihorrekin: EuskalHerriarenikuspegiederraaurkeztenduLoti k, bainaaxalezkoaezinbestean.Edo, besteerabateraadierazita, giroaren deskribapenekin asmatuzuelarik
|
ere
, protagonisten nortasunaitzurizitzaion.Ezzuenbenetakotasuniklortueuskaldunaren izaeraislatzean.Paperezkoakeginzituenprotagonistak, ezhezur haragizkoak.Horixeeidaestereotipoguztiekingertatzendena.
|
|
|
Irakurtzenhasietalehenengoorrialdean bertan, udazkenarendeskribapen ezinagonostalgikobatekineginnuentopo, etahanjakinnuenLarrunmendiinguruetako gailurretako pagoak etaarteakhostoakgaltzenari zirela. Atoangelditunintzenflashatuta, bainaezhorrenbestearteeiudazkenean hostoakerortzearenairakurtzearren (gogoratuzarteakzuhaitzhostoiraunkorrakdirela, eta, hortaz, beraieiudazkena bostaxolazaiela), baiziketakonturatutaarteakeurakdeskribapenhorretan soberadaudela.Izanere, inguruhorietan, arteakbarik, haritzakikusikodituzu, ezerikustekotan.Hala
|
ere
, arteakaurkitukodituzulehenorrialdean, etaarteakbigarrenean, eta seigarrenean, etaarteakbeste hainbatetahainbatetan. Noski, nire RamuntchonhainbestearteagertzearenerantzukizunaezdaPierreLotirena, berak chêneidatzibaitzuenfrantsesez.Errua, inorenaizatekotan, neureaizandaitekegaztelaniazkoitzulpenairakurtzearren, edoitzultzailearena, ezegiaztatzearrenberbapolisemikohorrenesangurakasuhonetanharitza dela.Aitaginarrebakgaztelaniazkobestebertsiobatirakurridu, EmiliaPardoBazán ekitzulitakoa, etahorretanerearteakdiranagusi.Zeradierazi nahiizandutxehetasunperiferikohorrekin. Ba, eleberrikoeuskaldunak, beharbada, arteakbezalaxeagertudirelalekuzkanpo, etabadaezpadajatorrizkoliburuanbegiratubeharko (ge) nukeelajakitekoPierreLoti k ea benetaneuskaldunetazidatzizuen, ea, esan, basquesdioen, alaeuskaldunak horegoteaitzulpenarenakatsbatoteden, izanere, bestehainbatherritako gizakiakerekabitukoliratekeLoti rentipohorienbarruan, etakabitu, gainera, neukezagutzenditudaneuskaldunaskobainohobeto.
|
|
|
Bimilaurtez, beraz, kuadrupedio, lauoineko, deituzitzaiengauregun ugaztunesatenzaienhoriei (etabai, zehazkiagoadierazteko, narrastigehieneietaanfibiobatzuei
|
ere
). Aristotelesek, zenbaitezaugarridiagnostikoerabiliz, animaliakhierarkikokiatonduzituen, etagerora scalanaturaedeituko zentaldekamenduaitxuratuzuen.Hasteko, sail nagusi bitanbanatuzituen animaliakeuronodolarenizaerarenarabera.Animaliaodoldunekodol bero gorriadute, etabaigoi mailako tasunak; animaliaodolbakoek, ostera, isurkinkolorgebatdute, etahotza, guztizbehe mailakoakdirelarik.Kuadrupedioak, j...
|
|
|
Ordukonaturalistekezzutenberehalakoan segituRay kmarkaturiko bidea.Linnaeus ek, ohikoazenez, QuadrupediaerabilizuenSystema naturaerenlehenargitarapenean, 1735ean.Hala
|
ere
, gizakiakkuadrupedioenarteansailkatu zituen, eta, horrekaskorenhaserreaekarriziolarik, kokapeneztabaidagarri etadeserosohorrekedobultzatutahasizenzeozeregokiagorenbila. Ezdagoesanbeharrik, Linnaeusezzenlehena izan, gizakiakanimaliakdirelaikusizuena.Kasurako, PierreBelon ek1555eannabarmenduzuen gizakiarenetahegaztieneskeletoenantzhandia, etaEdwardTyson ektxinpantzebatdisekzionatuzuen, Homo sylvestrisizendatu zuena, etaargi geldituzenespeziehorrenetagizakiarenartekokidetasunestua, anatomiaridagokionez.Aristotelesekberakgizakiakuadrupedioiledunbibiparoenarteankokatuzuen, baina, ErdiAroanzehareskolastikoeknaturarenbaitatikaterazuten, etaaingeruenpareraeraman.Ikuspegihorrekinbat, JohnRay k, esatebaterako, ezzuengiza jendeabereliburuaninkluditu, lehenagoGesner eketaAldrovandi kbezalaxe.Gizakien arimahilezkorraezinzengainerakopatarienarteansailkatu.
|
|
|
...erakexhumatuzuena.Egiada, notoungulatubatzuekizotz arora arteiraunzutela, etagizakiehiztariekdesagertuarazizituztela, baina, argi dagoeurensuntsipenarenarrazoinagusiaPanamakoistmoareneraketaizan zela.Eta, bestalde, erabatdesagertuzirenbaitaereherbiborohegoamerikar horienharrapakariak.Egungokarniborohegoamerikarrak, jaguarrakasu, jatorriziparramerikarrakdira.Lehenagokoharrapakariak, gezurrabadirudi
|
ere
, suntsitutakohegaztiibiltarierraldoibatzuketamartsupialio karniboroakziren.Esatebaterako, martsupialiohorietariko batThylacosmilusizan zen, hainjustuSmilodontigresable hortzaren osoantzekoa.Edozelan ere, martsupialiokarniboroak suntsituzirenarren, azpimarratubeharrekoada gauregunhirurogeita hamabostbatmartsupialio espezie bizidirela.
|
|
|
..., bestalde, erabatdesagertuzirenbaitaereherbiborohegoamerikar horienharrapakariak.Egungokarniborohegoamerikarrak, jaguarrakasu, jatorriziparramerikarrakdira.Lehenagokoharrapakariak, gezurrabadirudi ere, suntsitutakohegaztiibiltarierraldoibatzuketamartsupialio karniboroakziren.Esatebaterako, martsupialiohorietariko batThylacosmilusizan zen, hainjustuSmilodontigresable hortzaren osoantzekoa.Edozelan
|
ere
, martsupialiokarniboroak suntsituzirenarren, azpimarratubeharrekoada gauregunhirurogeita hamabostbatmartsupialio espezie bizidirela.
|
|
|
...ilehobeak izandira, askozgehiagobaitiraIparAmerikatikHegoAmerikarajoandakoakalderantzizegindutenakbaino.Gainera, HegoAmerikarairitsitako gehienakarrakastatsusuertatudirabertan, etahainbatetahainbatespezietanerradiatudira.Areago, lehiakidehobeakzirendirudienez, eta, esate baterako, dagoenekozinplizitukiaipatudugunez, egungokarniboroeta herbiborohandiakinbaditzaileiparramerikarreneratorriakdira.Hala
|
ere
, ezdagoargieaaipatuordezpen horilehiazuzenareneraginezsortuaden, edobestelakokausabatzuenondorioz. Arrazoiak arrazoi, autorebatzuen iritzianisolamenduarenesperimentuakfaunaneartikoaren nagusitasunorokorraerakutsidigu.Beste batzuenustez, ostera, irlenhauskortasunaondorioztatubeharkogenuke.
|
|
|
...nutzi zuenIngalaterragerorahainospetsubihurtuzenBeagleitsasontzian, FitzRoykapitainarenagindupean, etabostbaturtekoperiplozientifikoan murgilduzen, azkenerakomunduaribueltaemanez, halazentzuliteraleannola figuratuan.Beagle ren itsasaldikozatihandibategungoUruguaietaArgentinakokostaldeetangoraetabeheraizanzen, etahorrenbestez, 1832 33tarteanDarwinekibilaldiluzeakeginzituenmundukokantoihorretan.Izan
|
ere
, denboranahikoaedukiizanzuengaztelaniapraktikatueta politoikasteko, etabaihainbatetahainbatdatubiltzekoorduraarteguztizezezagun zenmundukopartehorretaz.
|
|
|
Darwinenargudio ildoapanpetatikurrunduzjoanda, etafosil erregistroakadierazitakoazkensuntsipen episodioan hasibada
|
ere
, konturatzeke suntsipenguztiakbesarkatuditu.Hemen, denadela, azkenhorrekingelditukogaraoraingoz, dinosauroendesagerpenabezainliluragarria baita, eta izanere, osoeztabaidatuaizandahamarkadatanzeharetagaurarteereez daberorrenkausenazalpengogobetekorik plazaratu.
|
|
|
KontuadaPleistozenoaldian, orain30.000urte, baiIpar etabaiHego Amerikaugaztunikaragarrihandiezbeterikzeudela, halanola, lur nagi erraldoiak, mastodonteaketasable hortzak. ...ozeroiletsuak, mamutaketabesteEurasianzabaldutazeuden, EuskalHerritikSiberiaraino.Australiakerebazeuzkanberemartsupialioerraldoiak, errinozeroentamainakoak.Alabaina, orain10.000urtedirelakreaturahoriekguztiakdesagertutazeudenLurrarenazaletik.SoilikAfrikangelditudiraneurrihandikougaztunak: elefanteak, errinozero zuriaetabeltza, jirafa, hipopotamoaetaabar.Elefanteetaerrinozeroek Asiakohego ekialdean
|
ere
iraundute.Nolanahi, fosil erregistroan apartada Pleistozenokosuntsipen masiboa, zeren, lauzpabostsalbuespenizanezik, desagertutakoespezieguztiak40kg tikgorakougaztunlurtarrakizanbaitziren, alegia, Pleistozenokosuntsipenakezzituenukituezlurrekoanimaliatxikiagoaketaezitsasokohandiakzeintxikiakere.Konparazione, orain65milioiurtelurreko dinosauroekin batera, aireanpterosauroakdesagertuziren, etaitsas... Halaber, geroxeagoaipatukodugunez, ezzenaldibereangertatukontinenteguztietan, unedesberdinetanbaizik.
|
|
|
Klima aldaketaren batproposatzendutenhipotesiek baduteezingaindituzkobigarrenoztopobat, izanere, badirudizeozerbereziegonzela Pleistozeno amaierangertatutakoaldaketaklimatikoan, zereneta, aurrekoetanezbaitzenmasa suntsipenikjazo.Pleistozenoosoanzeharhainbat izotz aroegonda, etatxandakaerrepikatu dirahozketaketaberoketak, ia ziklikoki, bainagorabeherahorietanezdainoizmasa suntsipenikbehatu. Hala
|
ere
, bereziizatehoriezdaigartzen, ezlakuetakosedimentuenpolen fosilarenazterketetan, iraganekolandaredi aldaketakerakustendituztenak, etaezitsasosakonetako jalkincoreetan, izotz xaflenjoan etorrienlekuko direnak.Datuhoriekguztiekfrogatudutenez, klima fluktuaziobortitzak egondiraazkenekomilioiurteetan.Tarteluzehorretakozatihandienean klimaosohotzaizandaLurrekoaldegehienetan.Baina, aldika aldika fase e...
|
|
|
EzdutaurkituEtxepare anaiekAmeriketan egindako ibilbidearengainekodaturik, izanere, ezinizandutdokumentatu zeinurtetanjoanziren.Alabaina, DouglassetaBilbaorenliburuanirakurdaitekeenez, Argentinakoardi hazkuntza1850.urtearenbueltanhasizenprosperatzen, etahortikaurreraarloak bonantza urteakbiziizanzituenhurrengohiruzpalauhamarkadetan.Testuinguruhorretanhelduzirenhainbesteeuskaldun artzaingisaaritzera, eta baitahaienatzetikXimunGimon Zetegietmodukoarima artzainakere. Tartehorretansuertatuziren, bada, Etxepareanaiak, etafortunaegin.Dirudienez, 1860rako, alhagunebihurtuzen, BuenosAirestik50 60legoatako erradioan zegoenazaleraosoa, etahainbesteardibazkatzenzen, nonhigadura arazolarriakagertubaitziren.Hamarkoiztueginzen baiardiensalneurriaetabai alhaguneena
|
ere
. Dirutza handiakeginziren, iainolako inbertsiorik gabeetaadministrazio zailtasunik gabe.Izan ere, lurrareneta artaldeen jabeek artzaineidirutan ordaindubeharrean, artaldeak erdibanauztenzizkieten, hau da, artzainarentzatizatenzirenbaiartilearenerdiaetabaibildotsenerdia; kontratuakamaitutakoan, artzainekberenartaldelortuberriekinlautxakurtxikitan alokatutakolurraldeetarajotzenzuten, eta, zeresanikez, urteenjoan etorrianlurrak erostenzituzten, etamilakaardirenjabezirenbihurtzen.
|
|
|
Tartehorretansuertatuziren, bada, Etxepareanaiak, etafortunaegin.Dirudienez, 1860rako, alhagunebihurtuzen, BuenosAirestik50 60legoatako erradioan zegoenazaleraosoa, etahainbesteardibazkatzenzen, nonhigadura arazolarriakagertubaitziren.Hamarkoiztueginzen baiardiensalneurriaetabai alhaguneena ere. Dirutza handiakeginziren, iainolako inbertsiorik gabeetaadministrazio zailtasunik gabe.Izan
|
ere
, lurrareneta artaldeen jabeek artzaineidirutan ordaindubeharrean, artaldeak erdibanauztenzizkieten, hau da, artzainarentzatizatenzirenbaiartilearenerdiaetabaibildotsenerdia; kontratuakamaitutakoan, artzainekberenartaldelortuberriekinlautxakurtxikitan alokatutakolurraldeetarajotzenzuten, eta, zeresanikez, urteenjoan etorrianlurrak erostenzituzten, etamilakaardirenjabezirenbihurtzen.
|
|
|
Esandugunez, LukaBabakikizenaaldatuzuenkaputxinoprofesatzean, etaBlasMendiondoko bilakatu, Mendiondokoabaitzen, izan
|
ere
, Lekorne, Mendiondoudalerrikokartierbatda, auzunebat, Gerezieta, Atizaneeta Basaburuadirenbezala.Bada, LukaBabakihoriumetakolagunaukanzuen JeanEtxepareAldudekomedikuak, etaizenikemanezarrenosomaitatua zueladioskuItze egilearenzakurrakontakizunederrean:
|
|
|
...oen bezalaxesinetsinuen, izanere, Elizalde Zerbitzarikharremanzuzenaeduki izanzuenEtxeparerekin, etaharkkontatutajakinzezakeenhitzaldihorretanadierazitakoa.Dena dela, ezdirudiososinesgarriaapurbatenhausnartuzgero.Etxeparekezzuenurte mordoluzerikemanAmeriketan, eta, aurrekokapituluanerakutsibezala, panpazabaletanisolatutaemanzituen hangoegunak, euskaldunenartean; areago, euskaldunenarteanbiziizanik
|
ere
, bereoroitzapenetankontatuduenez denboragehienabakarrikigarotzenzuenpeludo ehizan, edotaamarenhegopean, aitabeldurgarriarengandikihes.Egoerahorretan, itxuraz behintzat, ezdirudigaztelaniamaiziritsikozenikJuancitorenbelarrietaraino, areago, pentsatuegingenezakefrantsesaizanzitekeelaMarChiquitansarrienentzungozuenerdara, ezein aditzekotan.Bestalde, Lafittekaipatuadaespainola, hogoita hamar urtetan?...
|
|
|
Haeckel enlegebiogenetikoaren arabera, ontogeniak filogeniaerrekapitulatzen du.Legehoriilustratzeko, Haeckel ekornodunen enbrioienirudiakargitaratu zituen, gerorabiologiazko eskuliburuetanzabalkunde ikaragarriaedukiizandutenakgaureguneraarte.Hala
|
ere
, enbriologoek gezurtatu eginzutenlegebiogenetikoadagoenekoz XIX.mendean.Irudikatutakoenbrioiakondokoakdira ezkerretikeskuinerantz: arraina, arrabioa, dortoka, oiloa, zerria, behia, untxia etagizakia.Konturazaitezkeenez, ezdaudeilustratutaornodun klase guztiaketa daudengehienakugaztun plazentalioenenbrioiak dira.
|
|
|
Alabaina, Haeckel ekzizelkaturiko, monero, izena, berpiztueginzuten oraintsu, bizidunprokariotikoenerreinuberezibatdenominatzeko.Izan
|
ere
, 1969.urteanWhittaker ekMoneraerreinuaezarrizuen, bakterioaketa algaberde urdinak bertansailkatuz.Biologoaskorenustez, prokariotoeta eukariotoenartekohaustura dazalantzarikgabe, biziarenhistoriansortu denetenikhandiena, hauda, aldebateanleudekebizidunprokariotikoak (Whittaker enmoneroak, alegia) etabesteanzelulanukleodunezosotutako gainerakoak, hots, biziduneukariotikoak (alegia, protozooak, anim...
|
|
|
Denadela, moneroenideiareneraginabazter hauetarainoereiritsizen, eta, izankreazionistazengureFolinmarkesakberak, biziaren etaez biziarenmugaldehorretakoespezieak aurkituzituenMiarritzekokostaldean.Itsasoaz haraindian, UruguaikolurretanJoséArechavaleta() botikarihaeckelzaleak
|
ere
batibiohorietariko bataurkituzuen, etaHelobiusoteriiizenazdeskribatuzuen1882an, bazekienarrenHuxley renafiktizioasuertatuzela. Arechavaletahorrekhamazazpiurterekinutzi zuenBilbokoEzkerraldekoUrioste, etaMontevideon1862anlortuzuenfarmazilari lizentzia; geroraerabateko garrantzia edukiizanzuen, darwinismoaUruguaialdeanhedazedin.
|
|
|
EzdagoargiJeanEtxeparemedikuanoizhasizenEskualdunaastekarikontserbadoreeta katolikoanidazten.PiarresLafittek1902.urteaaipatubadu
|
ere
, ezindahorrelakorikziurbaieztatu, aldizkarihorretanargitaraturiko artikulugehienakizengabeakbaitziren.
|
|
|
Urteakjoanurteaketorri, badaudehainbatunibertsitateEuskalHerrietan sakabanatuta, ezJeanEtxeparerigogokosuertatukolitzaiokeeneran, baina tira.Halaber, unibertsitatehorietarikobatzuetanbadagoeuskarazikasterik
|
ere
, nahizetaeskaintzaetamailaezizaninondikinoraerdarazkoenparekoak.Etahorrelaizanik, hogeitabatgarrenmendearenhasieranoraindinokarrenhordiraueuskalunibertsitatearenaldekoaldarrikapenakbizirik.
|
|
|
Nolanahi
|
ere
, sasoi batean Goirienak, ordukoUPV/ EHUkoerrektoreak,, zenbaitasignaturajakinetarako edugzuaurkitzenkualifikaziohandikoaizateazbateraeuskaramenperatukoduenirakaslerik, zioebezalan, gauregunerebestehorrenbesteentzungoduzuhainbesteurterenbueltan.Etaezindabestelaizan, euskarazaritukodirenirakasleakprestatzekoganorazkoplangintzarik inonegonezdenean.Ereitenezdeneannekezbiltzendauztaoparoa, etaikuspegihorretatikPaleolitoArotikirtenetaNeolitoAroraigaroezinikgabiltza.Edozelanere, irakasleezanabarmenaduguhainbatalorretan.
|
|
|
Aitzitik, botilaerdibeterikdagoelapentsatukozenuke, Unibertsitateaeta euskalgizartea, gaurliburuinteresgarriairakurrikobazenu.JuanIgnacio PerezetaPelloSalaburukgogoetazabala, etairadokorra, egindutegure unibertsitatearenegoerarengainean, hainbataldetatikbegiratuta.Niri, hala
|
ere
, zuzeneanedozeharkaeuskalunibertsitateazdiharduen liburubatean, guztizulergaitzabegitanduzaitikasleriaetairakasleriaeuskaldunareningurukoinolakodaturikezplazaratzea, areagooraindikegileakUPV/ EHUko errektorea etaerrektoreohiadirelarik.Esatebaterako, ezaipatzea92/ 97 tarteanurterikurtelortuzirenikasleenhizkuntza gaitasunari buruzko datuak, edotairakasle euskaldundoktoreenportzentajeak.Jakina, txar...
|
|
|
Nolanahi, Misionestarenezteiakirakurtzean, Biritxiakirakurtzeanbezalaxe, badagogauzabatharritunauena, etaizandaaitarenmetamorfosia.Bai JoanesXabañoren aitaetabaiJuancitoEtxeparerena
|
ere
, bi biakamerikak arrakastatsukiegindakoak, gizongogorrakizanzirenetaaitabizikihertsiak. Ba, misionistarenaitasemearenmasokismo erakustaldi horrenondorioz negarbateanitobeharrezikusidugunantzera, Etxeparerenaitaidorrariere negarrajaitsizitzaionbegietara?, bihotzatanpezberaturik??
|
|
|
Almanakuskara edoZiberoukoegunariakbestelakoxehetasunikezbadakarere, AlbertConstantinenartikuluarenizenburuarenondotik. Atharratzeko2enCongrèsdeithujuntanM.Constantinbedeziakemanpheredikia? ...heko jaunakorduko migrazioikaragarriarenkontraegindakomintzaldia, eta. Noulabegira borthakoakeritarzunhaboroetarik. M.DominiqueIribarneinjeniurraktxerrienhazkuntzazazaldutakoa.Ez daukagubestelakoargibiderikAtharratzeko2.kongresuhorretaz: eznoizeginzen, eznortzuekantolatuzuten, ez argitaratuezbesteko hitzaldirikegonzen, ez zenbat entzuleukanzituen, ez nortzukzirenentzulehoriek, ezbesteezer.Edozelan
|
ere
, guztizdeigarri suertatuzaiguitxurazerabatlaikoaizatea, eta, halaber, bigarrenaizatea.
|
|
|
bata, eta, historiaurrearen aurrekogaraia, bestea.Aro bionartekomuga, Joserrarenarabera, SabinoAranarenetenideologikoak ezarrizuenXX.mendearenhasieran.AlbertConstantinjaunmedikuaren obrarenizariaezezagunadugunarren, gureustezezda banakoisolatubaten ekoizpena.Ezdagotalde lanaizandelaesaterik, beharbada, baina, baisare batenbaitaneginzela. Sare horretakokorapilobatzuenizenaklehenagotik
|
ere
ezagunakziren, hala nola, Buruzain eta Etxepare. –Ekimen kolektibo, tzatjoaizatekolaxoegiaizanzitekeensarehori.Ados.Alabaina, erakutsiditugundatuenargira, edohobetoesanda, erakutsiditugunzantzuenarabera, norainotrinkotudirasarearentroinuak, antzemandugun perspektibaberrian. BaaldagoAtharratzekotaldeazberbaegiterik?
|
|
|
...ezesateko, aipatunahidizutArmandDavidderitzonHazparnekobotikariapasarte hasieranagertuzaiguna, ArmandDavidesploradoreezpeletarhandiaren ilobadena, hots, pandarenaitarenfamiliakoa.Zernahigisaz, PierreBuruzainekesanbarikesandioskuna da, medikusaiogilearenirakurketaprobetxugarri baterakobehar beharrezkoa delapertsonaeskolatuaizatea, alegia, ez delanahikoaleitzenjakitea, besteplusbatbehardela.Edozelan
|
ere
, konturagaitezen, zerrendakoirakurlepotentzialakezdiradozenabi denetara!
|
|
|
JonCasenavek dioenez, Buruxkakekinterlokutoreaktiboetakooperatiboa beharzuen, hots, solaskidegogotsuaetalagunkoia, etaarteangureanezzegoenmota horretakoirakurlerik.JeanEtxeparek irakurlejantziaketakonpetenteak beharzituen, etabeharzituen, gainera, konpetenteakbai hizkuntzarenaldetikzeinkultura ezagutzarenaldetikere, etaareago, gauzabiakaldiberean. ...ukeenliteraturarenganako zaletasuna, etaaldehorretatik, irakurleakjarraituetalagundubeharkoziokeenidazleariliteraturhizkerarenbilaketanetalanketan, egileakproposaturikohizkuntza kodearen zailtasunak gorabehera.Bestalde, JeanEtxeparekabianjarrizuenindibidualizazio prozesubatorduraartekoeuskalduntasunkolektiboarennozioarenbaitan, eta horrenbestezikuspegisubjektibo, pertsonaleta areetaautobiografikoa
|
ere
ekarrizueneuskalletretara.Irakurleparte hartzaileakjoeranartzisikohori onetsibeharkozukeen.Eraberean, irakurleidealhorrekurrunketa kritikoa beharzuen, eta, hortaz, gainditu, XIX. mendearenamaierakodiskurtso identitarioablaituzuen, norbereganatzea?, hots, gainditunorberarenbaitarabiltzekoaktitudea.Hau da, jarreradefentsiboorokorrabaztertuz, Etxeparerenirakurleakirekitasunapraktikatubeharkozuenedoz... Etxeparek, azkenbatean, konplizeakbeharzituen.
|
|
|
Esangabedoa, XarritonekkontaturikoabatdatorguztizVillasanteren bertsioarekin, etahorrekezingehiagopoztuzuennirekolkomitomaniakoa. Hala
|
ere
, JonCasenaveri e mailbatbidalinion, jakingurabainuenzertan oinarritzenzen, andregaiarenafera, legenda setati, izendatzeko, etaera hainkategorikoan. Kontua da JonCasenavelekukozuzenenesanetanoinarritudela, etaukatuegindiotelaepisodioosoazalantza izpirik gabe:
|
|
|
Kontuadadeskribapen horrekmarraztenduenmedikua, Elosujaunaz bestalde, Etxepareberaereizandaitekeela, hainbatxehetasunetan.Pertsonaintelektual batdakusaguhoremandigunpotretean, etazeharoondo egokitzenzaioguremedikuaren gaineanezagutzendenhorri.Etxeparek
|
ere
–gogoaarrunthirianzadukan?, besteak beste.Horrelaizanik, harrigarriadapentsatzea, Elosukhiruurterenosteanospaeginbazuenere, EtxeparekhogeitabosturtezjasanzuelaAldudeko giroletrabakoa, alegia, artikuluhorretanbertandeskribatzendigunhori:
|
|
|
...ozak.Itxura batean, txikitakopeludo ehiztariaren grinageroraeremantendudaEtxeparerengan, bainaele ehizabihurtuta: nolabait, argazki kamarabihurtuzaio aspaldibatekoeskopeta.Denadela, neurribateanharrigarribegitanduzait, Aldudeko berbaetaesapideezgainera, Etxeparek ezbiltzeaipuinik, elezaharrikedotakanturik.Eskopetariekaurreanedozeinihiziedukitatiroegiten diotelarik, halaxejokatzenduteele ehiztariek
|
ere
, den denabilduz.Arraroa irudituzait Aldudekomedikuahorrelaezaritzea, etaarraroagoaAzkuehandiakeskatuezizanamaterialhoriekguztiakberarentzatbatuzitzala.
|
|
|
...tralizatuanburutuziren, baina, obusetamitrallusen erauntsiekarrasdeuseztatuzituzteninfanteria etazaldieria.Milioikazaldihil ziren, guda lekuetakolehenlerroko, burdin harielorridunezkosasigaitzean, trabatuetamasakratuta, eta, izatez, horixeizanzenzaldiarenagurra gerla kontuetan.Hauda, HamalaukoGerlakekarrizionamaierazaldiarenerabilera belikoari, mendeetanzeharhainarrakastatsua (etaareetahegemonikoa
|
ere
) izandakoari.Gogoraezazu, berbarako, zelako abantailaeskainizien zaldiakHernán CortésetaPizarrori.Bestalde, bizirikiraun ahalizateko, infanterialurretiknarrastu beharizanzen, lokatzetanihalozkatzeneta lubakietansatortuta.
|
|
|
Bestekontubatda, eazenbat, biligarro, hegaldatudirenmendiez haraindian, mugazbertzealderat.Zenbatiheslariegongooteziren, HamalaukoGerlan. Hastekoetabehin, esandezagungutxiizangozirela, Frantziako8.500.000mobilizatuen aldean.Bestalde, Garateniritziz, daudendatuak ezdiraosofidagarriak, kopurutotalazmintzatuahalizateko.Hala
|
ere
, GaratekhainbatdatulortudituPirinioAtlantikoendepartamenturako, delakantonamenduka, delaarrondizamenduka. Laburbilduzetadepartamentuosoaridagokionez, hauda, euskaldunaketabiarnesaknahastuta, hauexekdirakopuruak: 16.889intsumisoeta1086desertore.Ezdaahuntzarengauerdiko eztula, esanohidenez.Denadela, ezdakiguzenbatlagun mobilizatuzirendepartamentuan, portzentajeakkalkulatuahalizateko.
|
|
|
Patriotikoagoada1919komintzaldia.Dirudienez, Aldudengerlarien festaeginzutenabuztuaren2an, etaBaigorri, Urepele, BankaetaAldudekojendeajoanzenbertara.Balleaetxeanbilduziren, eta, mintzaldiari hasieraemateko, Etxeparek dioskugerlanhiladelaetxehorretakonagusia
|
ere
, JeanBaptiste Erreka.Gerogoraipatuegingoditugerlariohiakherririkherri.Herribakoitzekogoraipamenarenhasierauztartutadagoihesari ezlotzearekin.Ikusi, bada, zerdioenbaigorriarreidagokienez:. Muga hurranizangatik, batetzengeldituParisetikjinhel oihusaminarigor?. Urepelekoen kasuan:. Mugahurbilizangatik. Baigorrinbainohurbilago oraino, hanitzeknahiagoukanzutenberenodolaixuri, eginbideariuko eginbaino?. EtaBankakoen txandan:. Mugahurbilzenbizkitartean hemendikere, bainansorterriarenamodioakhetsiazakoten, mendiakbaino goragokozedarribatez.Euskaldungarbietafrantses egiazko, etzizaizkonjoanbertzalderat?.
|
|
|
Dirudienez, bada, giroanahikoaberotutaibili zenAldudeinguruetan.Pentsatudaitekeoroitarriaezarribeharreko tokiazeztabaidatzeamemelokeria dela, etagalanta, baina kasu, besterikdakontuhorrekostendutadaroana.Batzuenasmoaoroitarria elizarenbaranoanplantatzeaizanzen; bestetzuek esparrulaikoanzuten nahi.Hortikulertubeharditugukokapenarengainekotirabirak, eta, izan
|
ere
, nikneuklan hipotesimoduraluzatukodutherrikomedikuaizanzela eztabaidagaiamahai gaineratu zuena, hainbesteapaiz, misionistaetaserora emandituenAldudeherrisinestunean.Etaziurrenez, geroagoEskualduna aldizkarianargitaratukodituenarrazoiak ziratekeen, lehenago herrianbertanerabilikozituenak, baialdudarrakbereganatzekoetabaitaerekontseiluakonbentzitzeko:
|
|
|
Etxepareren idazlanetanesangurabirekinagertzendahurridelakohori, biakOrotarikoanjasotadaudelarik. Adibidez, idazlearena, lanhurri, idoreta sarimehekoadelairakurrikodiogu.Kasuhorretan, Orotarikoanegiaztatuta dagointuitibokiulertuduguna, izan
|
ere
, hitzarenhirugarrenadierarenazalpenetan? (Trabajo) difícil, costoso.?. Lanhurria, travaillent, quinepeutêtre faitquepetitàpetit??, dakar, etabeheratxoago, minutieux?. Alabaina, argi dagoenez, AzkueriLacombelangilehurriadeladiotsoneanbestelakoadaEtxeparekadierazinahidiona, alegia, berbarenbosgarrenadiera(. Lent, qui avancepeudansletravail?,?. Langileurria, eloficialquetrabajapoco??) edotaseigar... Sasoihorretakobeste euskaltzale batzuenustezere, alferrontzi galantadaLacombe, kritika merkeetaendreda makilaizateazbatera, eta, izanere,. Lacombe, ungrandparesseux[...] neproduitrien, esanzionDaranatzekAzkueri1918koazaroaren25eko eskutitzbatean.Beharbada, horrexegatikezduAzkuekLacombeaukeratu, prestakuntzaakademikoonekoaizanarren, etaguragoizanduEtxepare, langilehandia?, Dazantzeren hitzetanesanez.Aldehorretatik, aipagarria daLacomberen zorioneko tesiarekingertatutakoa: 1911koudanhasizen prestatzendoktore tesiaAldudeko euskarariburuz, eta, Lacombekberak adierazibezala, dozenabategonaldiegindituAldudenetaEtxeparek150 eskutitzbidalidizkiohainbatetahainbatdatueskainiz; 1918koabenduaren21eanMartinLanderretxeriidaztendiobadituela600etikgoraorrialde, fonetika, morfologia etahiztegiaren araberasailkatuta; baina, Lacombe1947anhilondoan, HenriGavelekpaperhoriekbilatukodituenean,, bizpalaurehunfitxadoi doiaaurkitzenditu, 10batorrialdetanargitaratzen dituenak?. Alegia, lurrunduegindazorionekotesia.
|
|
|
Aurrekoaipamenhorretako azkenesaldiakategorikoa daerabat.Hala
|
ere
, ezdaAldudenidatzia (bai, beharbada, egosia), Hamalauko Gerlaren azkenuneetanbaino.Esannahibaita, ezdelaherritxikianbiziizandako itxialdiluzebatenondorioa, alegia, ezdabertakogiroarenitolarriansortutakoerreakziozkoateraldia, sakonagotikdatorrenzeozerbaino.Ildoberetikdoaondokopasartea, 1910ekoa, bainadariongarraztasunaaskoznabarmenagoada, etaazkenesaldia, adosegongozarenez, gauregunezlitzateke pol...
|
|
|
Lerrohorien ostetik, BuruzainekTxekia, Finlandia etaKataluniako adibideakdakartzaberetesiailustratzeko, etabadakarberebarru barruko arrangura
|
ere
: Lesintellectuels Basquesauront ilsassezde patriotismepour fairecequ, ontréussilesTchéques, lesFinlandais etlesCatalans?
|
|
|
Nireustez, JeanEtxeparekHazparnenezagutuzuenSeberoAltube, 1921ekomartxoarenhasieran, PierreBuruzainordeztuzherrihorretanburututakoGeorgesLacombeeuskaltzainberriarensarrera hitzaldiaren karietara. OrdurakoSeberoAltubeereeuskaltzainosoazen, aurreko urteko abenduanhartubaitzuenTxominAgirrezenarenaulkiarenardura.Aldudeko medikuaksarrera hitzaldibiakiruzkinduzituenEskualdunaastekarian, AltuberenaBilbonentzuterik izanezbazuen
|
ere
–euskalakademiaren aldizkarianirakurrizuen?. Bada, justubigarren iruzkinhoridela etapolemika ezdeusbatpiztuzen, Altuberenerantzunaeraginzuelarik.Geroraereeduki izanduoihartzunenbatbigarrenhorrek, bestekontubatzuenarteanbizkaierarengainekooharhonengatik:
|
|
|
Pasartehorrekhainbatiruzkinmerezibaditu
|
ere
, hemenbizpahirueginendizkiogulaburzurrean.Lehenengo etabehin, aipatubehardaletra etzananikjarria dela, etabai, bestalde, isolazionismoa edo adierazteko Villasantekdarabilen, bakar bide, horiizatezAltuberen jatorrizkoakberak dakarrela.Bigarrenik, KO utzinauena: Altubekingelesarenbideaproposatuzuen, noiz eta1922an, etanikneuk, gaianguztizinteresatutabibliografiaeraiasistematikobatezirakurridudanhon...
|
|
|
...nduanimalearen jiteazgoragokozerbaitetaratheldubeharrez?. AitaLafittekgarrantzi gehiagoemandiobigarrenari, izanere, biziaren historiaosoagizakiarentzakoeszenategiegokiaprestatzekoizanbailitzanaurkeztudigu.Agerian aipatuezarren, badirudilehenpartehorretannolabaitekoeboluzioaonartuduela, baimunduez organikoan etabaimunduorganikoanere, bainagizakia aparteutzita: gizakiarenabigarrenzatirakoutzidu.Hala
|
ere
, nolabaiteko eboluzioa esandugu, zerentestuairakurtzeankonturatuzarenez, makinabat zipriztinagertzenbaitirajainkokreatzailebatenbeharraaldarrikatzendutenakbehinetaberriro.Aldehorretatik, ezindaesanLafittekikuspegieboluzionistadamaigunik; baiesandaitekeenada, gehienez, ikuspegi kreazionista fixistabatetikkreazionismoeboluzionistabateraaldatudela, horrelaadierazterikbalego.Ohargarriada, halaber, bi... gizaexistentziaren arazoosoa besarkatu etaazaldu zuen, etaadimenaenergiahutsabailitzandefinitu zuen, l? élanvitalfamatua, biziarenoldarra, Lafitterenean?, eboluzioorganiko osoarenerantzuleaizangolitzatekeena.Jakina, Bergson en ikuspegimistikoa, gailentzenarizenmaterialismoarikontraegiteraetorrizen.
|
|
|
...ndaitekeenada, gehienez, ikuspegi kreazionista fixistabatetikkreazionismoeboluzionistabateraaldatudela, horrelaadierazterikbalego.Ohargarriada, halaber, birritanerabiliduen, biziarenoldarra?. Ustedut, baliabideestilistikoabainogehiagodela: Lafitterenadierazpideederhorretanenkriptatuta, ziurrenez, Bergson enl? élanvitalospetsua daukagu, eta, aldehorretatik, filosofohorrenkutsuaereaipagenezake.Izan
|
ere
, HenriBergson ek eboluzio teoria finalistabatproposatuzuen, giza biziarendimentsioespiritualeanoinarritua: gizaexistentziaren arazoosoa besarkatu etaazaldu zuen, etaadimenaenergiahutsabailitzandefinitu zuen, l? élanvitalfamatua, biziarenoldarra, Lafitterenean?, eboluzioorganiko osoarenerantzuleaizangolitzatekeena.Jakina, Bergson en ikuspegimistikoa, gailentzenarizenmaterialismoarikontraegiteraetorrizen.
|
|
|
Errupiñoanaiakargietagarbidiosku, erdizkakobillakaera, renalde jokatukoduela, ezbaitie, erlejiñoaren irakatsiaiezerken [tzen]?, eta, izan
|
ere
, horifrogatzeko darabilJakinaldizkarikoartikulua.Berezikiinteresgarriabegitanduzait artikuluarenbigarrenatala, 1964anargitaratuzena, tartehorretan Jakinaldizkariadebekatutaegonzen?. Bertan, elizak irakatsita erabakia, dakarlehenpartean; osteanmonogenismo(= gizabikotebakar batjatorrian) etapoligenismo(= makinabatgizabikote) artekoeztabaida ereplazaratuetaerabakitzendu, zeresanikezmonogenismoahobet...
|
|
|
Beharbada, batenbatekpentsadezakebakarrikelizaingurukojendemultzoarizegokiolahonaekarridugunpanoramika.Hala
|
ere
, giroakademikoetakopertsonetanerenabariadapentsaerafixista; areago, pentsaera antieboluzionistaere.HorrenadibideharrigarriakTelesforoArantzadi() etaaitaJose MigelBarandiaran() antropologo ospetsuakizandaitezke.Bi biokantieboluzionistakdira, etametodohistorikoarendefendatzaileak, metodohorieboluzioarenhipotesiabainopositiboagotzatzeukaten eta: haienustez, datuenbilketasistematikoaeginbehar da edoz...
|
|
|
Besteakbeste, neukelkarregazlotutadoazenhirukontunabarmendukonituzkeaitzinsolashorretatik.Hasteko, begi bistakoadadozena erdi urtelehenagohilzenBuruzain euskaltzalehazpandarrareneragina, eta, izan
|
ere
, badirudiEtxeparekharenildoarijarraikizosotunahiduelaibilaldia, begiakerne, belarriakzabal, eskual herriarigozorikhoberenakkenduz. Halaere, argidiosku, Etxeparerentzat ezdaegokieraaproposa, urteidorrak eroribaitzaizkiobizkarrerat eta lanakbetiartegatutadaukagogoa, bizitzekobesteezinirabaziz.Horidela eta, tarrapatakaetaiaastibarikegindako joan etorrihoriengainean,, zerderasakegugeroztikahozedolumaz, mami hazkurritsuzerbaitdakarkenik??. Hauda, kexudazerengauzakegiteko moduarinhorrekezbaitioganorazsakontzekoaukerarikutzi, eta, izatez, irakurlearibarkamena edoeskatzendioazal azaleangelditubeharkobaitu; irakurlearenakieszentzianahiduhasiera hasieratik.
|
|
|
zoriona, Etxeparek Abadiaaditzekozorionaukanzuengaztetasuneratheltzearekinbatera.Abadiak, batetik, jakitateguztietanederrenairakatsizien, bai, bainabestalde, irakastenberebizikoa zen, hoberena edo: harenburu gaitza, harenahoederra, harenantzearenhedadura! Urtebetezesnemamitan biziizanzenEtxeparegaztearengogoa, eta, dioskunez, gizakiaren sorreraereaztertuzuten, besteakbeste, bainaezduziliportarenaagerian aipatu, tarteandagoelaulerbadezakeguere.Zoritxarrez, urtebetekoleinu ruaizanzensoilik, etaEtxepareklaburregiiritzizionikasturtehorri, haren ustezbospaseiurtebeharkozirelarik, gaimamitsuhoriekosokiazaltzeko. Hala
|
ere
, etabeharbadajoandakourteekopetsitakoperspektibatik, badaki kritikoaizaten, etaitzalgarrantzitsubiaipatudizkigufilosofia irakaslearen aldetxarrean.Lehenengo etabehin, Abadiarenirakaspenenfuntsaetaoinarria erlijio sinestean zeutzan,, etzitakenbertzelaapezbatenganik?. Konturagaitezen, behinetaberriroegindugutopoideiahorrekinEtxepareren pentsakeranharenbizitzakoedozeinunetan, Buruxkakliburuanhasieta Lafitteriigorritakoeskutitzetaraino.Bigarrenkritikan, jatorrizkotestuetan oinarriturikoirakaspenakbarikbigarren eskukoakematenzituelasalatudu Etxeparek, esannahibaita, Abadiakezzituelaklasikoakirakurri.Kritikak kritika, hareneskolekbideratuzuten, etazizelkatu, Etxeparegaztearenadimendua, gauzakendelegatzekomanera.
|
|
|
Asaldu hoienondotikfilosofo gazteakbakea, loaetajanagaldurik
|
ere
, ezdaharritzeko: herratuabezalazen, egunetikegunerathitsago
|
|
|
Baina, arazogalantadugu zeindenbakoitzaargitzen. PiarresXarritonekhiruematenditusegurutzat, alegia, SimonDurruti, erdiko lerroan, laugarrenaezkerretikhasita, etaJ.P.Diharce, jesarrita, seigarrenaezkerretikhasita?, biokbere familiakoakbaitziren, eta baiSouberbielle superiora
|
ere
–jesarrita, laugarrena ezkerretikhasita?. SeguruenezAugustinLarraldeirakaslegazteaeretaldehorretandago, bainaezinizan duguidentifikatu.
|
|
|
...o guztiakformasinplebateanagertuz (adibidez, azidokarbonikoa, amoniakoa, etaabar). Plasmagonian, ostera, aleberriarenberezkosorkuntzadisoluziogeneratzaileorganikobatenbaitanburutukozen, hauda, albumina, gantzak, karbonohidratoaketaholakoakpresenteegonik.Haeckel ek argitzenduenez, urtehorietaneginzirenesperimentuakplasmagoniareningurukoakizanziren, etabaldin etaemaitzapositiborik edukiizangobazuten
|
ere
, ezzuketenezerfrogatukobenetakogenerazioespontaneoarengainean, alegia, autogoniarengainean.
|
|
|
Lurraoso gazteadelazabaldudutradiziojudu girixtinoak, bibliakotestamentuzaharrekokronologianoinarrituta.Lurra, ikuspegihorrenarabera, Kristoaurreko4000.urteinguruansortuzuenjainkoak, hauda, idazki zaharrenaldiabainoareanlehentxoago.Dirudienez, barne kronologia koherenteaaurkituahaldabiblianzehar, Adamengandik hasietaSalomonenganaino, etaberorrengandikNabukodonosorerregebabiloniarrarenganaino, etahorrenbitartez lotuegindaitezkekronologiabiblikoaetaBabiloniakohistoria.Metodohorierabiliz, esatebaterako, sanAgustinek Lurra K.a.5500.urteankreatuzelakalkulatuzuen.Metodohorisantuek, bai, eta baizientzialariekereerabilizuten, ezinbaituguahaztuluzaroanbibliaiturribibliografikogisaraerabiliizandelamendebaldekozibilizazioan.Adibidez, JohannesKepler enaraberaLurraK.a.3993.urteankreatuazen, eta IsaacNewton ekbosturtegehiagoemanzizkion, antzekobatuketakeginez. Izan
|
ere
, XVIII.menderaartebibliakokronologiakonputatzeazenmetodo onartua, Lurrarenedadeazehazteko.TeknikahorretanoinarritutaJames Ussherartzapezpikuanglikarraklortuzuengoren gorenekozehaztasuna, 1650.urtean.BereAnnalesveteristestamenti, aprimamundioriginededucti (Testamentuzaharrekoanalak, munduarenlehenjatorritikondorioztatuak) tratatueruditoan, kreazioarenegunaK.a.4004.urtekourriaren23aizan zelafinkatu... Besteaskotanbezala, Stephen JayGould enganajodezakegu, pertsonaiaetajazokunehorien gorabeheraketa gibelondoakhobetoezagutzeko, baina, oraingohonetan besteildobatetikabiatukogarahemen.
|
|
|
Jakina, Intxauspekaipatudituenseimilaurtehoriekdira, JamesUssher artzapezpikuaren4004haiekgehiKristoostekogainerakobimilaurteak. Ezdutusteosookeribilikogarenik, baldin etaLarresorokoapaizgaitegian JoanesEtxepareriLurrakgutxigorabeherahorrelakoadinazeukalairakatsi ziotelapentsatzenbadugu.Baina, adi!, kontuaezda etahoramaitu.Izan
|
ere
, Uscaldunarenguthunakliburuaosoarrakastatsuasuertatu zenbere sasoian, etalehenargitalpena1851koabadaere, hurrengourteetanhainbat berrargitarapenezagutuzituen: 1856,1866, 1872,1875, 1885,1890, 1901,1912, 1921eta1946.Harrigarriairuditzenzaitiahamar urtezbehinberrargitarapenbategotea, zubererazidatzitakoeliza liburubatentzat, baina, beharbadaharrigarriagoada, azkenberrargitarapenaren urteazjabetzea.... Dirudienez, Lurgaztekokreazionistakizangaraiaherenegunarte.
|
|
|
IrrigarritikharrigarrirainojoangaraXIX. mendekokalonjezuberotarrareneskutik.Badugu, baina, negargarriaren eremura hurbiltzerik.HorretarakoaukeraopetsikodiguMauriceSouberbielle, mirikuiak?,
|
hainzuzen
ere, EtxeparerenEskualdunaaldizkarikomediku solasidatzieijarraipena emanziena, 1935ean Aldudeko medikuahilzelarik.Ba, hurrengourteko GureAlmanakako osagarriariburuzkoartikulua, eguzki bainuakgaitzathartuta, honelaxehasizuenSouberbiellek: –JinkoakeginzuenIguzkiahirugarrenegunean?. Alegia, Souberbiellektestuingurukreazionistaargizari jale bateankokatuduirakurleeuskaldunahasiera hasieratik, nahizeta, geroago, eguzkitikoargiaLurrerainoko, ehunetaberrogoi etahamarmila? (sic) kilometroakkorritzen, zortziminutaetahirurzegunda, luzatzendelaazaltzen duen, etabaiereeguzkiaderrigorrezkoa delabizidunentzat, etagainerako argibidemedikoak erezuzenaketaegokiakbidedirenarren.Aldehorretatik, Etxeparerekin erkatzeanosokonformistabegitanduzaitSouberbielle medikua, etaizatez, hurbilagolegokeIntxauspekalonjearengandikAldudekomedikuarengandikbaino.Halaere, badagoxehetasuntxikibat, hona ekarrigurakonukeena.ElizenArtekoBibliarenlehenargitalpenabegiratukobazenu, jainkoakeguzkialaugarreneguneaneginzuelakonturatuko zinateke (Hasiera, 1,16), hots, ilargiaetaizarrakeginzituenegunberean, etaez, antza, Souberbiellek adierazibezalahirugarrenegunean.Dirudienez, hirugarrenegunhorretanjainkoakLurrariagindueginzion, belarhezea, hazidunlandareaketaorotarikofruta arbolak emanzitzalaberenhazieta guzti, etahalaizanzen (Hasiera, 1,11). Ezdagoargieguzkibarikzelan moldatzenzirenfotosintesirako.Beharbada, goratxoagoikusidugunez, horrexegatikkokatukozituenIntxauspekberekontakizuneanlehenago, ekhia, etaberorrenostetik, belharrak, zuhainaketaihizesuerteguziak?.
|
|
|
Denadela, Darwinen lasaitasunakezzueniraupen handirikeduki.Izan
|
ere
, 1866.urteanWilliamThomsonfisikariak, hots, ordukotermodinamikarenaditunagusietarikoaetaetorkizuneko lordKelvin (gehienokizen horrekinezagutugenuenbatxilergoaikastean), uniformitarianismoaren kontrakoartikulubatargitaratuzuen, beresasoianosoeragin handikoa eta gerora osoospetsu bihurtudena (The' Doctrine ofUniformity' inGeology BrieflyRefuted). Gould eniritziz, pasartebakarreko artikulu... Nolanahi, artikuluhorrekhasieraemanzion, lordKelvin enbizitzanberrogeiurteziraungozuenLur, gazte, batenaldekodefentsari, horretarako matematikarenlilurazerasoeginezorduraartekogeologiari.
|
|
|
Izatez, lordKelvin enazalpenakberen beregi ezabatuditugeurean azpimarratutaemanditugunDarwinenesaldibihoriek, arrazoituz, ezdela hautespennaturalabenetakoeboluzioabideratzenduena, ezbaituaintzat hartzenadimendukontrolatzailebat.LordKelvin enaburuz, munduaeta biziaezdirainolazereatomoenelkarrekintzafortuitoarenemaitza, 1889an adierazizuenbezala; gogoratu, antzerakozeozerirakurridioguLafitteri
|
ere
, alegia, biziaezdabiharamunik gabekoziliportaezdeusbat.Halandaze, lordKelvin enesanean, bizidunakuneorodiharduenkreatzailelege egile batenmenpeandaude.
|
|
|
JeanEtxepare, ostera, ezzenZumaiangelditu bertatikigarozenean1928anLoiolatikbueltanberibilez, baina,, ditakenherririk begikoena, iruditu zitzaion, liburuarenhamargarrenkapituluan.Urte batzukzirenordurako, TxominAgirrehilzela; hala
|
ere
, heinhandibateanEtxeparekherriaritopatudion xarmabadirudiGaroaetaKresalaonduzituenegilearidariola:
|
|
|
Beribilezirakurtzean, ematenduZumaia aitzakiahutsadelaTxomin Agirrezberriroidazteko, izan
|
ere
, lehenago, 1922an, artikululuzebateskainizionGaroaeleberriari, dagoenekozaipatutadugunez.Gainera, aldeak alde, badagolekubiotanideiabatzelanedohalanerrepikatudena.Idazlan bihorietanAmerikadarabilEtxeparek, laburbadaere.GureHerriaaldizkarikoartikuluan, Garoaeleberriarenazalpenajorratu aurretik, Etxeparekegileaaurkeztendigu, etabaiharenhiruizenburunagusiak.Horrekinamaitutakoan ondokolerroakerantsiz...
|
|
|
...1804tik1806rabitarteaneginzen, eta, esan gabedoa, mastodontebizirikgabeitzuliziren.Jeffersonekezzueninoiz espezieensuntsipenaonartu, baina, bizirikinoiztopatuezdirenkreatura fosilerraldoienaurkikuntzageroetasarriagoek, kasurako, lur nagierraldoia, oreinerraldoia, edotaaskozzaharragoakdirenplesiosauroetaiktiosauroak, geroetazalantzagarriagobihurtuzutenornodunerraldoienbiziraupenarenideia, eta, izan
|
ere
, Cuvier eketabestebatzuekezinargiagofrogatuzuten1825erakosuntsipenarenegia.Suntsipenarenaezeztaezinekoa zenordurako.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez
|
ere
zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere ez zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek
|
ere
ez zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen.
|
|
|
Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen. Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi zuen, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala
|
ere
, ez zuen txintik esan euren suntsipenaz. Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu zituen 1882an, eta soilik adierazi zuen euren kopurua urrituz joan zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte.
|
|
|
Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu zituen 1882an, eta soilik adierazi zuen euren kopurua urrituz joan zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte. Geroago, 1895ean, 68 genero zerrendatu zituen, baina suntsipenik inola
|
ere
aipatu barik.
|
|
|
Abenduaren 19an, goizaldekoordubateanjendarmeriakopelotoibatagertuzen apaizgaitegi itxiaren aurrean.Herrikoetainguruetakojendeahurbildu omenzensardezetamakilezhornituta, seminarioajendarmeen kontrababesteko.Dirudienez, hurrengo goizeraarteluzatuzen seminarioko, setioa?, eta, izanere, bezperanBaionatik bidalitakoinfanteriakokonpainiabatekgarbituzituen inguruak.Irakasleakbanaka aterazituztenjendarmebik lagunduta, jendetzaren haserre oihuenartean. LarresorokoSeminarioTipiak1907kourtarrileanirekizituenateakberriro, baina Belokekomonastegian: bertakobeneditarraklehenago kanporatubazituzten
|
ere
, monastegia ezinizanzen konfiskatu, jabegoa ezbaitzenkongregazioarena, baiziketaingurukofamilia adiskidebatena.
|
|
|
Sailkapenhorretan, gukgeuknonkokatukogenukeArnaudAbadia? Ihardespenaezdaerraza, batezereberorrenobrarenosolagintxikiaezagutzendugulako.Nolanahi, inolakozalantzarikgabekendezakegupurista bizkaitarrenmultzotik, bistakoadenez.Bestalde, baztertubeharrekoada, ziuraski, ArnaudAbadiaKrutwigenklasikoensaileanonartzekoideia, izan
|
ere
, JonCasenavek osoondoazalduduenez, Iparraldekosasoihorretako idazleakautodidaktakziren, etagehien gehienek ezzituztenklasikoenliburuakezagutzen, ezinbaitzireneskuratu; soilikaberatsokituekeroszitzaketen, halanola, Bonaparteprintzeak, JulioUrkixok, AntonAbadiakedo JulienVinsonek.Hortaz, onardezakeguArnaudAbadiakeregalduegin zuelatradizioklasikoarekikolotura, bainaeztradiziohoriezereztu, alegia, ez...
|
|
|
Motahorretakoadibideenarteanbadaudebi, aipamenbereziamerezi dutenak, ezhorrenbesteAbadiarengarbizaletasunposiblearenarazoaebaztenlagundukodigutelako, baiziketa, Krutwigensailkapenekotestuingurua utzitagurekoordenatuetarabideratukogaituztelako, etahorrela, ahaleginduegingo garaplanteatutako arazoabesteeskemabateanargitzen. Hain zuzenere, AbadiarenSathorraidazlanarenlehenataleanbelharjaleetachitchi jaleagertzendira, etabaibestegrafiahonekin
|
ere
: belhar jaleetachitchi jale. Hurrengolerrootangrafiagaurkoturaplegatukoditugu: belarjaleetaxitxijaleberaz.
|
|
|
JeanEtxeparekbadu ArnaudAbadiareneiteaidazkera kontuetan, eta, izan
|
ere
, maisutzatzuenLarresoroko bereirakaslea.Kidetasunhoridela eta, aurrekoepigrafeanAbadiariaitortudizkiogunzenbaitezaugarriberriro agertukozaizkiguhemenAldudekomedikuazmintzatzean.Nikneuk, hasteko, plebifikatzaileetiketajarrikonioke JeanEtxeparerenjakintzazkoprosari, ArnaudAbadiarenarieginbezalaxe.Baina, horregazbaterabadaudebeste bizpahiruxehetasunaipagarrihonaekarriko ditudanak, laburkirobadaere.
|
|
|
Osookerezbanago, aipuarenhasierako, nahasi, horiEtxepareknazi adieraztekodarabil.Edozelanere, badirudiEtxeparerenaldarriakezzuela arrakastahandiriklortu, eta, esatebaterako, handik hamarurtera, 1944ko ekainean, aliatuakParisensartuzirelarikEskualdunabetikoklausuratuzen. Izanere, astekariakSalbatArotzarena edukizuenzuzendari1937tikaurrera, etaberoribehinetaberriroagertuzenPétain enaldeetafrontepopularrarenkontra.Etaaurrekozuzendariak
|
ere
, DomingoSoubeletek, gorazarrezkobiografiaeginziongerla denboranbertanVichy kogobernu buru kolaborazionistari:. Petainmarexala?.
|
|
|
Hala
|
ere
, Benton ekidatziduenez, biologoetafisikaribatzuenarteko gatazka iturrinagusiazientzialari multzobienestilo desberdintasunaizan da, besteakbeste, fisikarienoilarkeria, arrogance, nabarmenduduelarik, Gould ekberakeginbezalaxe.Adibide ezdeusbaterako, argitaraturikoartikuluentituluakeuraknahikoaesanguratsusuertatzendira:. Extraterrestrial causefortheCretaceous Tertiaryextinction.Experimental resultsa...
|
|
|
Hala
|
ere
, ammoniteakK/ T mugarainoiritsi arren, bestelakomolusku bibalbiobatzukmugabainoaskozlehenagodesagertuziren, tarteantalde bi, mundukobizidunikarruntenetarikoakizandirenakhainbatetahainbat milioiurtetanzehar.Taldebaterrudistenada.Zarama ontzi itxurakobibalbio hauekosogarrantziekologikohandikoakizanziren, zerenKretazeoan eurakbaitzirennagusiarrezifeetan.Arrezifeak500milioiurtedaramatzate munduan, et...
|
|
|
Halaere, 1900etikaurreraarretabereziajarrizenurregorrietaurre zuriarenustiaketanetahorrekeskalahandiko operazioak ekarrizituen. Izan
|
ere
, bat batekohiriak(= boomtowns) sortuzirenmeategigarrantzitsuen inguruan, etahandiklaburrera, hiruzpalauurtetan, sortubezaladesagertu eginzirenberehalakoan, lurraldeosoamamu hiriez(= ghosttowns) josita utziz: Ballarat, ChlorideCity, Greenwater, Harrisburg, Leadfield, PanamintCity, Rhyolite, Skidoo... Rhyolite izanzengarrantzitsuena, izanere, unegorenean10.000bizilagunedukizituen, Nevadakoordukohir... Laburtuz, kontuahonelakoaizan zen: 1904anShortyHarris ekurre gorriaaurkitu, etahiriabat batean hazizen, 1905 1911tarteanelizabieta50saloonedukizituelarik, etabai, hotelak, dendak, 250umerentzako eskola, zortzimediku, dentistabi, operabat, izoztegibat... Argindarra1907aniritsizenRhyolitera, bainabaitaikarafinantzarioa, etahortikaurrerahiriabeherantzjoanzen, hariketa1911nmeategigarrantzitsuenaitxi arte.Azkenik, 1916anargindarramoztuzuten, gauregunekomamuhiri biztanlebakoagelditudelarik.
|
|
2006
|
|
|
|
ere
, anaiaJulen, XabierLete, AnttonValverde, etaImanolen ahotanederrago tuakHir.epoemaliburuhaiek: Muga Beroak, n HilargiareEskolan, MimodramaketaIkonoak. HireosabaOnManuelenAozkoLiteraturaxar magarrihura.HireAhozkoEuskalLiteratura berritu hura...
|
|
|
JuanMariLekuonak5
|
ere
, besteengandik bereiz, «jakingarri»moduan aipatzendubertsopareederhau:
|
|
|
Hori
|
ere
aspaldiko formula literarioa da. Inork deus ez dakigunean, denok dakigulaesatea.Ikusten, geroetaapainagotzendoakizunBerdabioren
|
|
|
SantaFeliziaren leiendako euskalkoplatan ereageridalauaztalak xuri dituenzaldi mitikohori, baina, hilketatartekodelako, Bordegarairenkasuan bezalaxe.Berdabioreneanordea, ezdahalakotragediarik. Azken bipuntuak
|
ere
, usariobizikoak dirudite, jakina:
|
|
|
Eta, ezlauhankakxuridituen zaldikontu hori bakarra, lehenikusixe duzun bezala, urteakegunhainbat bertsoipinizituelako kontua21, etaurkatu zutelakoa
|
ere
, Bortegarairenhartatik hartuak baitiradenak, etadisimulo ede rreanBerdabioreneraekarriak.
|
|
|
28 Ikus Oiartzunurtekaria 1981, 19 orria. Horrezgainera, berriz
|
ere
, orri bereko AZKENAsailean, hauxeesatenbaitu:?... batezere, azpimarratubeharradago, sailosobere zietajakingarri batean duelaberelekua (Berdabiok): hiltzeko sententzia hartu ondoren, berensentipenen berribertsoz emandigutenen sailean?.
|
|
|
Kontuada, bikantaeraustezosatuagohorietan, OKILEGIKOAeta SAROBE ERREKAKOAdeiturikoetan, ezdelainon agerilehendik R.M. Azkuek etaAitaDonostiakjasotakoaz aparteko ekarpen berririk, etaaregu txiagoherriusariobizitikjasotakorik.Hori bai: lehenazgain, moldegaiztoko bestebertsobatekjodu, berrizkoan
|
ere
, nerebelarriko giharrikminberena31:
|
|
|
Eta «moldetariya» delako hitz giltzarri hori, nork ezagutzen ote zuen Sarobe Errekakobertsozale oiartzuaragrafo bixihaien artean? Nere ustez, hitz«arrotz» hori, gaihonekliluratuazeukanen batekbestekezinbaitzezake en«moldetu»; etasortzailehorrek, inondik
|
ere
, lojikafilologikopuxkaduena
|
|
|
Esandako guziaz gainera, Berdabiok kartzelan zegoen egoeran egonik, etabesteerremediorikgabedefenditzenzuenadefenditzenzuelarik32:, queen loqueselesimputanotienenculpaalguna?, berebertsoetanjainkoagatik
|
ere
aipatuko ezzukeenkontua, hainjuxtu,, moldetariyankontu, horixebai tzen. Ahozjasotakokontuguziekere, horixeerrepikatzenbaitute:, sekulan ezzuela aitortuizandudirufaltsuaegitenzuenik?. Nonjesusetikazalduda, orduan,, moldetariyan kontu?
|
|
|
hori?. Hori
|
ere
Goizuetakomotiko gaizto honek, esan behar al du. Ai, hau pena eta pesalonbrea, nerea!
|
|
|
gai honek beste zenbait alderdi interesgarri
|
ere
baditu: literatur alderdia, musikaalderdia, etaantzekobertso saioekinegindaitekeen konparaketa.(...).
|
|
|
Hona bestearrastobatzuk, berrizere, Andoni Lekuonaren gutunetik hartuak:. Ezahaztu, nolanahiere, musikazhitzegiterakoan, Iparraldekoku tsuaaitatudugula?. Etaezahaztu, AndoniLekuona
|
ere
, 1963az geroztik soziologia ikasi bidenabar, Bidasoaz haruntz honuntzazerbait ibilia dela letraketamusikaketxekotzelanetan.Ikushonetaz, batezere,. Euskaln Kantagintzaurratsberri, izeneklaneano38 ematendituenargitasunak, eskeintzaberetikhasita:
|
|
|
–Etxekoguztiei: Aita, Ama, Arreba, Anaiak, Emaztea...ukituaksartzenlagundu didatelako?. Berdabioren bertso hauetan
|
ere
, ukitu guziaketxekousariokoakdireladirudi.
|
|
|
Aita Donostiak jasotakoaaskobereixten dabestebietatik, batez
|
ere
modualdetik (mayor) eta baitareritmoaldetik.Nahikoharrigarrian egitezaittragedibatkantatzekoerahau.Azkuek jasotakoa Laboagandiki ikasgenduen, etaSarobea Errekakokantatzen genduenentzat nahiko arraroa gertatu zitzaigun. Gureak, berriz,
|
|
|
Lehenesanazgain, zerdabataiokontuxelebrehori. Zergatikbilekuizen, OkillegiSarobeErreka eta, bikantaera horiek bataiatzeko? Askiotediraba, bitoponimoeder, kantaerahorieniturriilunaargitzeko. Ezaldirabakantuak etakontuak, batez
|
ere
, norbaitenahotik noizbait jasoakizaten. Orduan?...
|
|
|
Honatxoperaziokirurjikosofistikatuhonenlaburpenkronologikoa, alde aldera: 1931bainolehen: Azkuen bertsioan egindakodermozirujiaaxalekoa rixaldiaztaltxuriareninjertosakonaegin; 1967an: osabarenoperazioaklagun, doinu hunkigarria merkaturaatera, zer gerta
|
ere
; 1981: merkatuko espak zientzia literarioz xurituz, Oiartzungobi kantaera berriren estetika, doinuhunkiga rria, asmatuapolikiro plazaratu; 1990anBerdabiopoemamimoetadramahaundiz ikonobihurtu; 1996an:
|
|
|
Itsua ezdenak, ikuslezakeoperaziokirurjiko luzeetakonplikatuhori, obsesio zahar baten moduan nola joan den mila aldetatik gorpuzten.Eta hagitz ongiulertzekodaguzia.Lekuonatarrakhurbiletikukitzen baitzituen gaihonek, etaAzkuek etaAitaDonostiakezbezalako urrezkoukitua eman beharrazeukaten, ofizioko espa41 etaohoregosehutsagatik besterik ezbazen
|
ere
; baina, funtsean, haiekherrixaloagandikbildutakoa, gaihonekin deus ikustekorikezdutenasmazioapainekinnahastubesterikezduteegin.
|
|
|
–milaetabatgau, liburuko historiarekin; izan
|
ere
, liburu horretan,
|
|
|
protagonista den Scherezadak egiten duen bezalaxe Berdabiok
|
ere
egunerobertsobatidazten baitubizitzaluzatu nahian.
|
|
2007
|
|
|
Hala
|
ere
, Piarres La, tte gramatikari, etnografo edo, losofoaren emaitza bibliogra, koa aztertu beharrrean, lan intelektual horren parean bilakatutako beste intelektualekiko harremanak arakatu nahi izango genituzke, kultura mailakoak. Euskaltasunaren zein kulturgintzaren erakusgarri izango zen sare hartan Piarres La, tte kokatzearekin batera, ahaleginduko gara azaltzen noraino izan ziren garrantzitsuak La, ttek buruturiko ekintzak, zer nolako eragina izan zuten nabarmenduz, X X. mendeko kulturgintza berri baten sortzaileak zirenetz ikustearren.
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko urteak ekintza intelektualez josirik baino ezin dira egon; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik baino ezin dira egon, ekintzok burutu ahal izateko. Izan
|
ere
, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute. Erakusle gisa, Piarres La, tteri buruzko gure lan hau, non jende ikasia baino ez zaigun agertuko irakaslearen sarekideen artean.
|
|
|
Argi dago, beraz, kultura jasoko sare baten aurrean gaudela. Izan
|
ere
, Piarres La, tte eta beronekin batera intelektual bilakatu ziren pertsonak, adintsuenek La, tte eta adiskideak intelektual bilakarazten lagundu zituzten, jende ikasia zen.
|
|
|
jende ikasia zen. Lanbidez, apaiza izateaz gain, irakaslea izan zen La, tte, beste hogeita hamabost lagunkide bezala (euretariko batzuk apaizak
|
ere
baziren); haietako, lagunarteko hamalau lagun bakarrik ari izan ziren apaiz lanetan. Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin jarraituz, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario moduan ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari bat eta militar bat ere.
|
|
|
Lanbidez, apaiza izateaz gain, irakaslea izan zen La, tte, beste hogeita hamabost lagunkide bezala (euretariko batzuk apaizak ere baziren); haietako, lagunarteko hamalau lagun bakarrik ari izan ziren apaiz lanetan. Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin jarraituz, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario moduan ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari bat eta militar bat
|
ere
. Kontuan harturik zerrendaturiko ehun eta hamahiru lagunkideetatik1 hamalauk bakarrik zutela bizibide ezezaguna, esango dugu maila intelektual handiko kideek osatu zutela aztertu nahi dugun La, tteren lagunartea, 1920tik 1944ra bitartekoa.
|
|
|
Zehaztu beharra dago, hala
|
ere
, XIX. mendearen lehenengo hamarkadetan apaiz euskaldun guztiak ez zirela liberalismoaren berrikuntzen kontra. Larresoroko apaizgaitegian berean katolizismo liberalaren ideiak nagusitu ziren garai hartan, Lammenais, Gerbet, Lacordaire eta Montalembert apaizen eskutik.
|
|
|
Larresoroko apaizgaitegian berean katolizismo liberalaren ideiak nagusitu ziren garai hartan, Lammenais, Gerbet, Lacordaire eta Montalembert apaizen eskutik. Ez ziren errotzera heldu, ostera, 1831n Mgr. dArbou Baionako apezpikutegira heldu baitzen, katolizismo liberalaren jarraitzaileak sakabanatuz katolizismo berriaren ideiak desagerraraztearren2 Pio IX.a
|
ere
ideia modernista horien kontra agertu zen, Syllabus izeneko gaitzespena kaleratuz.
|
|
|
III. Errepublika 1875ean ezartzearekin, areagotu ziren Elizaren ahaleginak arrazionalismo positibistaren kontra; arrazionalismoari aurre egiteaz gain, urte horietan protestantismoaren eragina
|
ere
murriztu behar zuen. Hain betebehar neketsua burutzeko Elizaren buruek beharrezko ikusi zuten apaiz gaiak prestakuntza inelektualaz hornitzea.
|
|
|
Hain betebehar neketsua burutzeko Elizaren buruek beharrezko ikusi zuten apaiz gaiak prestakuntza inelektualaz hornitzea. ...amp;gt; > historiques> > Ministerioaren urgazle izandakoak, proposatu zuen 1895ean apaizgaiek irakaspen teologiko sakonagoak jaso zitzatela, Tolosako Institutu Katolikoan3 Apaizgaiak kulturizatzeko erabaki hori aurrepauso handia eta erabakigarria izan zen euskal kulturarako, ordutik aurrera kultura jasoko irakaskuntza gune izan baitzuten euskaldunek, Elizaren pean garatu bazen
|
ere
. Jean Goyhenetchek horren berri ematen du:
|