|
2000
|
|
|
Hori gero etorri zait. Haiek pertsona sentiarazten ninduten, eta hori eskertuko diet. Gero ez, geroztikan talde gehientsuenetan arraroa sentitu izan naiz, arraroa batez
|
ere
ez baduzu ahaleginik egiten arrarotasuna disimulatzen, eta nik ez dut ahaleginik egin. Orain dela urte mordo bat, adibidez, Galeusca batera joan nintzen Kataluniara idazle mordo batekin batera, eta Bartzelonan nire lankideen emazteentzat opariak erosi nituen.
|
|
|
Bere izenak dioen bezala, Marmokiñe, marmoka bat da, itsasoan pozik bizi den marmoka zintzoa, igerian dabiltzan haurrei minik egiten ez diena. Aspertzeko astirik
|
ere
ez du itsaspean kontzertuak ere antolatzen baitira. Behin, Izurgi izurdearen kontzertura joan zen Marmokiñe.
|
|
|
Pilotaren azken bi hamarkadetako erreferente nagusienetakoak garbi hitz egiten du, zuzen, saihesbiderik gabe. Guk
|
ere
ez genuen zale orok egiten duen galdera saihestu: non du muga?
|
|
|
Orduan itzulerakoan etortzen zitzaigun furgoneta bat ateratako gauza guztiak San Telmora ekartzeko, baina gu geu berriro motoan bueltatzen ginen. Beste garai batzuk ziren, sosik
|
ere
ez genuen-eta.
|
|
|
Orain badirudi kidetasun bat duela Atapuercako zenbait hezurrekin, hain zuzen 300.000 urteko hezurra dela. Guk ez genuen garai hartan eta oraindik
|
ere
ez dugu zehaztasun hori lortzeko sistemarik. Radiokarbonoa 200.000 urtera arte iristen da, hortik atzera ezin daiteke horrekin ezer egin.
|
|
|
Hori bai, gure irla galduko da, baina komunitate iraun nahi dugu. Sareak Totem gisa edo esnobismoz erabiltzen da sarri' sare' hitza, baina lotura, elkarlan, hedapen edo biderkatu esanahiak
|
ere
ez ditu arrotzak. Eta sareak kultur uniformitatea ekar lezakeen bezala, komunitateak sortzeko aukera ere ematen du, eta kide diren komunitateak elkartuz egitura indartsuak eraikitzekoa.
|
|
|
Aldizkariaren arduradunak ez ziren bakarrak elkarren arteko haserreaz kezkati egote horretan. Donato Unanuek antzeko zerbait esan nahi zuen" Sektakeria, Digmakeria" idazlanean eta Gaztañaga jaunak
|
ere
ez zituen denak berarekin" 100 gn Kezkak. Erri bat bere barruan erdibitua" argitara ematerakoan.
|
|
|
Honakoa ere lan honetan ikus dezakegu, non lehen eta bigarren mailako literaturako lanak era berean tratatu eta iruzkindu ditugun. Izan ere, Zalduak aipatzen duen bezala, argitaletxeek
|
ere
ez dute horrelako bereizketarik egiten lan hauek guztiak sail bertsuetan biltzen baitituzte. Hortaz, ez dagokio lan honi horrelako sailkapen eztabaidatsuekin hastea.
|
|
|
Paper hain ofizialetatik izan gabe, Kronika ofizialetik dakizkigu ezagutu ahal izanditugunak. Honek
|
ere
ez du deus esaten Komentuan edo Probintzian segitu izan zendebekuarekiko erabaki prozeduraz; komentu hartako fraideek debekuaren ondorenjarraitutako jokamolde praktikoaz bakarrik ematen zaizkigu berriak. Honetaz dakigunabilduko dugu hona.
|
|
|
Jatorrizko bertsioan ingeles gaiztoan mintzatzen bide ziren indio amerikarrak, filmearen bikoizketa egitean, gaztelania gaizto barregarrian egiten zuten hitz. Beraz, ez zen harritzekoa aramaioargazteak ere, herritik kanpo joaterakoan edota euskararen usainik
|
ere
ez zuten gaztelaniadunekinmintzatzean, beren baitan hiztun arraroen kontzientzia bitxia nabaritzen hastea, gaztelaniaz hitz egiteanagerian geratzen baitzen alderdi askotatik pelikuletako indioen hizkuntza modukoa zerabiltela. Batik batinfinitiboaren erabilera anitza ohi zen euskaldunak pelikuletako indioekin identifikarazten zituena:
|
|
|
ibaiak behin eta berriz eramandakoa berreraikitzen. Lehen Karlistadak()
|
ere
ez zuen ur hauen aprobetxamendua eten, eta 1847 urtean hain zuzen, haranean jaiotako noble batzuen laguntzaz lehenengo bainuetxea eraiki zen. Komunikazio beharrak eta noble haien eraginak, XIX. men dearen bukaeran bainuetxeak trenaren geltoki propioa izatea ahalbidetu zuen.
|
|
|
Inola
|
ere
ez zuen pentsatzen funtzionatuko zuenik, baina esaldion ostean neskak barre zabal bat marraztu zuen, eta Txemak azkar aprobetxatu zuen lortutako giro hura: " joango gara nire logelara?"
|
|
|
Gaur goizean bere gelara joan naiz isil isilka (argi dago, beraz, gaurko gaua
|
ere
ez dugula batera pasatu), eta ikustean oraindik lotan zegoela, ba berari begira geratu naiz momentu batez. Eta Jabi gogorarazi dit.
|
|
|
Poz txiki horren ondoan ez zuten lekurik irainek, adarrek, gezurrek eta Eiderren" ni neu izan nahi dut" haiek. Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik
|
ere
ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
|
Eta jakin mina asetzeko
|
ere
ez zuen ahalegin handirik egin, batez ere jakinda aurkituko zuena edozein arropa zela ere, ez zuela jantziko. Bidaiaren hasieratik ez zituen oinetakoak aldatu:
|
|
|
Ez zuten nora joan, ez zekiten laguntza nori eskatu. Konfiantzazko inortxo
|
ere
ez zuten. Euren betiko jendea hilda zegoen, militarrek erailak; gobernuak, beste era batera esateko.
|
|
|
Bigarren artxiboa irekitzen ahalegindu zen, baina ezer ez," Archivo protegido con contraseña" agertzen zitzaion behin eta berriz. Eiderren argazki, zinta, liburu, koaderno guztietan arakatuta
|
ere
ez zuen horrenbesteko jakin minik piztuko zion ezer aurkituko. Kontrazeinuak?
|
|
|
Baina, oker ez banago, jauregiari buruz egin dizudan deskripzionean, ez dizut ziega haren berri ere eman, zer zen eta nolakoa zen, ezta nondik zetorkion izen hura ere, eta hori
|
ere
ez genuke kontakizun honetan sobera, jakin dezazun zein zen ene beldurra eta ene izu ikara harat sartu aitzin.
|
|
|
Baina, erran bezala, ez guztiz. Izan ere, bekaitzak eragin lehen dezepzionearen ondotik, sosegatzen nintzen, behatzen nion aitak egin presentari, eta ohartzen nintzen ezen hobe zela etxe hartan bigarren izaitea hirugarrena baino, nola baitziren gure etxeko morroi neskame ezkonduen haurrak, haietarik nehork
|
ere
ez baitzuen halako jostailurik, guztiak ere hutsaren hurrengo; eta jostailua eskuan hartu, eta haur haienganat joaiten nintzen, ni haiekin nahastea amak laket ez bazuen ere, ikusterat nola zabaltzen zitzaizkien begiak, ez dakit inbidiaz edo harriduraz, eta sentitzerat nola haiek zabaldu begiek ditxaren hegiak zabaltzen zizkidaten niri.
|
|
|
Eta aitortzen dut, bertzalde, ezen batzuetan ez dagoela gibelatzerik eta, hala rik ere, gibelat bihurtzen garela, baina orduan
|
ere
ez nuke nehoren juje izan nahi, zeren eta, nor da nor bertzeei kontu hartzeko eta juzkatzeko, tartean erabaki gordin bezain izugarri horiek daudenean, zeinetan bizia jokoan dagoen. Eta bai, ulertzen dut Galileo, umiliatua izan zelako, baina ez arras umiliatua; belaunikatua, baina ez arras belaunikatua; makurtua, baina ez arras makurtua, zeren, tribunalak deliberatu bazuen ere ezen lurra ez zela mugitzen, mugitu mugitzen zen:
|
|
|
" Gure aita letratua duk eta ni ere letratu nahi naik, baina nik ez diat bizitza usteltzerat utzi nahi. Eta hik
|
ere
ez huke nehoiz utzi behar..." Eta ni aho zabalik geratzen ninduan, zeren ez bainuen, arestian erran bezala, Pedrok aditzen zuèn jainkozko barren dei hura aditzen. Aitzitik, haren gisarat, aitaren manua nian, hire aitona Nikolasena:
|
|
|
Eta sentitu nian ezen neure historia ere han hasi eta han berean akabatu zela, pintore gisa bai bederen. Eta deus
|
ere
ez ninduan jadaneko. Zenbat kostatu zitzaidaan handik aitzina Domenicoren laguntzaile izaitea...!
|
|
|
Zurturik nengoen, zinez, baina are zurtuago utzi nuen osaba, jakina...! Eta ene ihardespen hark
|
ere
ez zuen esplikazionerik, baina esplikazionerik ez zuten anitz gauza gertatzen ari zitzaizkidan azken bolada hartan... Edo, zinez egiten ari ote nintzen gizon eta hura ote zen guztia?
|
|
|
Eta, entseiatzen nintzen arren neure imajinazino beroaren oldarraldi bakoitzari intentzionerik onenarekin buru egiterat, ene intentzione ona ez zen etsai izugarri haren aurkako gaztelurik eta dorrerik aski. Eta penitentzia egiten nuen, baina ene penitentziazko obrek
|
ere
ez zuten ondore onik.
|
|
|
Iduritu zitzaidan ezen begiak zorroztu eta gorrotoz so egin nahi izan zidala, baina gorrotorako
|
ere
ez zuen indarrik ez kemenik aski, eta burkoaren azpian gorde zuen bisaia. Eta are tipiago ikusi nuen orduan anaia, eta haren tipitasun gero eta handiagoak nihaur egin ninduen handi, halako suertez, non betetasuna eta neurriz kanpoko satisfazionea sentitu bainuen ondotik, anaiari, azkenean, merezi zuen ordaina eman niolako, harekin nuen kontu gaixtoa orduantxe konplitu eta zerratu banu bezala.
|
|
|
Zorionekoa ene burutazio hura, kontzientzian nuen karga astuna guztiz arindu zidana... harik eta iduritu zitzaidan arte ezen ene arima hegaldatzerat zihoala, artean eri nengoen arren! Eta, nola hura Jain koaren garazia garaziatsutzat eta haren dohaintzat hartu bainuen, eta nola guti behar baitu arimaren desertuan gose denak, bakarrik dagoenak eta deus
|
ere
ez duenak, haize bortitzak eraginikako hareazko eta legarrezko lehen tormenta Jainkoaren eta goiko zeruen mana euritzat har dezan, hala, eliztar sutsu egin nintzen handik aitzina, eta, behin sendatuz gero, debozinoan sartu eta orduak eta orduak emaiten hasi nintzen jauregiko kaperan, non —derradan bide batez— aita Bartolome bizi baitzen, zeren kapera hark bere bizitokia baitzuen, kapera... Ate batek kanpoarekin lotzen zuen, eta bertzeak kaperauaren bizitokiarekin.
|
|
|
Eta, nola Kaligulak desiratu baitzuen, enperadore zenean, erromatar guztien buruak bakar baterat bil zitezen, ai nola desiratu nuen nihaurk ere ezen zaldun haien buruek bakarra osa zezaten, Joxe Aberasturik ezpata ukaldi bakarrez trenka ahal izan zezan buru hura, eta garait zitzan, halatan, zaldun guztiak baterat...! Haatik, zer nenbilen ni orduan ere pentsu haien hausnarrean eta esperantza faltsuen peskizan, pentsatzeko denborarik
|
ere
ez nuenean, zeren ene laguna fin gaitza egiterat baitzihoan, erremediorik gabe! Eta, hala, oharturik ezen Joxek ez zuela deus egiterik bere ezpatarekin eta nik are gutiago gerrian neraman puinalarekin, ez dakit nola —zeren munduko gizonik ahulena eta ezdeusena sentitzen bainintzen—, baina, premiazko premiak premiaturik edo, zaldun haien arterat egin nuen bat batean, paparretik dilindaka nuen erlikiontzi iduriko hura eskuan.
|
|
|
Eta, ildo beretik, Salamancan xuxendu zenizkidan hitz haiek gogoan, noiz eta erran baitzenidan ezen, katoliko edo protestant, bietarik ere zerbait zinela, baina ez zinela ez bata eta ez bertzea sentitzen, berdinzki erran dezaket nihaurk
|
ere
ez dudala ulertzen nola erran dezaketen katolikoek ezen ez dagoela elizatik kanpoan salbazionerik... are gutiago Indietako oihanetan bizi izan nintzenetik indiar gorri haiekin, zeinak baitziren, karitateari zegozkion kontuetan, giristinoak baino giristinoagoak eta jenerosoagoak, guztia guztien artean partitzen zutenak.
|
|
|
Zeren ene bihotza ez baita lehengoa, eta ez dabilkit gaztetan bezala, noiz eta eskatzen niòn guztia emaiten baitzidan, kolpe bat bertze bati zerraiola, neurri, justu eta doi. Ez, oinazerik
|
ere
ez dut, baina galdu zuen ene bihotzak neurria, galdu zuen konpasa, eta hala dirudi orain aitzina egin nahi duen eta aitzina egiten duen oinezkoa, baina etengabe ere behaztopa egiten duena.
|
|
|
Koadroarekin eta bertze fardel haiekin batean, gutun bat zetorren —oinordekoak eta etxeko jaun berriak skribatua, jaun don Pedro de Osorio zeritzanak, zeina baitzen ene aita defunktuaren anaia—, non jaun hil berriaren azken borondatea azaltzen baitzen... Gutun hartan, ordea, ez zen agertzen koadroko protagonistaren izenik eta, nola, bertzalde, koadroak berak
|
ere
ez baitzuen haren berri emaiten, hala, jakinminaren, galdegin nion amari: ‘Nor ote da mutil hori? ’ ‘Ez dakit —ihardetsi zidan— Adinagatik, zure lehengusuren bat izan daiteke... ’ Handik aitzina, zenbat ordu ez ote nituen egin koadroko neure lehengusu ustezkoaren aitzinean!
|
|
|
A la guerra me lleva mi necesidad;/ si tuviera dineros, no fuera en verdad, 29 eta segidan pentsatu nuen ezen bi hegazti jo nitzakeela harrikada batez baldin dirurik banu, zeren diruaren truke eskuetara bainezakeen nik neure libertatea, eta zeren soldadua ere, bere aldetik, gerrara joatetik libra baitzitekeen, ene dirua bereganatuz gero. Ordea, pentsu hura burutik iragan bezain fite, guztiz alferrik nenbilela ohartzen nintzen, zeren kornadurik
|
ere
ez bainuen neure patrika zuloz betean, eta, horrela, bertze erremediorik ezean, berriro lotzen nintzaien orazinoei, urrikal zaitez nitaz, Jainko Jauna, urrikal zaitez gutaz...
|
|
|
Baina, baldin haien paradisua ez osoa ez guztizkoa bazen, zeren, ororen buruan, lurrean egina lurrak kutsatua baita, halarik ere, haien bizimoldeak, hainbat alorretan, bekatuaren aitzineko paradisukoa oroitaraz zezakeen, eta, ondorez, nola indiar haiek deus
|
ere
ez baitzuten eta deus guti behar zuten bizitzeko, hala, nehork ez zuen bertzeen eritasunik edo heriotzarik desiratzen, heredentzia baten koberatzeko pentsuan, konparazione, gure artean gertatu ohi den moduan.
|
|
|
Eta enekin ere ongi baino hobeki baliatu zen bere trebetasun hartaz. Eta, egun batean, Mattinekin eta biokin bizpahiru hilabete eskas zeramatzala —egun hartako eskolan
|
ere
ez genuen Mattin izan, ez dakit zergatik—, erran zidan:
|
|
|
Haatik, hartan
|
ere
ez zuen arrakastarik izan, eta, handik harat, amaren behako urruna gero eta urrunagokoa egin zitzaigun, eta, hala, bertze aldi hartako amaren bertze behako hura oroitzen dut, dolore errabiatu batek errabiatua, noiz eta, kanpoan bazkaltzen ari ginela, osaba Joanikotek ele gozo batzuk eskaini baitzizkion eta begi keinu bat neskameetarik bati, Maddalen zeritzanari, zeinak, denborarekin, leku berezia... Baina, zergatik amaren behako hura:
|
|
|
Baina kapitaina egun hartan gai hartaz luze solastatu bazitzaidan ere, marinelek
|
ere
ez zuten bertze konturik erabili itsasaldi osoan, neskak eta ema mutiriak goiti eta neskak eta ema mutiriak beheiti, halako suertez, non ez baininduten bakean utzi beren hitzekin eta beren txantxekin. Eta, hitz eta txantxa haiei, hatsarrean, neure ahalkeak eraginikako isiltasunaz edo ihardespen ezin laburragoez buru egin banien ere, nihaur ere irri egiten hasi nintzen azkenean.
|
|
|
" Biltzar guztian aditu dut —erran ziean— piztien beldur zaretela, zeren Urbiain basoz josia baitago, eta basoetako itzaletarik mehatxatzen zaituztete zuen etxe aitzinean... Ordea, nola olak zura beharrezkoa izanen lukeen gau eta egun, zeren, herensuge zintzur luzeen idurirat, olak
|
ere
ez baitu bere gosea nehoiz asetzen, hala, probetxua eta onura, baldin ene asmoak onartuko bazenituzte, bi aldetarik iritsiko litzaizueke: izan ere, batetik, piztiak muga hertsiagoetarat gibelatu eta baztertuko genituzke, paraje oihantsu hauek soildu eta garbitu ondoren, eta, bertzetik, bizibidea eman niezazueke eta basoko trabailuetan enplega zuetarik hainbat".
|
|
|
Eta Uraitzetik beti itzultzen zen liburu edo manual debozionezkoren batekin, edo erlijionezko bertze edozein libururekin, zeinetarik ikasten baitzituen etsenplu batzuk, noiznahi den baliatzen zituenak. Eta, hala eta halatan, osaba Joanikotek prismak eta piramideak eta bertze iduri geometrikoak irakatsi zizkigun denboran, amak
|
ere
ez zuen okasionea galdu erraiteko ezen gizartearen organizazinoa piramide bat bezalakoa zela, Faraoiek Egipton eraiki zituztenen parekoa, eta haiek zutik zirautela, ez bakarrik harrizkoak zirelako, baina filosofia naturalaren eta geometriaren legeak ere errespetatu eta bete zituztelako, oina lur zolan pausaturik eta punta goian; eta kontrara eraikitzea erokeria zela, zeren, alde batetik, ezinezko... Eta bere argudioen indartzeko, erantsi eta eratxiki zuen:
|
|
|
—Ehiztari bikaina zara, baina, ehizarat joan ginenean erran nizun bezala, beregainezko eta emendailuzko ehiztaria izaiteko, hartzaren froga falta zaizu... errege batek baino gehiagok ere ezin gainditu izan duena, zeren eta hortxe baitugu, konparazione, Asturiasko errege Favilaren kasua, hartz batek atzaparkatua hil zenarena... Eta ezpatarekin
|
ere
ez zaitugu makala, nahiz eta ez litzaizukeen eskola batzuen hartzea gaizki etorriko... eta har ezazu, hasteko, ezpata zurekin eramaiteko ohitura, zeren eta abituak ez baitu monjea eginen, baina ezpatak ezpataria bai —eta, aitari beha, hala mintzatu zen—: Gure etxerat igorri zenuke zure seme hau denbora baterako, jaun Martin... hartzaren froga gaindituz gero, jakina... zeren eta anitz baitira zure mutil horren dohainak, eta ez du gure etxea baino eskola hoberik edirenen haien lantzeko.
|
|
|
Baina semearen suak aita ere hartua zuen orduko, eta hain zuen hartua, non administratzailea baitzerabilen baterat eta bertzerat mila manurekin, hark bidera zitzan eta aitzina, artezki, negozioei loturikako hainbat eta hainbat eginkizun, bera etxean geratzen zen bitartean, semearen joan jinei beha, hartzaren ehiza zela kausa... Zeren eta ikusia baitzegoen ezen aitak
|
ere
ez zuela atsedenik hartuko, harik eta semeak hartza tiroka zezan arte eta egotz, eta, hargatik edo, zalantza izpirik erakusten ez ziola, hala ihardetsi zion amari:
|
|
|
Baina koadroak ez dik arimarik, ez dik hatsik —eta, irri etsi batek betarte osoa hartzen ziola, akabatu zuen—: Deus
|
ere
ez nauk, deus ez...
|
|
|
—Ez, Joanikot, deus
|
ere
ez nauk, deusez, eta deus ere ez nauk izanen.
|
|
|
Izan ere, irakurri nitian Piarres Oihartzabal kapitainak ekarri zizkidan bertze liburu haiek, gaurko zientziaren berri emaiten zidatenak; berrirakurri nitian, ondotik, neure skribuak... eta, zer erranen diat, bada? Neuk
|
ere
ez nituela neure skribuak hain laket izan, nola izan bainituen haiek skribatzen ari nintzela, zeren eta haiek ez baitzeuden, zinez, bertze liburu haien mailan eta graduan.
|
|
|
—Joanes, guztiok behar diagu kontzientzian ausiki egiten ahal digun har bat, zeren, bertzenaz, bakoitzak nahiko lukeena eginen bailuke, eta hori
|
ere
ez duk kontua. Baina mundu honetan harrak eta harrak zeudek, eta hireak ez hau gaitzaz libratuko, zeren eta harra bera baituk gaitza.
|
|
|
Eta, azkena emaiteko historia ez dakit irrigarri edo nigargarri honi, zeina Boccaccioren lumarendako bertze ipuin baten egiteko gai ezin egokiagoa izan baitzitekeen, derradan ezen guardia buruak erran zigula, hasteko, bi hautabide genituela, gertatuak gertatu ondoren: edo ez genituen puta haiek salatzen, zeren ezein salatzailek ez baitzuen nehor salatzeko eskubiderik, baldin berak ere salatua izaitea merezi bazuen, nola izan baitzen gure kasuan, etxe galdu hartan fornikatzen harrapatu gintuztelako; edo, egitekotan, uko egin genion nork bere poltsaren jabetasunari, puta haiek ezin pobreagoak zirenez gero, beren seme alabei jaten emaiteko sos erdirik
|
ere
ez zutenak, eta hargatik ebatsi zizkigutenez gero, hain zuzen ere, diru poltsak, nezesitate handian zeudelako. Eta, puntu hartarat iristen zela, guardia buruak erran zigun are boz sendoagoaz ezen kontent ere egon gintezkeela, zeren, alde batetik, hagitzez ere hobe baitzen gure diru haiek bide onetik bideratzea, nola egin baitzuten puta haiek, beren ohoinkeriaren fruitua karitatezko edo miserikordiazko obretan enplegatzen zutela, beren seme alaben mantenuan, gizalegeak eta Jainkoaren legeak manatuaren arabera; ezen ez bide gaixtotik, nola izan baitzen gure asmo ezin lizunagoa; eta zeren, bertzetik, puta haiei zorren ordaina barkatzea izan baitzitekeen gure bekatuaren kulpa eta hobena ordaintzeko modurik egokiena; eta akabatzeko erran zigun ezen, baldin, halarik ere, justiziak haiek harrapatzea nahi bagenuen, uste genuelako ezen gure eskubidea zela, lasai egon gintezkeela, zeren segur baitzegoen berant baino lehen harrapatuko zituztela putatzar haiek... nahiz eta ez zen, bertzalde, erraza izanen," zeren eta baitakizue nolakoak diren putak:
|
|
|
—Ukitu
|
ere
ez baitzintudan!
|
|
|
—Ohartua nauk. Taldeen biltokiak
|
ere
ez dituk zehatz mehatz tokitu —orriz orri, ozenki irakurri nuen handik eta hemendik—: "... auzoberriko etxabe batean biltzen dira"...
|
|
|
Tabakoa erakutsi nion. Ordu laurdena
|
ere
ez zuen auto barnean pipatzea debekatu zidala.
|
|
|
Zehaztasun gehiago eskaini ez zuenez, jakin gabe gelditu nintzen nor zen" gizajoa", nire lagun zendua edo ni. Muntarik
|
ere
ez zuen. Ama niri eder egitera saiatzen ari zen, eta hori ez nuen egunero ikusten.
|
|
|
—Udazkena
|
ere
ez duk garai txarra. Ez nauzue orain hartzera behartuko, ezta?
|
|
|
Nik ez dut inoiz xanpainarik edaten, bihotzerrea eragiten baitit, baina Jennyren mihiak nire aho barnean egin zuen sarraldi ustekabekoak isilarazi zituen botila barra gainera agertzeak sorrarazten ahal zizkidan arrangurak. Hura erretiratu eta berria ekarri zutenean, erdia
|
ere
ez genuen edanik. Deus axola niri, une horixe hautatu baitzuen nire lagun berriak ene esku herabea bere izter artera eramateko.
|
|
|
Astelehenean, Gomez de Segura forentseak ehorzketa bitartean egin adierazpenen erdiak
|
ere
ez nituen erabilirik, atsoaren aferari zuzenean lotzen ez zitzaizkiolakoan. Orain, egun alferraren neurrikoak nituen.
|
|
|
Nire boza berriz ere telefonoan ezagutzeak ez zuen, preseski, bozkarioz urtarazi. " Izenik
|
ere
ez duen hilotz arraio batengatik" lan egiten uzten ez zioten kazetariez gaizki erranka gaitzitu zitzaidan. Izerdi zurruzta ederra isuri nuen denbora gutian; Patxi argazkilaria gorputegiko bidean zegoen, neronek igorria.
|
|
|
—Nire lagun Ximurraren izeba, haiekin bizi zena —anaiaren begiek kliskarik
|
ere
ez zuten egin— Ximurra. Fernando Soria, alegia.
|
|
|
Ortzegunean, hasierako planen ariora biharamunean bueltatzekoak ginenez, egun baterako aldagarriak baizik ez nizkion eraman mutikoari. Orain, derrigorrez herrian gelditu behar eta, semeak galtzontzilo triste bat
|
ere
ez zuen garbi, erabilien ordez larunbat igandeetan janzteko. Ama suerte batzuk negar batean zeudekeen, beren erraietako hezur kuttunak zikin edo fardel jantziak egoten ahal zirelako susmoa hartuz gero.
|
|
|
Beharrik, ez zen orain arte ezagututako ibilgailu ofizial kristal iluna. Matrikulak salatzen zizkion urteak, baina marra bakarrik
|
ere
ez zuen agerian eta garbiketa tunel batetik zuzenean etorria bezainbat distiratzen zen. Hiriko plazarik zentriko eta jatorrenetariko batean ginen, eta abuztuko igandea izanik ere, bi hiru itzuli egina nintzen neurea aparkatzeko lekurik aurkitu artean.
|
|
|
Potzolok aholkatu bezala, pilula bat ahoratu nuen etxeratu bezain sarri. Luze gabe —afaldu
|
ere
ez nuen egin— ametsik gabeko lo gogor batek estutu ninduen bere altzora eta goizeko hamar eta erdiak arte ez zidan jare egin. Jaiki, komunera joan, bi galleta marruskatu —igandekoak bezain zahar eta jangaitz— eta baso bat ur edan ondotik egunkarira deitu nuen.
|
|
|
Ni baino hiru lau urte zaharragoa, ezkongabea edo dibortziatua, erdi mailako funtzionarioa edo bulego bateko enplegatua; horiexek nire ikuskapenaren lehen ondorioak. Errimel ez oso zuzen ezarriak eta soberako pinturak huts eginik zioten bisaia gogortua eztitzeko lanetan; gainerakoan, aurretik haren ikustea banuela iduritu zitzaidan, baina hori ere ez da bitxia 200.000 biztanle
|
ere
ez dituen herrixka honetan. Martini bat eskatu zion Musu tristeri, eta ez zitzaion jazarri hormarik gabe atera ziolarik.
|
|
|
Eta interesatzen bazaik, badiat gainera, bertze erreportaje bat autobideko zerbitzuguneetan egiten ari diren lapurketez. Honen berri
|
ere
ez huen, ezta?
|
|
|
Estreinakoa, agure adiskideaz arduratzea izan nuen; huraxe, hilotz aurkitu nuena bi ilara harantzago, irribarre idor bat zuela aho zilarrezkoan. Niregana erakarri nuen bortizki, kemenez, soil soilik lo zegoela pentsatu nahian, eta konturatu nintzen, nire ezusterako, bagoiaren zoru grisean zetzan gorpu hura ez zela gizon bat, trapuzko panpina bat baizik, izugarri ongi egina, hori bai, baina zainetan odol arrastorik
|
ere
ez zuena. Trapu eta zerrauts besterik ez, oro gezur, eta min eman zidan arimak eta irainak.
|
|
|
Miraz, gainera, eskuaren jokamolde autonomo hark beste sentimendurik ere ekarri ziolako gogora; sentimendu nahasi samarrak, baina ez zuen hartan gehiago sakondu nahi izan. Berandu zebilela eta, ziztu bizian jantzi zen, beti bezain txukun eta urdin, eta galtzerdiak janzteko garaian ez zen ohartu oinak
|
ere
ez zituela jatorrizkoak. Etxetik irten, eta ehun eta bosgarren urratsean ohartu zen oinak mugitu egiten zitzaizkiola zapaten barnean.
|
|
|
norbait lan mahaira gehiegitxo hurbiltzen zitzaionean, eskuak poltsikora, eta kitto. Zapatak
|
ere
ez zituen txikiagoak erosi behar izan berrogeikoak, hain zuzen ere, goiz batean, jaiki, armairura joan, eta hantxe aurkitu baitzituen, errenkada luze txukunean, bere oin berriari zegozkion sei zapata pare, denetarikoak, mokasinak, botak eta zapatilak. Bere betikoak ageri ez zirenez, bada, han zeudenetatik pare bat hartu, eta jantzi zituen, buruhauste alferrekoetan denbora galdu gabe.
|
|
|
Zer egin nezakeen nik egoera nola zegoen ikusita? Zer egin nezakeen nik erantzun txandarik
|
ere
ez banuen. Saia al nintekeen, akaso, esaten kez egin zuen irudia ez zela guztiz perfektua?
|
|
|
Ttikia izan arren, arroila bost minutuan zeharkatu ahal izan arren, hare harriaren formak haragiaren biribiltasunekin eta eguzki izpiek arteketatik sartu, eta sortutako haragiaren kolorearekin, zinez bitxi eta lizunak iruditu zaizkit; hori guztia barnean zebilen eta udazkenekoa zirudien haizexkarekin. Argazki kamerek eta bideoek, behinik behin, gaurkoan
|
ere
ez dute atsedenik izan eta, ondorioz, berriro denek aho batez goraipatu dute Danen burutazioa.
|
|
|
Jaun andereok, gabon. Atzo ustekabeko adierazpen batzuk entzun genituen areto honetan bertan hasi da herri tribunala bildua zegoen aldera inguratuz eta besoaz zerua seinalatuz, eta hilkutxa hotz baten antzera utzi gintuzten gure akusatuaren frikunkeria gehiago ezagutu ahal izan genuen, baina iraganeko kontu horien beharrik
|
ere
ez dut nire alegatoa egiteko, zeren presidentearen oraina baita une erabakior honetan epaitzea dagokiguna. Hori argitu ondoren, eta, ezer baino lehen, oroitarazi nahi dizuet gaurko honetan EEBBetako presidentea epaitzeko bildu garela, EE BB e ta-ko pre si den te-a, alegia.
|
|
|
" Furgonetan bertan saiatu nintzen Dan xaramelatzen, baina kanpamendua bera bakarrik altxatzen tematu zen eta nire gizona ikustearekin etsi behar izan nuen. Gaur
|
ere
ez dut zorte onik izan, baina oraindik bidaia luzea da, eta konturatu naiz erokeria dela taldeko pertsona bakar bati erreparatzea eta, zer arraio, Karmelori ere gustura asko eskainiko nioke nire platera"; horrekin batera jakin ahal izan nuen, izan ere ni ez bainintzen batere ohartu, Tom Estherri inguruka dabil  kiola edo berak, behintzat, hori uste duela. " Etengabe aipatzen dit Mexikon rancho bat eraiki nahi lukeela eta ondo legokeela hura beste norbaitekin aurrera ateratzea.
|
|
|
" Nire liburutegi handia kiskalita dago. Euskal liburu bakarra
|
ere
ez dut. Pentsa ezazu zer galera den niretzat".
|
|
|
Komeni al da, azken hatsetan dagoen gizaki hori, onuretan izan daitekeen komunikazio horretaz gabetzea? Alboko senide zahar eta gaixo hori, ez al da iraungiko, baliabiderik eta laguntzarik gabe, inguratu dezaketen horiek oinordetzarako igurikimenik ñimiñoena
|
ere
ez badute. Zer izango da gradu urruneko senidetasun lotura hori, bestelako loturarik ez bada?
|
|
|
Hortaz, azken enuntziatu hauen arazoa hauxe da: egiaztagarritasun printzipio aldatuaren arabera
|
ere
ez dute esanahirik. Antza denez, Zirkulukoentzat esanahia zuten, baina argi eta garbi dago ez zirela ez egiazkoak ez faltsuak, ez zelako sekula beren baldintzak egiaztatzerik egongo.
|
|
|
Begira zer egin zuten Gernikan 36an. Sarraskiak errebindikatzeko potrorik ez zuten izan orduan, eta gaur
|
ere
ez dute duintasunik egiten dituzten txakurkeriak aitortzeko. Ez dakigu ba ondo zer pelajetakoak diren hauek.
|
|
|
Bi andregai izan zituela ere esaten dute biografoek, Nile eta Espe, baina Polixene Trabuduak esaten du oso erakargarria izan arren ez zuela sekula andregairik izan. Kontuak kontu, ez dugu inoiz egia jakiterik izango, eta axola handirik
|
ere
ez du horrek azken batean. Baina ez al zaizue hipotesi polita iruditzen?
|
|
|
– Hortaz, hil aurretik
|
ere
ez zenuen...
|
|
|
Augustin Zubikarai, Basarri, Polixene Trabudua, Sorne Unzueta Utarsus, Gonzalo Nardiz, Elias Etxeberria... Haietako batzuei bisita egiteko aukera aztertu zuen Lauaxetak, baina haiek
|
ere
ez zutela seguru askorik ez ikusiko eta ez entzungo pentsatu zuen; eta ikusi, entzun eta ezagutuko balute ere, halako agerpen fantasmagoriko bat senide, ahaide, adiskide eta burkide zaharren osasunerako kaltegarri izan zitekeela, laurogei urtetik gora baitzuten guztiek ere. Ez zitzaizkion, gainera, andre eta gizon haiek iruditzen garai berriko Euskal Herria ezagutzeko izan zitzakeen lagunik egokienak.
|
|
|
Lanaz aparteko ilusiorik
|
ere
ez nuen, ordea, garai hartan, eta horrexek eusten ninduen eguneroko zeregin hutsal hari lotuta. Aizarnazabalen jaio nintzen ni, Urola bailarako herririk gordeenean, eta gazte samarrik Tolosara ezkondu, baina Sorkundek utzi ninduenean Andoainen hartu nuen pisu koxkor bat errentan, lantokitik gertu, Martin Ugalde idazle eta Euskaldunon Egunkaria ko Ohorezko Lehendakaria jaio zen kale berean, Kaleberrin.
|
|
|
Azken batean, ondo barneratua zuen hila zela. Kezka erlijioso handirik
|
ere
ez zuen une hartan. Hil zenez geroztik ez zuen Lauaxetak Jaungoikoaren existentziaren frogarik izan, ezerez huts eta ilun batean emana baitzuen oso osorik denbora tarte zehazgabe hura; baina ez zuen inongo frogaren beharrik bizirik zelarik hain kartsuki sinesten zuena berpiztu ondoren ere sinesten jarraitzeko.
|
|
|
" Hori bertan eman dudan denboragatik da"; eta, jarrera pixka bat aldatuz, orain eskuaz kokotsari eutsiz: " zuk
|
ere
ez duzu ber bertakoa ematen", esan zuen. " Aspaldi etorri gabe", esan zuen Xanek.
|
|
2001
|
|
|
Esate baterako, BBK eta Kutxa. Baina Bizkaiko Badiaren esanetan, euskal aurrezki kutxa horien interesaren berri bazutela aitortu arren, bertako administrazio kontseiluan ez da horri buruzko eztabaidarik izan, nahiz eta baztertuta
|
ere
ez duten.
|
|
|
2000 urtean, eskola publikoan, hamar gurasotik seik euskarazko eredua euskarazko ikasketak edo euskara ikasgai gisa aukeratu zuten Nafarroan. G eredua (erdara hutsezkoa, euskara ikasgaitzat
|
ere
ez duena) beheraka doa etengabe (%65etik %40ra jaitsi da azken hamarkadan), nahiz eta oraindik nagusi den. Zona euskaldunean ereduak %90, 5 hartzen du eta Nafarroako populazioaren erdia duen eremu mistoan %40ra iristen da.
|
|
|
Eta Jugoslavia ohira joan zenean, galdera hori egin omen zuen han ere. Eta han ere, bezperan, ideiarik
|
ere
ez zuten. Izan ere, gehiengo batek gerra posible denaren kontzientzia bagenu, ez litzateke gerrarik izango, denok esango genuke" et, et, et...!" eta orduan bai negoziatuko genukeela edota gutxieneko adostasun batera iritsiko ginatekeela.
|
|
|
' Tarta beraren aurrean jatun gehiago gaude orain. Garai batean Hertzainak, La Polla edota Kortatuk lortzen zituzten salmenta zenbakiak, amets egiterik
|
ere
ez dugu gaur egun'. Diskoetxeentzat ez da erraza izango, urtean egiten dituzten disko guztiei buelta ematea.
|
|
|
Ez da egia proposamen hori egin dugunik. EBk behin
|
ere
ez du hori esan, konfusio bat egon da. Gaspar Llamazaresek esandakoaren interpretazio oker bat egin zuen Madrileko prentsak.
|
|
|
Film hori, Sistiagak eginiko lehena, oso interesgarria behar zuen izan" munduaren zehar, txalo eta sari ugari jaso ondoren Donostian ikusi berri" zuela ohartarazten zien irakurleei Luis Haranburu Altunak. Haatik, nik ez nuen ikusi, eta barkatuko ote zait haren titulua
|
ere
ez badut aipatzen, lehen orrialde osoaz gain zazpigarrenaren pusketa dezentea bete arren, elkarrizketa luze hartan behin ere ez baitzen aipatzen film horren izenburua behar ere ez orduan, apika, hain ospetsua izanik seguruenik denen ahotan egongo zen-eta. Apustua egitea balitzait," Lan" izan zitekeela esango nuke, han hemenka horixe agertzen zelako izki larriz idatzia...
|
|
|
Ni ez naiz oso konszientea, inbasio egoera hartan astirik
|
ere
ez nuen kultura eta paisaia hark sortu zidan inpresioaz jabetzeko. Zu inbasio bat bizitzen ari zarenean eta egunero bonbardatzen zaituztenean napalm eta fosforo zuriarekin, eta jendea euliak bezala hiltzen ari denean, eta ikusten duzunean Marokoren helburu bakarra dela herri hori desagertaraztea... astirik ere ez inpresioak barneratzeko!
|
|
|
Euskaraz urtero argitaratzen diren liburu guztien %25a HGLkoak dira; azken urteotan ia egunero liburu bat kaleratu da; hala eta guztiz «Euskaldunon Egunkaria»ko «Begia" gehigarrian edo beste komunikabideetan hori baino askoz txikiagoak dira liburu hauen inguruko komentarioak, albisteak, kritikak... baina gure inguruko hizkuntza handietan ematen dena baino askoz handiagoa. Hots, gure artean nahiko normala da haurrentzat edo gazteentzat idatziriko liburu bat izatea" Begia" ko erreseinan, ohikoak ditugu aldizkari honetan HGL liburuen komentarioak edo liburu horien idazleei eginiko elkarrizketak; «Nabarra» aldizkari berrian
|
ere
ez dute inolako eragozpenik «Baloika» gaztetxoen liburua komentatzeko helduen poesia lanen ondoan;" Sautrela" telebista saioan ere egin izan dira HGL inguruko erreportaiak, elkarrizketak, komentarioak... Hau da, euskal kulturan ez dela honelako" diskriminaziorik" ematen, ez inguruko literaturetan ematen den neurrian bederen.
|
|
|
Batetik Errumania oso urrun zegoen Mendebaldeko Europatik (geografia fisikoari baino gehiago gure ezagutzari dagokionez), eta han gertatuak eraginik ez zuen geure bizimodu konkretuan. Mendebaldeko hedabideek, haatik, korrespontsalik
|
ere
ez zuten han, eta ia informazio guztia oso iturri gutxiren eskutik etorri zen. Bestalde, hedabideek eta bereziki telebistako irudiek indar handia dute epe laburrera gure emozio egoerak alde batera edo bestera eragiteko (gezurrezko film batek ere negarra eragin ahal digu eta!).
|
|
|
Era berean, ARGIA dugu nobelan zehar denborarekin lotuta azaltzen zaigun sinboloa. Pertsonaia hizkuntzaz balia ezin daitekeen bezala, ARGIA
|
ere
ez du lagungarri denboraren iragaiteaz jabetzeko. Nobelan behin eta berriro esango denez, narratzailea kokaturik dagoen espazioan suma daitekeen argia oso intentsoa eta zuria da (13.or., 15.or), hots oro (kariloiaren hotsak) irensten dituena (16.or., 18.or.).
|
|
|
Arestiren Maldan behera irudiaren erabilpen modernoan oinarrituriko poema dugu. Baina, Maldan beherak
|
ere
ez zuen arrakasta handirik lortu, eta poema nagusi edo epikoaren arnasaldia hartzen duenez, irudiaren indarra tankera narratibo baten menpe geratu zen.
|
|
|
Kutsadura mailak gida balioaren azpitik baldin badaude, uraren kalitatea oso ontzat eta bainurako egokitzat jotzen da, substantzia kutsagarri gutxi edo ia bat
|
ere
ez duelako.
|
|
|
Abizenak aldatzeko alabaren aitari baimena eskatu behar zaion jakin nahi nuke, harekin aurrerantzean
|
ere
ez dugu eta inongo harremanik izan nahi.
|
|
|
Nolanahi ere, margarinek nozitzen duten hidrogenazioak lehengaiaren nutrizio galera dakarte nahitaez, funtsezko gantz azido batzuk (hala nola linoleiko lagungarria) suntsitu egiten diren bitartean trans motakoak (organismoarentzat nahitaezkoak inondik ere ez izaki, osasunak
|
ere
ez ditu mesedegarri) agertzen direlako.
|
|
|
Baina gauza bera gertatzen da Estatu Batuetan sute bat dagoenean ere, han
|
ere
ez dute horrelako hondamenetarako prestaturiko dispositiborik eta Kalifornia erdi erretzen da.
|
|
|
Dastaketan, emaitzak onak izan ziren, lagin bakar batek
|
ere
ez baitzuen suspentsorik merezi izan; alderantziz honakoak balio berezia du, produktu merkea denez ezaugarri organoleptiko (zaporea, usaina, kolorea, ukitua...) bikain edo apartekorik ezin baitzaio eskatu, zazpi laginetatik lauk dastaketako kalifikazio orokorrean ongi puntuazioa erraz gainditu zuten.
|
|
|
Baina gurasorik eta aitona amonarik
|
ere
ez balu, eta pertsona hori nahitaezko oinordekorik izan gabe hilez gero, nahi duena erabaki lezake bere ondasunei buruz.
|
|
|
Nik
|
ere
ez dut gehiago ikusi nahi arraindegira joaten den emakumerik. (Pozik.) Batzuek alabatzat nahi naute, eta besteek emaztetzat.
|
|
|
Hitz txanden hasiereigainbegiratu bat ematen badiegu, ez dugu gaiaren berresterik atzematen; hots, ezda zeresana biltzeko urratsik ematen. Horrez gainera, posizio horretan markatzaileinteraktibo ia bat
|
ere
ez dugu: –bueno ba?,, eh ba bueno ba?,, bai, bueno?... tankerakoak, kasurako.
|
|
|
Orriak, gardenkiak eta abar nahasteko dudan berezko trebeziak
|
ere
ez zuen, seguru asko, azalpenak ulertzeko orduan laguntza handirik emango.
|
|
|
Entzungaia ulertzeko
|
ere
ez dugu esperozailtasun handirik.
|
|
|
Izanere, neurri handi batez, edukia sailkatzeko saioak baitira testu motetan oinarrituzegindako sailkapenak. Nolanahi dela, sailkapen guztiak helburu jakin baten araberaegin dituztenez, bakar batek
|
ere
ez gintuen erabat asetzen; eta, ondorioz, geurebeharren araberako hautaketa egin dugu, arestian aipatutako ezaugarriak betetzeko, hots, ulergarritasuna, neurgarritasuna eta betegarritasuna.
|
|
|
Material klasikoak Estaldura tximiniaren fatxada da, hainbat materialez diseinatutako egitura apaingarria. Ez du eraginik sistemaren bero potentzian, horma islatzailerik
|
ere
ez baitu, baina estetikari eragiten dio. Etxearen zati bat, tximiniaren errekuntza egiten den leku fisikoa, estaltzen eta apaintzen du.
|
|
|
Uste duzu ondo merezia duzula, baina hau kontatzeak lotsa izugarria ematen dizu, horregatik eskolan potro jorretan ibiltzen zara pailazokeriak egiten. Horrenbeste denbora pasatzen duzu mozorro horrekin, ze azkenean burua galtzen duzu eta benetan nor zaren
|
ere
ez duzu oso garbi. Denek arazorik ez duzula pentsa dezaten egiten duzu hau, baina zure bihotza zuloz beterik dago, eta egunero jasotzen duzu labankada bat zure ikaskideengandik.
|
|
|
Ni geroz eta gizenago nengoen. Ispilura begiratzerik
|
ere
ez nuen nahi. Herminio, berriz, poliki poliki, pisua galtzen hasi zen.
|