|
2005
|
|
|
231). Axularri buruzko idazlanean
|
ere
perpaus nasaien kontua lehenagokoena zela zeritzon: Orai labur nahiago dugu izan, kasik motz; Eskualduner ginarritsu eta labur ederrago zaiku solasa (Charritton:
|
|
2007
|
|
|
Komunztadura gabeko aposizioak lekukotasun urriagoa du tradizioan, batez
|
ere
perpaus barruan kokatua dagoenak, eta, hortaz, ez da gomendatzekoa.
|
|
|
Ematen badu
|
ere
perpaus aztergai honetan dena jorratu dugula, badira, oraindino, beste irtenbide batzuk:
|
|
|
Komunikagarritasunaren aldetik ez dago alde handirik jatorrizkotik aldaerara, baina ikusten dugunez, galdegaia, denik eta txikiena izanda ere, aditz ostean ere erabiltzen da, eta erabili
|
ere
perpaus nagusian zein menpean.
|
|
|
Aldaera, horrela dagoela, askoz nekagarriago irakurtzen da jatorrizkoa baino. Argi dago
|
ere
perpaus nagusiaren ostean erabiltzen direla. Nik esango nuke, eta hurrengo batean frogatuko dut, aditz ostean dutela ohiko lekua ahozkoan zein idazle klasikoetan, gaurko euskara idatzian ez legez, non itsu itsu erabili ohi den aditz nagusiaren aitzinean.
|
|
|
Perpaus hori (eta horrelakoxeak dabiltza gaur zabalen) ezin desegokiagoa da komunikagarritasunaren aldetik. Gainera, ez du betetzen oinarrizko lege bat
|
ere
perpausa komunikatiboa izateko: elkarren ondoan egotea subjektua (Josepe Kaikuak) eta aditza (esan ohi zuen).
|
|
|
Badira beste irtenbide batzuk (batez
|
ere
perpaus konpletiboaren informazioa derrigor eman behar izanez gero aurrerengo), baina ez dira, guk uste, kazetarien gogokoak:
|
|
|
blokea. Baina okerrago gertatzen da bloke hori, bunker hori, badago perpausaren azken aldean, orduan irakurketa, batez
|
ere
perpaus luzeetan, errukigarria bihurtzen da, jasanezina, ernegagarria, kabreatzekoa.
|
|
|
Bada beste bide bat
|
ere
perpausari heltzeko. Horretarako, erakuslea, nor kasuan deklinatuta dago, nork bihurtu behar da, eta besteak beste, zein, bait eta zein? (e) n egiturak erabili:
|
|
2015
|
|
|
Zorionduna
|
ere
perpausean infinituaren isla dakusana
|
|
2019
|
|
|
Aztikeria. Justiziak
|
ere
perpausek bezalaxe funtzionatzen du. Objektua subjektu bihurtuz.
|
|
|
Koskortu da (hainbat alorretan baita kaskartu ere). Ausardia behar zen Yourcenarren obrari ekiteko eta baita konformidade handia
|
ere
perpaus luze kateatuen paragrafoei aurrez aurre begiratzeko. Eskailera mailen arabera taxututa dago jatorrizkoaren paragrafoen barruko antolaketa; eskaileretako maila bakoitza, berriz, segidakoaren menpe, atseden hartzeko aukera handirik gabe, apenas baitago eskailera bururik.
|
|
2021
|
|
|
Hala, horrela bezalako zenbait adberbio galdegai denean, eta horrenbestez aditza jarraitzen zaionean
|
ere
perpausaren barnean eta aditzaren ondoan agertzen da bada: Hala bihurtzen da bada bekatore nagia ere (Axular); Hala edireiten ditugu bada guk ere okasioak (Axular).
|
|
|
42.19.5l Markatzaile honen parekoak ditugu berebat eta orobat DMak ere. Ondoko adibideotan ikus daitekeenez, halaber bezala, DM hauek
|
ere
perpaus hasieran, perpausaren barnean, juntagailuekin eta abar erabiltzen dira.
|
|
|
DM honek
|
ere
perpausaren hasieran kokatzeko joera nabarmena erakusten du, noraezekoa ez izanik ere: Zenbat sentituko zuen Judasen doilorkeria hau?
|
|
|
Hitz egiten duen bezala idazten du; Etorri den antzera joan da; Sudurretik odola zeriola inguratu zitzaigun; Guztiz harriturik gelditu da erizaina; Oinetakoak erantzita sartu behar da areto horretara; Gogor lan eginez lortzen dira emaitza onak. Azpimarratu ditugun guztiak perpausak dira, mendeko perpausak, eta guztiek
|
ere
perpaus nagusian adierazten dena nola gertatzen den azaltzen digute: nola idazten duen, nola joan zen, nola inguratu zitzaigun eta abar.
|
|
|
Lehendakariak Madrilera joateko asmoa duela ere irakurri dugu. Ohartzen ahal garenez, adibide horretan
|
ere
perpaus osoarekin doa: [Lehendakariak Madrilera joateko asmoa duela] ere irakurri dugu.
|
|
|
Hala ere," baita+ ere" perpaus hasieran jarriz gero ez dago arazorik. Kontua da, ordea, ere z gainera baita edo ezta horiek
|
ere
perpausaren azkeneraino eramaten baldin baditugu eta juntagailua lekuz kanpo dagoela, ezin baita juntatzen dituen bi osagaien atzean, bien erdian baizik, joan. Agian horregatik ez dira erabiltzen halakoak literatura klasikoan.
|
|
|
–Ane leihotik erori zen, hanka hautsi zuelarik. Adibide honetan ‘hanka haustea’ ondorio bat da, ‘Ane leihotik erortzearen’ ondorioa; eta denboran
|
ere
perpaus nagusian adierazten dena baino beranduago gertatzen da. Tradiziotik kanpoko erabilera horretakoak izango genituzke ondorengoak ere:
|
|
|
Jon negarrari eutsi ezinik irten zen gelatik; Begiak malkotan zituela eraman nuen Arantxa ospitalera; eta abar. Batzuk subjektuari buruzkoak izango dira, besteak objektuari buruzkoak, baina moduzko osagaia gabe
|
ere
perpausak zuzenak dira; moduzko perpausak aukerako bigarren mailako predikatuak dira horrelako egituretan.
|
|
|
Ahal zuten hots gutxiena eginez, gazteak barnetegitik kanpoko askatasunera irten ziren; Xehetasun guztiak aztertuz, bere plangintza pixkanaka borobilduz joan zen. Hauetan
|
ere
perpausaren aurretik eta komaz bereizita azaltzen zaizkigu mendeko perpausak, ondoren etorriko den perpaus nagusiari nolabaiteko marko orokor bat emanez; baina azken batean, aurreratutako elementuak dira, eta perpaus nagusiko predikazioari dagozkio. Ezin sartu kanpoko moduzkoen artean.
|
|
|
Horregatik, hain zuzen, perpaus bateko adizki batek horrelako aldagarririk baldin badarama, seinale perpaus txertatu edo mendeko baten aurrean gaudela. Bestalde, adizkia jokatu gabe bada (aditz izena nahiz aditz partizipioa) dagokion kasu marka edo, daramalarik (tzen, tzeko, tzera, tzeak, tzeari; tua, turik, tuta, tuz eta abar), orduan
|
ere
perpaus txertatu baten aurrean gauden seinale.
|
|
|
izen sintagmak (liburu handi hori eta mahai gaineko luma); aditzondoak (atzo eta gaur); adjektiboak (mutil langile eta alai hura) eta abar. Unitate horiek perpausak badira, juntaduraz sortzen den egitura
|
ere
perpausa izango da, perpaus elkartua:
|
|
|
batean objektu zuzena egia izen sintagma da, eta bigarrenean, paper hori berori betetzen baitu, trena berandu iritsi dela perpausa da objektu. Hortaz, batean egia izen sintagma perpausaren osagai den bezalaxe, bigarrenean
|
ere
perpaus txertatua da osagaia.
|
|
|
Mikelek argi azaldu duenez, zerbait egin beharra dago. Hemen
|
ere
perpausa adjuntu garbia izango litzateke (§ 40.17).
|
|
|
Lehengo egunean Maria agurtu nuen Bermeon diogunean, bai lehengo egunean zein Bermeon sintagma inesiboak ez dira agurtu aditzaren osagarri, ez baitira aditzak ezinbestean hautatuak. Horiek gabe
|
ere
perpausa osorik eta zuzen eman daiteke: Miren agurtu nuen.
|
|
|
34.3.5g Hobe dugu hemendik joatea, norbait etortzen bada
|
ere
perpausa ere baldintzazkoa da eta gerta daitekeen zerbait aipatzen du, arrisku bat balitz bezala. Esalearen ikuspegian mentura hori aski da ondore perpausean dioenaren funtsatzeko, aurreko kasuan gertatzen zen bezala.
|
|
|
P. Iturriaga). Konparaziozko egitura izanik pentsa daiteke horrelako esaldien azpian
|
ere
perpaus bi direla; [Hura X handia zen] eta [hura X handia zen], esate baterako, lehen adibideko esaldiaren azpian, non mendekoan isilik den X handia sintagma. Dena dela, ez dirudi hor zinez alderaketa denik, enfasia adierazteko modu bat baizik (zen bezain handia={ oso handia ∼ hain handia} izanik).
|
|
|
[Hainbat... zenbat] edo [hala... nola] gisako korrelazioa dutenak daude, beste aldetik. Aurrean joan daiteke hauetan
|
ere
perpaus nagusia: Hainbatenaz izan zara altxatua, zenbatenaz apaldu nahi izan baituzu (Mihura).
|
|
|
Konparaziozko mailakatzailea daramaten tu bezain laster eta tu baino lehen formetako perpausak
|
ere
perpaus jokatuen forma murriztua direla esan daiteke: sartu den bezain laster → sartu bezain laster.
|
|
|
30.8.2.2d Galde hitzak adierazpen perpaus osagarrietan. Galde hitza izan daiteke adierazpenezko perpausen osagai
|
ere
perpaus osoa galderazkoa eginik: [Nor naizela] uste duzue?
|
|
|
37.3.1a Helburuzko perpausak eratzeko aditz jokatugabea dutenak dira erabilienak, tzeko forma batik bat. Zenbaitetan, hala ere, batez
|
ere
perpaus nagusiko subjektua eta helburuzkoarena erreferentziakide ez direnean, subjuntiboa erabil daiteke: Liburu bat ekarri dut oporretan irakur dezazun; Nehork ez zezan ezagut, eskale errumesenaren itxura hartu zuen (Laphitz); Madian ez da zure eskuan jarriko, Israel harrotu ez dadin, eta esan ez dezan:
|
|
|
Horrela eraturiko perpausa
|
ere
perpaus nagusiaren eskuinean ematen da maiz: Aitzitik pazientzia handi batekin iguriki didazu orain artean, egiazko penitentzia batez zuregana itzul nendin amoreagatik (Materre); Zer inguru eta gorabehera darabil zuri kalterik etor ez dakizun amoreagatik (Harizmendi).
|
|
|
38.3h lako perpausen barneko ordenari dagokionez, esan behar da beste mendeko askotan bezala hauetan
|
ere
perpausaren azken buruan ematen dela menderagailua bere aditzarekin. Horrela da beti, hain zuzen ere, galdegai izanik aditz nagusiaren aurrean denean:
|
|
|
28.9.1d Alborakuntza
|
ere
perpausez harago doan prozedura da, perpausak ez ezik, sintagmak ere albora daitezke eta: Haurrak, gazteak, helduak, han zeuden guztiak; Etxean, lanean, tabernetan, edozein lekutan izaten zituen liskarrak.
|
|
|
30.6.3.2.7b Ondorioa
|
ere
perpaus jokatugabea izan daiteke: Senarrak ezkutuan edateak eragin/ ekarri du familiak behea jotzea.
|
|
|
Galdegai denean aditz nagusiaren aurrean du kokalekua forma honetako perpausak, ohikoa denez, tartean etenik ez dela. Mintzagai denean
|
ere
perpaus nagusiaren ezkerrean joan daiteke, tartean etena delarik, goiko adibideetan ikusten denez (Gaixorik nengoela eta, oheratzeko[...]); baina haren eskuinean ere eman daiteke: Sendagile bat sartu da gaixoren bat dagoela eta (Garate).
|
|
|
26.1.4.2d Osagai adberbialek
|
ere
perpausaren aspektu irakurketa alda dezakete: Jonek etxea bi egunez tindatu du erraten dugularik, aditzera ematen da prozesua ez dela bururaino eraman, hots, nahiz eta Jonek bi egunez lan egin duen, etxearen tindaketa ez dela bukatua; aldiz, Jonek etxea bi egunetan tindatu du esaldian, etxearen tindaketa bukatua dela erraten zaigu.
|
|
|
14.10.5.6a Konparazioaren atalean aipatu beharrekoak dira, halaber, nahiz eta adjektiboari atzizkirik erantsi gabekoak izan, berdintasunezko konparazioak. Berez, hauek
|
ere
perpaus elkartuak dira, nolabait laburtuak agertzen direnak. Aurrerago (§ 32.2) luzexeago mintzatuko bagara ere hauetaz, adjektiboen mailakatzeaz ari garenez gero, hemen ere zerbait aipatu beharrean gara.
|
|
|
Tren hau Orion gelditzen dela entzun dut. Baina, batez
|
ere
perpaus osagarria edo predikatu nagusia bera luzeak direnean, ohikoa da aditzaren eskuinean ematea: Gizon horiek esan didate tren hau Orion gelditzen dela (§ 41.3f).
|
|
|
Izan ere, badirudi merkea izateak txarra izatea iradokitzen duela betiere eta, hortaz, hor ez dagoela baina rentzat lekurik, ez baitago inolako aurkaritzarik. Baina izan daiteke hor
|
ere
perpausa zuzena egiten duen ingururik. Demagun bezero batek" erloju on eta merkea" eskatu diola dendariari.
|
|
|
Kontu honen aurrean guk ere bide bat hartu behar eta, jakina, bide seguruena eta fidagarriena, formari so egiten diona da. Horrenbestez, guk
|
ere
perpausetan ageri diren elementu formalak izango ditugu kontuan gure lana antolatzeko orduan. Eta, hain zuzen, lehenbiziko bereizketa gisa honako hau egin daitekeela dirudi:
|
|
|
Ohituak gaude batetik, eta eroso xamarrak ere izan daitezke. Horregatik, guk
|
ere
perpaus osagarriak, erlatiboak eta abar aipatuko ditugu. Alde honetatik, la atzizkiaz osatzen diren perpaus osagarriak bereiziko ditugu, baina adizki jokatugabez osatutako osagarriak edo erlatiboak ere bereizi beharrean izango gara.
|
|
|
3 Altubek (1930) eragin handia izan du, eta haren arauak zurrunegi ezarri izan dira askotan. Euskal hitzen hurrenkera, batez
|
ere
perpaus luze eta elkartuetan, ez dator bat askotan perpaus bakunetako hurrenkerarekin.
|
|
|
borondate oneko hiritar libreekin/ borondate oneko hiritarrekin/ borondate onekoekin. Adizkiarekin bat egina agertu arren, inflexioa
|
ere
perpaus osoari dagokio. Horregatik, bera dela perpausaren buru aldarrikatzen da gaur egun. Eta perpausaren burua inflexioa bada, horrek esan nahi du perpausa, azken batean, inflexio sintagma (InflS) dela.
|
|
|
Testuinguruak laguntzen du horretan. Perpaus nagusian helburua lortzeko borondatea duen ‘egile’ bat izatea eskatzen du helburuzkoak; hori ez denean, kausazkoa da perpausa, batez
|
ere
perpaus nagusian ‘jasaile’ bat baldin bada. Argi erakusten du alde hori ondoko adibide pareak:
|
|
|
Esanahiaren irizpideari jarraikiz egin izan da hori batez ere, eta ez, hitz edo partikula horien egitekoa benetan perpausak" juntatzekoa" ote den aztertuta. Horrela, juntagailutzat hartu izan dira maiz inola
|
ere
perpausak juntatzeko zeregina betetzen ez duten hitz asko. Bi bidetatik gertatu da hori.
|