|
2010
|
|
|
Gertakari hau ez da berria. Bere garaian, Alexis
|
de
Tocqueville aristokrata ere konturatu zen fenomeno honetaz, eta zorrozki aztertu zuen erlijioak AEBetan zuen funtzio soziala. Alexis de Tocquevillek 1831n bederatzi hilabete igaro zituen AEBetan, hango kartzelak aztertzeko asmoz, gero Frantziakoak erreformatzekotan.
|
|
|
Bere garaian, Alexis de Tocqueville aristokrata ere konturatu zen fenomeno honetaz, eta zorrozki aztertu zuen erlijioak AEBetan zuen funtzio soziala. Alexis
|
de
Tocquevillek 1831n bederatzi hilabete igaro zituen AEBetan, hango kartzelak aztertzeko asmoz, gero Frantziakoak erreformatzekotan.
|
|
|
XX. mendean ezagututako gerrak, genozidioak eta ideologia totalitario guztiak arrazoimenean zegoen konfiantzaren itzalean zabaldu ziren: teknologia azkarrago eta gehiago hiltze aldera erabili zen, eta sekula ezagutu gabeko gerra makineria populazio zibilaren aurka oldartu ahal izan zen, sailkapen biologiko zientifikoaren ondorioz milioika gizaki izan ziren sarraskituak Goyak Elsueño
|
de
la razonproduce monstruos idatzi zuen izen bereko akuafortean. Bertan garaiko ilustratu baten lozorroko ametsak irudikatu zituen zeru sabaian:
|
|
|
laster euskaldunak euskaldun gisa identifikatuko du bere burua, eta harrera egin dion gizarteak ere euskalduntzat joko du, frantses edo espainol denaz landara. Alvarez Gilaren arabera, horrelaxe edo sortu ziren Rio
|
de
la Plata aldean XIX. mendearen azkenaldian euskal identitatearen formulazio berri batzuk, gutxienez prenazionalista modura sailka daitezkeenak, eta garapen eta diskurtsoaren aldetik oso oso bereziak izan zirenak paraleloki Euskal
|
|
|
Beraz, foruen abolizioaren kontra protesta egiteko sortu ziren, hau da, abiapuntuan euskal etxeek helburu politikoa zuten, baina luze barik aisialdira eta laguntza eta sorospenetara bideratu ziren nagusiki. Montevideon sortu zen munduko lehen euskal etxea 1876an, La Sociedad Protectora
|
de
la Inmigracion Vascongada Laurac Bat zeritzona, eta hurrengo urtean Buenos Airesen eratuko zen La Sociedad Vasco Española Laurac Bat elkartea. Izen horiek argi uzten dutenez, lehen elkarte haiek hegoaldeko lau probintzietako kideak onartzen zituzten soilik, eta bizpahiru hamarkada joango ziren, Bidasoako alde bietako euskaldunak batera elkarte berera bildu aitzin.
|
|
|
Montevideoko euskal etxeak hainbat emigrante gaixo edota behartsu sorterriratu zituen aurreko urteetan, baina, horrek sortutako gastuaren handiak gainditu egiten zuen elkartearen ahalmen ekonomikoa. Hori dela-eta, 1882an, euskal etxearen hegapekoa baina guztiz beregaina izango zen beste erakunde baten antolaketa aztertu zen, La Caja Vasco Navarra
|
de
Reempatrio izenekoarena. Aldez aurretik bazirudien sorterriratzeko kutxa horrek kide guztien onespena zeukala, baina aurkari sutsu batekin egin zuen topo, eta polemika piztu zen aldizkariaren orrialdeetan, 1883ko hasieran.
|
|
|
Domingo Ordoñanak erakunde berriaren ondadeak aipatu zituen bitartean, Jose Aretxabaletak proiektuaren desegokitasun erabatekoa azpimarratu zuen, Darwinen ideietan oinarrituta. Aretxabaletaren artikuluak, La Caja
|
de
Reempatrio izenburua zuenak, honelaxe zioen gutxi gorabehera euskarara itzulita:
|
|
|
Erdaraz diharduen bigarren ortodoxia horren baitan, kontura gaitezen, Euskal Herria urtu, lurrundu eta ezereztu egiten da,
|
de
facto ez dago Euskal Herririk. Ez da behar.
|
|
|
Batetik, Jean Etxepareren jakintsu hanitzek diotena, hain zuzen ere Laplace-k eta ostekoek, Lafitteren erantzunean Etxepareren gogoeta geologiko bihurtu zaigu huts hutsean. Bestalde, Etxepareren pasartean" nola" izan dena(= ez dakigu nola Biziaz amatzeko), Lafittek" nork" bilakatu du(= ne sait d qui attribuer l' origine
|
de
la Vie), ura bere pentzeraino bideratuz, noski.
|
|
|
Darwinismoari Frantzian ez zitzaion abegi batere onik egin, eta horren adierazle modura aipatu ohi da garaiko frantses naturalistarik ospetsuenak Darwinen ideien kontrako erresistentzian agertu zirela, hala nola Louis Pasteur, Claude Bernard, Jean Louis Armand
|
de
Quatrefages, edota Henri Milne Edwards. Frantziako komunitate zientifikoaren erresistentzia hori hasiera hasieratik igarri zen, eta gortina inpenetrable bat ehundu zuen darwinismoaren inguruan.
|
|
|
faisaiak giltzarri suertatu ziren. Izan ere, orain arte Armand David oro har naturalistatzat jo badugu ere, berez ornitologiaren alorrean sentitzen zen erosoen, eta horren froga litzateke 1877an plazaratu zuen Les oiseaux
|
de
la Chine, tomo bitan argitaratu Txinako hegaztiei buruzko liburu ederra, 772 espezie besarkatu zituena, 64 zientziarako berriak zirelarik. Bada, faisaiak behin eta berriro agertzen dira Armand Daviden bidaia egunkariko oharretan.
|
|
|
Artxipelagoaren kokapena, bestetik, balio estrategiko apartekoa bihurtu zen, Panamako kanalaren proiektuak aurrera egin zuen neurrian. Gaur egun kanala estatubatuarren menpe dago, baina ezin dugu ahaztu lehenago Frantziak ekin ziola lanari Ferdinand
|
de
Lesseps ospetsuaren eskutik, alegia, Suez kanala arrakasta ikaragarriz gauzatu zuen ingeniariaren ardurapean. Beraz, Frantziak irla horiek bereganatu gura zituen, baina Ekuadorren erresistentzia ikusita aitzakia diplomatiko xelebre batez baliatu zen:
|
|
|
Aita Laburuk nahikoa ospe zabala lortu zuen, 1930eko hamarkadaren hasierako urteetan, Ezkioko amabirjinaren agerkundeak gezurrezkoak zirela ebatzi zuenean, Mateo Muxika gotzainaren agindutara. Idazle emankorra, Laburuk besteak beste Origen y evolucion
|
de
la vida liburu mardula plazaratu zuen Bilbon 1923an, zeinean eboluzioaren kontra aritu baitzen, batez ere datu zitologikoetan oinarrituta. Bestetik, hizlari entzutetsu eta seduzitzailea omen zen, eta pilotalekuak eta antzokiak jendez gainezka egoten ziren haren ele ederraren indarra aditzeko; horixe ikus daiteke, esate baterako, Bilboko frontoian 1933an egindako mintzaldi baten argazkian.
|
|
|
Zaragozan eta Madrilen egin zituen medikuntza ikasketak, eta 1891n lortu zuen lizentzia, geroago mediku egon zelarik Auritzen bertan (1892), Beran (1898), Iruritan (1900) eta 1915etik aurrera Iruñean, non ospitaleko zuzendaria izan baitzen. Euskal idazle gisa ezagutzen dugun arren, erdaraz ere dezente idatzi zuen, esaterako Noticia biografica delilustre botdnico Sr Lacoizqueta (1905), Guia medica delasistente a moribundos (1945) eta Guia medica del interprete
|
de
milagrosy favores (1949). Euskaraz, 1915 aldera hasi zen idazten, orduko Iruñeko giro euskaltzalearen baitan, eta hainbat aldizkarirekin kolaboratu zuen, batez ere Napartarra eta Eskualdunarekin.
|
|
|
Barandiaran antieboluzionista bat aurkituko duzu, kasurako, bere 1932ko Apuntes
|
de
Geologia Generaly de la delPals Vasco irakurriz gero. Liburu horretako Elmundo y los seres vivientes epigrafea aurreko kapitulu batean azaldutako Laplace-ren teoria aipatuz hasten da, eguzki sistemaren agerpena aurkezteko; hari horretatik tiratuz, geroago" un accidente alparecer insolito" dakarkigu Lurraren baldintza biziarentzako egokiak argitzeko; ostetik biziaren sorreraz dihardu, eta generazio espontaneoaren hipotesia gutxiesten du, eta, areago, gizakiaren adimena kausalitate fisikotik kanpo dagoela dio.
|
|
|
Barandiaran antieboluzionista bat aurkituko duzu, kasurako, bere 1932ko Apuntes de Geologia Generaly
|
de
la delPals Vasco irakurriz gero. Liburu horretako Elmundo y los seres vivientes epigrafea aurreko kapitulu batean azaldutako Laplace-ren teoria aipatuz hasten da, eguzki sistemaren agerpena aurkezteko; hari horretatik tiratuz, geroago" un accidente alparecer insolito" dakarkigu Lurraren baldintza biziarentzako egokiak argitzeko; ostetik biziaren sorreraz dihardu, eta generazio espontaneoaren hipotesia gutxiesten du, eta, areago, gizakiaren adimena kausalitate fisikotik kanpo dagoela dio.
|
|
|
Jose Migel Barandiaranen kasuak eta, areago, Jose Antonio Laburu Olaskoagarenak, nahi gabe Pio Barojaren El cabo
|
de
las tormentas (1932) eleberria ekarri didate gogora. Liburu horretako kontakizunetariko bat Silencio Beizamako krimenaren ingurukoa da, eta horri buruzko zenbait ikerketa egingo dituen Ugarte josulaguna aurkezten digu:
|
|
|
Bada, bertako parrokiaren Gure Etchea aretoan egin ziren mintzaldi bi: " Origine
|
de
Ihomme", Jean Sorrek Baionako Seminario Handiko Bibliako irakasleakegun bitan zehar garatu behar zuena, eta" Avenir de Ihomme", Pierre Manterolak Teologia irakasle apaizgaitegian eta jatorriz Donibane Lohizuneko euskaldunabeste ekitaldi bitan, 1948ko urtarrilean zehar. Dirudienez, Orixek sekulako bihotzondokoa hartu zuen, eta lur jota geratu zen, hamabost egunean dozena erdi kilo argalduta.
|
|
|
Bada, bertako parrokiaren Gure Etchea aretoan egin ziren mintzaldi bi: " Origine de Ihomme", Jean Sorrek Baionako Seminario Handiko Bibliako irakasleakegun bitan zehar garatu behar zuena, eta" Avenir
|
de
Ihomme", Pierre Manterolak Teologia irakasle apaizgaitegian eta jatorriz Donibane Lohizuneko euskaldunabeste ekitaldi bitan, 1948ko urtarrilean zehar. Dirudienez, Orixek sekulako bihotzondokoa hartu zuen, eta lur jota geratu zen, hamabost egunean dozena erdi kilo argalduta.
|
|
|
Etxebarria anaiak talde bakoitzeko aitzindarien izenak aipatzen ditu ondoren: Darwin, Huxley, Haeckel eta Bolk osozko en artean, eta Teilhard
|
de
Chardin, Vallois, Leonardi eta Marcozzi erdizko en artean.
|
|
|
IRIGOYEN, A. 1999 Laurak bat
|
de
Montevideo, primera euskal etxea del mundo(). Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia.
|
|
|
Aita Arbelbide, Hazparneko misionisten burua, zeharo kezkatuta zegoen fenomeno hori dela-eta, eta euskaldunek ameriketarat joaiteko duten errabiaz mintzo zitzaigun 1895ean. Joandako euskaldun horiek Montevideo eta Buenos Airesera iristen ziren gehien bat, gero Rio
|
de
la Platako eskualde osoan zehar barreiatzeko, Uruguai eta Argentinako hala hirietan nola kanpañan.
|
|
|
Zerrategiak bi sarrera zituen, Adrianen eta Josebaren etxeetara zihoana eta kamioiek egur garraioan erabiltzen zutena. Bigarren honetan, lauki handi bat zegoen lurreko zementuan marra beltzez markatuta, eta bere baitan, letra erraldoi eta halaber beltzekin, Maderas
|
de
Obaba jartzen zuen. Martin ikusi nuen laukian sartuta, letra haien gainetik joan eta etorri.
|
|
|
" Nola joko nauk ba hemen, David? Ez al duk ikusten kuadrilaterotik kanpora gaudela?" Maderas
|
de
Obaba jartzen zuen laukia seinalatu zuen. Joseba hurbildu zitzaigun, eta bion artean kokatu zen:
|
|
|
Eskolan erabiltzen zirenen antzekoa zen, laranja kolorekoa eta azalean gorila baten marrazkia zeukana. Beheko aldean, orla batean sartuta, cuaderno para uso
|
de
jartzen zuen gaztelaniaz, eta haren azpian izen bat: " Angel".
|
|
|
Merkeago aterako zitzaion herriari", esan zuen Josebak, eta Adrianek eskua altxa zion, boxeo konbatearen irabazlearekin egiten den bezala: " Hitz egin du Maderas
|
de
Obabako gerentearen semeak". " Faxistek ere badute beren bihotz koxkorra —erabaki zuen Cesarrek— Ez dute beren kideak ahaztuta geratzerik nahi.
|
|
|
Eta nire kezka da zer erantzukizun izan ote zuen Angelek zure aitaren eta gainerako guztien hilketan. Izan ere, cuaderno para uso
|
de
lerroaren azpian," Angel" jartzen baitu eskuz idatzita. Odolarekin zikindutako gizon baten semea izan nintekeela pentsatze hutsak gaizkitu egiten nau".
|
|
|
Bidean, zerrategiaren paretik pasatzean, Virginia ikusi nuen. Tximeleta bat bezain arin zihoan orduan ere, eta ia ukitu gabe zeharkatu zuen Maderas
|
de
Obaba zioen zerrategi sarrerako laukia; ez zen bertan trabatuta geratu, nola Martin Teresaren gaitza adierazi zigun egunean. " Zu zara eta!
|
|
|
Besteak beste: Madrilgo barman ospetsu bat, euskal probintzietako hiru gobernadore zibilak, kiroletako delegatu nazionala, ABC, Arriba, Pueblo, La Voz
|
de
España eta Marca egunkarietako kazetariak, Pirpo hiltzailea, Gipuzkoako hainbat enpresaburu eta Redin frantseseko irakaslea. Izkina batean, Martin, Gregorio, Sebastian, Ubanbe eta Genevieve daude.
|
|
|
Denok begira geratu gintzaizkion. Parece ser que David estuvo implicado en un asunto
|
de
revistas pornogrficas, motivo por el cual fue expulsado del colegio." Orriaren ondoan Lubisek erakutsi bezalako octavilla bat zegoela konturatu nintzen. Erretorea barrezka hasi zen.
|
|
|
" Amuarraina harrapatzen hasi duk luze iritzita zegoelako, eta ahaztu egin zaiok eskumuturrean erlojua zeramala. Bizkorrago ibili dik Campeon
|
de
Europa izateko". " Bostak eta hogei dituk", esan nion Ubanberi erlojua bainujantziaren poltsikotik atereaz.
|
|
|
Ez da izango gehiago."" Gauza batean ez zara aldatu, Teresa —esan nion— Teatrala zara orain ere."" Bai, baina egiaren teatroa egiten dut orain." Berak frantsesez esan zuen: Thedtre
|
de
la verite'. " Hurrena ikusi arte, David", esan zidan.
|
|
|
Eva Maria se fue buscando el sol en laplaya...", esan zion Etxeberriak. " Con su maletade piely su bikini
|
de
rayas!", kantatu zuen mozkorretako batek, erdi dantzan hasiz. " Jo hori, bai!", lagundu zion beste mozkorrak bera ere dantzan hasiz.
|
|
|
Benetan kolpe sendoak ziren, lurrera zerraldo botatzen nindutenak. Eta bitarte guztian galderak egiten zizkidaten, izenak nahi zituzten, quien esta ahora a cargo del" comite"
|
de
cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados, eta galdera bakoitzarekin batera telefono gidaren hotsa sentitzen nuen, mina baino gehiago hotsa. Pentsatu nuen hobe zela lurrean etzanda gelditzea, baina etzaten nintzenero zutik jartzen ninduten bi poliziaren artean, eta hirugarrenak bere galderak errepikatzen zizkidan builaka, quien estd ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados.
|
|
|
Benetan kolpe sendoak ziren, lurrera zerraldo botatzen nindutenak. Eta bitarte guztian galderak egiten zizkidaten, izenak nahi zituzten, quien esta ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas
|
de
hambre, quien es el encargado de los comandos liberados, eta galdera bakoitzarekin batera telefono gidaren hotsa sentitzen nuen, mina baino gehiago hotsa. Pentsatu nuen hobe zela lurrean etzanda gelditzea, baina etzaten nintzenero zutik jartzen ninduten bi poliziaren artean, eta hirugarrenak bere galderak errepikatzen zizkidan builaka, quien estd ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados.
|
|
|
Benetan kolpe sendoak ziren, lurrera zerraldo botatzen nindutenak. Eta bitarte guztian galderak egiten zizkidaten, izenak nahi zituzten, quien esta ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado
|
de
los comandos liberados, eta galdera bakoitzarekin batera telefono gidaren hotsa sentitzen nuen, mina baino gehiago hotsa. Pentsatu nuen hobe zela lurrean etzanda gelditzea, baina etzaten nintzenero zutik jartzen ninduten bi poliziaren artean, eta hirugarrenak bere galderak errepikatzen zizkidan builaka, quien estd ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados.
|
|
|
Eta bitarte guztian galderak egiten zizkidaten, izenak nahi zituzten, quien esta ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados, eta galdera bakoitzarekin batera telefono gidaren hotsa sentitzen nuen, mina baino gehiago hotsa. Pentsatu nuen hobe zela lurrean etzanda gelditzea, baina etzaten nintzenero zutik jartzen ninduten bi poliziaren artean, eta hirugarrenak bere galderak errepikatzen zizkidan builaka, quien estd ahora a cargo del" comite"
|
de
cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados. Bigarren edo hirugarren aldiz galdetu zidatenean erne jarri eta esan nion:
|
|
|
Eta bitarte guztian galderak egiten zizkidaten, izenak nahi zituzten, quien esta ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados, eta galdera bakoitzarekin batera telefono gidaren hotsa sentitzen nuen, mina baino gehiago hotsa. Pentsatu nuen hobe zela lurrean etzanda gelditzea, baina etzaten nintzenero zutik jartzen ninduten bi poliziaren artean, eta hirugarrenak bere galderak errepikatzen zizkidan builaka, quien estd ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas
|
de
hambre, quien es el encargado de los comandos liberados. Bigarren edo hirugarren aldiz galdetu zidatenean erne jarri eta esan nion:
|
|
|
Eta bitarte guztian galderak egiten zizkidaten, izenak nahi zituzten, quien esta ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado de los comandos liberados, eta galdera bakoitzarekin batera telefono gidaren hotsa sentitzen nuen, mina baino gehiago hotsa. Pentsatu nuen hobe zela lurrean etzanda gelditzea, baina etzaten nintzenero zutik jartzen ninduten bi poliziaren artean, eta hirugarrenak bere galderak errepikatzen zizkidan builaka, quien estd ahora a cargo del" comite" de cdrceles, quien coordina las huelgas de hambre, quien es el encargado
|
de
los comandos liberados. Bigarren edo hirugarren aldiz galdetu zidatenean erne jarri eta esan nion:
|
|
|
" Quienes son?", galdetu zidan berriro. " Si estos
|
de
aqui detras dejan la bolsa, lo digo."" Los nombres!", esan zuen besteei urruntzeko keinu bat eginez. " Este es Busca Isusi", esan nion.
|
|
|
Baina halako batean" Candido", esan nuen, eta berak"; que Cdndido?", eta nik, erreflexu hutsez, eta erdi tontotuta nengoelako," pues Candido, el del cochinillo al horno", esan nuen, eta atzean neukan polizia batek," pero, Jesus, pno te das cuenta? Todo el tiempo nos esta dando nombres
|
de
gastronomos", eta Jesus hark maldizioka," pero sera posible este malnacido", eta hiruzpalau muturreko eman zizkidan segidan, eta besteak esan zion," espera, Jesus, mejor con esto", eta plastikozko poltsa sartu zidaten burutik behera, eta ematen zuen bihotza puskatu egingo zitzaidala.
|
|
|
" Les he dicho que a japoneses las mujeresgustan mucho y que ellas les equivocan mucho. No eraprimera vez
|
de
engaño. Antes habia engañado tambien."
|
|
|
" Deitu Masakori eta gelditu gure artean, kamikaze!", esan zion Trikuk bere euforian. " Elpdjaro
|
de
Osaka vuelve siempre a Osaka", erantzun zion Toshirok. Josebak txantxetan egindako komentario baten errepikapena zen.
|
|
|
" Allez! Partez tout
|
de
suite!", esan zigun.
|
|
|
" Fume usted", esan zidan tabako paketea eskainiz. " Estdbamos hablando
|
de
la muerte", argitu zidan Josebak. Berak ere beste norbaitena zirudien tonu kezkatuan hitz egiten zuen, ez berean.
|
|
|
Gente sin corazon. Se lo digo yo —hasperen egin zuen— Ese compañero suyo, Carlos, nos hablo
|
de
lo mucho que han pasado ustedes los vascos. Pero los andaluces tampoco lo hemos pasado muy bien que digamos." Baietz egin genion buruaz, eta Josebak familiaz galdetu zion.
|
|
|
Kezkatuta ez ezik, erne zeuden denak. Todas las serpientes
|
de
Obaba estaban con la cabeza levantadita, esan izango zuketen Stonehameko zaldi zaindari mexikarrek.
|
|
|
—esan zuen Sebastianek— Gure Ubanbe hau Donostiako klinika batera joan duk gaur eta probak egin zizkiotek boxeolari izateko balio duen ikusteko. Eta baietz esan ziotek, asko balio duela, eta diru asko irabaziko duela Campeon
|
de
Europa ateratzean. Basoan aizkorarekin baino askozaz ere gehiago." Amak etxeko terrazan kontatutakoa egia zen.
|
|
|
ez zuen egon behar biolentziarik atzemateko unean, ez zuen torturarik egon behar komisarian. Ez zen,
|
de
facto, halakorik. Nire kideek zeukaten informazio guztia neronek emango nien.
|
|
|
Zaila zen kontzientzia hartzea. Inork ez zuen hartaz publikoki hitz egiten, eta, garaiko publizitate ofizialak zioenaz bestera" 25 años
|
de
paz" —, poliziek eta militarrek gogor jokatzen zuten gerrako errautsei haize ematen zietenen aurka. Baina, zailtasunak gorabehera, iragan hurbileko mezulariak ekinean zeuden, aditzera eman nahi zuten beren burua.
|
|
|
Garagardoa ez dela Obabako jendeak edaten duen bezala edan behar, muturretik. Gas guztia barrura joaten da hartara." Erdaraz ari zen orain, eta muturretik esateko nik sekula entzun gabeko esamolde bat erabili zuen,
|
de
gollete.
|
|
|
" Badakizu nola deitzen dion Adrianek Josebari?", esan nion. " Ez."" Jefe
|
de
personal. Lagun hurkoaren bizitzak antolatzen ibiltzea gustatzen zaio." Teresak ez zion nire komentarioari jaramonik egin.
|
|
|
Jesuitek antolatutako karrera berri bat egitera nindoan. ESTE esaten zitzaion Estudios Superiores Tecnicos
|
de
Economia, eta, nire amak errepikatzen zidanez," bertatik ateratzen ziren ikasleak abokatu eta ekonomialari izango ziren aldi berean". Teresak aurkitu egin zuen bilatzen ari zen pasartea, eta irakurtzen hasi zitzaidan:
|
|
|
Ezin nauk frontera makuluekin joan", esan nion nik. Hanka hautsia neukalako itxura egiten bainuen, eta ni bezala kamuflatuta zegoen mediku batek sinatutako dokumentua ere ez baitzitzaidan falta, lesion grave
|
de
menisco delakoa neukala zioena. Eta hantxe joan ziren denak Jaramako frontera, festara bezala.
|
|
|
Donostia, San Sebastian— La Salleko ikastetxe hartan ikastera, nahiz joan etorriak bi ordu eta gehiago hartu eta beste hainbat kolegio hurbilago egon. Eta horregatik gonbidatzen zituzten etxera Alaska hoteleko Martin eta Teresa, edo Maderas
|
de
Obaba zerrategiko Adrian. Baina nik, nahiz ur hartatik ere edan, nahiz nire gizarte mailako lagun haiekin ere ibili, nahiago nuen apartean; nahiago nuen, psikologoak adierazi bezala, nekazari giroari atxikita bizi.
|
|
|
Hamalau urterekin egunkari ezkutuan idatzi nuenean, kasu, osaba Juanen zaldiak zaintzen zituen Lubis hura azaltzen zen aurrena. Bigarrena, berriz, bere anaia Jose Francisco, Pantxo, Maderas
|
de
Obaba zerrategiko langile xumea, basomutilei otorduetako janaria eramatea beste ardurarik ez zuena. Eta Lubisen eta Pantxoren ondoren, jaiotako baserriaren arabera Ubanbe esaten zioten mutil erraldoia zetorren, Maderas de Obabako langilea hura ere, hemezortzi urte bete baino lehen, 1,90eko luzerarekin eta ehun kilo inguruko pisuarekin, zerrategiko" aizkorarik" hoberenaren ospea zuena.
|
|
|
Bigarrena, berriz, bere anaia Jose Francisco, Pantxo, Maderas de Obaba zerrategiko langile xumea, basomutilei otorduetako janaria eramatea beste ardurarik ez zuena. Eta Lubisen eta Pantxoren ondoren, jaiotako baserriaren arabera Ubanbe esaten zioten mutil erraldoia zetorren, Maderas
|
de
Obabako langilea hura ere, hemezortzi urte bete baino lehen, 1,90eko luzerarekin eta ehun kilo inguruko pisuarekin, zerrategiko" aizkorarik" hoberenaren ospea zuena. Hiru nekazari, beraz, zerrenda sentimentalaren buruan.
|
|
|
Baina, jakina, Teresak aipatu bezala, hogeita bost urteko tartea zegoen nik ezagutzen nion letratik orrialde haietakora. Konparatzekotan, Cuaderno para uso
|
de
lerroaren azpian azaltzen zen garai bereko" Angel" hura hartu behar zen aintzat. Izen hartan bai ezagutu zitekeela bere letra, arretaz eta txukun idatzia izan behar zuelako, eta ez presaka eta zirriborro moduan gainerakoak bezala.
|
|
|
Zuen hizkuntza zahar horretan. En la vieja lengua
|
de
ustedes. Aurreneko aldiz Stonehamera iritsi nintzenetik, mikaztasun izpi bat antzeman nuen bere hitzetan.
|
|
|
" Nos estds dando una verdadera leccion
|
de
geografia", esan zuen Adrianen atzetik Susanaren senargaiak erdaraz. Hogeita bosten bat urteko mutil egokia zen, oso txukun moztutako bizarrarekin.
|
|
|
" Soledad Errazuriz. Una descendiente
|
de
vascos puede ser Miss Mundo en Atenas".
|
|
|
Ahotsa lodia du, eztarria pittin bat hartuta edukiko balu bezala, eta Obabako gazte askok pentsatu izan du zer izango ote litzatekeen Susanaren ahots hori ohean entzutea, ezpainak belarrian. Baina oraingoz, prebenda hori Marques
|
de
Mingafriari bakarrik dagokio. Hogeita bat urte.
|
|
|
Aurpegia argitu zitzaion bat batean—: Marques
|
de
Mingafna! Zoragarria duk!"" Barka ezak lehengoan zalantza izatea, Joseba.
|
|
|
Artista bat haiz izenak jartzen. Marques
|
de
Mingafria!" Kamerinoaren alde batetik bestera hasi zen. Berriro ere, zorionak eman zizkion Josebari.
|
|
|
" Ez ahaztu, David. Atsedenaldia baino lehen, Casatschok!"" Migeneral, pw quiere ustedhacernosparticipes
|
de
sus planes?", esan zion Josebak. " No.
|
|
|
" Arrazoia ematen diat —esan nion— Zertan ari ginen pentsatzen zerrenda egin bitartean? Marques
|
de
Mingafna eta horrelako pitokeriak jartzen!"
|
|
|
Bilbora sartzean bide berria probatu nuen, Juan
|
de
Garay osoa jaitsi beharrean ezkerrera eginez Iralabarri eta Errekaldeberri auzoetarantz, halere Irantzurekin akordatzeak hotz utzi ninduen.
|
|
|
Hemen hasten da Paseo
|
de
la Independencia etorbidea, Madril edota Bartzelona hiri handietan egon litekeen kale luze zabala.
|
|
|
Bilbora heltzean ohi bezala Juan
|
de
Garay kaletik sartu ginen eta semaforoetan ez zegoen inor itxaroten, Bilbo oso deprimentea izaten delako Errege Egunean. Emazte ohia etxe azpian ageri zen gure zain eta antzeman nuen nahiko ondo zegoela, alaba ikustean jarri zuen aurpegiak salatuta.
|
|
|
Bilbora ailegatzean gure herriaren izena gogorarazten duen Juan
|
de
Garay kaletik sartu naiz, beti bezala.
|
|
|
Nondik sartu zara, Juan
|
de
Garaytik?
|
|
|
Bai irteteko modu domestikoa, Juan
|
de
Garay ko sarbide masibo, inpertsonal eta semaforoz beteriko horretatik salbu.
|
|
|
Bonapartek herrialdea kontrolatzen zuen garaian, frantses armadako Jean Pierre Mendiri garaztarra Iruñeko polizia militarraren buru izan zen tartean, besteak beste euskalduna zelako, berak liburuxka batean aitortu zuen bezala: Precis expositf du Sieur J. P. Mendiry, chef d’escadron
|
de
gendarmerie, chevalier de la legion d’honneur et de l’ordre royal et militaire de Saint Louis (1816). Testua Espainolera itzulikaturik izan zen handik gutxira eta honetatik hartu dugu aitorpena:
|
|
|
Bonapartek herrialdea kontrolatzen zuen garaian, frantses armadako Jean Pierre Mendiri garaztarra Iruñeko polizia militarraren buru izan zen tartean, besteak beste euskalduna zelako, berak liburuxka batean aitortu zuen bezala: Precis expositf du Sieur J. P. Mendiry, chef d’escadron de gendarmerie, chevalier
|
de
la legion d’honneur et de l’ordre royal et militaire de Saint Louis (1816). Testua Espainolera itzulikaturik izan zen handik gutxira eta honetatik hartu dugu aitorpena:
|
|
|
Bonapartek herrialdea kontrolatzen zuen garaian, frantses armadako Jean Pierre Mendiri garaztarra Iruñeko polizia militarraren buru izan zen tartean, besteak beste euskalduna zelako, berak liburuxka batean aitortu zuen bezala: Precis expositf du Sieur J. P. Mendiry, chef d’escadron de gendarmerie, chevalier de la legion d’honneur et
|
de
l’ordre royal et militaire de Saint Louis (1816). Testua Espainolera itzulikaturik izan zen handik gutxira eta honetatik hartu dugu aitorpena:
|
|
|
Bonapartek herrialdea kontrolatzen zuen garaian, frantses armadako Jean Pierre Mendiri garaztarra Iruñeko polizia militarraren buru izan zen tartean, besteak beste euskalduna zelako, berak liburuxka batean aitortu zuen bezala: Precis expositf du Sieur J. P. Mendiry, chef d’escadron de gendarmerie, chevalier de la legion d’honneur et de l’ordre royal et militaire
|
de
Saint Louis (1816). Testua Espainolera itzulikaturik izan zen handik gutxira eta honetatik hartu dugu aitorpena:
|
|
|
Testua Espainolera itzulikaturik izan zen handik gutxira eta honetatik hartu dugu aitorpena: " [Iruñeko polizia buru hautatua izan zela]. por los conocimientos que tema adquiridos del territorio, del caracter y costumbres
|
de
sus habitantes, as como tambien del idioma vasco y de la lengua española".
|
|
|
Testua Espainolera itzulikaturik izan zen handik gutxira eta honetatik hartu dugu aitorpena: " [Iruñeko polizia buru hautatua izan zela]. por los conocimientos que tema adquiridos del territorio, del caracter y costumbres de sus habitantes, as como tambien del idioma vasco y
|
de
la lengua española".
|
|
|
" Aux habitants
|
de
Bidarry eta Baygorry
|
|
|
Aitona italiarra zuen Arturo Kanpion irunseme honen lanak kontaezinak dira: ...lu berrogei aldizkaritan, historia ikerketak (Nabarra en su vida historica, Los ongenes delpueblo euskaldun, Iberos, keltas y baskos...), eleberri historikoak (D. Garcia Almorabid, Blancosy negros...), filologi lanak (Gramdtica de los cuatro dialectos literarios de la lengua euskara...), Euskarazko olerkiak (La balada Orreaga en dialectos guipuzcoano, bizcaino, labortano y suletino y 18 variedades
|
de
Nabarra), kontakizun laburrak (El ultimo tamborilero de Erraondo, Pedro Mari, Gartxot.. f..
|
|
|
Aitona italiarra zuen Arturo Kanpion irunseme honen lanak kontaezinak dira: ...su vida historica, Los ongenes delpueblo euskaldun, Iberos, keltas y baskos...), eleberri historikoak (D. Garcia Almorabid, Blancosy negros...), filologi lanak (Gramdtica de los cuatro dialectos literarios de la lengua euskara...), Euskarazko olerkiak (La balada Orreaga en dialectos guipuzcoano, bizcaino, labortano y suletino y 18 variedades de Nabarra), kontakizun laburrak (El ultimo tamborilero
|
de
Erraondo, Pedro Mari, Gartxot.. f..
|
|
|
Horretarako Revista Euskara izeneko hilabetekaria argitaratu zuten (1878); lehen aldia zen Herrizaletasunak plaza irekia zuela ikerketak eta lanak azaltzeko. Hilabetekariak bidea ireki zien ondoren etorri ziren Revista delasProvinciasEuskaras (1878) Gasteizkoari, Euskal Erria() eta Euskalerriaren alde (1911) Donostiakoei, Revista
|
de
Vizcaya (1885) izenekoari.
|
|
|
Urraul Goiti (N) ibarreko Santa Fe Eparozko elizan (irudian) Euskaraz egin behar bazen ere"... aunque la obligacion es
|
de
predicar en Basquence por ser este balle bascongado", erdaraz egiten zen erdaldun batzuengatik"... por concurrir forasteros de pueblos romanzados" edo apez euskaldunik ez zegoelako"... porque no siempre se halla orador vascongado". Bistan denez, bazen beti aitzakia.
|
|
|
Urraul Goiti (N) ibarreko Santa Fe Eparozko elizan (irudian) Euskaraz egin behar bazen ere"... aunque la obligacion es de predicar en Basquence por ser este balle bascongado", erdaraz egiten zen erdaldun batzuengatik"... por concurrir forasteros
|
de
pueblos romanzados" edo apez euskaldunik ez zegoelako"... porque no siempre se halla orador vascongado". Bistan denez, bazen beti aitzakia.
|
|
|
1802an prefetak gobernadoreakeskolak"... ungrand moyen defranciser les Basques, trop en arriere pour les usages, les moeurs, la civilisation et surtout la langue"("... biderik eraginkorrena euskaldunak frantsesteko, ohiturengatik, zibilizazioagatik eta batez ere hizkuntzagatik atzeratuegiak") izan behar zuela garbi zuen. 1833an Mauleko hezkuntza ikuskatzaileak"... la practique
|
de
la lecture basque suivie dans tous les temps dans leurs ecoles"("... beren eskoletan betidanik egiten den euskal irakurketaren praktika") indargabetzea eskatu zuen (Maule irudian).
|
|
|
1846ko prefetak gobernuaren helburua argi eta garbi azaldu zuen: " Nos ecoles[] ontparticulierement pour objet
|
de
substituer la langue française au basque"(" Gure eskolen helburu berezia frantsesak euskara ordezkatzea da").
|
|
|
H.
|
de
Charencey konteak Parisko Bulletin de la Societe de Geographte (1889) aldizkarian Euskarak ikerlanengan piztu zuen erakargarritasuna aipatu zuen:
|
|
|
H. de Charencey konteak Parisko Bulletin
|
de
la Societe de Geographte (1889) aldizkarian Euskarak ikerlanengan piztu zuen erakargarritasuna aipatu zuen:
|
|
|
H. de Charencey konteak Parisko Bulletin de la Societe
|
de
Geographte (1889) aldizkarian Euskarak ikerlanengan piztu zuen erakargarritasuna aipatu zuen:
|
|
|
Espainol sozialistek mintzairaren aferan ideiak garbi zituzten, alajaina, eta halaxe adierazi La lucha
|
de
clases aldizkarian (1899), non Lore Jokoak debekatzea ere eskatu baitzioten gobernuari:
|
|
|
Helburua betetzeko lan asko egin eta eginarazi zituen: Etudes sur les trois dialectes basques des vallees dAezcoa,
|
de
Salazar etde Roncal, tels quils sont parles d Aribe d Jaurrieta et Vidangoz (Londres, 1872), Langue basque et langes finnoises (Londres, 1862), Le Verbe basque en tableaux, (Londres, 1869), Remarques sur certaines notes, certaines observations et certaines corrections, dont M. J. Vinson a accompagne lEssai sur la LangueBasque parF Ribary (Londres, 1877), Remarques sur plusieurs assertions de M. A...
|
|
|
Helburua betetzeko lan asko egin eta eginarazi zituen: ...zcoa, de Salazar etde Roncal, tels quils sont parles d Aribe d Jaurrieta et Vidangoz (Londres, 1872), Langue basque et langes finnoises (Londres, 1862), Le Verbe basque en tableaux, (Londres, 1869), Remarques sur certaines notes, certaines observations et certaines corrections, dont M. J. Vinson a accompagne lEssai sur la LangueBasque parF Ribary (Londres, 1877), Remarques sur plusieurs assertions
|
de
M. Abel
|
|
|
Hovelacque concernant la langue basque (Londres, 1876). Agian lanik ikusgarrienak euskalkien kolorezko bi mapak izan ziren, Carte
|
de
sept provinces basques (Londres, 1869), non, bidenabar, garaiko euskaldunen hedapena eta indarra erakusten diren.
|
|
|
Interes zabaleko pertsona honek 1859an Pariseko Antropologia Elkartea sortu zuen. Elkartearen aldizkarian argitaratu zituen euskaldunei buruzko lanak, haien artean Carte
|
de
la rtpartition de la langue basque en France (1864), irudiko Carte et vocabulaire de la langue basque (1874) eta Sur l’origine et la rtpartition de la langue basque (1875).
|
|
|
Interes zabaleko pertsona honek 1859an Pariseko Antropologia Elkartea sortu zuen. Elkartearen aldizkarian argitaratu zituen euskaldunei buruzko lanak, haien artean Carte de la rtpartition
|
de
la langue basque en France (1864), irudiko Carte et vocabulaire de la langue basque (1874) eta Sur l’origine et la rtpartition de la langue basque (1875).
|
|
|
Interes zabaleko pertsona honek 1859an Pariseko Antropologia Elkartea sortu zuen. Elkartearen aldizkarian argitaratu zituen euskaldunei buruzko lanak, haien artean Carte de la rtpartition de la langue basque en France (1864), irudiko Carte et vocabulaire
|
de
la langue basque (1874) eta Sur l’origine et la rtpartition de la langue basque (1875).
|
|
|
Interes zabaleko pertsona honek 1859an Pariseko Antropologia Elkartea sortu zuen. Elkartearen aldizkarian argitaratu zituen euskaldunei buruzko lanak, haien artean Carte de la rtpartition de la langue basque en France (1864), irudiko Carte et vocabulaire de la langue basque (1874) eta Sur l’origine et la rtpartition
|
de
la langue basque (1875).
|
|
|
XIV. mendean, adibidez, Ordincho
|
de
Surubis eta Nicolao de la Mayson gaskoiak Donostiako alkateak izan ziren; mende berean, Johan de Beurepaire eta Johan de Faget hiriko ordezkariak izan ziren Baiona eta MiaErromesak Italiatik, Frantziatik, Okzitaniatik, Alemaniatik, Ingalaterratik, Irlandatik, Errusiatik, are Eskandinabiatik... abiatzen ziren trumilka Donejakuera; honek zekartzan jende eta kultura trukaketak handiak izan ziren XI.... Oraindik XVII. mendean, bideko pausaleku handienetakoa zen Orreagako ospitaleak urteko 20.000 bazkari banatzen zituen beilarien artean, garaian erromesaldia lehenagoko denboretakoa baino askoz apalagoa izan arren.
|
|
|
XIV. mendean, adibidez, Ordincho de Surubis eta Nicolao
|
de
la Mayson gaskoiak Donostiako alkateak izan ziren; mende berean, Johan de Beurepaire eta Johan de Faget hiriko ordezkariak izan ziren Baiona eta MiaErromesak Italiatik, Frantziatik, Okzitaniatik, Alemaniatik, Ingalaterratik, Irlandatik, Errusiatik, are Eskandinabiatik... abiatzen ziren trumilka Donejakuera; honek zekartzan jende eta kultura trukaketak handiak izan ziren XI. mendetik XlX.a arte. Oraindik XVII. mendean, bideko pausaleku handienetakoa zen Orreagako ospitaleak urteko 20.000 bazkari banatzen zituen beilarien artean, garaian erromesaldia lehenagoko denboretakoa baino askoz apalagoa izan arren.
|
|
|
XIV. mendean, adibidez, Ordincho de Surubis eta Nicolao de la Mayson gaskoiak Donostiako alkateak izan ziren; mende berean, Johan
|
de
Beurepaire eta Johan de Faget hiriko ordezkariak izan ziren Baiona eta MiaErromesak Italiatik, Frantziatik, Okzitaniatik, Alemaniatik, Ingalaterratik, Irlandatik, Errusiatik, are Eskandinabiatik... abiatzen ziren trumilka Donejakuera; honek zekartzan jende eta kultura trukaketak handiak izan ziren XI. mendetik XlX.a arte. Oraindik XVII. mendean, bideko pausaleku handienetakoa zen Orreagako ospitaleak urteko 20.000 bazkari banatzen zituen beilarien artean, garaian erromesaldia lehenagoko denboretakoa baino askoz apalagoa izan arren.
|