|
2000
|
|
|
Batetik, ezker abertzalearen jardun politikoan azken urte bietan jarrera berriak ikusi ez dituenak itsuarena egiten du; eta bestetik, edonork
|
daki
edozelako gatazketan berbek eta esamoldeek duten garrantzi bereziaz. Beste kontu bat da proiektu politikoei dagokionez, hor berbek mirari gutxi ekarriko dute, idea argiak eta bide zehatzak behar baitira hor.
|
|
|
Beste kontu bat litzateke ETAren jardun armatua luzatuko balitz, orduan bai, atzera pausoa saihestezina litzateke. Ez gaitezen engaina, mundu guztiak
|
daki
hori.
|
|
|
Irakasle asko dago erreziklatu gabe. Irakasle askok ez
|
daki
Euskaltzaindiak 92tik hona eman dituen arauen berri.
|
|
|
Eibarko merkatarien erdiak
|
daki
euskara, baina laurdenak baino ez du hitz egiten. Eibarko Udalak Siadeco enpresarekin batera egin duen azterketatik ateratako datuak dira horiek.
|
|
|
Eibarko Udalak Siadeco enpresarekin batera egin duen azterketatik ateratako datuak dira horiek. Hala ere herritar guztien batez bestekoa(% 49,5ek
|
daki
euskaraz) baino altuagoa da merkatarien euskara ezagutza, eta sektore hau da euskara gehien erabiltzen duena. 650 saltoki, lokal eta bulegok dute azterketa lan honetan.
|
|
|
Ez da samurra zehaztea zein lotura den hori baina orokorrenera jota ere, mundu sinboliko oso bat dago hor, lokarri historiko eta sentimental sakon batez konektatua. Erlijiotik kanpo ez dago betikotasunik, ordea, eta lotura hori sekula apurtu ezin daitekeenik ere ezin da esan; edo ahuleziaz marginalitatean galdu, edo batek
|
daki
.
|
|
|
Berdin gertatu da" Edurne Zuri"," Hansel eta Gretel"," Otsoa eta zazpi Antxumeak" eta hain ezagunak ez diren beste hainbat ipuinekin. Jakin, istorioak gutxi gorabehera badakizkigu, baina nondik datozen, nork eta nola kontatu zituen lehendabizikoz, nork bildu zituen eta zergatik haur gutxik
|
daki
. Izan ere, ipuinok alemaniar herri literaturatik jaso ondoren, idatzi zituzten Grimm anaiek haurrengan gehiegi pentsatu gabe.
|
|
|
Daniel Urrabieta Euskal Herrian jaio zen, nahiz eta biografietan Madrilen jarri. Vicente Urrabieta Ortiz bere aita Euskal Herritik (inork ere ez
|
daki
zehazki nondik, menturaz nafarra?) Madrila joana zen bizimolde hobe baten bila. Antza, oso pertsona ona izanik ere, talentu gutxi zuen marrazkilari modura.
|
|
|
Domotika gutxi zabaldua egotearen arrazoi garrantzitsuena bere prezioa da. Bere ezarpen murritza azaltzen duen beste arrazoi bat gizartearen gehiengoarentzat ezezaguna izatea da, jendeak ez
|
daki
zein abantaila eskaintzen dituen eta.
|
|
|
" El PaØs" eko gehigarrietako kritikoek, kalitatearen arabera edo interes politiko ekonomikoen arabera, liburu batzuen kritikak egiten dituzte. Kritikak liburutegi sareko zuzendariak hartzen ditu (agian, irakurtzen ere ez
|
daki
, baina diru kontuak berdintzen oso ona da), eta zera esaten du: " Kontxo!
|
|
|
padura. Denok entzun dugu noizbait, gaur egun arte mantendu dituzten padura eremu zabalen ondorioz, Urdaibaiko itsasadarra edo Txingudi badia balio ekologiko eta natural handiko lekuak direla, baina inork gutxik
|
daki
ezaugarri berberak dituztela Donibane Lohizune, Orio, Zumaia, Lekeitio, Plentzia edo Barbadungo itsasadarrek. Txango honetan zehar, orain arte ustekabean igaro den Plentziako itsasadarran barrena ibiliko gara, Bizkaiko paraje eder honen txoko izkutuek itsasadarren balio naturalak eta ekologikoak ezagutu eta ulertzeko aukera paregabea eskaintzen baitute.
|
|
|
Axola zaie? Dendan sartu irten bat egin behar badute, askok ez
|
daki
kotxearen motorra itzaltzea zer den: aho bete hortz utzi ninduen bat" 30 minutu ere" ibili zen pizturik!
|
|
|
Nobela horren mamia, edonola ere, maitasuna dela erraiten ahal dugu, edota maitasuna nobelan aztertzen diren gaiak bizitzaren hizkuntzan sakontzeko aitzakia soila ere izaiten ahal da, nork
|
daki
, baina edozein irakurlek testuan ongi erreparatuz gero oinarri historiko sendoa duten bitxikeriak nonahi azaltzen zaizkiola ohartuko da. Iruñerriko Ororbiako lagun baten pasadizoa kasu, hain zuzen ere erdaraz mintzatzeko gai ez zena." Se intereso mucho Don Sancho en como habia sido el curso de la curacion y nuestro buen aldeano la explico, mas o menos de esta clasica forma:
|
|
|
Gero, ezjakintasun horri konponbidea ematen saiatzen zen, eta ez nolanahi! " Dakianak ba
|
daki
. Leiar edo kristalezko edontziak (gaur ulerkorrago danez, basoak), aal bezain zabalak, zenbat eta leiar meegoa, obe:
|
|
|
Aldea baitago: ume mukizuon begitan herri hau" beti" egon da; historia bizi duenak lorpen gisa apreziatzen
|
daki
. Ondo eginak gogoan hartu behar baitira, gaizki eginak ahaztu gabe:
|
|
|
Musikagileekin ez da hori gertatzen. Inork ez
|
daki
nolako itxura duen Bingen Mendizabalek. Zentzu horretan askoz ere galduagoak daude, askeago.
|
|
|
Sekulako idazle puska iruditzen zait. Batetik asko
|
daki
, baina bestetik badaki asko jakinda ere erudituegi ez izaten. Aldi berean izkribuetan ikusten da oso apala dela, ez du bakarrik ez dakit nongo kultura ezagutzen, herri kultura ere oso ongi ezagutzen du, bera ere herrikoia delako.
|
|
|
Hainbeste kasta, leinu, arraza eta batek
|
daki
zer dagoen India handian, bere biztanlegotik milioika pertsona mixeri gorrira zigortuak dauzkan estatu erraldoian, antza denez 279 maharaja" ere baziren eta beldur naiz ez ote diren gaur ere han izango, patxada ederrean biziz, beraiek ez bada beren ondorengoak. Baina, tira!
|
|
|
Eraiki den ahozkotasunaren teoria guztia, gehiago dagokio Koldo Ameztoi ipuin kontalariari bat bateko bertsolaritzari baino. Inork ez
|
daki
hau hemen dagoenik, maila horretan. Desajuste hori bukatu behar da, zer ikasia bai baina zer irakatsia ere badugu, asko.
|
|
|
Hori da errealismoaren arazorik handiena. Irakurleak ez
|
daki
errealismoaren gertutasunetik urrutiratzen.
|
|
|
Lehengo ikastetxeetatik ez genekien, noski, baina gaurko haur eta gazteen artean ere, zenbatek ikasten du Nafarroari Gaztelako armadak kendu ziola bere burujabetza? (...) Zenbatek
|
daki
euskara nafar gehienena izatetik gutienena izatera agintari espainiar eta espainiarzaleen bortxatze eta zanpatzetik etorri dela? (...) Lotsatu egin luke zenbait gaurko jauntxo agintedunak, gaur euskaldunak lau garela eta euskaragatik lan egitea eta sosa gastatzea baliogabekoa dela erraten duenean.
|
|
|
Udaltzainari autopistara nola joan behar dugun galdetu diogu. Honek ere ez
|
daki
euskaraz.
|
|
|
Aezkoako Orbaizetara oporrak igarotzera joan den hamabi urteko neskato batek, ekaitzak Lurra menperatzen duen batean, basoan bizi omen diren izaki magikoen berri izaten du. Bere osabak kontatua
|
daki
agidanean aitonak kontatzen zuena, hau da, izaki magiko horiek, tximistak eta trumoiak astintzen duten bakoitzean, Joana Albretekoaren gorpua paseatzen dutela euripean. Okerrena, badirudiela inortxok ere ez duela istorio horretan sinesten...
|
|
|
Erran zaharra berritu dezagun badaezpada: dakienak
|
daki
, ez dakienak kasu!
|
|
|
Urtarriletik aurrera animali pentsuak debekatuko dituzte. Baina inork ez
|
daki
alferrik galdu den denbora honetan gaixotasunak sortutako ondorioak zenbaterainokoak diren. Gainera, okerrena etortzeke dagoela uste da.
|
|
|
Eta hanka sartzeko arriskurik batere gabe esatea zegoen gure aldizkariak baieztatzen zuena: " Nornaik ba
|
daki
zergatik gertatu den ori, zerk banatuarazi duan mundura Burgosen izena". Jarraian, baina, han gertatzen ari zenaz astekariak zeukan iritzia zetorren:
|
|
|
Orduan ere, bi burrukarietako bat bestearen epaile izanen zelako; eta epailea, bere auzian izanen zelako epaile. Eta mundu guziak ba
|
daki
eta ez gaur goizetik, ori ez dala zuzen epaitzeko biderik onena".
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez
|
daki
," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bez... Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena. 1995ean aldiz, Sarrionandiaren ustez" poemarik behinenak izkiriatzeke daude..." (Hnyi illa... Poemak, 147 or.)" Mezurik sakonenak ez dira oraindik esan" (Hnyi Poemak, 147 or.). Ez
|
daki
oraindik poemek zertarako balio duten, ezerk" ez du bermatzen poemok ezer aldatuko dutenik": " Ai sasoi makaleko poetok,/ zer eginen dugu,/ zer irekiko dugu poesiaren/ giltz tipiaz?
|
|
|
Amodiozko harreman bitxiez idatzi nahi duelarik, txistearen mugara eraman gaitu. Nire ustez, idazleak gainera nahiko ondo
|
daki
honelako joku batean sartu dela, libururaren izenburua lekuko. Hor kontatzen diren amodiozko istorioek, liburu dibertigarri eta harrigarria egiteko asmoak hala bultzatuta, gehiengikerien irudia eman nahirik, patologia batzuen adierazbideak ematen dute.
|
|
|
Norberaren kontatzeko bizialdi osoan irakurritakoa era sortzailean baliatzen
|
daki
narratzaile trebeak, kontuotan mende osoko ipuingintzaren oihartzunek aberastu egiten dute irakurketa. Hara Borges:
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen
|
daki
eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
eta agindu dezakeenaz publikoa ohartarazi. Analistak ez
|
daki
, hots, ez duaurre juzgurik egiten, beste batekiko ezberdin zaren neurrian zuk behar duzunaz.Psikoanalista batek ez du emakume batek haurrak izan behar dituenentz aurre-juzgurik egiten, ez du homosexual bat nahitaez heterosexuala bilakatu behar izateariburuzko aurre-juzgurik egiten, ez du aurre-juzgurik egiten semea aita bezalakoaizatea hobea ote den jakiteari buruz,, nolako enborra halako ezpala, atsotitzarenarabera, edo semeak aitari kontra egin behar ote dion,, aita biltzaile, seme banatzaile?
|
|
|
Horretatik dator, sugestioak eragiketa analitikoaren errealitatean zein parte hartzen duen ikustearen auzia.Zein analistak esan lezake inoiz ez duela erabili Bestearengandik emana datorkioninbestidura? Zuzen ulerturik, larritasun subjektiboen aurrean, botere horretaz balialiteke analista, eta baliatu ere baliatu behar litzateke, bere burua puntu finko modura eskaini, psikotikoarentzat aldaezina den puntu modura; deserosotasun une batean obsesibo baten trantzea aurkitzen badu, hitzak eragindako esanekotasunerajotzen ba al
|
daki
–Bere buruaz beste egiteko zorian dagoen histerikoaren aurrean, nork ukatuko luke ekintzara pasatzeari irmoki aurka egitea?
|
|
|
Nonbait egotekotan ez dago atzean, aurrean baizik. Txillarrek bainohobeto inork ez
|
daki
zenbateraino dagokion Joneri berari buruz esaten ari den hainbatgauza.
|
|
|
Galdegin nionean noiz jazo zen sartze hura, erantzun zuen: «Pentsamazu, gure aitatxi zena haurra zen oraino, denbora hartan, hori gertatu zenean».Bizkitartean, gertakari bera askoz urrunago kokatzen dute beste bidarraitar batzuek; «Jinkoak
|
daki
noiz» izan zela esaten zuten.
|
|
|
Testu horretaraino iristeko Ministeritzan zer nolako lanketa egin zen ez
|
daki
gu, eta, geure artean, hiri eta herrietan agindua nola hartu eta bete zen ere ez. Parroko, apaiz eta fraideek nola saihestu ote zuten arriskua?
|
|
|
Bere goberna moldeetan oso berea izanik ere, susma daiteke Lauzurikak konfiantzako elizgizon minenen artean kontsultarik egin eta erantzunik jaso zuela. Gasteizkoeliz artxiboan egon daiteke horretaz argibiderik, artzipreste eta parrokia artxiboetan, eta, nork
|
daki
, agian Lauzurikaren artxibo pertsonalean. Bego hori, oraingoz, horretan.
|
|
|
Eta hizkimizkia, hein batez, Europako juduek yiddishez esan ohi duten bezala, arrazismoaren parekoa da. Norberak ez
|
daki
hizkimizkia nora joango den, zertan amaituko den, eta ezin da jada berriz lortu.
|
|
|
Hizketatzaile trebeak ondo
|
daki
bere lengoaia egoera bakoitzari egokitzen. Eragozpenik handiena izan bide liteke, aldi berean gure mezua eskolagabe bati eta jakitun bati ulerraraztea.
|
|
|
irrati kanalen kopurua askoz handiagoa da telebistaren esparrukoa baino. Entzuleak ondo
|
daki
diala apurtxo bat higituz gero aukera asko dituela nahi duen irratsaioa entzuteko, eta hau, aparatua oso potentea ez den arren. Gainera, eskaintza erdibiturik ageri da, bi banda nagusi baititugu:
|
|
|
Eta noski, Duncanek eta honezkero salaketa jarriko zuten, lapurtu egin dugula eta auskalo zenbat deabrukeria gehiago. Batek
|
daki
, agian IRAkide beldurgarri batzuk garela ere esan dute bost horiek. Holaxe azaldu dit Ralphek.
|
|
|
Harrera lekuko neskarekin ari zen hizketan scoutetako bat, hain zuzen denen burua zirudiena, bai itxuraz eta bai imintzio aldetik ere. Neskak pozik ematen zuen, batek
|
daki
zein txikikeriaz berbetan. Eta orduan, mostradore azpian desagertu ondoren, Polaroid bat atera zuen.
|
|
|
Memoriari gogor eraginda ere ez zuen oroitzen zer izan zen hara barrura lehenen amildu zena: kamixeta, edo alkandora, edo batek
|
daki
zer.
|
|
|
Itsasoaren handitasuna eta Txemaren sentimenduen zabalera plano berean ezartzen zituen ariketa poetiko xume bat besterik ez. Eta hara, batek
|
daki
, agian ariketatxo horrek sekulako garrantzia izan zuen Eiderrek Irlanda aukeratzeko, pentsatu zuen ordenagailua motxilaren zokorik ezkutuenean gordetzen zuen bitartean.
|
|
|
Zeren gida famatua Eiderren gelan egongo baitzen seguru asko, eta beharbada Txemaren eskuetan kulunkatu zen unetxo batez, Irlandako historia liburuei gaineko hauts apurra kentzen ibili zenean. Beharbada hantxe egon zen, norbaitek irekiko ote zuen esperantzaz kargatua, nork
|
daki
zein sekretu gordeaz bere orrien artean. Baina zertarako balioko zuen horrek?
|
|
|
maite ez dudanarekin bikote bizitza ia normala egiten ari naiz, gerta daitekeenaz beldurtuta. Eta Txemaren lagunik onenarekin larrua jotzen, eta Jabiren antza duen irlandar batekin maiteminduta, eta batek
|
daki
zenbat gauza absurdu gehiago.
|
|
|
Jabik aise egiten baitzuen bere buruari proposatzen zion guztia: pisua erosi eta Tereren ama limurtu (batek
|
daki
zelako amarruak eta hitz ederrak erabili zituen horretarako), lagunak aurkitu mozkortzeko gogoa zuenean, eta, azken batean, bere bizitzaren jabe izateko balio zuten hariak gogokoen zuen eran mugitu.
|
|
|
Uko egingo nioke baita ere ametsetako Irlandari, eguneroko bizitzari, lanari, iraganari, txutxu mutxuei... baldin eta baneki Rocío ez dela bihar edo etzi Dublinerantz joango. Baina, lehen esan dudan bezala, orainaldiaren jabe gara (horren jabe baino ez, agian), eta nork
|
daki
, beharbada datozen egunetan pozteko beste mila arrazoi aurkituko ditut. Ze" beharbada" eta ze txorakeria?
|
|
|
Berak ezin seguratu zuela, baina beldur zela kendu ez ote zioten Henriki karta hura, eta ez galdu... Eta nork
|
daki
ez ote zuen arrazoin, Joanes. Zeren eta, dakian bezala, jaun Albert Etxegoienek egin baitzuen, Nafarroako erregeordearekin, Urbiainerat itzultzeko tratua, Mattinek eta biok aitona Nikolasi anitzetan entzun izan diozuen bezala; eta, badakik, halaber, ezen, barkamenduaren eta etxerat itzultzeko baimenduaren truke, jaun Albertek uko egin behar izan ziola iraganari, zeinak jaun Esteban Etxegoienekin ere lotzen baitzuen:
|
|
|
Eta hura urduri eta sosegugabe ikusi nuelako edo bihozkada bat izan nuelako edo nik al dakit zergatik, kontua duk ezen mihiak labain egin zidala: ‘Gutun hura ez zen galdu, eta berorrek ongi
|
daki
hori! ’ Ustekabean harrapatu nian, hain ustekabean, non ihardesteko betarik gabe utzi bainuen. Eta, nik are aitzinago egiten nuela, hitzak aldapa beheiti, erran nioan:
|
|
|
uste nuen bezala, amak hartan parte hartu bazuen, zergatik ez zen osaba jauregirat etorri kontuen eskatzerat? Edo, gauzak, bertzerik gabe, berez joan ote ziren, eta Maddalenek azkeneko mementuan ezezkoa eman ote zion osaba Joanikoti, harreman haietarik etor lekizkiokeen kalteak onurak baino gehiago izan zitezkeela irizten ziolako, edo Jainkoak
|
daki
zeren beldur zelako, eta ahalke ote zen osaba, haren ondoren. Eta, nola ura, irakiten duenean, lehertzen den mila burbuiletan, zeinak egin orduko desegiten diren bertze mila burbuila sortzeko, hala lehertzen eta berritzen zitzaizkidan neuri galderak burmuinetan.
|
|
|
Baina badakik nolakoa den jendearen jokabidea, baita zenbait biograforena ere, sainduei buruz eta gizon handiei buruz ari direnean, eta nola haien egite handiak are handiagotzen dituzten eta exageratzen. Eta, baldin Galileorekin horrela hasten bagara, nork
|
daki
non akaba dezakegun: nork daki, bai, egunen batean norbaitek Mironen diskoboloa ikusi eta, pertsonak, lekuak eta denborak nahasturik, erranen ez ote duen:
|
|
|
Eta, baldin Galileorekin horrela hasten bagara, nork daki non akaba dezakegun: nork
|
daki
, bai, egunen batean norbaitek Mironen diskoboloa ikusi eta, pertsonak, lekuak eta denborak nahasturik, erranen ez ote duen: " Horra hor Galileo, bere harriarekin esperimentatzeko asmotan...!".
|
|
|
—Haatik, usteari ustegabea darraio noizbait, eta gaur gerokoa nork
|
daki
...
|
|
|
...din, puntu honetaz denaz bezainbatean, senarrarekin akortago banago berorrekin baino... zeren eta berorren lizentziarekin erran nahi bainioke ezen don Frantzisko gizon ona izan daitekeela, baina ez mintzalari trebea... eta gure mutil horiek, baldin berorri entzuna egia bada, oratorian eta erretorikan landu lukete mintzoa, zenbat eta hizkuntza gehiagotan, hobeki... eta don Frantziskok frantsesez ez
|
daki
.
|
|
|
" Berriro hitz egin zenioke zeure anaiari, baina oraingoan gogorrago, zeren eta Emilianik hogeita bortz urte ditu jadaneko, eta, igurikitzearen igurikitzeaz, joan zaio ezkontzeko adina... Ala zure anaia horrek ez
|
daki
ezen emazteki batek ezin duela seme alabarik izan behin zahartuz gero, zeren Emiliani ez baita santa Isabel...?" Eta aitak ihardetsi zion: " Ez al duzu anaia ezagutzen?
|
|
|
izan ere, guti batzuetan suspertu bezala egiten naiz eta orduan ohartzen naiz ezen geratzen zaizkidala bertze lur batzuk —bertze mila lur—, neure oinek oraino ukitu eta aurizki gabeak baina ukitu eta aurizki nahi nituzkeenak, eta ohartzen naiz, halaber, ezen, inguratzen nauten objektuei eta izakiei so egiten diedan bakoitzean, deus guti dakidala haiei buruz, bizitza kasik osoa haiei beha eman dudan arren... eta jartzen naiz haien aprendizkoan berriro, ea arrazoinaren edo bihotzaren begiz sekeretutxo berriren bat igartzen eta ebasten diedan, lehen eskolarat joan banu bezala, ileak urdindurik ditudan arren. Eta beirazko ontzia, konparazione, bertze lur bat da, ene adimenduari arras ezezagun zaiona... eta ustekabea ere bertze lur bat izan daiteke, eraman nazakeena Jainkoak
|
daki
norat...
|
|
|
—Hi ere eroriko haiz egunen batean... eta nork
|
daki
ez ote den Jainkoa nitaz baliatuko, hi ere fedegabetasunaren zalditik egozteko, nola egotzi baitzuen zorioneko egun batean Saulo, apostoluen apostolua...
|
|
|
—Bertzela erranen nizuke, baldin Jainkoaren etorkiko hitzez mintzatu izan bazintzaizkit, Jainkoak, gauzen eta izakien izendatzeko, paradisuan erabili zituen hitzez, zeren, nola Jainkoarenak baitziren, hala zeuden izanarekin lotuak, segur. Ordea, nork
|
daki
zein izan zen paradisuko lengoaia. Zeren honako honek baitio ezen hebraitarrena izan zela, horrako horrek grekoa, eta harako hark euskara.
|
|
|
Zer gertatuko zen, baldin istant horretan imajinatu izan banu ezen gezurretan eta engainutan ari zitzaidala, eta enekin larrua jo baino gehiago ni neu larrutu nahi ninduela, eta horregatik ari zitzaidala iduri egiten? Galduko nituen fidantzia eta segurantza, goganbehartuko nintzen, hoztuko zitzaidan hartarako gogoa eta grina, eta nork
|
daki
hondarrean egin beharrekoa egiteko gai ere izanen ote nintzen; aldiz, hasperen eta oihuska haiek aditu bezain fite, bururatu zitzaidan ezen bertze gorputz hari atsegin emaiten ari nintzaiola... eta, horrela, haren atseginak enea areagotzen zuelarik eta eneak harena, eta iduriturik ezen amorioa itsaso ezin zabalagoa zela, uhin bererat igan ginen eta, haren gainean, urarekin ur eginik, urruneko hon...
|
|
|
Hauxe izan daitekek zirt edo zart egiteko mementua. Etxea eta azienda Nafarroaren zerbitzuan jarri genitian, eta heldu duk aldia, Nafarroa gure zerbitzuan jartzekoa... zeren eta, nola Jainkoaren borondatea hain den atzemanezina, nork
|
daki
ez ote zituen gure arbaso haiek galtzaile egin, gu garaile izan gintezen amoreakatik...?". Eta hark, badakizue, erran eta egin.
|
|
|
Zergatik ez hitza numeroaren alde jarri, eta numeroa hitzaren alde? Zeren esmeraldak be rezko edertasuna du, begietarik sartzen zaiguna, baina hitzak ere bere edertasuna du, izen airos baten soinuan edo poema baten errezitaldian belarritik sar dakigukeena, eta ez dago begia belarriaren aurka jarri beharrik..." Baina jaun Marcel eta osaba Joanikot burutsuak ziren eta hitz errazekoak, eta Jainkoak bakarrik
|
daki
ez ote zuten bertze zerbait asmatuko, nork bere ikusmoldearen atxikitzeko, eta hegi batetik —eta bat bederaren egiatik— bertzearen egia ukatzeko...
|
|
|
—Jainkoak
|
daki
zer ez ote duten asmatu inorant eskolagabe horiek honezkero...!
|
|
|
Eta, alde batetik, nola Abrahamek, Jainkoaren manuz, semeari lehenengoan bizia barkatu baitzion, baina nork
|
daki
bigarrenean jarriko ez ote zen erran zuhurraren menerat, zeinak dioen: " Lehenengoan barka, bigarrenean, urka"; eta, bertzetik, nola labana begiztatu orduko, orein eta zezen sastatuen iduriak etorri baitzitzaizkidan gogorat... hala, ihes, itzuri eta eskapatu, hirurak baterat egitea bururatu zitzaidan.
|
|
|
—Goikoak bakarrik
|
daki
hori —ihardetsi zidan, hatza zerurat beha ipintzen zuela— Purgatorioa lurrean iragaiten ariko da, beharbada, hil ondoren zerurat xuxen joan ahal izaiteko... —erran zidan gero, ni sosegatu nahian edo.
|
|
|
—Hurrengoan ez ahantzi heure lista horietan filosofoen filosofoa den jaun Mattin Etxegoienen errana: " Lumak
|
daki
, ezpatak lezake..." —zeren eta halakoetan halakoak izaiten baitziren haren hitzak, makurrak baina xuxen ebakitzen zutenak, igitaiak bezala.
|
|
|
—Baina ni, egia erran, sakonean, ez nauk protestant; edo, banauk, baina katolikoek protestantei hats hartzen ere uzten ez dieten neurrian; zeren, Suitzan jaio izan banintz, Miguel Servet hil zuten herrian, nork
|
daki
katoliko izanen ez ote nintzen...!
|
|
|
—Jainkoak bakarrik zekik hori, Pedro. Zeren, nork
|
daki
gaztetan hartu hinduen su hark hartuko ez ote hauen egunen batean berriro, eta mudaraziko ez ote duen hire pintura goiti beheiti.... Eta ezin etsi duk, hasi baino lehen... eta heure bide hori ere bilatu beharra duk, nahiz eta, bertzetik, ene anaiaren gustuko pintura ere egin behar izanen duan...
|
|
|
Eta gertatu zen orduan, ustekabean, ezen Bucciok baimendua eskatu ziola guardiako ofizialari, zeren eta etxerat itzuli behar baitzuen, Jainkoak
|
daki
zertarat, eta hala iritsi zela bere etxeko aterat eta giltza sartu zuela sarrailan. Giltzaren hotsak aditu zituenean, fraidea jaiki egin zen, eta, nola baitzen zuhurra eta arduratsua, hartu zituen galtzoinak ez bertze beztimenda guztiak, eta karrikarat jotzen zuèn behe leihotik iltki zen, eta aienatu zen ezin arintkiago.
|
|
|
txabolan baduk egurrik eta lastorik aski, eta, halatan su emaiok lastoari, su eman egurrari, eta su emaiok txabolari, Maddalen eta biok barrenean gauzkala, zeren gorputz biziari emaiten zaion sua tortura duk eta oinaze iturri duk, nola izan ohi baita inkisidoreen eskuetan, baina hilotzari emaiten zaiona, aldiz, purifikatzailea duk, are gehiago gure kasuan, zeren etsaiak ezin izanen baitu, halatan, mendekurik hartu gure hilotzen gainean, nola har baitzezakeen bertzenaz; eman, bai, su guztiari, eta daramala haizeak gure hauts amorostua, nola erraiten baitzuen Quevedok, Jainkoaren baitarat, suarekin su eta amorioarekin amorio. Eta ez egon triste, otoi, guk hartu deliberamenduagatik, zeren, desterrurat joan behar genuen egun berean edirenen baitugu, benturaz, zinezko libertatearen lurra, nork
|
daki
...
|
|
|
Ai, nola izan nintekeen hain sinple eta inozent...! Halarik ere, orain pentsatzen jartzen naizela, nork
|
daki
hark errana edo erranaren zati bat bederen —jende printzipalarekin zituèn harremanez ari zelarik, konparazione— egia ez ote zen, zeren eta hura ez baitzen emazteki menditik edo basotik jaitsi berria, ez arrunta eta ez zakarra, bere moduetan eta maneretan; aitzitik, dotorea eta eleganta zen, zibiltasunaren arauak ezagutzen zituena, hitz errazekoa, aho xuri eta ele ederra; eta kontent zi... " Bai, mon petit.
|
|
|
—Tamalez —Edurnek, kitzikari, ezpainak nireetara hurbiltzen zituela—, ez duk behar adina saiatu. Gehiago tematu balitz, batek
|
daki
...
|
|
|
Norako? Batek
|
daki
. Azken aldi horretan, semearekikoek ez zuten amaren bitartekaritzaren lehengo beharra, eta Kristinarekin izandako enkontruan ez nuen gure plana aipatzeko paradarik izan.
|
|
|
—Batek
|
daki
nondik atera duen istorio hori. Maitek erranen zion, ergel alaena, larunbat eguerdian komisaldegitik deitu nuelarik nire azalpenak makur ulertuta.
|
|
|
ez haiz ahalke hire ama kezketan emanda? Batek
|
daki
zertan gelditu haizen bart hirian. Eta, denetaz mintzatzera, ea noiz hasten haizen hire seme lotsagabe hori bezatzen.
|
|
|
Eta nik,, ez ematen, eta orduan hura zakartzen eta garrasika hasten, eta barride guztiek jakin behar Rosarioren zorioneko pilularen berri. Egunen batean benetan lortuko du, batek
|
daki
nondik, eta denek ni eginen naute emaile.
|
|
|
Egia. Gehiegi dakienak ez
|
daki
ezer. Asko gogoratzen duenak ezin ikas dezake.
|
|
|
Crowla, hartxintxarrik txipristindu gabe. Asko dakienak, oro dakienak ez
|
daki
ezer, ez baitaki ez jakitea zer den. Eta ez dakiguna terrible izanen da agian, Rimbaud, edo agian ez dakiguna zoriona da.
|
|
|
Bada, noski, halakorik bere kabuz egiten duenik, bere burua, erakusleihoa edo ganadua bailitzan, gustura erakusten duenik, propaganda edo fama edo nik ahal dakit zeren bila. Ez nago ni horien artean, Jainkoak
|
daki
. Baina bizitza gauza hagitz aldrebesa da, eta ezuste asko gordetzen du bere baitan, eta ez dago esaterik esperientziaren ahotsa da mintzo iturri horretara sekula arrimatu ez zarenik edo aizkora horrek zure burua noizbait gogoko izango ez duenik.
|
|
|
" Eta auskalo esan zuen atzera Otsotzarmendik ahots hari apurtuz, bai, auskalo non dauden hondamendi eta giza zoritxar hauen arrazoiak. Gu, adiskide maiteak, horretan saiatuko gatzaizkizue biziki, jakiten zergatik astintzen dituen oinazeak bihotz hauetsuk eta ez bestetsuk, jakiten non auskalo dagoen zazpi gonbidatu maite hauen zorigaizto zornetuaren maratila, eta batek
|
daki
...". Txaloak zaparradaka erori ziren patio gotikoko lorategi krabelin xuriz betean, eta guri, krak, zerbait hautsi zitzaigun bihotzean.
|
|
|
Larrutu zuten larrutik. Eta oihu mingots haiek ez ziren izan hipokritak; hipokresiak ez
|
daki
hain gordin intziri egiten; karkara haiek ez ziren bizitzaren baitakoak izan, herioaren baitakoak baizik. Bi basapiztik odolustu zuten piztia, eta han ez zen gizonik ageri.
|
|
|
Beti bezala, Otsotzarmendi jauna izan zen hitza hartu zuena. Hor aritu zen oharkabean baina etengabe errepikatzen zituen auskalo eta auskalo artean (eta noizbehinka batek
|
daki
eta zer gerta ere bezalako leloak ere ahoskatuz), baina lasaitasunez hartu zuen hitza oraingoan, kalapita gehiegizkorik gabe, sustu jasan berriaren harra kosk eta kosk ari balitzaio bezala oraindik. Programaren xedeak eta helburuak, eta audientzia mailaren garapen arrakastatsua ordu eta erdiz azaldu ondoren, Ana Morena andrearen aurkezpen aski teatrala egin zuen berriro, zeluloideko izar handi bat aurkezten denean bezalaxe, eskuin besoa neurriz kanpo luzatuz.
|
|
|
Eta zer hausnarketa egin nuen Otsotzarmendi jaunaz? Bada, auskalo eta batek
|
daki
zalantzati horien azpian, gizaseme kalkulatzaile bat ezkutatzen zela, otsoak bezalaxe, gaizki egiten badu, bere burua zigortzen duena, eta, era berean, hipopotamoek bezalaxe, zelaietan atzera eginez sartzen dena, kontrako norabidean joan dela irudi dezan. Hau da, nolakoa zen, egiaz, Otsotzarmendi jauna?
|
|
|
Nola ekarriak izan ginen, zer jukutria eta azpijoko erabili zituzten, aspaldian utzi nituen esanda. Bere kabuz, diruaren akuiluz, etorriko zenik ere izango zen apika; ez naiz ni horien artean zenbatzekoa, Jainkoak ongi
|
daki
hori edo jakingo luke, aspaldian hila ez balitz; era berean, dagoeneko ohartuta egongo da irakurlea Oinazeak orduak luze ditu programa ez zela programa arrunt bat; zerbait izatez gerotan, gehiago zela epai bat, non gonbidatuak eta irakurleak jakin behar luke gonbidatu hitz horri zein zentzu eman ez baitzuen defentsarako aukerarik txikiena ere, nire aurretik joan ziren gizagaixo guztien paraderoak... Baina epai bat zenik ere ez nuen bete betean uste; beste errezelo batzuk egiteko ere ikusten bainituen han hemenka arrazoiak, oraindik adierazi ezin dizkizudanak bestalde, baina denboraren joanak egia bihurtu zituenak nire begien argitan.
|
|
|
Esan bezala, Otsotzarmendi jaunaren hitz luze, zalantzatsu eta zehazgabeen ondoren auskalo eta batek
|
daki
hitz makuluak errepikatu zituen etengabe azken aurkezpen hartan ere, ia ia beste gauzarik ez esateraino errepikatu ere, Caterpilarri fortunatu zitzaion txanda. Titiak aurreko egunetan baino nabarmen handiagoak zeuzkan.
|
|
|
Zenbat egun, zenbat urte, zenbat hilabete ziren han neramatzanak? Batek
|
daki
. Nola kalkulatu, eguna egunari, joan zitzaizkigun ordu mordo zehazgabeak, oro denbora bera ere tranpa bazen?
|
|
|
Erremediorik gabe, taxi bat eskatzen du, berak ere hainbeste ikasi baitu. Etxeko zuzenbidea ez dutela aldatu ziur
|
daki
ahoskatu eta, kixkali egiten dio ahoa, kirio lakarrez korapilatzen urdaila. Eta beldur da.
|
|
|
Halere, beldurra menderatu nuenean! Egunero eta orduoro ikaskide baten txantxak jasan behar izan dituenak bakarrik
|
daki
honelako une batean sentitzen den poza, barren zoriona.
|
|
|
Aita atzean genuen eta Migelek atzera begiratzen zuen, aitak entzungo ote zion edo. Aitak ez
|
daki
oraindik.
|
|
|
Hilobi bat da gure lehengusina hori. Amak ba al
|
daki
ezer?
|
|
|
Bestalde, batzuetan neure buruari esaten diot: " Batek
|
daki
. Orain batekin harrapatu duzu baina, hainbeste ikastaro, hainbeste entrenamendu, eta halako gazte puskak, nork ziurtatzen dizu zurekin egon den bitartean ez dela beste norbaitekin ibili?
|
|
|
Esther ni erakartzen saiatu da, baina nik ez dut harekiko ezer berezirik senti  tzen. Gainera, hark ez
|
daki
apaizgaiok ohituta gaudela Bakarnerekin lo egiten. Izen hori esatean eskuekin berriro komatxoak marraztu ditu airean, eta begietara so eginez jarraitu du, eta hari fideltasun handia diogula.
|
|
|
Ez dut ukatuko: orain oso gustura hartuko nuke Frank Sinatrarena bezalako dei bat, baina Dabidek ez
|
daki
pianoa jotzen eta, hemen, hemen ez dago telefonorik... Baina ez nadin engaina:
|
|
|
Nire lankide honek hiru haur aski gazterik izan arren, senarrarekin gehiago ez ekartzea erabakia izan arren, ez zuen tronpa ligadurarik egin nahi izan. " Bizitza luzea da eta batek
|
daki
zer gerta daitekeen. Noizbait beste harreman bat hasi behar banu, ez nuke nahi haurrak izateko aukerarik gabe geratu".
|
|
|
Izen hori esatean eskuekin berriro komatxoak marraztu ditu airean, eta begietara so eginez jarraitu du, eta hari fideltasun handia diogula. Estherrek ez
|
daki
ni heterosexuala naizela...
|
|
|
Eta amak eta biok esku hutsik irten behar izan genuen, orduan ere diruarekin ordaindu ezinik. Guztiarekin, hori baino penagarriagoa egiten zait ama hau bezalako hoteletan egundo egon ez izana eta, seguruenik, egoteko aukerarik ez izatea (agian urteren batean, batek
|
daki
, elkarrekin joan gaitezke oporretan, zeren aitarekin...). Bai, sekula bururatu ez zaidan arren, ideia polita litzateke ama eta biok oporretan elkarrekin joatea:
|
|
|
Gaurkoan gure taldeari egokitu zaio afaria prestatzea. Delicate Arch miresgarritik Moabera itzuli, eta aurrena erosketak egin behar izan ditugu (Tom taldean izatea oso lagungarri gertatu zaigu; ipar amerikarra izaki, gainerako bidaiariak baino askoz hobeki
|
daki
produktuak topatzen, edo esne gaingabetua kondentsatutik bereizten; bera taldean dela, ez dugu erosiko kristalak garbitzeko xaboia harrikoa egitekoaren ordez...).
|
|
|
Behin batez, ordea, katua hil, eta amonak ezin izan zuen haren ordezkorik aurkitu. Ez auzunean ez harago, ez zen Polikarporen ondorengorik geratzen; guztiak hilak edo batek
|
daki
nora alde eginak ziren. Bakarrik bizi zen amonari guk uste baino ezinbestekoagoa zitzaion katuaren laguntasuna, zeren harrezkero lo kuluxkak egiteari utzi, eta, laster, gutxien espero genuenean, betiko loak hartu baitzuen.
|
|
|
Eta haur denboran aitaren besoen irrikaz ibiltzen nintzen bezala, ez ote nintzen inpentsan Danen besoetan abailduko. Baina, zorionez edo zorigaitzez, ez zen halakorik gertatu (batek
|
daki
Danek nola interpretatuko zuen keinu hori, batek daki horren ondoren zer gerta zitekeen), nire bihotza ez zen gehiago nahaspilatu, eta Danek esan zidan:
|