2000
|
|
Ez zekien biluzik
|
nengoena
, bere zain,
|
|
odoletan
|
zeundela
zirudien.
|
|
Irribarreka
|
zeunden
zu, denak maite baitzenituen.
|
|
Haragiak eta haragiak
|
daude
.
|
|
Haragi horretan ez
|
dago
birus maltzurrik sorgor,
|
|
Neu ere, halaxe
|
nago
, oraka zure ferekari,
|
|
Ez
|
zaude
.
|
|
Bakarrik
|
nago
eta prest
|
|
kale zokoetan kokoriko
|
daudenean
.
|
|
eta hor barruan ez
|
dago
leihorik.
|
|
Hormabelar apala tantaka
|
dago
teilartean.
|
|
errezel osteetan jarrita
|
egoten
naiz ni zain
|
|
Narrastiak
|
daude
zure berben ostean,
|
|
Belarria kalteturik, gotorlekuan
|
gaude
, gor.
|
|
Non
|
daude
pozaldi horailetatik
|
|
Non
|
dago
tigreen marrekin
|
|
Zer
|
dago
orain barruan?
|
|
Benetako magia erosiko nuke,
|
balego
:
|
|
Isilik
|
geunden
.
|
|
gure artean iratxo ipuin kontalari bat
|
bailegoen
,
|
|
Ikarak hartuta
|
nengoen
|
|
Orpoan dauzkan igali umoei adi
|
nagokie
,
|
|
Ate baten ostean, beste bat
|
baitago
, eta beste bat,
|
|
Sukaldean jarrita
|
nago
, makarroiak egosi bitartean.
|
|
makarroiak egosita
|
daude
dagoeneko.
|
|
Mito larregi
|
zegoen
burutxo honetan.
|
|
Iloba horren haurrak ere ekartzen dituzte. Beste iloba, Txemi, kartzelan
|
dago
, eta hura bisitatzera ere joan behar izaten dute. Eta ezin denera iritsi.
|
|
Beldur naiz edozein egunetan ez ote duten norabait eramango. Antxonen historia amaitu nahi nuke lehenbailehen, hemen
|
dagoen bitartean
. Bera ere beldur baita eramango ote duten.
|
|
Abailduta
|
nengoen
. Lanbro batean nekusan dena, lausotuta.
|
|
Gertaera haiek konbentzitu ninduten erakundean sartzeko. 68ko gertaera horien ondoren aldaketaren bat izango zela ziur
|
nengoen
; alegia, EAJtik erauzi, eten eta bere bidetik abiatuko zela, itsasontzia portutik irtenda abiatzen den bezala. Mugimendu abertzalea eta soziala gidatuko zituen erakunde baten sorrera ikusi nuen hor, eta luzaroan itxarondako gauza zen hori niretzat.
|
|
Horregatik, bada, Venezuelan
|
nengoela
, ETArekin harremanetan jarri eta militante egin nintzen. Kontaktu horren ondoren, 1969ko udaberrian itzuli nintzen Amerikatik Donostiara.
|
|
Ez nion eskaintza onartu. Ez
|
nengoen
han gehiago luzatzeko.
|
|
Zortzi eraikin egin nituenak eta azkenean errefusatu nituen bi dorreak, konplexu oso bat zen guztia, dena bat. Azpi azpian zituen hiru pisuko garajeen bitartez, eta komertzio eta ofizinekin goian zituen beste hiru pisuren bitartez, elkar komunikaturik
|
zegoen
konplexu osoa: Parque Central Simon Bolivar erraldoia.
|
|
Sei urteko egonaldiak lotura estuak sortzen ditu, ez
|
dago
dudarik. Itzultzekotan joan arren, bertakotu ere egin nintzen apur bat.
|
|
Langabezian geratu zen jende hura guztia, hirietan pilatuta, noraezean. Jendearentzat errazagoa zen, langabezian
|
egonik
ere, hirietan eskean bizimodua ateratzea, berriz nekazaritzara itzultzea baino. Esango nuke, Espainiarentzat Amerikara iristea eta han zegoena ustiatzea bezalatsu izan zela Venezuelarentzat petrolioa aurkitzea.
|
|
Jendearentzat errazagoa zen, langabezian egonik ere, hirietan eskean bizimodua ateratzea, berriz nekazaritzara itzultzea baino. Esango nuke, Espainiarentzat Amerikara iristea eta han
|
zegoena
ustiatzea bezalatsu izan zela Venezuelarentzat petrolioa aurkitzea. Ameriketatik harrapa zezakeen guztia lapurtu zuen Espainiak, aberastasun iturri osoa hirietara ekarri; eta orduan, jendeak hirietara jo zuen...
|
|
Japoniatik ekarritako arrautzak ikusia naiz! Guairako kaia itsasontziei erantzun eman ezinik izaten zen; kaian husteko lekua egin zain
|
egon
behar zuten itsasontziek, barratik kanpora. Hogeita lau ontzi zenbatuta nago han, itsasoan, portuan lekua egin zain.
|
|
Guairako kaia itsasontziei erantzun eman ezinik izaten zen; kaian husteko lekua egin zain egon behar zuten itsasontziek, barratik kanpora. Hogeita lau ontzi zenbatuta
|
nago
han, itsasoan, portuan lekua egin zain. Merkantziaz beteta zetozen.
|
|
Caracas inguruetako muinoetan bizi zen jendea, rantxitoetan, etxolatxoetan, Brasilgo favelen modukoetan. Ez urik eta ez kristorik
|
zegoen
rantxitoetan; ez estolderiarik eta ez ezer. Eta rantxito miserable haien ondoan, hirian, egundoko txaletak zeuden.
|
|
Ez urik eta ez kristorik zegoen rantxitoetan; ez estolderiarik eta ez ezer. Eta rantxito miserable haien ondoan, hirian, egundoko txaletak
|
zeuden
. Txalet haietako zenbaitetan lan egitea egokitu zitzaidan...
|
|
Uholdeetan jendea itota hiltzen dela esaten dute, baina hangoak ez dira urarekin itota hiltzen, muinoetan lur jauziak izan eta euren rantxito eta guzti azpiratzen dituelako baizik. Han bizi diren haurrentzat ez
|
dago
eskolarik; hango emakumeentzat ez dago haurgintzarako ospitalerik. Behin nagusi kroaziarrarekin joan nintzen ospitale batera.
|
|
Uholdeetan jendea itota hiltzen dela esaten dute, baina hangoak ez dira urarekin itota hiltzen, muinoetan lur jauziak izan eta euren rantxito eta guzti azpiratzen dituelako baizik. Han bizi diren haurrentzat ez dago eskolarik; hango emakumeentzat ez
|
dago
haurgintzarako ospitalerik. Behin nagusi kroaziarrarekin joan nintzen ospitale batera.
|
|
Behin nagusi kroaziarrarekin joan nintzen ospitale batera. Egundoko emakume pila
|
zegoen
ohatiletan, korridoreetan, edozein lekutan, denentzat oherik ez zegoelako. Garrasika ari ziren haurgintza minetan.
|
|
Behin nagusi kroaziarrarekin joan nintzen ospitale batera. Egundoko emakume pila zegoen ohatiletan, korridoreetan, edozein lekutan, denentzat oherik ez
|
zegoelako
. Garrasika ari ziren haurgintza minetan.
|
|
Baina ezberdintasun eta injustizia sozial iraingarriak pairatzen dituen herria da. Ni han
|
egon
nintzen garaian horrela zen behintzat. Horixe da gustatu ez zitzaidan bakarra.
|
|
Bizi edo egon izan naizen inguruak arakatzea gustatu zait beti. Banuen autoa, gasolina
|
zegoen
ia. Behin baino gehiagotan irten izan nintzen etxetik egunkaria erosi asmotan autoa hartuta; eta segi eta segi, beharbada bostehun kilometro egin.
|
|
Noizbait geratu, zerbait jan, inguruak ikusi, horrela ibiltzen nintzen. Bakarrik
|
nengoen
, loturarik gabe. Aise ibil nintekeen modu hartan.
|
|
Orinoco pirañaz josita
|
dago
, baita Orinocora datozen ibaiak ere. Gorantz gindoazen heinean kontatzen zizkidan Jeremiasek haien izenak, oihanean eta ibaietan zer zegoen, inguruan ikusi edo entzuten genituen txori izenak.
|
|
Orinoco pirañaz josita dago, baita Orinocora datozen ibaiak ere. Gorantz gindoazen heinean kontatzen zizkidan Jeremiasek haien izenak, oihanean eta ibaietan zer
|
zegoen
, inguruan ikusi edo entzuten genituen txori izenak. Yanomamien tribuak non zeuden eta haiek nola bizi ziren esaten zidan.
|
|
Gorantz gindoazen heinean kontatzen zizkidan Jeremiasek haien izenak, oihanean eta ibaietan zer zegoen, inguruan ikusi edo entzuten genituen txori izenak. Yanomamien tribuak non
|
zeuden
eta haiek nola bizi ziren esaten zidan. Indigenen tribuekin topo egiten genuen batzuetan; jende oso abegitsuak.
|
|
Venezuelako maparen kopia eskatu dugu liburutegian, eta Antxonek esan bezala agertzen dira herrien eta ibaien deiturak. Bila asko saiatu beharrik gabe erakutsi dit non
|
dauden
halako edo holako. Mapari begira urtu zaigu goiza.
|
|
Santo Tomas egunez, Urte Zaharrean eta horrelakoetan, baina askoz gehiagotan ez. Han ez
|
zegoen
giro abertzalerik. Beste ingurune batean ibili ohi ginen gure taldetxokoak; Bilboko Arnaizen inprimategian elkartzen ginen lanaren ondoren, zahar eta gazte.
|
|
Haietako batzuetan enfrentamenduak izan genituen Poliziarekin. Gogoratzen naiz, kontzentratuta
|
geundela
, poliziek lurrera, gure oinetara botatzen zituztela fogeoko tiroak. Zalaparta batean Iberia agentziako kristalak zartatu genituen, Espainiako kontsulatuaren aurrean protesta eta salaketak egin ziren, enbaxadorearen etxe harresitura ere joan ginen talde bat.
|
|
Venezuelan, erosketak egiterakoan paperezko poltsak ematen dituzte gauzak gordetzeko; bada, guk harriz beteta eramaten genituen erosketa poltsak manifestaldietara, ibai bazterretako harri koskor leunduak. Gogoan dut gure zirkuluan
|
zegoela
orduan Balentin Solagaistua.
|
|
Olotera. Haurtzaroko espazio haietara bisita egiteko gogoz
|
nengoen
. Venezuelan sortu zitzaidan burutazioa, Girona alderako asmoa.
|
|
bizikleta, motxila, lotarako zakua eta trasteak. Etxetik irten eta Zudairera joan nintzen, nire arrebaren senarraren izeba baten baserrira, han
|
baitzegoen
arreba abuztuko egun batzuk pasatzen. Arrebari esana nion bidaia hura egiteko irrika nuela, baina koinatuak esaten zion ez nuela egingo, ez nintzela kapaz izango bidaia modu hari ekiteko.
|
|
Galsoroak ebaki berriak
|
zeuden
abuztuan, bero itzela, ni izerdi patsetan. Bizikletak izango zuen arroa batetik gorako pisua, hiru piñoikoa.
|
|
Agoizko bidegurutzean geratu egin nintzen zuhaitz baten gerizpean. Lehertuta
|
nengoen
, egarriak ito beharrean. Galtza motzetan nindoanez, eguzkiaz erreta neuzkan izterrak.
|
|
Zuhaitzaren itzalpean, etsi samartuta, atarramentu hartan nora ote nindoan galdetu nion neure buruari. Eraitsita
|
nengoen
egon ere. Kara edo kruz pentsatu nuen txanpona airera botata.
|
|
Zuhaitzaren itzalpean, etsi samartuta, atarramentu hartan nora ote nindoan galdetu nion neure buruari. Eraitsita nengoen
|
egon
ere. Kara edo kruz pentsatu nuen txanpona airera botata.
|
|
Errekastoan amuarrainek zelan jauzi egiten duten ikusi, zelan murgiltzen den martin arrantzalea... Lleidako kanpinean pasa nituen bi egun. Ingurumariak josita
|
zeuden
: udare, melokotoi, sagar... zer ez zegoen han.
|
|
Lleidako kanpinean pasa nituen bi egun. Ingurumariak josita zeuden: udare, melokotoi, sagar... zer ez
|
zegoen
han. Txikituta heldu nintzen Tarragonako lehengusinaren etxera, akituta, lur jota.
|
|
Berehala ezagutu nituen umetako etxe eta karrikak, orduan ibili nituen bidexkak eta zidorrak... ni arineketan, balak bilduta sutara botatzen... " Hemen behar du, ba, harrizko untxia zuen iturriak" esaten nion neure buruari, eta, etxe kantoia pasa ondoren, hantxe agertu zen lau muturreko iturria, gainean harrizko untxia zuela;" etxe paretako horma konkako santu irudiak hemen behar du ba", eta hantxe
|
zegoen
aurreraxeago. Eta bonbak neskatxoa zapartatu zuen lekua...
|
|
Kemena eta indarra sumatzen zen nonahi. Hori banekien Venezuelan
|
nengoen bitartean
ere, baina gauza bat zen han egonik jakitea, eta bestea, arras ezberdina, Euskal Herrian bertan bizi izanik dastatzea. Franco hilik, hauteskunde eta gisakoen leihoa irekitzen ari zen.
|
|
Ikastaroa egin nuen beste batzuekin batera, hainbatek egina izango duten moduan Erakundearen historian. ETArekiko harremanaz eta jarduera pertsonalaz ez naiz ariko, hau ez delako horretarako lekua, eta beti
|
daudelako
isilik gorde beharrekoak.
|
|
Baina denboraren bereizketarik gabe ere, egoera oso ezberdinak aurkitzen dira espetxe batetik bestera. Castellonen
|
zegoen
preso jendea izan edo hemengoa izan, alde handia dago. Harrigarria da:
|
|
Baina denboraren bereizketarik gabe ere, egoera oso ezberdinak aurkitzen dira espetxe batetik bestera. Castellonen zegoen preso jendea izan edo hemengoa izan, alde handia
|
dago
. Harrigarria da:
|
|
Kartzela honetan ez da ikusten jendea azken gabeko eske negartian, zigarro ziztrin bat bi hiruren artean erretzen... Dirudienez, ez
|
dago
eskasiarik. Gehienak espainiarrak ez direnez, ez da ikusten drogarik ia batere; dauzkaten diru pixarrak ez dituzte papelinetan ahitzen, beste presondegietan bezala.
|
|
Marokoarrak ere hurbiltzen zaizkio, eta latinoamerikarrak... Venezuelar beltxaran batekin egundoko kontuak izaten ditu, Antxon han
|
egon
zeneko gorabeherak seguru asko.
|
|
Espainiar gutxi
|
dago
modulu honetan; laurogeitik sei zazpi baino gehiago ez dira izango. Valentziar gazteak ez du bere burua espainiarren artekotzat.
|
|
Arabiarrak, Afrika beltzekoak, latinoamerikarrak, alemanak, frantsesak, espainiarrak, euskaldunak... Taiwan eta Asiako beste herrialderen batzuetakoak ere
|
badaude
, eta hauek ere aise bereizten dituzte espainiarrak eta euskaldunak.
|
|
Lehenengo denetik egiten zidaten, txakurkeria guztiak, eta gero, tortura saio batetik besterako tartean, barra batean zintzilikatzen ninduten, bakailao baten moduan. Gogoan dut, bi zutaberen artean ipinita
|
zegoela
barra. Bazen txakur bat, nonbait horretan espezialista izan behar zuena, edo maniatikoa, eta zintzilik nindukaten bakoitzean barrabiletatik heldu eta bihurritu egiten zizkidana.
|
|
Ezin nuen atseden hartu; ez eseri ez etzan ez ezer. Nire aurrean eserita
|
egoten
zen txakur bat, eta begiak ixten edo lokartzen ikusten ninduen bakoitzean ostikadaz esnatzen ninduen. Egunak joan ahala, nekea eta suntsipena gailendu ahala, aluzinazioak izaten ere hasi nintzen.
|
|
Mendian zuloa neukan lekura ere eraman ninduten, gerrikoarekin lepotik lotuta. Han ez dakit zer gertatu zen, baina, konortea galduta
|
egon ondoren
, txakurren oinei begira esnatu nintzen lurrean.
|
|
Gobernu Zibilean, kalabozoen gaineko salan, bazen zutabe koltxoitu eta eskaiz forratu bat. Sala hartan
|
nengoela
ikusi nuen Ballesteros komisarioa, zutabearen kontra jartzen eta, oniritzia emanez bezala, beste txakurrei keinuak egiten. Ondoren lotu ninduten bizkarra zutabearen kontra nuela, eta aurrez aurre abiadura hartuta etorriz, ostikada eman zidan barrabiletan taldeko buru egiten zuenak.
|
|
50etako lehen urteetan Legarda tabernan elkartzen ziren. Orduan Okendo kalean
|
zegoen
Gobernu Zibila, eta aldamenean Legarda taberna.
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn
|
nengoen
egun haietako batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera.
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn nengoen egun haietako batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda
|
zeudela
. Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera.
|
|
Epailearen aurretik pasa ondoren, Carabanchelera zuzenean. Han
|
zeuden
lagunen artera heltzea etxera heltzea izan zen, zerura iristea, zerurik baldin bada. Porrusalda bikaina prestatu zidaten, inoiz jan dudan ederrena iruditu zitzaidana.
|
|
Carabancheldik Puerto de Santa Mariara eta Puertotik Herrera de la Manchara izan zen nire orduko ibilbidea, hitz gutxitan esateko. Nire azken epaiketarako eraman ninduten Puertotik Alcalara, eta han
|
nengoela
eraman zituzten Puertoko lagun guztiak Herrerara. Bi hilabeteren buruan eramango ninduten neu ere Herrerara, azken epaiketa amaitu ondoren.
|
|
Carabanchelgo hirugarren galerian sartu ninduten, presorik konfliktiboenak
|
zeuden
lekuan. Hantxe geunden gu, euskal preso politikoak.
|
|
Carabanchelgo hirugarren galerian sartu ninduten, presorik konfliktiboenak zeuden lekuan. Hantxe
|
geunden
gu, euskal preso politikoak. Liskarrak, borrokak... noiznahi izaten ziren han, labanekin eta.
|
|
Behin, Sotero Etxandi eta biok patioan paseatzen genbiltzala, preso arruntak bazterretan multzoka elkartuta
|
zeudela
erreparatu nuen. Giro arraroa iruditu zitzaidan.
|
|
Gora joan ginen, galeriara, ziegetara, eta leihotik patiora begira jarri ginen. Handik ikusi genuen, taldeka
|
zeuden
presoak nola hurbiltzen zitzaizkion patio erdian bakarka zebilenari, eta nola hasi zitzaizkion denak labanak eta zorrozkiak aterata ziztaka, gorputz osoan: hanketan, sabelean, saihetsean sartzen...
|
|
hanketan, sabelean, saihetsean sartzen... Ping ponga eta horrelakoak
|
zeuden
lekura ihes egitea lortu zuen mutilak nola edo hala, baina berehala agertu zen atzera patiora, galdu ordean, norabait ihesi beharrean. Hantxe, patio erdian errematatu zuten labankadez!
|
|
Berrogeita hamar urte nituen kartzelara sartu nindutenean; adinaren zama sentitzen hasten den sasoi hori, beraz, eta komisaldegiko tortura egunak igaro ondoren are gehiago. Baina kartzelak ez dizu bakean bizitzen uzten, nahiz eta zaharra izan eta jubilatzeko garai hobean
|
egon
.
|
|
Hogeita seigarrenean izorratuta ikusi eta erizaintzara eraman gintuzten Urru eta biok. Komisaldegiko egonalditik suspertu ezinik
|
nengoen
artean, eta gose grebak erasan gogorra egin zidan. Hogeita seigarren egun horretarako ez nintzen ezertarako gauza.
|
|
Gose grebarik egin gabea nintzen artean. Alde handia
|
dago
lehenengo gose greba izan edo bigarrena edo hirugarrena izan. Esperientziak, eskarmentua emateaz gain, asko laguntzen dizu horrelakoetan.
|
|
Ezertarako gai ez nintzela geratu nintzen. Lau lagun
|
geunden
enfermerian, ziega berean: Urru eta biok zeharo jota geundelako, eta Txino eta Rafael gu zaintzera joan zirelako.
|
|
Lau lagun geunden enfermerian, ziega berean: Urru eta biok zeharo jota
|
geundelako
, eta Txino eta Rafael gu zaintzera joan zirelako. Hauek ere greban zeuden, baina gu baino hobekixeago haatik.
|
|
Urru eta biok zeharo jota geundelako, eta Txino eta Rafael gu zaintzera joan zirelako. Hauek ere greban
|
zeuden
, baina gu baino hobekixeago haatik. Egundoko sagu pila zegoen enfermeriako bazterretan.
|
|
Hauek ere greban zeuden, baina gu baino hobekixeago haatik. Egundoko sagu pila
|
zegoen
enfermeriako bazterretan. Nik ez dakit non ezkutatzen ziren eta nola konpontzen ziren, baina arratsaldetan eta iluntzetan alde guztietatik agertzen ziren saguak.
|
|
Hormak ez ziren guztiz lauak, pikordunak baino, eta horman gora armairu gainera, ohe gainetara eta edozein tokitara heltzen ziren. Saguak etortzen zitzaizkidan burkora, etzanda
|
nengoen
ohera; eta burkotik bekoki gainera, eta bekokian jolasean sagua! Demonio haiek uxatzeko ere ez neukan indarrik eta ganorarik.
|
|
Demonio haiek uxatzeko ere ez neukan indarrik eta ganorarik. Urru ere nire antzera
|
zegoen
; hari bizarrean ibiltzen zitzaizkion saguak, habia egin nahian edo. Egoera horretan, hain ahulduta, mugitzeko ez ezik hitz egiteko ere ez duzu gogorik eta aldarterik izaten.
|
|
Liburua irakurriz hartzen ninduen loak, eta hantxe zabalik geratzen zen liburua.
|
Bazeuden
bakailaoa prestatzeko hirurehun errezeta! Harekin ikasi nuen bakailaoa txuri txuri uzteko trukoa, esnetan bustita, alegia.
|
|
Jendeak ikasi zuen poliki poliki nola egiten nituen, eta Carabanchel gerrikoz josi zen. Polimiliak, GRAPOkoak, anarkoak eta geu izango ginen han
|
geundenak
... eta preso sozialak, jakina. Denek ikasi zuten gerrikoak eta eskuturretakoak egiten, hariez eta kartoiez.
|
|
Puerto de Santa Mariara eraman ninduten 1982ko uztailean, baina bi hilabeteren buruan Carabanchelera berriro, epaiketetarako. Hantxe
|
egongo
nintzen hurrengo urteko martxora bitartean.
|
|
Motina hasterako, giltzak kendu genizkien kartzeleroei. Preso sozialak euren ziegetan
|
zeuden
. Geuk itxi genizkien ateak, hura gure kontua zelako eta saltsa hartan nahas ez zitezen, arazorik izan ez zezaten gerta zitekeenagatik.
|
|
Geuk itxi genizkien ateak, hura gure kontua zelako eta saltsa hartan nahas ez zitezen, arazorik izan ez zezaten gerta zitekeenagatik. Inork ezin asma zezakeen hura zelan buka zitekeen, eta arazo hura geuri
|
zegokigun
soilik. Kontua da preso politikook egin ginela hirugarren galeriaren jaun eta jabe.
|
|
Itoko ginela etsi nuen, halakoxea zen hango kea! Ez
|
zegoen
keari ihes egiteko modurik; ziegako ohean etzan nintzen. Jendea han zebilen batera eta bestera, ahal zuen moduan.
|