|
2000
|
|
|
Neure buruari sarritan galdetzen diot jende aurrean nola hitz egin behar dudan eta uste dut askok izaten ditugula halako kezkak. Azkenean, erabaki nuen Iparraldean ezik gainerako lekuetan bizkaiera egingo nuela; etxean ondarrutarra egiten dut eta kalean ere bizkaiera egitea erabaki nuen, hori bai, bizkaiera osatua, horrela jendeak ikusi ahal izango du, dotore edo trajez jantzita
|
dagoenak
ere egiten duela bizkaieraz. Hori erabaki nuenetik, kalean ondarrutar eta markinar askok esan didate,
|
|
|
Madrilen posibilitateen arabera egin dut politika. Boterearekin baina boterean edozein
|
dagoela
ere, negoziatu behar da. EAJ politika egiten duen alderdia da, eta politika egiten duenak amore eman behar du, osterantzean, inposatzea litzateke.
|
|
|
Izan ere, ba al da kanta nahiz antzezpenean maila bikaina eman dezakeen supergizonik? Isabel Alvarez bestalde, sinesgarri dago bere rolean, kantarako dituen dohaien erakustaldia dugu berea, etzanda
|
dagoela
ere doinu zailenak erdietsiz. Jainko kantarien teknika ona da, David Azurza kontratenorea mediku zurruteroa, Izaskun Arruabarrena altoa emakume lodia eta erizaina, Josu Lopez baritonoa erizaina eta Peio Mendizabal tenorea politiko gisa.
|
|
|
Momentu honetan lanak egiten diren arren, azpiegitura eta zerbitzu faltak kanpora eramatera behartzen ditu. Zerbitzu guztiak gune batean bilduta
|
egoteak
ere abantailak dakartza, kostuak murrizten direlako.
|
|
|
Tokian tokiko egoeraren arabera, arlo ezberdinak salatu dituzte. Zonalde euskaldunetan, esaterako, jende euskaldun asko
|
egonik
ere, administrazioarekin harremanak euskaraz izateko eskubidea ez dago inondik inora ziurtatuta. Honi jarraiki, osasun etxeak, epaitegiak eta lanbide heziketa zentroak, besteak beste, izan dira martxaren geltokiak.
|
|
|
Baina azpimarratzekoa da bertsolari berri asko estreinakoz sartu dela finalerdietan eta oso ondo aritu dela; beste batzuk ezagunagoak maila ona eman dute eta finaletik oso gertu geratu dira (Juan Mari Juaristi kasu, puntu erdira geratu baita). Hau guztia dela eta, eta finala jokatzeke
|
dagoela
ere, Arabako bertsozaleek pozteko arrazoirik badute. Gainera, txapelketa osoan zehar giro polita egon da; sari hau Arabako bertsozaleen festa bihurtu da azkenengo urteetan:
|
|
|
Gure programa egiteko eskatu zigutenean, DBH diseinatzen ari ziren, legea martxan jartzen. Legeak zehar lerroei buruz egiten duen planteamenduan gauza asko landuta zeudela konturatu ziren, baina hutsune handiak
|
zeudela
ere bai, eta bat sexu heziketaren kasua zen. Horregatik, programa hau DBHrako eta ez beste beheko mailetarako izatea gauza koiunturala izan da gehienbat.
|
|
|
Beraz, Euskal Herria ez da gai bere hitza eta erabakia errespetatu arazteko? Presoen afera bideratzeko gai ez bagara, edozein aldaketa, baita gatazka orokorrari
|
dagokionez
ere, PPren oniritziarekin izan da. Aurreko lerroetan esandakoagatik nire desadostasuna azaltzeaz gain, mota honetako adierazpenak desmobilizatzaileak dira eta PPtik etortzen diren mezuekin osagarriak.
|
|
|
Bere ustez," aliantza hau lotzen duen Lizarrako Ituna hautsi egin behar da". Euskal Herritik urruti
|
dagoela
ere erakusten du, ordea, hauteskundeak egin daitezen EAEko populazioaren aldarria gero eta handiagoa dela esaten baitu.
|
|
|
Lehenengoan, beroan idatzitako esaldi irakurtezin eta erabat ulertezinak zeuden. Bigarrenean, esaldi ulergarriak
|
bazeuden
ere, egilea lotsati sentitzen zen. Eta hirugarrena eta azkena, mamiz eskasena, esaldi ulergarriz eta ulerkorrez osatu zuen.
|
|
|
Lekeitioko irrati librea lokal batetik aireratzen da orain, kultur etxeko obrek iraun bitartean. Gazteek egina eta haiei zuzendua
|
egonda
ere, jende helduagoak parte hartzea nahi dute.
|
|
|
Ez dago mugarik euskarak gainditu ez dezakeenik. Oztopoak hor
|
egonda
ere, euskara ez dago gaizki, bere txikitasuna ez da mugarria kulturgintza behar bezala eraikitzeko. Islandian esaterako, 300.000 baino ez dira eta, ba al dakizu zenbat egunkari dituzten?...
|
|
|
Eta, kontuz; guk beti pentsatzen dugu geu garela militanteak. Baina beste aldean
|
daudenak
ere badira militante: literaturaren militante, hizkuntzaren militante (txineraz idazten dutenak txineraren militante dira, gaztelaniaz idazten dutenak gaztelaniaren militante diren bezalaxe) eta egoera baten aurrean aldeko edo kontrako postura hartzearen militante.
|
|
|
|
Dagoenik
ere, bat askotan gogoratzen ez den herri horietako bat da Korsika. Joan bitartekoa da, hala ere, inpresio hori, behin ezagututakoan ez baita nola hala ahazten.
|
|
|
" Getariako sagutxo" izenez ere ezaguna den San Anton mendia, egun Getariako portuko instalazioen bidez lehorrarekin lotuta
|
badago
ere, gizakiak leku honetan eskua sartu baino lehen, irla bat zen.
|
|
|
Ez dut uste presiorik dagoenik. Eta baldin badago, kendu behar da gainetik, presiorik ez
|
dagoenean
ere ondo erantzun behar delako, azken finean. Aldiz, tentsioa beharrezko iduritzen zait, kantatzera zoazenean kontzentrazioa ekartzen dizulako.
|
|
|
Ebidentzia klinikorik ez
|
badago
ere, zelula inmunitatea kaltetu dezake, baina kaltea behin behinekoa da, neurri txikian ematen da eta inmunitatea berreskuratu daiteke
|
|
|
Klinikoki frogatzeke
|
badago
ere, kontsumitzaileak joera handiagoa izan dezake biriketan bakteriek sortutako infekzioak hartzeko. Erretzen den neurrian, bestelako arazoak ere sor ditzake, baina tabakoak baino neurri txikiagoan.
|
|
|
FRANTSEZ presidentearen agintaldiari buruzko erreferendumean alde bozkatzera deitu dute Iparraldeko Berdeek. Agintaldia bost urtera murriztearen alde
|
badaude
ere, berdeek Errepublikako instituzioak zaharkituta daudela salatu nahi dute erreferendumean. Kanpaina Euskal Departamenduaren alde eginen dute, baina ABren ekimenarekin bat egin gabe.
|
|
|
Ez' Batasunaren Kutxak' agindu oraindik eta ez Liturji batzordeak. Egiña ez
|
badago
ere, ordea, egiteko bideak artu nahi ginduzke. ' Arian arian' egin nahi genduke eta ez' egonean egonean'.
|
|
|
Telebistarakoa, berriz, alderantziz, Estatu mailatik hasi du, Tele n zuzenean sartuz. Erosketa honekin, eta Estatuan zehar menderatzen dituen egunkariekin batera, Telefonica eta Prisari itzal egin diezaiokeen taldea izateraino heldu da, horietatik distantzia handira
|
badago
ere, oraindik. Ez ditu, ordea, horregatik, bere jatorria eta horretan eremu lokalek izan duten garrantzia ahaztu.
|
|
|
Etxeko gazteenei zuzentzen zaie batik bat Aingeru Epaltza bere azken idazlan honetan, baina helduaroan sartuta
|
gaudenontzat
ere oso aproposa gerta dakiguke. Izan ere, futbolzale ez dena, futbola izango ez balitz hilko liratekeela ematen duen pertsonaz inguraturik bizi da...
|
|
|
Marrazki bizidunetatik hain ezagunak egiten zaizkigun pertsonaiak ditugu irakasle. Beraien bitartez entsaladak, janari apailatuak, postreak eta abar luze samar bat egiten ikas dezakegu, zahar eta gazteek, haurrei zuzendua
|
badago
ere, bertan agertzen diren mokauak oso erakargarriak izan daitezkelako haurtzaroa atzean utzi genuenontzat baita ere. Pantxitoren guakamolea, adibidez.
|
|
|
Autodeterminazioaren inguruko ikerketa lanak bideratu dituzte, garrantzitsuenetakoa 97an alderdien esku utzi zuten burujabetzarako estatutuaren gidoia; lan honen baitan azpimarragarria da, besteak beste, munduan autodeterminazioaren eskubideak bizi dituen errealitate desberdinen ikerketa konparatiboa. Euskal Nortasun Agiria (ENA) bideratzeko ideia eta kanpaina ere beraiek abiarazi zuten, gaur egun ideia horren inguruan ekimen desberdinak
|
badaude
ere. Autoetan EH eranskina eramatearen ekimena ere, esate batera, beraiek bultzatu zuten.
|
|
|
Jendearekin hitz egitea garrantzitsua dela, itxuraz zer esanik ez
|
badago
ere. Hitz egite soilak asko adierazten duelako:
|
|
|
Kultur munduan sorkuntza inprobisatuaren lekua oraindik ez da behar bezainbeste errekonozitu, munduan horretaz zer
|
dagoen
ere ez da ezagutzen. Sorkuntza inprobisatua kulturbide unibertsal bat izan da, gaur egungo kulturetan ez du beharbada proiekzio handirik, baina ez dugu horregatik akonplejatuta sentitu behar, agian aukera bat da, arazo bat baino gehiago.
|
|
|
Beste irizpidea da hitza egokia izatea kontestu horretarako. " Otto Pette" n nik ordura arte erabiltzen ez nituen hitz dezente
|
badaude
ere, ez dut hitz bakar bat ere erabili hiztegiak" hau hala esaten da" diolako. Gutxienez esaldi baten barruan, edo klasiko baten testu barruan kontestualizatuta aurkitzean, eta non eta nola funtzionatzen duen dakidanean, lasai erabil dezaket hitz hori, klasikoarena imitatzen dudan beste kontestu batean.
|
|
|
EUSKARAREN erabilpenari
|
dagokionean
ere maila akademikoan nahiko murritza dela esan dezakegu oraindik. Euskara alde batetik zein bestetik egurtzen ari diren une hauetan, unibertsitateak apustu sendoa burutu lukeela iruditzen zaigu arlo honetan, azken finean goi mailako ikasketak euskaraz aurrera eramateko gaur egun dugun tresna bakarrenetarikoa baita.
|
|
|
Alegia, Orhi aldean izana dela eta han berorik ez zuela ikusirik, bere habiara itzulia dela. Gerardo Markuletaren ustez, ordea, izenburuaren jatorria hori bada ere, izenburuan esaldiak beste esanahi bat hartzen du, hitz jolasa eginez, erbesteratuen paradoxa adieraziz, han
|
egonik
ere hemen daudela nolabait.
|
|
|
Gisa berean, poesiak ez du gizarte funtziorik Sarrionandiaren iritziz. Garai horretako elkarrizketetan eta liburuetan Sarrionandia, ETAko militante izateagatik kartzelan
|
dagoelarik
ere, olerkiak gizarte aldaeretan izan lezakeen eraginaz guztiz eszeptikoa da. Halere," Izuen gordelekuetan barrena" (Luma eta lurra, 1998) artikuluan, Jon Kortazarrek ohartzen du liburu honetan" badagoela borondate engagea Sarrionandiarengan, bereziki Irlandari buruzko poemetan." (68 or.).
|
|
|
Beraz, ipuin gehienen istorioak Euskal Herrian kokaturik
|
badaude
ere badira atzerrian lekututako hainbat pasarte: esate baterako, Errusia eta Irlanda.
|
|
|
Kontateknikei
|
dagokienez
ere, aberatsa da oso liburua: aitorpen itxurako lehen pertsonekoak, narratzaile orojakilea dutenak, bi orrialdetan mundu bat eraiki eta birrintzen dutenak, giro kafkiano xamarrekoak, bai eta ikutu sinbolista dutenak ere. (Egunkaria XI)
|
|
|
Bi eleberri hauetan denbora kronologikoki antolaturik
|
badago
ere, zenbaitetan iraganerako salto batzuk ikus daitezke. Haatik, hari nagusiaren jarraikortasuna da nabarmenena.
|
|
|
Honela, liburuan oso gauza interesgarriak esaten badira eta oso ondo idatzita
|
badago
ere, ikuspegi triste eta antierromantiko honek funtsik gabe uzten du istorioa une askotan. Hau da, liburuak gora-behera asko ditu eta soilik pasio azaltzen denean interesgarri bihurtzen da, liluragarri.
|
|
|
Gertakizunak linealki aurreratzen dira. Gertakizunak nahasian
|
badaude
ere, kontaera bakoitzak linealki aurreratzen du. Dena den, narratzaileak ematen dizkigun denbora xehetasunak nahiko ilunak dira, gertakizun batzuetatik besteetara igarotzen den denboraldia ez digu garbi adierazten.
|
|
|
ikasteko erari
|
dagokionez
ere. Honela, DoktoreSantuarenSumma lan handitik
|
|
|
telebistako albistegia sortu zuen, France 3k Ipar EuskalHerriari buruz ematen dituen gaurkotasunezko berriak beste ikuspuntu batez eskainiz; are gehiago La Semaine du Pays Basque astekariaren agerpenarekin, tokiko prentsaSud Ouest eskualdeko egunkariaren euskal argitalpenera mugatuz. Hala ere, gehienetan ezin dugu aniztasunaz hitz egin gaien aukerari zein aurkeztu eta komentatzekoerari dagokienez, ez eta zuzendua zaien irakurleei eskaintzen zaizkien gaurkotasunezko berrien begirada eta ideia nagusiei
|
dagokienez
ere. Hauxe gertatzen zaie bereziki deszentralizatuak diren hedabide publikoei (France 3 Euskal Herri, Radio FrancePays Basque) baina baita ere, maila txikiago batean baina?
|
|
|
Enpresa egituraren aldetik, hortaz, desoreka nabarmenak daude bai bertokoenpresen artean baita hauen eta kanpokoen artean ere. Hego Euskal Herriko prentsanEl Correo eta Diario de Navarra k duten nagusitasunari Sud Ouest ena gehitzen zaioIpar Euskal Herrian, eta honek kontzentrazio arazo larri baten atarian jartzen du EuskalHerriko komunikazioa, baita hedapen multimediatikoari
|
dagokionean
ere. Ikus entzunezkoetan, oraindik, Estatuko enpresak eta ikuspegiak dira nagusi mugaren alde bietan, horietara makurraraziz baita bertako irrati zein telebistagintza arloko hainbat enpresa ekimen ere, irrati eta telebista lokalak, kablerako programazioa,...?.
|
|
|
Frantziar Estatuan ezberdina daegoera, bertako enpresa esanguratsurik ez baitago Ipar Euskal Herrian. Estatu honetako prentsaren merkatua lurralde mailan zatikatuta
|
badago
ere, Espainiar Estatuanbezala, zonaldeen dimentsioa askoz zabalagoa da han, erregionalagoa, zentzu horretan.Baita egunkarien tamaina ere. Alde honetatik, Bordeleko Sud Ouest ek menderatzendu Estatuko hego mendebaldeko merkatua.
|
|
|
eta zenbait baldintza sozial betetzen ez badira, azpikontratazioa, soldata txikiak, gastu sozialen murrizpena eta malgutasun laborala denen kalterakohedatuko dira. Etorkizuna argitzeko, bai produkzioari dagokionez eta bai ekosistemari
|
dagokionez
ere, ezinbestekoa da mundu mailako erregulazio ekonomiko soziala.
|
|
|
era politikoan eratzen da, hau da norberak hautua eginez, eta bigarrenean, aldiz, kulturan edo izaera etnikoan oinarrituz, hau da, jatorri alemaniarra frogatuz. Inmigrazioaren aurrean estatu bietan antzeko portaera
|
badago
ere, jarrerak eta neurriak oso desberdinak dira.
|
|
|
Gizabakun jaioberriari
|
dagokionez
ere, goiztiartasun funtsezkotik, eta berakeraginda, bestearekin duen harremanean eratzen doakio psikismoa. Besteenganako jarrera hori desioak zuzentzen du.
|
|
|
Erreferentzia argia dutehauek. Nahinon
|
egonik
ere erraz kokatzen diren haize motak dira, erreferentzia beraizaten dutelako beti.
|
|
|
Euskara batuan azentuatzeko arau ofizialik ez
|
badago
ere, normalizatzekoproposamen desberdinak egin dira. Dena den, proposamen guztiak hedatuen daudenbarietateetan oinarrituta daude.
|
|
|
musika inork ez du zalantzanjartzen, alegia). Euskaldunok ez dugu joera berezirik komunikazio sozialaren alorrean, ezta kultur errepresentazioei
|
dagokienez
ere. Naturak edo gizarteak ez du sortukomunikazio edo errepresentazio sistema bat euskaldunontzat eta beste bat gainontzeko gizarteentzat.
|
|
|
Jakina, mendebaleko Europa zinema amerikarraren, kolonizazio? jasangaitzagatik kexuka
|
bazegoen
ere, Aramaiokoa bezalako herri euskaldun batean, kolonizazio, bikoiztu hori ez zen arazo gisa bizitzen. Ez behintzat era dramatikoan; antifrankista etahorrexegatik astindua izan ondoren, herria etsipen natural batez bizi beharreanaurkitzen zen eta zinema ere zerbait on ekar zezakeen kontsumo produktu bat bezala, ikuskizun gisa onartzen zen.
|
|
|
Ekialdean, Andorraraino. Mendebaldean eta Hegoaldean, mugak ilunago
|
badaude
ere, Errioxa osoaeuskalduna izan zela ziurtatzea badagoela ematen du. Gaurko zazpi probintzietatik atgelditzen diren lurralde horietan, ordea, Euskal Herria izan zirenik ere oroimenhistorikoa galdua dute.
|
|
|
Bestalde, edukiak hurbil
|
egoteak
ere mesede egiten dio hurbiltasun funtzio honi, eta horrela, irrati estazio lokalak lotuago agertzen dira beren entzuleekin, zeren haien mezuek interes handiagoa sortzen baitiete.
|
|
|
II. Bokalak bokalen ondoan
|
daudenean
ere idatzi bezala ahoskatu behar dira hizkeraren maila zainduetan: telefonoa, mendia, burua.
|
|
|
Orain arte ikusitako berri iturriez irrati txiki asko oso urri horniturik
|
badaude
ere, kazeta eta aldizkarien kanalaz nahiko horniturik agertzen zaizkigu irrati guztiak, handiak zein txikiak. Honen arrazoia, irratilari gehienak kazeta irakurzale izatetik etor liteke, edota argitalpenena albisteak lortzeko bide merke eta ona dela uste izatetik; baina sarritan gertatzen dena hauxe da:
|
|
|
Hala ere, Estatu mailan emititzen duten kateen estrategia programatikoetan oinarritzen da, berritasunik eskaini gabe. Soinu lokalik ia ia ez du, edozein herrialdetan
|
egonik
ere berdin dirudielarik. Edukiek ez dute sustrai lokalik.
|
|
|
Goraxeago aipatu dudan bezala, 1906ko udaberria zen. Urte erdi geroago, Gabon egunean, zoragarria zen jostailuaz oraindik ohiturik ez
|
bazeuden
ere, kapitainak Morse kodearen bidez Gabon mezu bat igorri nahi izan zion familiari. Telegrafista hori egiteko prest zegoelarik, bat batean ahots bat entzun zen, tokitatik zetorren baina entzungarri zen soinu bat, nondik arraio hel zitekeen inork ere ez zekiela, zeren kostaldetik oso urrun baitzeuden, Ingalaterra Berriaren parean.
|
|
|
Sarerako sarrerak kontrolatzeko sistemari
|
dagokionez
ere, ziber irratilariek aukera asko eta handiak dituzte estatistikak lortzeko, zer nolako ikustaldiak egiten diren, nondik egiten diren eta zenbat artxibo jaisten diren jakiteko. Mundu analogikoan soziologoek egiten ohi dituzten azterketak eta zundaketak ez daude faltan Interneten software edo programeriari esker.
|
|
|
Ondo frogatuta ez
|
badago
ere, batzuen ustez Karrantzako haraneko meatzeak erromatarren garaian hasi ziren ustiatzen. Lehenengo erreferentzia idatzia, ordea, 1581 urtekoa da, Matienzoko meatze batena hain zuzen.
|
|
|
Izan ere, karst hau zulatzen duten kobazulo, leize eta zirrikitu anitzek babes paregabea eskaintzen dute horretarako. Haitzulo hauetan zazpi saguzar espezie desberdin aurkitu dira eta gehiago
|
egotea
ere litekeena da; espezie horietako batzuk gainera, oso ugariak dira Raneron.
|
|
|
gorakadaren ondoren, 50eko hamarkadaren bukaeran garia ia erabat baztertu zen. Artoa ez zen utzi eta patata, baba, barazki eta zuzendutako azalera emendatu egin zen, gaur egun franko utzita
|
badago
ere.
|
|
|
–Irlandaren edo Eskoziaren kasuan, adibidez? ez dituztela egon daitezkeen gatazka nazionalak desagerrarazten; baina gure testuinguruan lotura hau ezinbestekoa suertatzen da, hizkuntza ardatz nagusia izango den neurrian, bai euskal nazionalismoari dagokionez, baita Estatu frantsesari zein espainiarrari
|
dagokienez
ere.
|
|
|
Ondorio gisa edo, Moyano legearekin administrazio publikoko erakunde espezializatuak sortu eta indartu zirela esan daiteke, Medina rekin196 batera. Esan beharrik ez dago administrazio mailako funtzioak betetzeko, Estatuaren izugarrizko enplegatu piloaren sorrera ekarri zuela horrek, nolabaiteko administrazio ejertzito zibilaz funtzionario armada hitz egin daitekeelarik197 Bestalde, beste arlo guztiekin gertatuko zenaren antzera, administrazio egiturei
|
zegokienez
ere, lege honek hezkuntza sistema liberalaren ezaugarri nagusienetariko bat indartu zuen; hots, zentralizazioarena. Horrela administrazio egitura uniformea ezarri zen, non adar guztiak, antolaketa hierarkikoaren barruan noski, zentrotik eraikitzen zen enbor sendoari lotuta zeuden.
|
|
|
Baina, gai honi
|
dagokionez
ere, lege hau mende erdiko historiaren ondorioa dugu. Dagoeneko XVIII. mendearen azken urteetan, gobernua irakasleriaren prestakuntzaren arazoari erantzuna ematen saiatu zen:
|
|
|
Munduan inork ez zuen jakingo akabera hogei segundo beranduago izango zela, denak lotan baitzeuden. Eta esna
|
baleude
ere, pentsatzen zuen oilarrak, akaberak berdin berdin harrapatuko lituzke bizidun guztiak. Bere ahalmena frogatu nahi izan zuen, azken aukera gisa, hamabost segundo geratzen zirenean.
|
|
|
Hor denak gogorarazten dit Eider. Jolasteko erabiltzen zuen panpina nintzen, baina aspertu egin zen nonbait; eta txarrena da orain ere, hilda
|
dagoela
ere, bere panpina naizela. Ni tontoa naiz, Jabi.
|
|
|
Frantziatik edo Albaniatik, gutxienez. Toki horiek non
|
zeuden
ere ez nekien, baina urrunekoak ziruditen behintzat.
|
|
|
Fede itsuak, ordea, itsutzen gaitu eta bertzeen salatzerat eta haien ezabatzerat eramaiten gaitu... eta pentsu bategatik bertzeen ezabatzea da, hain zuzen ere, ene pentsuak ezin onar dezakeena. Halarik ere, aitortzen dut ezen neke eta gaitz dela, pentsuaren bidetik, mundu sendo baten lantzea; izan ere, pentsua arrazoinaren esparrua da, bai, baina ezin ahantz daiteke ezen arrazoinak zalantza duela bere egunorozko ogi... halako tailuz, non segur
|
dagoenean
ere ez baitago segur, zeren arrazoinak, zalantza bat itzali orduko, pizten baitu bertze bat... pizten ditu bi, edo piz ditzake anitz, zalantzen katea infinituraino luzatuz.
|
|
|
—Ez dakit zuk diozuna frogatua dagoen, baina, hala
|
badago
ere, hutsen bat behar du froga horrek. Zeren Aristotelesek erran baitzuen ezen bi aldiz astunagoa zena bi aldiz fitezago erortzen zela, eta zeren matematikak, zentzuak bezalaxe, logikaren arau guztiak betetzen baititu.
|
|
|
Eta, aipu eta anekdota haiekin eta haien arteko loturekin, sare bat osatuz joan zinen hitzez hitz eta elez ele, eta ni sare hartan atrapaturik eta liluraturik sentitu nintzen, halako suertez, non ez bainintzen ohartu ere enekin egiten ari zinenaz. Baina, liluraturik
|
banengoen
ere, hats har nezakeen oraino, uretan dagoen arrainak bezala. Zeren, eskola akabatuz gero etxerat nindoala —San Martín del Mercado ko Plazako ikasleen egoitza hartarat, non ediren bainituen enea bezalako egoeran zeudèn hainbat eta hainbat estudiante, apezteko edo ordenatzeko asmotan haiek ere, ordena batean zein bertzean, zeren, jesuitak Salamancan eraikitzen ari ziren edifizio bikain famatua, non baitzuten kolejioa, ez baitzen enetako tokia, han irakasten ziren gaiak, trivium a eta quadrivium a, Iruñako kolejioan ikasi nituenez gero—, sareetarik libratu nahian lehorrerat jauzi egiten duen arraina bezala, hatsik gabe geratu bainintzen ni ere bat batean.
|
|
|
Baina ez zagok. Eta horregatik, oker
|
dagoelarik
ere, xuxen zagok, orekaren legeak eta arauak xuxen betetzen dituelako. Baina anitzetan erran izan diat, bertzalde, ezen zentzuak engainuaren leihoak direla maiz.
|
|
|
HATSARREAN kontatu dizut nola bai aitak eta bai aitona Nikolasek ere erraiten ziguten ezen urbiaindar guztiok ginela noble, baina batzuk bertzeak baino nobleago, eta halakoak ginela etxegoiendarrak. ...zeren eta aitarena marra zurrun eta mugiezin bat zen —marra eta azpimarra—, goikoen eta behekoen munduak bereizten zituena eta batzuen eta bertzeen arteko harremanak fintkatzen, halako suertez, non, goiti beheitikoak baitziren manuak eta desaireak ezinbertzez, eta beheiti goitikoak begirunea eta obligazinoak; aitonak, bere aldetik, ez zuen ukatzen marra hura, ezta manuen emaitea goikoei
|
zegokiela
ere, baina berez hala zena ez zuen azpimarratzen ibili beharrik, eta uste zuen, bertzalde, ezen begirunea eta obligazinoak bi aldeetarat zeudela, eta goiti beheitikoak zirela beheiti goitikoak bezainbat; eta desaireak beti zeudela, edo gehienetan, soberan.
|
|
|
Ordea, aitona Nikolasek ez zuen laket izan aitak hartu erabakia. Izan ere, jauregiaren errespontsabilitatea gure aitaren esku utzi zuenetik, bere baitan zatiturik zegoen aitona, zeren, miretsirik
|
bazegoen
ere, alde batetik, gure aitaren kemenarekin eta haren suarekin, baita negozioen oihanean aitzina egiteko erakusten ari zen trebeziarekin ere, ez zituen, bertzetik, haren modu eta manera haiek guztiak guztiz azeptatzen eta ontzat hartzen. Eta bazkalorduan diskutitzen aritu ziren biak, aitona Nikolasek ez zuelako begi onez ikusten zein modu desegokian egotzi zuen aitak etxetik Xalbador lehengusua, urte erdiz jauregiko skribatzaile izan zena, oihuka eta ostikoka:
|
|
|
Eta ahalketu egin nintzen, istant batez. Baina, ahalketurik
|
banengoen
ere, ez nuen sinetsi nahi ezen jokatu nuen jokoa guztiz bidegabea izan zela. Eta, zeren neure ezinegonari ihesbideren bat ediren nahi bainion, erran nion osabari:
|
|
|
Baina zer erran dezakegu bertze bi herenez...? Zeren, itzarririk
|
gaudenean
ere, ez baitira gauzak hain klar eta hain garbi gertatzen, nola uste baitugu usu. Izan ere, banoa hortik paseoan; atxikitzen dut gogoz pentsu bat, pentsu hartan irauteko asmotan... eta, halarik ere, berant baino lehen joaiten zait burua bertze leku baterat, borondatetik ihesi orduan ere... gogoa ustez ongi ferratu arren, haizeak bertzerat baninderama bezala.
|
|
|
Zeren bizitzaren eskolan beti baita zer ikasi eta zertan eskolatu, baita ileak urdindurik ditugunean edo garbal eta karsoil
|
gaudenean
ere...
|
|
|
Zeren, hunkiturik
|
banengoen
ere alde batetik, bertzetik ezin ahantzi nuen zer ondore ekarri zizkien amaren eta aita Bartolomeren arteko laguntasunak osaba Joanikoti eta Maddaleni... baita neuri ere.
|
|
|
Eta nola oroitzen nituen halakoetan zuk Salamancan erran zenizkidan hitzak, orain arte aditzerat eman ez dizkizudanak, baina orain berean oroitarazi nahi nizkizukeenak: " Eritasunaren gainetik
|
dagoena
ere eritasunaren menerat da, zeren eta denbora baita gure eritasunik larriena, eta denboraren menerat bizi gara"!
|
|
|
Baina, osaba haserre
|
bazegoen
ere, ni, aldiz, liluraturik nengoen etxerat etorri zitzaigun jende harekin; eta jende handi haren dohainak eta balentriak nituen gogoan, etxean mila aldiz adituak: haien moduak eta haien presentzia; haien dantza egiteko dotorezia eta haien ezpata manaiatzeko trebetasuna, haien balentasuna eta haien ausartzia, bai ehizarat zihoazenean eta bai gerlarat...
|
|
|
Amaren urruntasuna aipatu dizut orain dela guti, eta orain ere halatsu, jaun André. Eta, amari buruz zabalago mintzatzeko gutizios
|
banago
ere, utzi oraingoz erraiterat ezen amaren urruntasuna aitarena baino are urrunagokoa zela: ordea, haren urruntasunak, aitarenak ez bezala, hunkitu egiten ninduen eta erakartzen.
|
|
|
Baina ez zegoen segur. " Nik ez dut seguratzen ezen bertze mundu hori hor dagoela, baina ezta ez
|
dagoela
ere, zeren eta izena duen guztia zerbait bada...", erraiten zuen, bi iritzi haien artean erabaki ezinik, bai baina ez, ez baina bai... nahiz eta sineste ez sinestearen balantzak sineste alderat egin zuen bere bizitzaren azkenean, modu itsu hartan...
|
|
|
Eta Villagrandeko dukeak ipuin hura kontatu zigun... eta osabak erraiten zidan fidatzeko eta fidatzeko, zeren, alde batetik, bera fidatzeko gizona baitzen, eta zeren, bertzetik, segur baitzegoen ezen Villagrandeko dukeak ez gintuela hargatik fusilatuko... afari hartako tratuan bi mila fusil jokoan
|
bazeuden
ere.
|
|
|
Eta, hala, noizik behin, biek ala biek tiro pare bana egiten zieten zapi zuri biribil batzuei, zeinak jopuntutzat hartu eta harat edo honat lotzen baitzituzten, zuhaitzen bati, harkaitzen bati edo bertze zernahiri. Aita oso ehiztari ona zen, punteria izugarria zuena; aitaren ondoan, berriz, osaba Joanikot ehiztari eta tiratzaile eskasa zen; baina nola ez zen osaba ehiztari eskasa izanen, baldin, alde batetik, ehiza atsegin ez bazuen, eta baldin, bertzetik, usoaren edo oreinaren aiduru
|
zegoela
ere, buru zirrituren batetik Pitagorasen teorema edo Arkimedesen printzipioa sartzen bazitzaion, ez zekielarik, finean, piezaren aitzinean paratzen zenean, usoari edo Pitagorasi egin behar ote zion tiro, oreinari edo Arkimedesi. Hala, bada, aita osaba Joanikot baino hagitzez ere tiratzaile hobea zen; ez, ordea, kanoiarekin!
|
|
|
Ordea, ni neskei beha
|
banengoen
ere, haiek ez niri, neska guztiak baitzebiltzan Mattinen eta Villagrandeko dukearen semearen inguruan, nola erleak eztiaren... Eta orduan bertze sentimendu bat errotu zitzaidan, arno gozoaren galtzetik sortzen den ozpinaren zaporea zuena, minkorra eta garratza....
|
|
|
Eta airea ere mehatxu hutsa zen, zeren espazio hartan heriotzaren itzalak noiznahi den ebaki baitzitzakeen eta sega, errotik, amesgaiztoen artetik loratzen ziren amets urdin bakanak, zeru puska bat zutenak esperantzaren banderatzat, halako suertez, non ametsetik itzarri orduko zimeltzen baitziren loreak eta erortzen zeru puskak. Eta tortura zen, orduan, espazio haren horizontea, urrun
|
zegoenean
ere hurran sentitzen zena, zeren urrun da hurran, noiz eta izua zorte gaixtoko hegazti beltz bat bihurtzen baita, hegaldatzen dena, nola iraganetik gerorat, hala gerotik iraganerat, denboraren nahaste borrastean: lur hartan, non sufrimenduari beldurra baitzerraion eta beldurrari sufrimendua.
|
|
|
Baina, arrai eta alegera
|
banengoen
ere alde batetik, kezkaturik nengoen bertzetik... eta kezkaturik ez ezik, izuturik ere bai. Zeren, non ote zeuden Madda len eta osaba Joanikot?
|
|
|
" Bai... baina ez didazue ukatuko ezen, be hin begiak hertsiz gero, berdin dela neskatxa batekin zein bertze batekin. Eta hargatik hartu diat, haietarik nornahirekin
|
nagoela
ere, begiak hersteko ohitura, Mignone kin egoiteko..."
|
|
|
Auhen bat, horra Josu dohakabearen erantzuna. Mintzatzeko maneran
|
egonda
ere, ez zukeen deus garbiagorik adieraziko. Delako galderari nik baizik ez niezaiokeen arrapostu eman.
|
|
|
Tripa hutsik
|
banengoen
ere, uko egin nion ostatuan gelditzeari. Nire zelatatuek hortxe atzemateko arriskuaz gain, urdaileko hersturak lekua kentzen zion goseari.
|
|
|
Ohean jarri berria nintzen hura itzultzean. Eder zegoen, aitzin arratseko besta jantzi tirantedun urdinean, orduan baino zimurtuagoa
|
egonagatik
ere. Negar arrastoak itzalixeak zituen bisaiatik, eta makillaje paratu berriak halako distira bat sorrarazten zion larru-azalean.
|
|
|
Ez zen uste bezain nahaste handia gertatu. Alde Zaharrean ezin sartu," Lisboatik" ehun metrora zegoen, nonbait hor, osorik
|
egon
ere. , aitzin gaueko bilatze etsi itsuan behin baino gehiagotan iragan nintzen haren ondotik, batere ikusi gabe.
|
|
|
A zer burrunba aditzen den! Ez zakiat non haizen ezta bakarrik
|
hagoen
ere, bai, ordea, norekin bukatuko duan gaurko gaua... Bai, jabetua nauk orduaz, baina aditu...
|
|
|
Joa
|
egonda
ere, ez zitzaidan burutik joana Ttipiren goizeko errieta. Konfidentzialtasuna.
|
|
|
Niregandik pare bat metrora
|
egonda
ere, garbi aditzen ahal nuen haren urrin gazi gaztea.
|
|
|
Neronek ere iragaitzez baizik ez nuen han ikusten neure burua. Zuzenbidez Alde Zaharreko bizilagun bilakatzeko saiorik ere egin gabea nintzen Herriko Etxean, kanpotarren kondena jasatera behartua
|
egonik
ere: autoa Zabalguneko nire etxe inguruetan utzi behar izaten nuen, bizitegi berritik ordu laurden batera, Udalak hiritarrak torturatzeko modu berria asmatu baitzuen bizkitartean, auzo bakoitzeko aparkatze noiznahikoa bertakoei mugatuz.
|
|
|
Nik gauza bera egin nuen neure grabagailuari buruz. Piztua
|
egonagatik
ere, besapean neraman, forentsearen ahora hurbiltzeak haren jarioa agortuko zuela goganbehartuta. Ez dakit zuzen zergatik, Tomas aise ere lotsagabeago ari baitzen:
|
|
|
Zorioneko nengoen; bozgorailuek, konektatu gabe
|
egonik
ere, aldean zuten kablea. Gelako bertze muturrera garraiatu behar izan nuen trasteria guztia, ez baitzen entxuferik bazter horretan.
|
|
|
autobideko lapurketetarako aurreikusia zeukan orrialdea nire ardurez kanpo uztea. Gertakari" arruntei"
|
zegokiena
ere gainetik kendu nahi izan nuen, Eskalatzailearekin horrela adosturik neukala argudiatuta. Ez zitzaidan horretaratu.
|
|
|
Onargaitza zitzaidan nire lagunaren hiltzaileari inolako dohainik aitortzea, ezta haren lanbide zikinari
|
zegokiona
ere. Irribarrea galdu gabe defendatu zen Potzolo.
|
|
|
Nire izena hainbertze dokumentutan agertzeak ez zuen erran nahi denen protagonista ni nintzenik, aski hedaturik
|
egon gabe
ere ez bainaiz hiri honetan halako deituraren jabe bakarra. Banan banan begiratzera etsia, lehenbizikoetariko baten izenak terneziazko irribarrea jalgiarazi zidan:
|
|
|
Anak eginen zion elkarrizketa gezaz harata, aise ere pipermin biziagoko erreportaiaren soslaiak marrazten hasi zitzaizkidan buru barnean. Nahi gabeko oporretan
|
nengoela
ere atzendu zitzaidan.
|
|
|
Eta orain ez genuen inor aurretik. Eta leihatilak eta ateak hermetikoki itxita zeuden, ongiegi itxita
|
egon
ere, pentsatu nuen nire kabutan ikuskapen zehatz mehatz baten ondoren; ez mailurik ez tresna puntadunik zegoen, ez halakorik leukakeen bidaiaririk ere, guztiz ezinezkoa gertatzen zen, beraz, beirarik haustea handik irteteko edo laguntza eskatzeko.
|
|
|
Ez al zen hura dena kartoi harri huts hutsa izango? Garaiari
|
dagokionez
ere, bat edo batek esan dezake zehazgabe bezala nabilela, ez dagoela argi kontagai dudana noiz gertatu zen. Arrazoi puskarik aitortu behar nioke, dudarik ez, galdetzaileari, eta zentzu horretan Inkisizioaren gainean egin nuen aipamena zuzendu behar nuke, oker ulerturen bat bidera dezakeen neurrian; hau da, Inkisizioa aipatu nuen, ez Inkisizioaren garai ilunetan geundelako, ez, une latz hark garai haiek ekarri zizkidalako burura baizik.
|
|
|
Badakizu azkenean argitu egin dela X Orain ez naiz izenaz oroitzen astronautaren misterioa? Nik eten egin nion, hasteko ez bainekien misterioa
|
zegoenik
ere: Bai, Rakel, ipar amerikarrak ilargira lehen aldiz iritsi zirenean, X ek esandako hitz batzuk net misteriotsuak gertatu ziren:
|
|
|
Lehenik eta behin, adierazi nahi dut fiskalarekin bat eta ez dugula presidentearen iragana zertan kontuan hartu; aitzitik, atzoko adierazpenenetatik datu bat, datu oso esanguratsu bat nabarmendu nahi nuke: honaino ekarri gaituen auzi honen jatorrian edozein arrazoi
|
dagoela
ere, Lewinsky andereñoak amarru makur bat prestatu zuen gure presidentea harrapatzeko, eta horrek guztiz baliogabetzen ditu bekadunaren amodioaren benetakotasunaz esandako guztiak. Baina berriro ere fiskalaren beraren hitzen ildotik, gaineratu nahi dut gure presidentea ez dela kale garbitzaile bat, taxi gidari bat edo irakasle bat baino gehiago, eta hori dela-eta harro egon gaitezkeela gure herriaren legediaz:
|