|
2001
|
|
|
Egia da euskara hortik kanpora eta aski zabalki egiten zela, baina eskualde horretan guztian ez zen euskaraz soilik egiten: euskararen aldamenean
|
bazegoen
beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan.
|
|
2003
|
|
|
Lege guztiak, batik bat, ekitatearen erregela berezkoak baino ez direnak, herri eta gizabanako guztientzat dira, eta, horren ondorenez ere, hizkuntza guztienak... Egun frantses hizkuntzak antzinako hizkuntzak hainbat gauzetan gainditzen ditu; arrazoi hori dela eta, herri guztiek ezagutzen dute, eta berari dagozkio halako argitasun, zorroztasun, zehaztasun eta duintasuna, horiek ere legeen ezaugarri oinarrizkoak direla; horrexegatik ez
|
dago
beste hizkuntzarik gai honi hain atxikia izan dakiokeenik... (Lege zibilak, euren berezko hurrenkeran, hitzaurrea)
|
|
2004
|
|
|
Haatik, hortik ezin da ondorioztatu, inola ere, batez besteko hiztunaren gaitasun komunikatiboa edozein izan daitekeenik, gaitasun horren garapena etengabeko continuum bat dela aitzakiatzat harturik. Gaitasun komunikatiboaren adiera sentidu erlatiboan hartzekoa denez, demagun elebidunaren burmuinean
|
dagoen
beste hizkuntzaren kasua. Hori izango da metodorik argiena:
|
|
|
Eta hizkuntzaren ekintza, hizkuntza gizarte ekintza deritzan kategoriaren baitako jarduera baita izatez, botere harremanen sarean ainguraturik dago alderik alde. Hizkuntza komunitate baten gaitasun eta ahalmen soziolinguistikoa, ez legoke esan beharrik, baina gurean ozenki esateko gauza dela dirudi, egitura sozial eta politiko berberean txertaturik
|
dagoen
beste hizkuntza herri batek edo batzuek baldintzaturik dago. Bataren nagusitasunak bestearen ahultasuna dakarrenez, hizkuntzen arteko kontuak, botere indarren arteko galerak eta irabaziak bihurtzen dira.
|
|
|
Espainiarrak Europako ilaran
|
daude
beste hizkuntzen erabilerari dagokionez. Hezkuntza Ministerioaren datuen arabera, ikasturte honetan, ikastetxe, institutu eta unibertsitateetako ia zazpi milioi ikaslek ingelesa ikasten dute, munduko biztanleen heren batek ulertzen duen hizkuntza.
|
|
2006
|
|
|
Baina hizkuntza promozioaren beste faktore bat da. Ikusi zenbat egunkari
|
dauden
beste hizkuntzetan eta zenbat euskaraz; zenbat telebista gazteleraz eta zenbat euskaraz. Beraz, euskarazko produktu baten berri ematen den bitartean, gaztelerazko askoz produktu gehiagoren berri ematen da eta jendeak telebistak eta egunkariek esaten dutena erosten du.
|
|
|
Ikuspegi honek, eraginak ukan ditu hizkuntza pratiketan: batetik, hizkuntza nazionala ez
|
dago
beste hizkuntzekin lehian eta, bestetik, arau legitimo bakarra hizkuntzaren usadio egokia da, horrek, hizkuntza ezsegurtasuna sortzen duelarik baita ere estigmatizazio joera sakona.
|
|
2007
|
|
|
Egunerokotasuna eraikitzen duten egoerek hainbat baldintza ezartzen dizkiete hiztunei, adibidez: aurrez aurre dituzten solaskideak hizkuntza jakin batetan gaituak diren ala ez jakitea; hizkuntza bereko hiztunak izanda, elkarrekin harremanak trinkoak izatea eta ez
|
egotea
beste hizkuntza baten harreman sareetan barreiatuta; egoerak ezartzen duen marka linguistikoa tarteko, hiztunak hobesten duen hizkuntzaren aldeko hautua egiteko ahalmena izatea; taldeko kide gehienak hizkuntza horretan aritzeko gai izatea ere (Amonarriz, 1991).
|
|
|
Hizkuntza ezberdinen ezagupen apur bat nahikoa da esana dugunaren egia agerian jartzeko, begi bistara ageri baita hizkuntza batean hainbat hitz
|
daudela
beste hizkuntzetan ordainik ez dutenak. Honek argi erakusten du herrialde bateko jendeak, beren ohitura eta bizikeragatik, beste batzuek ideia espezifikoetan sekula bildu ez dituzten ideia konplexu ezberdinak egiteko eta izenak jartzeko parada izan duela.
|
|
2008
|
|
|
Ingelesa batez ere, baina beste hizkuntza nagusiek ere, bigarren maila batean, hainbat produktu eta baliabide garatu dituzte. Argi
|
dago
beste hizkuntzek ahalegin handia egin behar dutela atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza txikiek. Zer egin daiteke atzean ez geratzeko?
|
|
|
Gaztelaniaz alfabetaturiko irakurlego zabala ere egina zuen (orobat salmentarako merkatua), baita Euskal Herrian bertan idatzitako gaztelaniazko literatura «zintzo» ugari askoa ere, gainditua izateko prest. Euskal kasua gaztelaniarekin barik, hain normaldurik ez
|
zegoen
beste hizkuntza batekin alderatzen bada, katalanarekin adibidez, euskararen oinarrizko egoerak kaxkarra izaten segitzen zuen: katalanek, 1890 aldera modernismorako jauzia eman zutenean (Espainiako literaturarik abanguardistena bihurtuz), aurreko hamarkadetan zehar beren hizkuntzan landutako literatura historizista eta erregionalista izan zuten abiapuntu212.
|
|
|
Horrenbestez, KGNZk hizkuntza arteko konparaketak egiteko aukera ematen du. Gainera, testa euskararekin ukipen egoeran
|
dauden
beste hizkuntzetara (gaztelania eta frantsesa) egokitua izan denez, haurren elebitasun maila neurtzeko tresna ere izan daiteke.
|
|
2009
|
|
|
Hizkuntzak ere, noski, desplazamendua bizi du: ia guztia
|
dago
beste hizkuntza batean adierazita, testuak, errotuluak, propaganda, triptikoak, kartelak, tiketak... Esan beharrik ere ez dago filmetako pertsonaiek gaztelaniaz hitz egiten dutela, eta gizarte eta bizi estilo amerikarra proposatzen dutela.
|
|
|
Ikerkuntzaren ikuspuntutik, euskara ez
|
dago
beste hizkuntzetatik oso urrun, batez ere metodoei eta teknikei begiratzen badiegu. Bestelakoa da egoera ikuspuntu komertzialetik (ezagutzaren arloan, batez ere):
|
|
|
osoro eta zeharo euskalduna izan,(...) eskualde horretan guztian ez zen euskaraz soilik egiten: euskararen aldamenean
|
bazegoen
beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan.
|
|
2010
|
|
|
Pompeu Fabrak katalanaren arauak ezarri zituenean, XX. mende hasieran, uste zuen garai hartan hitz egiten zen katalana hondatua zegoela, kutsatua gaztelaniarekin izandako kontaktu luzearen ondorioz. Baina hizkuntza garatu egiten da, eta testuinguru soziolinguistiko jakin batean urte askoan zehar kontaktua
|
badago
beste hizkuntza batekin eta administrazio ikuspuntutik subordinazio egoeran egon bada, hizkuntza horretara gerturatuz garatzen da, saihestezina da hori. Beste gauza bat da hizkuntza ideal eta irreal bat egitea, hau da, hizkuntza zuk nahiko zenukeena izatea, historia beste modu batera izan balitz.
|
|
2011
|
|
|
–Hizkuntza komunitate baten iraupena bermatzen duen oinarrizko eta ezinbesteko axioma honako honetan datza: hots, hiztunek erabateko uste sendoa eduki behar dute beren hizkuntza beste edozeinena bezain prestua dela bizitza modernoa aurrera eramateko, eta ez
|
dagoela
beste hizkuntzarik, hortaz, euren berezko eta berariazko hizkuntz identitatea eta izaera garatzeko? .
|
|
|
Erabilera batzuk ez dira besteak baino balio txikiagokoak. Adibidez, Interneten dagoen hizkuntza batek ez dauka Interneten ez
|
dagoen
beste hizkuntza batek baino balio handiagoa. Izan ere, kontrako argudioa ere balegoke:
|
|
2012
|
|
|
[...] ziur ziur
|
nago
beste izkuntza batek, naiz aberatsenak eta ots aundikoenak, ez lezakela ain egoki itzuli iñola ere, askoz gutxigo emon leíokela ordea, bereberea ba, lu bezela Euskerak damaíon bezela itzulkeran, Matxin Burdin, ek zelai zabal orietako lu, unez uíelasturik daukan gautxo barnegogo bizibizia. Izkera mota oro, a, otz, zaizkio biziki noski, Euskera baka, a zaío etxeko mintzo (Jakakortexarena 1972:
|
|
2013
|
|
|
Alegia, hemengo lanketa soziolinguistikoaren ardatza bertako hizkuntza gutxituaren normalizazioaren inguruan eraikia izatea. Joera hori antzeko ataka larrian
|
dauden
beste hizkuntzen lanketa soziolinguistikoan ere agertzen da. direla aintzat hartuz, ez dugu amore eman gure asmoetan eta bildutako ikerlanak horrela multzokatu ditugu: 6
|
|
|
Alegia, hemengo lanketa soziolinguistikoaren ardatza bertako hizkuntza gutxituaren normalizazioaren inguruan eraikia izatea. Joera hori antzeko ataka larrian
|
dauden
beste hizkuntzen lanketa soziolinguistikoan ere agertzen da, halaber, Zarragak dioskun bezala:
|
|
2014
|
|
|
Frantzian, hizkuntza nazionala? dago eta ez
|
dago
beste hizkuntzarik; besteak ez dira hizkuntzak eta ez dute hizkuntz eskubiderik2407.
|
|
2015
|
|
|
Nazio estatuen jokaerak Laponcek (1984) ezartzen duen planteamenduari jarraitzen dio: hizkuntzak lurraldetasunaren bidez babesten dira, eta estatuak, beraz, lurraldetasuna ziurtatu behar dio nazio hizkuntzari, espazio horretan
|
daudekeen
beste hizkuntzen kaltetan. Argudioa zabalduz, Sánchez Carriónek (1991) ohartarazten digu hizkuntza gutxitu batek ezin duela itxaron irtenbide egokirik estatuaren ekimenetik.
|
|
|
Hasteko, iker saio honetan aipagarriak iruditzen zaizkidan ezaugarri batzuk; batetik, EHSaren metodologia propio sortua eta berria izatearena nahiz eta nazioarteko produkzio soziolinguistikoaren (teoriko praktikoaren) azterketa sakonean oinarritutakoa izan (batez ere Joshua A. Fishmanen lanean). Bestetik, ez da bakarrik aplikagarria euskararen kasuan, antzerako egoera soziolinguistikoan
|
dauden
beste hizkuntza guztiei aplika dakieke. Beste era batean esanda:
|
|
2016
|
|
|
Baina aniztasunaren balioa ez ezik,
|
badaude
beste hizkuntza horien alde egiteko arrazoi gehiago (Martinez de Luna 2015: 83):
|
|
|
Euskarazko hedabide bat dago 8.900 hiztuneko; katalanek, adibidez, 9.500 hiztuneko dute hedabide bat. Hortik gora
|
daude
beste hizkuntza minorizatu gehienak: bretoieraz 31.100 hiztun dira hedabideko, irlanderaz 46.200, galegoz 48.900..
|
|
2017
|
|
|
Protokoloaren bidez guztiontzako bilgunea sortu nahi dugu hizkuntzakomunitate bakoitzak jorratutako proposamenak elkarrekin trukatzeko. rietatik udalen zuzeneko edo zeharkako eskumena zein diren zehazteko. Urteetan zehar egiaztatu ahal izan du euskalgintzak, bai eta egoera gutxiagotuan
|
dauden
beste hizkuntza komunitateetako eragileek ere, aukera handiagoak izan direla udaletako hizkuntza politiketan eragiteko. Gainera, gure eguneroko bizitzan udalekin ditugu harreman gehienak, hortaz, udaletako hizkuntza politiketan eragiteko tresna bihurtuko dugu Protokoloa, eta horretarako, Udal Kaiera delako dokumentua sortuko dugu.
|
|
|
...asunezko erabilera kontzeptua legez kanpokotzat ebatzi dute. aldiz, hizkuntza ofizial baten erabilera normala kontzeptua legearen aldekotzat ebatzi dute, ez duelako ekartzen hizkuntza baten erabileraren nagusikeriarik. hala ere, nazioarteko itunetan jasotakoarekin bat, espainiako auzitegiek egoera horren salbuespen bat ebatzi dute, hain zuzen ere, bi hizkuntza ofizialetik bat egoera gutxitu batean
|
dagoenean
beste hizkuntza ofizialaren aldean. kasu horretan badago arauz lehenestea hizkuntza gutxituaren erabilera, horren helburua baldin bada bi hizkuntza ofizialen arteko berdintasuna lortzea. egitasmoan ikusi dugun bezala, auzitegiek onartu egin dute hori dela euskarak duen egoera euskal autonomia erkidegoan, eta badagoela, beraz, euskararen erabilera lehenestea. alabaina, orain arte aipatu ditugun mu... herritarren zerbitzuhizkuntza bermatu behar dutela, langileen hizkuntza eskubideak bermatu behar dituztela, eta administrazioaren barruko funtzionamenduari bakarrik eragin diola.
|
|
2018
|
|
|
Bistan denez, euskaldunak behar du alfabetaturik
|
egon
beste hizkuntzetan. Atzerriko hizkuntzak behar ditugu tarteka kanpora begiratzeko, eta gure gizartea bera ere eleanitza da.
|
|
2019
|
|
|
euskarazko edukia kontsumitu sarean, euskarazko bideo-jokotara jolastu, Interneten bilaketak euskaraz egin eta ahots bidezko aginduak euskaraz eman gure autoari. Baina ez dugu horretarako aukerarik euskara ez
|
baitago
beste hizkuntzen pare garatua ingurune digitalean.
|
|
|
Argitalpen honekin Euskaltzaindiak keinu bat egin nahi izan die gure artean
|
dauden
beste hizkuntza batzuei.
|
|
2020
|
|
|
Berezkoa da eta kulturaren beste eremuetan, idazleen artean esaterako, hura bezalakoa ezartzeak ez luke batere lagunduko, baina gure kulturgintzaren elementu definitzailea euskara dela ez dut dudarik. Arestian adierazi moduan, nire bizipenetatik ateratako ondorioa baita, ni ez bainaiz idazlea euskal idazlea baizik eta, askotan frogatzerik izan dudanez nire eginbehar horretan, ezaugarriak, baldintzak, indarrak eta makaluneak ezin dira gutxitze prozesuetatik at
|
dauden
beste hizkuntzetako idazleenekin alderatu.
|
|
|
Urrats ikaragarriak egin dira euskararen normalizazio prozesuan, baina jarraitzen dugu hizkuntza hauskorra izaten. Egoera gutxituan
|
dauden
beste hizkuntzetan bezalaxe, gurean eragin handia dute inguruko gertaerek. Adibide gisa balio dezake, azken boladan, lurralde antolaketa eta hizkuntza jorratzean egiaztatu dugula kontrolik gabeko aldaketen eragin negatiboa hizkuntzaren garapenean.
|
|
|
(a) Lehen Hezkuntzan sartzeko unea; (b) Bigarren Hezkuntzan sartzeko unea; (d) Unibertsitatean sartzeko unea; (e) lan munduan sartzeko unea; (f) familia osatzeko unea; eta (g) guraso izateko unea. Gure kasuan hitanoa ez da hiztunen errepertorioan
|
dagoen
beste hizkuntza bat, hizkuntza beraren aldaera bat baizik, baina iruditzen zaigu muda linguistikoen kontzeptuarekin azaltzen dutena oso ondo egokitzen dela testuinguru honetara. Identitatea eraikitzen ari diren gazteek eskura dauzkaten baliabideak erabiltzen dituzte horretarako, eta, hitanoa bizirik mantentzen den testuinguru soziolinguistikoetan, hitanoa ere baliabide horietako bat izan litekeelakoan gaude.
|
|
2021
|
|
|
Hor dauden tituluak hartzen badituzu nobela beltzaren historiako titulu hoberenen zerrenda egin dezakezu ia. Hori oso zaila da normalduak
|
dauden
beste hizkuntza batzuetan egitea. Hau da, ez badu inork egiten erabateko askatasuna daukazu, eta konpetentziarik ez, eta hori gauza miragarria da.
|
|
|
Disneyren filmak islandieraz estreinatzen dira zinema aretoetan (Islandian dena azpidazten da, umeentzako filmak dira salbuespena bikoizketan), baina ezin dira euren telebista katean ikusi. Antzeko egoeran
|
dauden
beste hizkuntza batzuetako herritarrek salaketarekin bat egin zuten.
|
|
2022
|
|
|
Horrezaz gehiago jakin genuke. Izan ere, aldaerak aldaera, edozein hizkuntza gutxituren prestigioa etengabe elikatu behar da; horren ezean, hizkuntza nagusiek erraz ordezkatuko dituzte meneko egoeran
|
dauden
beste hizkuntza horiek; baita euskara ere.
|
|
|
Beste ikaspen bat izan da euskaraz eta kultur aniztasunean murgiltzeko, joan etorriko bideak urratu behar ditugula. Batetik, ezinbestekoa dela Euskal Herrian
|
dauden
beste hizkuntza eta kulturekiko begirunea izatea (horietako batzuek, gainera, hizkuntza ez hegemonikoak dituzte), aberastasun gisa ulertzea eta etsaitzat ez jotzea. Horregatik, euskara balioetsi, irakatsi eta zabaltzearekin batera, bestea beste sentitu ordez, parte sentiarazteko, gure jarrera arrazistak, klasistak eta aurreiritziak deuseztatzeko apustu kolektibo bat egin behar dugu.
|
|
2023
|
|
|
Eta euskarak jasaten duena bezalako diglosia egoeran, horrek ondorioak ditu: helburua zerbait komunikatzea bada, orduan,
|
badaude
beste hizkuntza batzuk (gaztelania, frantsesa) testuinguru askotan (ghettoetatik kanpo), euskaldunek ez ezik, beste guztiek ere erabiltzen dituztenak. Greba antolatzeko asanbladan, guraso bileran, eskailerakoan, zinemako ilaran.
|