|
2000
|
|
|
Espainia 14 postuan
|
dago
munduko produktoreen rankingean, eta Europan Norvegia eta Frantzia soilik ditu gainetik. Produkzioaren zatirik handiena muskuilutik dator, produktu astuna baina balio ekonomiko urrikoa.
|
|
|
Interneten negozioa dagoeneko Euskal Herrira iritsi da. Euskal enpresa garrantzitsu bi, BBVA eta Iberdrola, zeharo murgilduta
|
daude
mundu berri honetan eta proiektu zehatzekin. Interneten negozioak egiteko Uno e Espainiako Estatuko aurreneko ziberbankua eta Kristina izeneko kontsultategia ere apustu honen erakusgarri dira.
|
|
|
" Bai Briafarrak gudan nagusi atera izan ba' lira, nijeriarrek ez zuten lanik izango aiek epaitzen. Eta zenbat Biafra eta Nijeria
|
dago
munduan. Baina orduan ere, galdera berdiña egin bearko genduan.
|
|
|
Ez
|
dago
munduan, bere buruaren jabe den edo izan gura duen herririk, bere faktozko edo ametsezko mapa sozializatzen ahalegintzen ez denik. Mapagintza eta kartografia balio estrategiko handikoak dira, eta mapen bidez amets askatzaileak komunikatu ohi diren modu berberean, gezur objektibagarri biribilak ezkutatu gura izan dirasarritan.
|
|
|
Eta zu ere ez
|
zaude
mundu honetannireak asebetetzeko.
|
|
|
Ematen du harro sentitzen garela, gu eta gutarrak ingurukoak baino zuhurragoak izan omen garelako, baina, egia berdadero? eta funtsezkoenaren esploratzaile porrokatuak gara maizegi, etaabsolutua aurkitu nahi dugu absoluturik ez
|
dagoen
munduan. Geroxeago aipatukodudan liburu eta egile enblematiko batean atera zait perla distiratsu hau:
|
|
|
Bosgarrena, soinu kode desberdinak
|
daude
munduan zehar, lau bost mila, etahizkuntza dute izena.
|
|
|
Lehenbiziko ehun urteak paseak dira, 1887ko uztailaren 2an Guglielmo Marconi italiarrak harigabeko telegrafia berriaren patente britainiarra lortu zuenetik. Ehun urtez eduki dugu dibertimendua, hezkuntza eta informazioa irrati bidez. III. milurtekoaren atalasean 2.100 milioi irrati hargailu
|
zeuden
munduan eta telebistak egindako lehiakortasun bortitza gorabehera, irratiak burua makurtzeke dirau munduaren hiru eskualdeetan: garatuan, garabidekoan eta azpigaratu edo txiroan.
|
|
|
—Hemen ez
|
zagok
mundu zaharrik ez berririk. Izan ere, bertze aita kaputxino hark erran zigun bezala, mundua bat duk, halakoa duk eta beti halakoa izanen duk, Jainkoak Adan eta Eba Paradisutik egotzi zituenetik egunen fineraino, jenderazinoz jenderazino... eta ez zekiat, beraz, zergatik eskandalizatzen zareten.
|
|
|
Adi egon, bada, zeren kontatuko baitizuet nola sendatu zuen Avilako Teresak gure aita —eta ikusirik ezen guztiek kasu egiten zidatela, nahiz eta zaldunek, artean, mesfidantzaz behatu, aitzina segitu nuen, hiztun onen antzera, hitzaren jabe—: ...mana; gizonak erraiten zuen ezen erlikiontzi hark santaren behatzezurrez zeuzkala —ezker oineko hatz lodikotearenak—, eta erran zigun ezen egun baten buruan sendatuko zuela berak aita, baldin harekin bakarrik uzten bazuten, bere erlikia harekin eta bere orazinoekin; hura entzun nuenean, ez nion sinetsi, zeren baitakizue nolakoak izaiten diren gauza hauek, eta zenbat gezurti eta engainati
|
dagoen
mundu honetan; eta, ikusirik hark ezen sinesgaitz agertzen nintzaiola, galdegin zidan: " Mutila, ez didazu sinesten, baina erradazu:
|
|
|
Zeren, erran behar ote dizut tenore honetan ez
|
dagoela
mundu osoan, enetzat bederen, zure letrak eta zure gutunak baino kontsolamendu kontsolagarriagorik: ez Caravaggioren koadrorik, ez Pisako dorrerik, ez El Doradorik... ez ahate errerik —zeina baitut janaririk deliziosentzat eta bianden biandatzat—, eta ez Kleopatraren edertasunik ere?
|
|
|
—Mundu Zaharra ahantzi nahi baduk, hoa, bai, itsasoaren bertzalderat, non
|
baitago
Mundu Berria, baina jakik ezen bertze mundu horretarat hoanean, arestian utziari beha paratuko haizela, zeren gizonak berezkoa baitu duenarekin gogara ez egoitea eta deusekin ere ez kontentatzea —ihardetsi zidan kapitainak, bizitzaren liburuan irakurtzen ohituak.
|
|
|
Gizon izan nahi duenak, beraz, gizonaren ezaugarriak erabili behar ditik, eta baldin hi gizona bahaiz, badakik zer egin behar duan contradictius in terminus batean —halaxe erran zidan, jaun André, latinean don Frantziskoren eskolakoa balitz bezala— sartu nahi ez baduk behintzat... Eta ez kezkatu bekatu egiten duan ala ez, zeren aditua
|
bainago
munduan badela jende bat, pentsatzen duena ezen xuxenagoa izan daitekeela ohetik iragaiten den bidea elizatik iragaiten dena baino, Jainkoaren baitarat iristeko. Eta hi ere, halatsu, baldin itsasgizona bahaiz...
|
|
|
Eta hala oroit zezakeat orain, konparazione, bere esperientzia hura, amorio eta konbentzimendu haietxekin kontatu ziguna, noiz eta jakinarazi baitzigun ezen teleskopiotik ikusi ahal izan zuela nola iragaiten zen Merkurio eguzkiaren gainetik, Keplerrek urte batzuk lehenago iragarri bezala, zeren eta orduantxe adierazi baitzigun harako hura: " Erraiten ditek ezen Indietan
|
dagoela
mundu berria, baina bada unibertsoan mundu berri gehiagorik: izan ere, planeta bakoitza duk mundu berri bat, eta izar bakoitza, orobat" —eta, bere hitzen azpimarratzekoedo hatza altxatzen zuela, erantsi eta eratxiki zuen—:
|
|
|
Izan ere, heresia izurria baino kutsakorragoa da, eta osabarekin gehiegi ibili izan zinen, urte luzeetan. Eta, bertzela uste dezakezun arren, erabakia onbera eta bihozbera izan da, zeren heresiazko bekatua ez
|
baitago
munduko azote guztiekin ordaintzerik ez garbitzerik; ezta desterruarekin ere. Eta kontu egizu, bertzalde, ezen, enegatik izan ez balitz, galeretarat kondenatuko zutela... eta haren etxea desegin, eta haren lurrak gatzez idortuko zituztela, nola izan ohi baita ohitura eta usantza halakoetan; eta ez kexatu, zeren, zigorretik desterrurat xuxen eraman beharrean, hilabeteko atsedenaldia emanen baitzaio, zaurietarik sendaturik joan ahal izan dadin harat...
|
|
|
Baina, esperientzia haren ulertzeko, Piarres Oihartzabal kapitainarekin izan nuen bertze konbertsazione bat agertu behar nizuke lehendik. Izan ere, kontatu dizut ezen Piarres Oihartzabal kapitainarekin konfiantza handia hartu nuela, eta hatsarretik beretik kasik semetzat hartu ninduela, ikustean ezen bakarrik
|
nengoela
munduan, etxetik ihesi. Eta buru argia eta begi zolia zen, eta nik ezagutu ditudan pertsona adimendutsuetarik eta bereizienetarik zen, hariari xuxen zetxekiona, adarretarik ibili gabe...
|
|
|
" Ez dago deretxorik! Non
|
dago
mundu honetan Justizia! Ireki ditzatela Askatasunaren Ateak!
|
|
|
Ni, behintzat, ederki busti nintzen, eta une hartantxe ene haurtzarora itzuli nintzen, eta talko hautsen lurrin goxoa sentitu nuen ezinbestean sudurmintzetan gora, lagunkoi eta eraberritzaile, eta negar samurrari lotu nintzaion orduan, ezen niretzat haurtzaroa eta zurtztasuna gauza bat eta bera baitziren, garai latz baina, hala ere, usain eta kolore politak zituzten egunen oroimen suharra. Pentsatu nuen bakar bakarrik
|
nengoela
munduaren erdian, eta nekatuta neukala oso larrua, eta ez nuela artean bizitzaren loria ezagutzeko zorionik izan; eta, soka beretik, pentsatu nuen ahanztura dela gizakiaren hatsik ohikoena, eta argia malko desolatu bat besterik ez dela, noragabe doana, isiltasunera, edota, agian, hilotzek kantatzen duten ereserki izoztura. Gauza gehiago ere pentsatu nituen, haratago dagoen hotzaz, arimaren hotzaz egin nuen hausnar, eta halatan nintzela, atsedenaldia iragarri zuten Oinazeak orduak luze ditu programako arduradunek, eta emankizuna ez ezik, nire pentsamenduen haria ere eten zuten.
|
|
|
Gero, esan bezala, Bryce Canyonera heldu, eta bertako ibilbide bati ekin aurretik, panel batean satelite batetik ateratako mapamundi gisako bat topatu dugu, baina ohikoetatik guztiz desberdina, izan ere mundua gauez nolakoa den erakusten baitzuen. Panelaren fondo ilunean doi doia nabaritzen ziren kontinenteetan, ordea, begien bistan
|
zegoen
munduan gauez argiak non distiratzen duen: EEBBetako eta Europako hiri nagusietan, eta Hego Amerikako edo Asiako puntutxoren batean; gainerakoan iluntasuna zen nagusi.
|
|
|
Poema hori irakurrita, nor ausart liteke negar egiten, nor jar liteke malkoa idazten? Gizaki bakarra
|
dago
munduan hori irakurrita malkoa errebindika dezakeena: beste poeta bat.
|
|
|
Premiek gerturatzen dituzte; kontratuak biderkatu egiten dira, euren premiak beste. Ez
|
dago
munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al
|
dago
munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Ez
|
dago
munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
" zu beti politikaz"," orain ere politika alu horrekin". Bazirudien, futboleko auziak konponduz gero, konponduta
|
zegokeela
munduko injustizia. Amorragarria zen, etsigarria erabat.
|
|
2001
|
|
|
Teknologia aipatu dugu eta hori ere erakusketa objektu izan da. Erdi Aroko astrolabioak, duela ehun urteko argazki makinak, mikroskopioak, penduluak... bitrinatan sarturik
|
daude
munduko zientzia museo askotan. Zientzia eta teknikaren historiaren museo hauetan, tresna zaharrek, euren funtzioa galduta, askotan estetikoki baino ez dira baloratuak izaten.
|
|
|
Proiektu hau martxan jartzerakoan, Pedro Prieto eta Jose Maria Domingok Erresuma Batuko esperientzia hartu dute erreferentzia gisa. Izan ere, bertan
|
daude
mundu mailan gutxitu fisikoei egokitutako ontzi eskola biak, Gure Zita prest egon bitartean behinik behin, orduan hirugarrena gehituko baitzaie. Lord Nelson du izena ontzi eskola horietako batek eta 1986an ureratu ostean 14.000 lagun baino gehiagok nabigatu du bertan.
|
|
|
Poema honen ondoan bere alderantzizko" ispilua" agertzen da, hain zuzen ere, Da Vinci ren idatziekin gertatzen zaigun eran, ispilu baten bidez irakurri beharreko dena. Da Vinci ren ohitura horrek bere jeinua adierazten digu, bere nagusitasuna, bere berezitasuna, arrunten gainetik jarrita
|
dagoenaren
mundua da. Gartzelako poemak liburuan bada Da Vinci ren berezitasun honetaz poema bat, zeinetan adierazten baita jeinuaren eta gizaki arruntaren arteko banaketa:
|
|
|
Ironia, galdera, paradoxak ziur eta geldi ez
|
dagoen
munduaren agerpenak dira. Hizkera literarioaren ezaugarri bat ziurra ez izatea bada, mugikorra izatea, hiru espresabideok horretarako aproposak dira.
|
|
|
Gero eta desberdintasun handiagoak
|
daude
munduan. (Mireni) Zein da sekretua?
|
|
|
Tradizio batek eragin nabarmena izan zuen bestean, eta euskararen munduan zizelkatu ez zen erromantikoatzerakoien klixe horrek kalte handia egiten dio, oraindik ere, euskarari: euskararenoilalurreko gaurko bizipen egunerokoak ezin du, anartean ere, sukar hori aspaldigainditu zuela sinetsarazi, bizirik
|
dagoen
mundu batek bizi gaituela jakinarazi.Euskararen zailtasun deabruaren topikoa langa bat da tradizioen arteko komunikaziorako, baina ni nago (eta oker egon ninteke) bi tradizioen arteko komunikazioaeragin behar luketenek (agintariek, hedabideek, eragile sozialek...) ez dutela komunikazio horretarako premia ikusten, eta, halaber, ez direla konturatzen komunikazio hori joan etorrikoa (berdintasunezko... arazo izaten iraun ere, alegia.
|
|
|
Pixka bat bai, baina aski ez, antza, literatura erabat desnazionalizatzeko. Ohar gaitezen, hala ere, pribilegio hori bospasei literatur esparruri
|
dagokiela
munduan, gehienez ere, alegia historian zehar literatur ondare gehien bildudutenei; eta, kopuru aldetik, gu bizi garen literaturaren hirugarren mundua nagusidela. Begiak inguruko makroliteratura espainiar zein frantsesen gainetik kenduzgero, gure antzera berrikitan egituratzen hasi diren literatur esparruetan, osoezagunak zaizkigun problematika literarioak bizi dituztela ohar gaitezke:
|
|
|
1960ko hamarkadaren erdiaz geroztik, truke tasa finkoak gero eta gehiago jarri ziren presiopean, eta, ofizialen kopurua handia izan arren, moneta nagusiak krisi batean sartu ziren, ondorioz debaluazio gogorrak ekarriz, eta, azkenik, baita Bretton Woods en harturiko truke neurrien sistemaren bukaera ere. 1973ko martxorako, truke tasa flokatzaileetan oinarrituriko sistema batera aldatzeko akordioaren beharra
|
zegoen
mundu mailan. Alta, munduko moneta nagusien arteko akordio orokor bat eta truke tasaren fluktuazio marjinaren adosturiko %2, 25, goitik eta behetik sarrera lortzeko saioak ez zuen arrakasta lortu, eta horrek fluktuazio kontrolatuaren beste epealdi baten hasiera ekarri zuen.
|
|
|
Usaina eta perfumeekiko zaletasuna oso zabala da eta hedatuta
|
dago
munduan zehar. Honen froga garbiena dira usainari eta perfumeei eskainitako erakustaldiak eta Museoak.
|
|
|
Izan ere esan nuen ez
|
baitago
mundu ulergarriaren azken mugan ere jakintza osoagorik, eta gutxiago oraindik mundu ikusgarri honetan. Ez dago ezer esaterik, gutxi dugu honezkero gehitzeko eta barkatuko didazu, lagun, baina gaurkoan uste dut soberan daudela hitzok, egia esateko, arrotzak nabari baititut.
|
|
|
Niretzat ez
|
dago
munduan tigrea bezalako animaliarik. Bikaina, zaulia, urratsa goxo goxo eta dotore egiten duen animalia.
|
|
|
‘Baina gau behartua, inoiz ez
|
dagoelako
mundu guztia batera gau zarratuan.’
|
|
|
Ikastetxean interno
|
geundenok
mundu oso zarratuan bizi ginen, gainera. Kanpora irtetea ia debekaturik zegoen, baina edifizio handi eta zahar haren barrunbeak ere debekatuta zeuden guretzat.
|
|
|
Nik ere bai. Ez
|
legoke
munduan hori baino lanpara ederragorik.
|
|
|
Lastima da, benetan, horrako zuzentzaile horrek liburua zuzendu duen bezain erraz mundua ezin zuzendu ahal izatea. Ez dakit hala ere ez ote nukeen nahiago
|
gauden
mundu traketsean bizi, berak zuzendutakoan baino.
|
|
|
Honela, beharrezkoa da mundua den bezalakoa izatea, ezberdintasunek osaturiko ordena bat. Bakarra da, eredu honetan integraturik ez
|
legokeen
mundurik existitzen ez delarik. Eta esferikoa izateaz gain itxia da, finitua beraz.
|
|
|
Eta antzinakoen astronomiaren arabera, munduaren erdian lurra legoke, eta esferaren kanpoaldeko leku urrutienean izar finkoak; bi horien artean, planetak leudeke, eta lurraren baitan hegazti, arrain, lehorreko animalia, gizaki, eta maila guztietan barreiaturik jainkoak. Hau da dagoeneko osaturik
|
dagoen
mundua. Zein alde da mundu honetan mugagabe eta zein mugatua?
|
|
|
Eta ideien mundua, orduan, mundu sentikorretik haraindi
|
legokeen
mundu urrun eta aparteko hura ere ez litzateke izango. Ideiak gauzak berak dira beren agerpenean.
|
|
|
Wittgensteinek esan zuen gerora subjektua ez dela munduko osagaia: " Subjektua ez
|
dagokio
munduari, baizik eta bere muga da" 15 Paralogismoetan, beraz, judizioen azken subjektua den niari kategoriak aplikatzen zaizkio, subjektua objektu bat bihurtzen dugu, arima bihurtzen da, horrela pentsamenduaren baldintzapen logikoa oro har erruz objektuaren determinazio metafisikotzat hartuz. Ondorioa psikologia razionala da, arima bilakatu den subjektuari materiagabetasuna, ezabaezintasuna, nortasuna eta espiritutasuna, hilezkortasuna egozten dizkiona.
|
|
|
Baina ezerezetik ez da ezer sortzen. Gainera, denbora hori erabat hutsa legoke, bertan une oro berdina litzateke eta, beraz, ez
|
legoke
munduaren hasierako unea determina lezakeen ezer. Eta beraz, munduak mugagabea izan behar du denboran.
|
|
|
Osagaietan beharrezkotasunik ez badago, zaila da osotasuna bera beharrezkoa izatea. Kantek mundutik at legokeen kausa ere baztertu egiten du, zeren bere kausalitateak beti ere denboran ekin luke eta, orduan, ez
|
legoke
mundutik at.
|
|
|
Maite genituen desagertzear
|
zeuden
mundu horiek, genituen diot, hor kanpotarrekin batera multzo berean urturik genbiltzalako, artzainak, itzainak, espartingileak, ehuleak, txokolate prixa moldatzaileak, nago idokitzaileak, arto jorratzaileak, sagardogileak, ardo mingarra zoanetarik mahaietara ekarleak, etxe izenak, atari ahantzi zizelkatuak, deiturak, toponimia anemikoak, dantzak eta kantu tradizionalak. Behialako kanpotarrekin nostalgia uholde berdinaz partekatzen genituen eta norberaren folklorea deitzen ahal genukeen fenomenoaren zerrendako gauzak ziren guztiak.
|
|
|
Ez ibili kausaren menpe
|
dagoen
mundu jasailearen gibeletik;
|
|
2002
|
|
|
Egia da. Izan ere nik baino askoz interes handiagoa duten eta interesgarriagoak diren ehunka pertsona
|
baitaude
munduan. Eguneroko bizitzan garrantzizkoak diren gauzak egiten dituzten pertsonak, adibidez.
|
|
|
Idazle gehienak ohiturazko fikzioaz baliatu ziren ideologia jeltzalearen oinarrian zegoen ikuspegi idealizatu eta tradizionalista azaltzeko. Zubiaurre anaien edo Arrue anaien pinturan gertatu zen bezalaxe, euskal eleberria mundu idealizatu eta esentzialista bat islatzen saiatu zen, Euskal Herrian eratuz joan ziren hiri industrialetatik oso urrun
|
zegoen
mundu bat. Akziorik gabeko eleberriak dira, zenbait irudi ohiturazkoz osatuak.
|
|
|
Par. Existentza, beraz, izaki handienen eta tipienen artean banakatua dago; erabat erran, izaki guztien artean. Bertze ezer gauzarik baino barreiatuago
|
dago
munduan, existentza atalak marrikabe edo zenbatezinak baitira.
|
|
|
Plaza gizon bi horiek, Gizartek eta Ximinartek alegia, deuseztatze aginean
|
zegoen
mundu kirastua salbatu egingo zuten, oreka egokia bilatuz. Hortarako, galgarriak oro kendu:
|
|
|
Jarduera bitxi samar honen helburua da ikustea zelan ur lasterrak izokinak arrastaka daramatzan. Horretarako lekubakarra
|
dago
munduan, Mo Laksegard; bertan asmatu dute izokinaren safari hau. Prestaketa oso sinplea da, baina ez da batere erosoa.
|
|
|
Jainkoaren aurrean kexu gara hor baldin
|
badago
mundua gaizki egina dagoela esanez eta horrek aldendu egiten gaitu gizon emakumeengandik.
|
|
|
Berrikuntza horri esker, gizartea geroz eta jabetuago eta inplikatuago
|
dagoen
mundu honetan maila handiko erabaki hartzaileek aplikatzen dituzten ekintzak indartzea du xede.
|
|
|
–Ez
|
dago
munduan ezpata hori baino egokiagorik zuk egin behar duzunerako, esan zion?. Ezpata ahoa ezin zorrotzagoa du, gogorra eta kamutsezina, eta gai da burdina eta altzairua mozteko landare kimu bigunak bezala.
|
|
|
Adarra jotzen ari zitzaiola ere pentsatu zuen behin edo behin. Adiskidea bera ari zela istorio osoa asmatzen, eta ez
|
zegoela
munduan hark aipatzen zuen erako izaki aldrebesik, halako itxura eduki zezakeen emakumerik.
|
|
|
Ezagutza marko berriak nahitaezkoak dira, norbanakooi gauzak aurrezarrita egotea amaitu baitzaigu. Gaindituta
|
badago
mundu zaharra, horri zuzenduriko pentsamolde markoa gainditu beharra dago.
|
|
|
Abiadura handiko informazioaren garraioak informazio hori modu globalean ulertzera behartzen gaitu. Mundua modu globalean ulertzen dugu, baina zein da jira-biraka
|
dagoen
munduaren ikuspegi globalizatua. Zertaz informatzen dute albiste agentzia handienek?
|
|
|
Gaur egun ez
|
dago
munduaren konplexutasun osoa globalizazio ekonomikoaren parametro hutsetatik ulertzerik. Inoiz izan den globalizazio handiena dugu gure artean; izan ere, horretan ahalegintzen dira korporazio transestatalak eta hedabide erraldoiak.
|
|
|
Ez
|
dago
mundua bere osotasunean ulertzerik modu isolatu batean, kulturak berak interpretatzen baititu modu komunean eta sozialean munduaren sorkuntza bera, naturako fenomenoak, gizarte antolakuntzarako irizpide nagusiak, lan banaketarako joerak eta bizitza aztura nagusiak.
|
|
|
gutariko gizabanako bakoitzak, gutariko talde bakoitzak, gutariko herri bakoitzak munduaren interpretazio subjektiboa eta pertsonalizatua garatzean, mundu global batean diharduela eta besteen balio eta signifikazio sistemekin batera bizi behar duela kontuan izatean. Gero eta interkomunikatuago
|
dagoen
mundu honetan, ez dago ahazterik mundu materialaren globalizazioa; era berean, globalizazioak ez du nahitaez ezarri behar identitate desberdinen arteko berdinketa zoroa.
|
|
|
Formaz, edukiz eta ereduz mundu desberdinak
|
daude
munduan. Formaz, edukiz eta ereduz komunikatzeko mundu desberdinak daude mundu honetan.
|
|
|
Formaz, edukiz eta ereduz mundu desberdinak daude munduan. Formaz, edukiz eta ereduz komunikatzeko mundu desberdinak
|
daude
mundu honetan. Baina ugaritasuna eta aniztasuna ez dira ezintasunaren arrazoi.
|
|
|
Gauzak horretara, Mendebaldeko herritar asko eta asko ezgauza dira europarrez aparte munduan dauden bestelako kontzeptzioak, bestelako sentimenduak, bestelako emozioak, bestelako aztura erritualak edo bestelako beharrizan espiritualak ulertzeko. Zer
|
dago
munduan geurea baino hoberik, galdetzen diete euren buruei.
|
|
|
Pauly irakasleak adierazi zuenez, “proba horiek Estatu Batuetatik kanpoko laborategi sekretuetan egin ziren, Alemanian, zalantzarik gabe”. Zuntz horien arriskuei buruzko ikerketa gutxi
|
dago
munduan, baina laborategiko animaliekin egindako esperientziek adierazten dute minbizia sor dezaketela zeharka, zientzialariaren ustez. “Mundu osoan saltzen den produktu baten aurrean gaude, zuntzei eta partikulei ihes egiten uzten diena, zeinetatik arriskutsuak direla pentsa baitaiteke, eta munduko talde handienak (sektorean) ez du ezer esaten”.
|
|
|
Horregatik guztiagatik, elikadura egokia dela uste da, baldin eta organismoaren beharrak asetzeko gai bada; ezaugarri pertsonalen arabera, nutrizio eta osasun egoera ona lortzeko edo horri eusteko. Adineko pertsonen elikagai beharrak Ez
|
dago
mundu osorako balio duen modalitate dietetikorik; dieta behar berezietara egokitu behar da, askotariko faktoreen arabera. Hala ere, badira zenbait gomendio orokor, adineko pertsona guztien organismoak (mantenugaiak) aprobetxa ditzakeen energia eta substantzia beharrak bete ahal izateko, bizi kalitate hobea sustatzeko.
|
|
|
Hiesaren, tuberkulosiaren eta paludismoaren aurka borrokatzeko helburuak eta estrategiak ezarri direla ere nabarmendu zuen. Harlem Bruntlandek, bere hitzaldian, aipatu zuen desoreka
|
dagoela
munduko parte baten artean, non arrisku faktoreak hauek baitira: pobrezia, desnutrizioa, arriskuko sexu praktikak, uraren osasungaiztasuna, saneamendu eta higiene gabeziak eta dietan burdin falta.
|
|
|
«fruta hondarrak gehiegi kaltetzen ditu, eta beste arazo batzuk ere bai, munduko beste leku batean elikagaiak falta direla». Aditu horrentzat, ingurumen kezkak eta produktu biologikoak erosteko joera «luxua» da Europako kontsumitzailearentzat, eta, bestalde, benetako arazoak daude garapen bidean
|
dauden
munduan. Lomborg ek zenbait krisi erlatibizatzeko apustua egin zuen, «behi eroen» antzera; izan ere, bere iritziz, beharrezkoa ez den kezka larregi eragin dezake, eta, aldi berean, elikadura osasuneko beste gai batzuk ere zaindu egin daitezke.
|
|
|
Hala, Europa da alkohol gehien kontsumitzen, ekoizten eta esportatzen duen kontinentea. 1998an, Espainia hamargarren lekuan
|
zegoen
munduko garagardo ekoizpenean (Estatu Batuak lehena da), eta hirugarrena ardoan, Frantzia eta Italiaren atzetik, World Drink Trends nazioarteko erakundeak edari kontsumoaren joerak aztertzen dituen 1998ko datuen arabera. Osasun eta Kontsumo Ministerioak dioenez, publizitateak laguntzen du kontsumo indize altuetan.
|
|
|
Ekoturismoak ekosistema naturaletan izan ditzakeen arriskuak argitzeko, NBEren txostenak Galapago uharteak hartzen ditu adibidetzat, paradisu natural bat eta dibertsitate biologikoaren puntu neuralgikoa. Izan ere, hegaztien erdiak, landareen %32 eta bertan bizi diren narrastien %90 ez
|
daude
munduko beste inon. Lehen begiratuan, txostenak dio Galapago uharteek ekoturismoaren promesaren adibide direla.
|
|
|
Oraingoz, Ramos doktorearen arabera, “gaur egun, usaimen erraboiletik lortutako zelula glikoak ezartzen ari dira”. Ikerketa ildo horri jarraiki, hainbat talde
|
daude
mundu osoan, baina oraindik esperimentazio fasean daude animalietan. Duela bi urte inguru, Valentziako Biomedikuntza Institutuko Almudena Ramón Cueto ikertzaileak aurkeztutako emaitzak itxaropentsuak izan ziren.
|
|
|
Zetazeoen beste mehatxu handienetako bat kutsadura da. Ikerketa zientifikoek agerian utzi dute oso toxikoak eta iraunkorrak diren konposatu poluitzaileen (organokloratuak, metal astunak, hidrokarburoak…) zirkulazio eta metatze kezkagarria
|
dagoela
munduko itsaso guztietan. Itsasoko ugaztunak kate trofikoaren amaieran daudenez, oso zuzenean jasaten dituzte kutsadura horren ondorio kaltegarriak, katean zehar pilatu diren konposatu horien kantitate handiak hartzen baitituzte.
|
|
|
Nazio Batuei atxikitako erakunde horretako adituek zehaztu dutenez, bizi itxaropen osasuntsua bost eta hamar urte bitartekoa izan daiteke, eskualde bakoitzeko osasunerako arrisku nagusien aurkako hainbat alderditan borrokatzen bada. Gaur egun, aberatsen eta pobreen arteko kontrastea “eskandalagarria” da, arrisku faktore askok garapen bidean
|
dagoen
munduari bakarrik eragiten baitiote. Osasun egoera onean bizitzeko itxaropena murrizten duten hamar arrisku nagusien artean daude desnutrizioa eta obesitatea.
|
|
|
Adituen iritziz, oraindik gutxi garatuta dago. Espainia munduko liderretako bat bada eguzki eta hondartza turismoaren sektorean, barne turismoaren arloan oraindik urrun
|
dago
munduko erreferente izatetik, kostarik gabeko autonomia erkidegoen ondare eta natura aberastasuna gorabehera. Horregatik, enologoek uste dute Espainian ardoa funtsezko elementua izan daitekeela erosteko ahalmen handiko turistak erakartzeko, bidaia erakargarriagoak egin nahi baitituzte ohiko turismo guneetatik urrun.
|
|
|
Bost eskualde biodibertsitatean aberatsak dira. Horien artean
|
daude
munduko hiru baso tropikal handienak: Amazonia, Kongoko erdialdeko oihana Afrikan eta Ginea Berriko uhartea.
|
|
|
Hala, bada, atariko azterketa horren egileek diote “Prestige” k benetako “itsas faunarentzako hondamendia” eragin duela, baina badakite, halaber, “Prestige ren petrolio freskoaren azpian, kontrolik gabeko ehunka isuritako txapote fosila dagoela, eta Fisterraren aurretik pasatzen diren milaka ontziek, urtero, beren sentinak bide betean garbitzean eragin dituztela”. Kutsadura horrek, zalantzarik gabe, arrastoa uzten du itsaso eta ozeanoetan, eta adituak bat datoz esatean desagertzeko arriskuan
|
dauden
mundu osoko espezie ia guztiak atzera egitearen arrazoi nagusietako bat dela.
|
|
|
Eta ez zen mugitzera ausartzen. Non
|
zegoen
mundua?
|
|
|
Ez zara jabetzen zure harrokeria ergelaz, ala? Zure jarduna askoz urrutiago
|
dago
mundutik Hölderlinen poesia baino!".
|
|
|
Bitan banaturik
|
dago
mundua:
|
|
|
Bitan banaturik
|
dago
mundua; beharbada, bi zatietako bakoitza beste bi zatitan bana liteke, eta horietako bakoitza beste bitan; beharbada, gutako bakoitza ere bitan banaturik dago: batzuetan pozik dago, eta beste batzuetan triste samar; batzuetan norbaitek zapaldua sentitzen da, eta aldika hori bai, oharkabean beste baten gainean ipintzen du hanka.
|
|
|
Ez? Baina ba ote
|
dago
munduan unibertsitaterik gabeko hizkuntza normaldurik. Posible ote da hizkuntzaren normalizaziorako beste eredu bat asmatzea?
|
|
|
Horrela zioen euskalgintzako aditu horrek Unescoren" Desage rtzeko Arriskuan
|
dauden
Munduko Hizkuntzen Atlasa" izeneko txostenaren inguruan antolatutako (Euskaldunon Egunkaria,).
|
|
|
1978an Iranen iraultza islamikoa gailendu zenean, Persiako Golkoan barrena—hantxe
|
daude
munduko petrolio erreserben bi heren— hedatuko zela zirudien. Iraken, petrolioa ren bidez lortutako baliabide ugariek armada boteretsu bat eraikitzea ahalbidetu zuten.
|
|
2003
|
|
|
Esan behar dut aurrena gure herrian izugarri igo dela elizaz ezkontzen direnen kopurua, eta horren arrazoia, ez oso metafisikoa, txerriak izan direla. Kontua da udaletxearen beheko solairuan ukuilu bat dagoela, eta ez
|
dagoela
mundu honetan ez legerik ez erregurik park horren jabea iritziz aldaraziko duenik. " Ez jauna", dio berak.
|
|
|
Baina badira datu kezkagarriagoak ere: gaur egun 1.100 milioi erretzaile
|
daude
munduan, eta horietatik erdia inguru zuzenean tabakismoarekin lotutako arrazoiak direla medio hilko dira datozen urteotan.
|
|
|
Herri txiki baten bizi den ezagun baten zazpi urteko semeak psikologo baten laguntza izan du azken bi urteetan. Zer da hori erotuta
|
dagoen
mundu baterako. Ahuntzaren gauerdiko eztula ez behintzat!
|
|
|
Etnografiari eskainitako sailean, baserrietako lanabesak, arrantzale eta ikazkinen lan tresnak, altzariak... desagertzear
|
dagoen
mundu baten azken hondarrak topatuko ditugu. Bitxikerien artean bi aipa ditzakegu:
|
|
|
Nola elkarrekiko tratu guztiak apurtzeko zorian egon ziran eta nola berak agindu behar izan zion ez zuala gehiago inoiz mozkorrik arrapatuko. Iziartxuren antzeko neskarik ez
|
zegoala
munduan. Izena bera ere, ez al zan inoiz eta inun ere entzun eztan izen bat?...
|
|
|
Eta o" in be, bera da" u gauze guztixen atzien. Jesukristoren denporatik hona ezta inoz
|
egon
munduen gizon handixa" urik.
|
|
|
Bai, bazeukan Luisekin egoteko gogoa. Negar malkoz betetako ibar bat bada ere,
|
badagoz
mundu hontan beste gauza asko, Luisek bere hitzekin erakatsiko zion bezela.
|
|
|
Hau betiko tinkatuta geratu zan Iziartxuren irudimenean eta beretzat ez
|
zegoan
munduan mozkorti bat baino izaki nazkagarriagorik.
|
|
|
Horregaitik, ez
|
dago
munduan herririk, zelan edo halan jakintza ta arte berarizko bat ez daukanik: folklore edo herrijakintza.
|
|
|
Eta gero gure nekazariak eta erri xeak kulturarik ez dutela esango digute. Ba
|
zeudek
mundu zabalean amaikatxo erri, orrenbesterako gauza ez diranak, bai orratik.
|
|
|
Eta, jakina, bildur dira, arerioak hondatzean, euren buruak be ez ete dabezan batera hondatuko... betiko! Zoro baten edo gaizto baten eskuetan ei
|
dago
mundu osoaren eta gizon guztien etorkizuna. Gure jakituria eta aurrerapide guztiak hara zetara ekarri gaituen!
|
|
|
Greenpeace ekologista elkartearen esanetan 1980an 17 milioi hektarea mangladi
|
zeuden
munduko kostalde tropikaletan, eta FAOren (Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundea) esanetan dagoeneko erdia desagertu egin da.
|
|
|
Eta zerbitzari horiek “root servers” direlakoen mende daude nahitaez, sarean dabilen informazioa ordenatzea lortzen baitute. Horien mende
|
dago
mundu osoko ordenagailuei Interneteko domeinu jakin batera nola iritsi esatea. Espanixetik azaldu dutenez, zerbitzari handi horietako bat Espainian ezartzeak esan nahi du gure herrialdeak “online” trafikoaren zati handi bat bilduko duela.
|
|
|
“Aitortu dezagun osasunerako, informaziorako eta behar eta eskatzen dituzten zerbitzuetarako eskubidea duela”, esan zuen Kofi Annanek, NBEko idazkari nagusiak, gobernu guztiei dei egin zien herrialde guztietan gazteen babesa bermatzeko. Inoiz izan den nerabe belaunaldi handienaren aurrean
|
dago
mundua: 10 eta 19 urte bitarteko mila milioi gaztek baino gehiagok inauguratu dute milurteko hau.
|
|
|
Hegazti sarraskijaleen eta, bereziki, sai arreen sistema immunologikoa gainerako hegaztiena baino askoz indartsuagoa da, immunitate handiagoa garatzen baitute beste jarduera batzuen kalterako, hala nola, janariaren edo ehizaren ondoren hegan egitea. Komodoko herensugearekin eta Ginea Berriko krokodiloarekin egiten diren antzeko bi ikerketa ildo
|
daude
munduan. Bi ikerketak bi animalien odolean zuzenean aurkitzen dituzte infekzioetatik babesten dituzten substantzia antibiotikoak, baina ez dira jatorrira iritsi:
|
|
|
Gida horretan, haurren helduen zaintza, flotagailuak erabiltzea eta uretako jardueretan odoleko alkohol maila mugatzea gomendatzen da. NBEko agentziaren kalkuluen arabera, herrialde garatuetan hondakin uren herena ez da behar bezala tratatu; garapen bidean
|
dagoen
munduan, ordea, proportzio hori are handiagoa izango litzateke. “Arazo horrek, gainera, eragin ekonomiko handia du; izan ere, urtero milioika pertsonak igarotzen dituzte oporrak kostaldean, hondartzaren eta eguzkiaren bila”, adierazi zuen Bartramek.
|
|
|
Hausnarketa sakonagoa eskatzen du beraz, galdetzeak ea nor duen interes berezirik urte bukaera hainbeste aurreratzeko. 2000 urtean, agian, ordenadoreak eta gailu elektroniko guztiak hondatu behar zituen gaitzaren zain
|
zegoen
mundua, 2001.ena nolabaiteko garrantzia bazuen ere mende berrian sartzeagatik. 2002.ena, kapikua izatearen bitxikeriaz eta zenbait herrietan txanpon berria estreinatzen zela, aparteko xarmaz espero zen.
|