|
2000
|
|
|
Eta herrian pixka bat zabaldu zen, Txomin ere bertsotan aritzen omen zela. Gainera errezildar batzuk zeuden Berrobin apopilo, fabrika batean lana egiten
|
zutela
eta haietako bat oso bertsolari ona: Sebastian Loidisaletxe.
|
|
|
Bai, bi saio, eta izango dira hiru egindakoak ere, niri ere tokatu zait egun batean hiru saio egitea, baina ni ziur nago Uztapidek eta Zepaik eta horiek herri batera joanda gaur egungo hiru saio eginda baino askoz gehiago kantatzen
|
zutela
. Goizean meza nagusiaren ondoren hasi eta arratsaldeko plazako saioarekin jarraitu eta ez ziren saio luzeegiak izango, baina tabernan, afalondorengoa?
|
|
|
Gero, bat edo beste preso izatea, taldeko izan edo ez, gauza horiek normaltzat hartzen genituen. Badakit batzuek Guk taldea IKren eledun edo bozeramailetzat
|
zutela
. Izatekotan, Iparraldeko borrokaren agerlea izan da Guk taldea, besterik ez.
|
|
|
Sexua, ekologia, politika... ekarri zituen komikietara: hasieran txikitoa alboan
|
zutela
ageri ziren langile bizardunekin, geroxeago Hormasprayko izenburuz hormak spray z betetzen zituen gaztearekin eta Mozorrozko, prekontseilari maskaratuarekin aurrerago. Urte horietan hasi ziren, halaber, Aleman, Artola, Zabaleta... euren irudiak astekarian argitaratzen.
|
|
|
. Izan ere, naziek Kanbo hartua
|
zutela
, marrazki sail hunkigarria mamitu zuen, eguneroko beldurra, urritasunak eta debekuak zizelkatuz. Germaniarren aberekeriaren berri ematerakoan, nazien ikuskera sarkastikoa eta iseka erabili zituen.
|
|
|
Aldi berean HBrekin harremanetan hasi ginen. Hauek trantsizio berri bat gauzatu nahi
|
zutela
esan ziguten; instituzioetan parte hartuz. ETA eta bere ingurua ohartu zen ezin zuela estatua garaitu.
|
|
|
Aurtengoan kirol arlora zabaldu dute eta Osasunari egokitu zaio. Ekitaldian futbol taldeko zuzendaritzako kide zenbait izan zen, Javier Miranda presidentea buru
|
zutela
.
|
|
|
Hauteskunde orokorrak burutu aurretik akordioa egina baitzen Partido Popularrarekin. Euskal sozialistek, eta sozialista arabarrek zehazkiago, Udal eta Foru hauteskundeen ostean iragarria zuten zerrenda bozkatuena errespetatuko
|
zutela
; Arabako Batzar Nagusietakoa, kasurako. Gero etorri zen IUrekin sinaturiko ituna.
|
|
|
Ondorioz, izugarrizko esfortzua egin behar izan genuen programa zertan zen esplikatzeko: klaustro osoa inplikatzen zuen proiektua zela, irakasleek formatu egin behar
|
zutela
... eta korrika eta presaka ibili gara azkenean.
|
|
|
Pliniok berak lotura horren lehen isla utzi zuen bere idatzietan. Egun Castro kokatzen den lurretan Portus Samanum izeneko asentamenduaren aipamena egiten du eta horren gainean erromatarrek Flaviobriga kolonia sortu
|
zutela
azaldu. Faviobriga Nerbioi eta Aguera ibaien artean kokatzen du Pliniok," autrigoien lurraldean".
|
|
|
Polonia katolikoan euskal jokalarien harrera polemikoa izan zen, jende gehienak" komunista eta gorri" tzat hartzen zituelako. Gero, igandean mezara joan eta bertan banan bana jaunartzen
|
zutela
ikusi zituztenean poloniarrak harrituta eta zer esan jakin gabe geratu ziren. Katowice n Silesiako selekzioaren aurka jokatu zuten, eta baita 4 irabazi ere.
|
|
|
Francoren diktadura bukaturik, euskal jokalariak oraingo honetan tarteko gudarik gabe beste aldarrikapen baten inguruan bildu ziren," Bai euskarari" lelopean laburtzen zenaren inguruan, alegia. Horrela, 1979ko abuztuaren 16an, Irlanda aurkari
|
zutela
, jendeak, hainbeste itxaron ostean, berriz ere Euskadi zelaian ikusteko aukera zuen. Halere, traba administratibo (12 ordu lehenago oraindik ez zuten Bizkaiko Gobernu Zibilaren baimenik) eta politiko (hainbat bonba abisu izan ziren baina inork ez zuen San Mames utzi) ugari jasan behar izan zuten, azkenean 4 emaitzarekin amaituko zen jai handi eta hunkigarriaz gozatzeko.
|
|
|
Vox populi da EAJk iazko udal hauteskundeetan ez zituela lortu berak nahi zituen helburuak eta horregatik prozesua izugarri galgatu
|
zutela
. EHk garai hartan hiru proposamen egin zizkion EAJri:
|
|
|
Halaber, herrialde ekoizle eta esportatzaileentzat esan nahi duen negozioa adierazten du. Nahiz eta oraindik datu ofizialik ez dagoen, upelaren batez besteko prezioa 25 dolarrekoa izan dela kontuan harturik, 1999an 170.000 milioi inguru dolarreko (30 bilioi pezeta, 1,2 bilioi libera) dirutza bildu
|
zutela
esan genezake. 1997an, upelaren batez besteko prezioa 19,40 dolarrekoa izanik, 161.600 milioi dolar bildu zuten.
|
|
|
1979ko urrian, Autonomoek German Gonzalez azgarkilaria hil zuten Urretxun. ETA biek Autonomoekin harremanik ez
|
zutela
azaldu zuten eta HBk bere desadostasuna agertu ere publikoki. Erakunde armatuen arteko ezberdintasunak argitu eta areagotuko ziren orduan, harremanak biziki gaiztotzeraino.
|
|
|
Garaiko klandestinitate kontuek ala eskatzen zuen eta etxebarriatarrek ere hala egiten zuten. 79ko martxoan atxilotu egin
|
zutela
gogora ekartzen dute familiakideek," Frantzia uzteko agindua ere jaso zuen orduan". Hiru hilabeteetan ez zuten bere berririk izan.
|
|
|
BVErenak diren beste atentatuetako batzuk hor sartu gabe. Horrez gain, desagerketaren berri bazuela ere adierazten du, BVEk bere gain hartu zuela, baina Komando Autonomoek erreibindikazio hau zalantzan jarri
|
zutela
.
|
|
|
Kontaktu jakinik gabe joan ginen eta ez autoaren EH pegatinak, ez nahi gabe ere egunero tokatzen zen kamiseta erreibindikatiboak, ez zuten inor hurbilarazi, uxatu akaso... Jakin genuen turistekin hizketarako uzkur xamarrak omen zirela, errezelo handia izaten
|
zutela
eta ez da harritzekoa. Korsoz hizketan somatu genuen jendea, barnealdean batik bat.
|
|
|
Segidan, opari denda batean sartu naiz, auskalo, zerbait atzemateko esperantzaz. Hiritar batzuek 1867ko erosketarekin metropolirako bidea hartu
|
zutela
jakin dut andre harengandik, baina era berean, beste asko geratu zela. Deigarriena, berriz, hau:
|
|
|
Marka hautsi nuenean, gogoratzen naiz Espainiako Federazioko presidenteak esan zuela ez zuela onartuko txapel hori. Ni ez ninduen kezkatzen, baina gero ikusi da homologatu
|
zutela
eta txapelketa Espainiakoa zela. Nola bizi izan nuen?
|
|
|
Donejakue bidearen inguruko antzezpena baino ez da", argitu digu Armendarizek. Egia da halaber, Gilen eta Feliziak Santiago bidea egin
|
zutela
. " Kondairek oinarri historikoa izan ohi dute, nahiz eta gero apaindurak eta asmazioak jartzen dizkieten.
|
|
|
Hemendik aurrera, eta EAJk eta EAk proposamen honen aurkako jarrera dutela eta abstentzioa eskatu
|
zutela
kontuan izanik, ikusi egin da zer jarrera hartzen duten erreferendumak aurkako aukera onartu ondoren. Ezin da ahaztu neurri horretako proiektu batek behar dituen inbertsioak aurrera ateratzeko, erakunde pribatuen eta publikoen erabateko laguntza dela.
|
|
|
Ona. Badakit batzuek pena hartuko
|
zutela
alde egin nuelako, neroni ere ikaragarri kosta zitzaidan... nire bizitzako bi erabaki zailenak izan dira Zierbena laga eta Oriora etortzea eta gero Orio laga eta Castrora joatea. Behin lagunak eginez gero, oso momentu gogorrak dira.
|
|
|
Lan istripu hori martxoaren 23an gertatu zen, eta, ordurako, gutxienez, beste 24 langile hilak ziren Hego Euskal Herrian (18 EAEn, 5 Nafarroan eta 1 Iparraldean). UGT sindikatukoa zen eta ACB sortu zenetik, hau da, 1996az geroztik, bertan ari zen langile honek ordurako UGTko ordezkariari esana zion" langile urritasunaren ondorioz bazter guztietara korrika ibili behar izaten
|
zutela
beti".
|
|
|
San Inaziok herritarrei predikatzen zien eta haurrei kristau bidea irakasten zien ermita honetan. 1921ean zaharberritu zen San Inazio Iruñean zauritu
|
zutela
lau mende bete zirenean.
|
|
|
Bi aldetako elkarteak sortu dira eta salomonikoki, Bablearen legean gehigarria ezarri zuten IU eta PSOEk, asturierarentzat erabakitakoek" galaicoasturiano" arentzat ere balio
|
zutela
esanez, baina hizkuntza hori zer zen zehaztu barik. Erdibidean daudenen iritzia hortik doa:
|
|
|
Baita lortu ere. Kontzerturen batean inortxok ere dantzarik egiten ez bazuen, taldea desegingo
|
zutela
zin egin zuten, eta ez dute horren beharrik izan. Formula sekretua eskatu diogu Iñigori eta horra bere erantzuna:
|
|
|
Fan taldeak dituztela ere esan genezake: Erratzuko (Baztan) koadrila bat 100 bat kontzertura hurbildu omen da eta Gipuzkoako agur kontzertuan, Oiartzungo Pagoan Getariako jarraitzaile taldea ikusi genuen, eurek egindako Joxe Ripiauren elastikoa soinean
|
zutela
. Kataluniako Cabrianes herrian ere badute jarraitzaile sutsu multzoa.
|
|
|
Oiartzunen, Bartzelonan, Madrilen, Ezpeletan eta, azkena, hilaren 3an Bilboko Kafe Antzokian. Erabakia pena handiarekin hartu
|
zutela
dio Iñigo Muguruzak. Eta seguruenik agur kontzertuetan kantatzeko bertso hau ere pena handiarekin prestatuko zuen:
|
|
|
Etxetik, ingurutik jasotzen zen bertsolaritza, plazan teknika ikasi eta bertan bertsolari egin. Ordurako jakina zen ordea, ingurune horiek murrizten zetozela, galtzen zetorrela leku askotatik, bertsolari berriek laguntza behar
|
zutela
, aukerak eta plazak behar zituztela. Jaialdiak justifikatzeko omenaldiak antolatzen ziren eta horrela baimenak errezago lortu.
|
|
|
Haurra gelan utzi berri duen ama hau ere bai. 31 urte bete ditu ikastolak, 93an publifikatu zen eta 10 urte badira" Euskaraz Bizi" proiektua abian jarri
|
zutela
. Hizkuntz Normalkuntza Proiektuaren barruan ere badaude eta berriki" Euskaraz Mintza" aplikatzen hasi dira jangela orduetan.
|
|
|
Lehen orrialdean garbi hitz egin
|
zutela
Burgoseko epaiketaz eta, editorialean beste gai bati heltzen zion Z. ARGIAk: euskaldunon herrian nor izatea zer zen azaltzen zuen.
|
|
|
Duela guti euskal kritiko batek izkiriatu du ipuin liburuei gai eta egitura batasuna eskatu behar zaiela, aurreiritzi absurdua ezarriaz. Martin Lezetak libururako narrazio gaiz eta egituraz apropos desberdinak moldatu zituelarik ipuinen batasuna bere idazkerak eta, modurik definitiboenean, irakurketak eginen
|
zutela
ondo zekien." (114 or.)
|
|
|
Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan izan behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa
|
zutela
jaioterriak baino. Horregatik, bi anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
|
Gaur egungo hizkuntzalarien artean ez dago zalantzarik euskara hizkuntza preindoeuroparra dela. Horregatik, iturriak behar bezala erabili izan balitu jakingo zuen, bai horixe, Antonio Gómez Moreno eta Ramón Menéndez Pidal ikertzaile bikainek egoki eman
|
zutela
gai horren berri. Gainera, Antonio Tovar eta Koldo Mitxelenarekin mintzatua zen Gómez Moreno euskararekikoan.
|
|
|
Hizkuntzaren ofizialtasunari buruzkoan ordea, kon tuan hartu eta ezagutarazi beharrekoa iruditzen zait, euskarak lehen aldiz izan zuen ofizialtasuna, Nafarroako erresumaz gainera, Iparraldean gertatu zela, Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran. Bazirudien bide egokia hartu
|
zutela
, baina laster aldatu ziren irizpideak eta, gerorantz, hango hertsitasuna na bar menagoa izan da.
|
|
|
Zeren gure mintzairak baditu zenbait ahoskera haien latinak ez zituenak. Jarraian zioen, alde horietan, vardulli horiek nazio bakarra osatzen
|
zutela
Pirinioetaraino.
|
|
|
Prentsaurreko hori eman zutenek adierazi zuten kontseilukide izaten jarraitzeari buruz behin betiko edozein erabaki hartu aurretik, Gobernuak erantzuna emateko zuen legezko epea bukatu arte itxoinen
|
zutela
, abenduaren 24ra arte. Baina, Gobernuaren erantzuna ezezkoa izan zen.
|
|
|
Esan gabe doa, baita, Autonomia Erkidego askok arloaren gaineko beren eskuduntza irrati sistema publikoak eratzeko erabili
|
zutela
, zeina arloko politika publikoarenardatza izan den benetan. Hala gertatu da Euskadiko Autonomia Erkidegoan72 Ez, ordea, Nafarroako Foru Erkidegoan, non telebistarenarekin batera irratiarena ere baztertu egin baitzen.
|
|
|
Eta ez bakarrik hori: era enpirikoan, gurasoen ereduak eta haurrenereduak korrelazioa
|
zutela
ikusi zen (esaterako, garrantzi kentzaileak zirengurasoen kasuan, haur iheslariak izateko joera ageri zen).
|
|
|
–Aitzindariek? berrogeita hamarreko hamarkadan beren lana isolatuki burutu
|
zutela
eta elkartzen hamarkadaren amaiera aldera bakarrik hasi zirela esatean, adostasun orokorra dago. Argigarria da hauek gehien aipatzen dituzten autoreak ezagutzea:
|
|
|
Edozein gisaz ere, 5 Biltzar Nagusia bururatu eta, handik egun gutitara, lauetakidek (ez nornahi, haietarik hiru sortzaile baitziren: J. M. Benito del Valle, AgirreBilbao eta Jose Luis), hain zuzen ere Txillardegi bera buru
|
zutela
, zelanbaitekomanifestu bat argitara eman eta hedatu zuten. Hauxe zioten:
|
|
|
Hauxe zioten: Bosgarren Biltzarreanonarturiko testua arbuiatzen
|
zutela
, ezenez eta ETA erakundea sozialismo zientifikoa (iraultzailea edota marxista, ez naiz zehatz gogoratzen) bilakatua baitzen. Ondorioz, alde egiten zutela ETAtik.
|
|
|
Bosgarren Biltzarreanonarturiko testua arbuiatzen zutela, ezenez eta ETA erakundea sozialismo zientifikoa (iraultzailea edota marxista, ez naiz zehatz gogoratzen) bilakatua baitzen. Ondorioz, alde egiten
|
zutela
ETAtik.
|
|
|
Behin Olabarri Handiko neska hartu zuten, gaztelura eroan eta han burdinazko ateaz itxita eduki. Haren nebak haraino joanzirenean, neskatoak salatu zien jentilek lo kuluxka egiten
|
zutela
eguerdian, eta orduanetortzeko berriz. Burdinazko palankak eskuan joan ziren mutilak, ateak apurtu, arrebaatera eta jentilak suntsitu:
|
|
|
Kanpoko aurrerapenaren beldur handiz izan garela adierazteko, gure arbasonazionalisten adibide bat aipatu zen: Zinema tradiziozko bizimodurako kaltegarribezala hartu
|
zutela
, sortu zenean, eta erabaki zutela filmen kronikak ere ez zituztelaegin behar; bestela, morboa berpiztuz, jendea ikustera joango omen zen. Gaurko belaunaldietan, berriz, kontrako muturreraino joan gara, eta, gurea gutxietsiz, kanpokogauzen bila goaz.
|
|
|
Kanpoko aurrerapenaren beldur handiz izan garela adierazteko, gure arbasonazionalisten adibide bat aipatu zen: Zinema tradiziozko bizimodurako kaltegarribezala hartu zutela, sortu zenean, eta erabaki
|
zutela
filmen kronikak ere ez zituztelaegin behar; bestela, morboa berpiztuz, jendea ikustera joango omen zen. Gaurko belaunaldietan, berriz, kontrako muturreraino joan gara, eta, gurea gutxietsiz, kanpokogauzen bila goaz.
|
|
|
Gaurkohonetan Frantzian nola ulertzen duten ikusi besterik ez dugu, gizarte baten benetakohelburu direnik inor gutxik sinesten duela konturatzeko. Ministro batek esan zueneuskara ezin
|
zutela
babestu, Frantziako, egalite, mailan bereizketa izanen zelako...
|
|
|
zuan izenburu. Lanartan Existenzialistak Jainkoa ukatzen
|
zutela
, esaten zuan. Baina Txillardegik ez duonela uste.
|
|
|
Nere ustez, Berasaluzek au esan naiko zuan: Existenzialis teksiñismen erabakirik etzutela izan, eta orregatik beren bizitza erantzunik gabeko galderaitoa egin
|
zutela
. Au da, nere ustez, auzi onen giltza?.
|
|
|
Blom ek eta Gumperz ek9, Norvegiako herri txiki batekohiztunen eredua aztertuz, elkarrizketa mailako alternantziaz hitz egin zuten. Ikerketahorretan, Norvegiako biztanle hauek alternantzia elkarrizketan lortu nahi zuten eraginaren arabera egiten
|
zutela
frogatu zuten (kasu honetan, hizkuntza bereko aldaeradesberdinen artekoa zen alternantzia). Honela, adiskidetasuna adierazteko, hiztunhauek eredu kolokialaz baliatzen ziren; aldiz, urruntasuna edo seriotasuna adierazteko, eredu formalaz.
|
|
|
Bi talde hauetan guztiak jatorriz euskaldunak ziren eta lagunartean zein etxeaneuskaraz baino ez zuten egiten. Oinarrizko heziketa ereduko ikasgeletan jaso zuten.Horrez gain, euskarazko hedabideak jarraitzeko ohitura handia
|
zutela
adierazi ziguten.
|
|
|
Entzuleek gaztelania ulertzen
|
zutela
eta, erdarara lerratzea ez zen aintzakotzathartu Gotzainaren agirian. Alderantziz, Z. Martinez-ek, 1924ko arauak ematean, hizkuntz ulerpen irizpidearen gain formulatu zituen haiek, hori bai bi hiztungoentzatberdintasuna, kasik matematikoa, bilatuz eta heziketa erlijiosoaren urrezko arauaororen gainetik jarriz (Boov 1924:
|
|
|
Okerrik egin gabe esan liteke, aramaioarrek ez
|
zutela
inolako aukerarik izaneuskal lurraldeei edota euskal kulturari buruzko erreportaiarik xumeena ere ikusteko.Pelikula laburren norabidea ere garbia zen, beraz.
|
|
|
Konkistaren inguruko ustiaketa ekonomikoari dagokionez, ezaguna da, adibidez, erromatarrek Espainian konkistatutako lurraldeetan, nekazaritza ekoizpenetik %20Erromara bidaltzen
|
zutela
. Horrela, Erromako hiritarrek ogia dohain jatea izaten zuten.Gainera, hiri konkistatuen buruzagitza erromatarra izaten baitzen, bertakoekerromatarren biziera oparoarentzako lanean aritu behar zuten.
|
|
|
Horrela, Erromako hiritarrek ogia dohain jatea izaten zuten.Gainera, hiri konkistatuen buruzagitza erromatarra izaten baitzen, bertakoekerromatarren biziera oparoarentzako lanean aritu behar zuten. Bitxikeria bezalaagertuko dut, erromatar jeneralek behin eta berriro Numantziako konkistan porrotajasaten
|
zutela
ikusitakoan, Erromako hiritargoa bera ere Numantziaren konkistarenalde, haserre bizian, azaldu zela. Ez dago esan beharrik konkistatzaile guztiek, garaiguztietan, konkistatuen ustiaketa eragin dutela.
|
|
|
Gaurko euskaldunok badakigu gure arbasoek Herri askoz zabalagoa osatu
|
zutela
etakonkistatzaileek porrokatu eta mugatu egin gaituztela gaurko kaiolan. Bordeletik hasieta Garona ibaiaren aldetik Tolosaraino hedatzen zen Iparraldean.
|
|
|
Euskara (Lingua Navarrorum) zabartu egin zuten eta okerhorrek ondorio tragikoak ekarri dizkio Euskal Herriari. 1225 urte inguruan, GaztelakoFernando III. erregeak, bere erresumako agiri publiko guztiak gaztelaniaz idatziakbehar
|
zutela
izan agintzen zuen bitartean, bere seme Alfontso X.ak berraginduzuena?, nafar erregeek euskara ez beste hizkuntza guztiak erabiltzen zituzten ofizialkibere erresuman: latina, gaskoinera, Nafar Aragoiko erromantzea; gero gaztelania erebai eta, azkenaldian, frantsesa ere.
|
|
|
Edozein ekonomiatan dauden ondasun fisiko (eta zerbitzu) ezberdinen multzoa neurgarri bilakatzen du monetak. Egia da, zenbait ekonomialarik monetarik gabe trukeekonomia motan ondasunak neurgarriak zirela uste
|
zutela
aspalditik. Baina gaur soilikprodukzio ekonomiak, epealdi bakoitzeko produktu fisiko berria moneta kopurubatek ordezkatzen duelarik definitua?
|
|
|
Orduan ez zen ardo goxorik izan, ordea, hitz mikatz eta eztabaida garratza baizik. Gure aita sartzen uzteko esaten AitaMorlansi, eta Aita Morlansek ezetz, halaxe agindu
|
zutela
osaba zaintzen zutenek.
|
|
|
Aparatu asko saldu ziren, eta Westingkutibo batek eduki zuen, H.P. Davis izeneko batek. Davis-ek bere hargailuak iragartzeaz batera, emaitzak jaso ahala presidentetzarako hauteskundeen berri irrati bidez emango
|
zutela
esan zuen. Hauteskunde haietan Warren Gamaliel Harding errepublikarra eta Cox demokrata lehiatu ziren.
|
|
|
Hala ere, ordurako argi zegoen publizitateak irrati estazioen koste handia ordainduko zuela (I. de Sola Pool, 1992, 95). Bestalde eta garai bertsuan, 1922an hain zuzen ere, ATT telefono elkarte iparramerikarra bitarteko berria negozio modura hasi zen kontsideratzen, argi edukiz ezen beraiek programazioen kontua albo batera utzi behar
|
zutela
, transmititzeari baino ez emanez, carrier soilak, alegia?. Baina, ideiak ez zuen arrakasta handirik izan, zeren New Yorkeko WEAF estazioa sortu zutenean inor ere ez baitzen joan irratsaioak egiteko tarte edo denborak alokatzera.
|
|
|
Uhin elektromagnetiko horien existentzia, Heinrich Rupdolph Hertz alemaniarrak berretsi zuen geroago. Hertz ek zirkuitu elektriko bat egin zuen aipatu uhinak sortzeko, ikersaio hartan uhin horiek argiaren hedapen abiadura bera
|
zutela
(300.000 kilometro segundoko) erakutsiz. Horren zioz, uhin elektromagnetikoek fisikari alemaniar honen deitura daramate (uhin hertziarrak).
|
|
|
Izan ere, oso gatazkatsua izan zen epealdi hartan, Estatu liberala ezarri zen. Egia da, lehenengo urteek ez
|
zutela
Estatu absolutuaren politikaren aldetik funtsezko aldaketarik ekarri, baina, esan dugunez, aurrera aterako ziren administrazio mailako erreformak liberalen politika boterea lortu bezain pronto erraztuko zuten pausotzat hartu behar dira. Hezkuntzaren arloari dagokionez, hezkuntza sistemak hurrengo urteetan bizi izan zuen nolabaiteko modernizatzea mota honetako izan zela esan daiteke:
|
|
|
Horrela, 366 artikuluan oinarrizko eskolak, en todos los pueblos de la Monarquía? ezartzeko emandako agindua azpimarratu genuke; eskola horietan, irakurtzen eta idazten irakasteaz gain eta inongo hizkuntzarik aipatzen ez zenez, pentsatu da legegileek gaztelania soilik
|
zutela
buruan, besteak beste, herritarraren betebeharrei buruzko irakaskuntza nabarmentzen zen. Baina, beharbada, guztien artean garrantzirik handiena izango lukeen artikulua liberalismo espainiarrak hezkuntza arloan izan zuen uniformizatzearen helburua zehazten zuena litzateke(. El plan general de enseñanza será uniforme en todo el reino,...?, 368 art), Konstituzioaren irakaskuntza ere aipatzen zelarik.
|
|
|
zelakoak izendatu behar zituen (182 art.). Bazegoen oposizio sistema pasatu behar ez zuen irakasle mota bat (hiru mila bi mila emakumeak baziren errealera iristen ez zirenak), baina izendapena, edozein eratan, probintziako. Junta, k proposaturik, errektorearen esku geratu zen. Komeni da gogoratzea, 1838ko planaren arabera eta 1847ko irailaren 23ko dekretuaren arabera ere, udalek
|
zutela
irakasleak aukeratu eta izendatzeko ahalmena. Baina 1857ko lege honek, ikus daitekeenez, amaiera eman zion eskubide horri; nahiz 1868an berriro udalen eskuetara pasatuz, 1874an Moyano legeak ezarritako egoerara itzularaziko zuen erabakia hartu zuen gobernuak, 1900ean irakasle guztiak errektoreek izendatu zituztelarik239.
|
|
|
Estatuak hartutako konpromisoak, edozein eratan, ez zuen iraun aldaketarik gabe. Esan daiteke 1868 arte oinarrizko printzipioek iraun
|
zutela
, baina ordutik aurrera laizismorako joera nabarmena izan zen Estatuaren aldetik, honen eta Elizaren arteko eskola gerra Estatu espainiarreko hezkuntzaren historiaren ardatz nagusienetariko bat izango zelarik.
|
|
|
irakurketa, idazketa eta gramatika. Oinarrizko maila hau herritar guztiek nahitanahiez egin behar izango
|
zutela
kontuan izanik, gaztelaniaren posizioa guztiz nagusia zela esatea begien bistakoa da. Zer esanik ez, gaztelaniaren garrantzia, modernizazio prozesuaren barruan eta Estatu Nazio espainiarraren eraikitzearen testuinguruan irakurri behar da; Gellner en271 ereduari jarraituz, eta eredu hori Estatu espainiarrari egokituz, liberalek duten gizarte modernoa eraikitzeko nahiak gizarte hori alfabetatzea hizkuntza batean eta eskolaren bidez kultura homogeneoa bultzatzea eskatzen dituela esango genuke, horretarako transmisio hizkuntza bat eta bat soilik erabili behar delarik:
|
|
|
–Bizi konstanteak normalak dira –entzun zuen orduan, eta iruditu zitzaion ez Jaungoikoak ez Deabruak ere ez
|
zutela
horrelako hizkera teknikorik erabiltzen.
|
|
|
Malkar itzelaren ertzean zegoen arren, Txemak arnasa hartu zuen; oraindik ere harago eman zuen pausotxo bat, eta hanken puntatxoek lurrik ukitzen ez
|
zutela
ohartu zen. Hortxe zegoen:
|
|
|
Turista yankiek, elkartasun ahalegin izugarri baten ondoren, galdetu zioten ea asmorik ba ote zuen kostaldean gora egiteko, Galway aldera edo. Ze, hala bazen, eurekin joan zitekeen autobusean, eramango
|
zutela
bere norabidea iparrerakoa bazen, eta ez lotsatzeko, abesti typical xarmangarriak kantatzen zituztela errepidean zihoazenean, eta asmakizunetan jolasten zirela gasik gabeko Coca Colak edaten zituzten bitartean.
|
|
|
Baina Ralph aurreratu zen eta esan zidan lasai egoteko, berak eramango ninduela berriz Ennistymoneko supermerkatura, ordu haietan ez nuelako dendarik zabalik aurkituko (arratsaldeko hirurak edo ziren). Duncan ez zen hain konforme geratu, eta gaineratu zuen beraiek ere gurekin etorri nahi
|
zutela
. " Zer, Duncan?
|
|
|
Hasieran ez nuen ulertzen Ralphek nola utzi zituen botata bere lagunak, baina aitortu zidan ez zirela hain lagunak ere. Aste batzuk lehenago ezagutu
|
zutela
elkar, drogen aurkako talde horretan bolondres sartu zirenean. Baina Ralphi ez omen zitzaion gustatzen euren arteko giroa, eta Dinglen hartu ninduten momentutik bururatu omen zitzaion nirekin egin behar zuela ihes.
|
|
|
Ordura arte ez ziren hainbeste konturatu: bazekiten ez
|
zutela
beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan ikusi zuten hura jolasa baino zerbait gehiago zela, guda zela.
|
|
|
Segi horrela, bai, eta noizbait konturatuko zara zeu zarela hemen engainatuena: zure maitale polita ihesean dabilen terrorista bat dela, Chrysler zuriko bidaiariak ez zirela turista soilak, argiekin ez
|
zutela
egin Ralphek lainoen kontrakoak piztuta zeramatzalako. Segi horrela, esaten zuen Txemak berekiko, eta garaipentxo bat emango didazu.
|
|
|
Bertako 498 presoek, guztiek alegia, egin zuten alde. Kea eta kaosa aprobetxatuz korrika bizian irten ziren, askatasunaren besoetara heldu arte atsedenik hartuko ez
|
zutela
jakinik. Atzera begiratu gabe, nork bere ametsei eraginez, etorkizuna arnasestuka inauguratuz.
|
|
|
Erantzun dit barkatzeko, mahaian jarrita berarekin zeuden lagunek esan ziotela guregana joateko. Duncanek, batez ere mozkortuta dagoenean, berba larregi egiten duela, eta ez
|
zutela
nahi bere hizjarioarekin ni molestatzerik. Horregatik etorri zela guregana.
|
|
|
Hasiera bikaina izan zen dudarik gabe, momentu horretatik aurrera neska izan baitzen elkarrizketaren nondik norakoaz arduratu zena. Txemak ez zuen gogoratzen zertaz egin zuten berba, baina bai zenbait orduz jardun
|
zutela
jo eta tira. Erlojuari so eginda, pentsatu zuen ordu haietan ez zela inor egongo logelan.
|
|
|
Txemak bazuen esperantza txiki bat, hain zuzen ere Maiteri, Eiderren amari zegokiona. Eider behin baino gehiagotan ahalegindu zen amari azaltzen elkarrekin erabaki garatu baten ondorioa zela, eta ez
|
zutela
beharrezko ikusten ezkontzaren pausoa. Maite ez zen berehala konforme geratzen, eta beraz Txemari ondo iruditu zitzaion Eiderrek bere denbora hartzea, hilabete osoa nahi bazuen, edo bi bestela.
|
|
|
Dudarik gabe 68ko maiatzak bere eragina izan zuen belaunaldi hartako gazteengan, nahiz eta Txema, artean, gertatzen ari zenaz konturatu ere ez zen egiten. Iraultza txikiaren hamargarren urtemugan, UHFko erreportaia baten bidez jakin zuen Paris" Eska ezazu ezinezkoa" zioten muralez bete
|
zutela
. Txemak bere egin zuen lema hori, beharrizanen arabera pixkatxo bat aldatuz:
|
|
|
Musikaren atalean ere geldiune bat egin zuen. Honek ere oroitzearen kronika fidela eraiki zion minutu gutxitan, eta nostalgiaz gogoratu zituen jairik jai ibiltzen ziren denbora haiek, bafleen ondoan eurak ere rock radikal baskoaren parte zirela sinetsi nahirik; eta batez ere sinetsi nahirik eztarria urratu arte botatzen zituzten hitz eta mezu haiek beraien soinu banda osatuko
|
zutela
bizi ziren artean. Eta musika lasaiagoa ere hantxe zegoen, biak bakarrik zeudenerako; eta azken denboretan Eiderrek hainbeste gozatu zuen beste musika hura ere, zelta alegia.
|
|
|
Esana zion, bai, Jabiri, ahalegin horrek ez zuela ezertarako balio: edan, edango
|
zutela
, eta ahal zen heinean arazoak ahaztu ere bai. Eta hitz egin ere nahikoa eta aukeran, baina horrek ez zuela Txemaren eguneroko tristura lausotuko, ezpada alderantziz, zeren pena hori eragiten zioten oroipenak izan baitziren hizpide garagardoz betetako arratsaldean, eta modu horretan Eiderren irudia berritu eta berpiztu baino ez zutela egiten.
|
|
|
edan, edango zutela, eta ahal zen heinean arazoak ahaztu ere bai. Eta hitz egin ere nahikoa eta aukeran, baina horrek ez zuela Txemaren eguneroko tristura lausotuko, ezpada alderantziz, zeren pena hori eragiten zioten oroipenak izan baitziren hizpide garagardoz betetako arratsaldean, eta modu horretan Eiderren irudia berritu eta berpiztu baino ez
|
zutela
egiten. Esana zion Jabiri, eta honek ulertu ziur aski, baina Txema zen berbetan jo eta dale ibiltzeko beharra zuena.
|
|
|
Tartean, Axularren Gero zegoen, zeina astean behin diktatzen baitzigun eta diktatua errezitarazten, euskaraz ongi mintzatzen eta ongi skribatzen ikas genezan. Izan ere, jaun Marcelek biziki maite zuen euskara, eta sinetsirik zegoen ezen handikiek eta nobleek ere baliatu beharra
|
zutela
, euskaldunon lengoaiak aitzina egin zezan, mosen Bernat Etxeparek igorririkako mezuaren ildotik: Euskara, jalgi hadi plazarat... jalgi hadi mundurat.
|
|
|
...eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat, bi animalia edo bi pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean, jakinik ezen emanaldi haiek bigarren parte bat
|
zutela
, zeren lehenengoan txirrita iduri egin zuenak inurri iduri egin behar baitzuen bigarrenean, eta inurri iduri egin zuenak txirrita iduri. Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen biok anaiak ginela, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago zutela zinezko polemikatik baino.
|
|
|
Erretorika eta oratoria emaiten zigunean, mihiaren trebatzeko eta geure arrazoinen aitzinatzeko, anaia eta biok eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat, bi animalia edo bi pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean, jakinik ezen emanaldi haiek bigarren parte bat zutela, zeren lehenengoan txirrita iduri egin zuenak inurri iduri egin behar baitzuen bigarrenean, eta inurri iduri egin zuenak txirrita iduri. Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen biok anaiak ginela, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago
|
zutela
zinezko polemikatik baino.
|
|
|
—Ba al dakizu zein izan zen Martinen auzirik larriena? Espainiarrek frantsestzat
|
zutela
eta frantsesek espainiartzat, nahiz eta hura nafar hutsa zen eta halakotzat izan zuen bere burua... —eta, bi eskuak estutzen zenituela, eratxiki zenuen—:
|
|
|
Aita Bartolome jesuita zen, baina jesuita berezi bat, baldin jendeak haiei buruz zuen iritziari kasu egin behar badiogu behintzat, zeren erraiten baitzen haietaz —Parisko jesuitek jansenisten kontra izan zituzten borroken ondotik bere batez— ezen ez
|
zutela
deus ere jakin nahi bekatu benialetarik harat, eta aita Bartolomek, aldiz, bekatu mortaltzat zituen kasik bekatu guztiak; eta jesuita berezia zen, orobat, bertze alde batetik, jaun inkisidorearen lagun zelako eta instituzione harekin harreman estuak izan zituelako... jesuita izanagatik ere eta jesuiten ordenakoa, erdi jesuita eta erdi dominikoa balitz bezala, nolabait erraitearren, horrelako naha... Bertzenaz, guztien ahotan zebilen ezen jesuita misionestak jendearen baitarat iristeko —jendea beldurtzeko, jaun André? — dohain berezia zuela, eta bazirudiela ezen spirituak —beldurraren spirituak, jaun André? — ukitua zela, zeren joaiten zen herri guztietan uzten baitzuen jendea hunkiturik eta gogo aldaturik, halako suertez, non, misioneak akabatu bezain fite, ezin konta ahalekoak izaiten baitziren konfesionea solizitatzen zioten herritarrak, beren egunorozko desbidetik bidezko biderat egiteko asmotan.
|
|
|
Eta erran zuen segidan ezen biktoria haren oroitzeko eta sekula ere ez ahanzteko, prozesione bat eginen
|
zutela
urtero Pagabasoko leizerat, eta hala sortu zen ohitura hura, Pagabasorat prozesionean joaitekoa. Eta iristen zen prozesionea harat, eta apezak leizeari beha paratzen zuen eskuetan zeraman gurutzea mila orazinoren artean, bertze partaide guztiek harri jaurtikika ekiten zioten bitartean, munduko deabru guztien kontra.
|
|
|
Eta biktimaren izua eta espantua da hura, laztura eta mindura! Eta nago ezen, nola txinatarren tormentu hura gorputzaz baliatzen den, nekearen eta oinazearen areagotzeko, hala ipintzen zuela bertze tormentu hark ene arima sufrimenduaren eta pairamenduaren atzaparretan, eta ezezko haiek ene gogoa zulatzen eta guztiz minberatzen
|
zutela
, eta neure onetik atera nindutela azkenean; eta pentsatu ere pentsatzen dut batzuetan ezen burua ere gal nezakeela, segur galduko nuela, baldin bide belar gaixtoz bete hartan barrena zurekin inkontratu izan ez banintz, jaun André, halako batean.
|
|
|
Eta urbiaindar guztiek zerabilten ipuin hura mihian, kezkatsu eta antsiatsu, baita gure aitak eta Mattinek ere... ...ez nuela buruhauste handirik izan, zeren, osaba Joanikotekin haserre nengoen arren, ezin ahantzi bainuen ezen haren irakaspenetarik ikasi nuela ez zitzaiela ipuinei kasu handirik egin behar, eta ongi frogaturik nuela, halaber, ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, arrazoin zuela... eta zeren argi eta garbi erran baitzigun tigre bezatzaileak, bertzalde, ezen suerte hartako tigreek egunez ehizatzen
|
zutela
, nekez gauez; aita eta Mattin, haatik, zernahi sinesteko prest zeuden, baita ipuin hura ere, harik eta ipuinak biak hartu zituen arte.
|
|
|
Eta oroitzen nuelarik Italiarat joan aitzin izan nuen amesgaiztoa, zeinean bidelapur batzuek osaba, Alessandro de Novara kapitaina eta hirurok akometatzen gintuzten, hain fortuna gaixtoarekin, non tiroz hil baitzuten kapitain italiarra; oroitzen nuelarik, halaber, osaba Joanikoten kontseilua, erran zidanean ezen ametsek ez
|
zutela
logikarik, eta logikarik ez duten kontuak ez direla logikoki gertatzen; eta oroitzen nuelarik, finean, ezen egun batzuk lehenago tigreak gure morroietarik bat atzaparkatu zuela, honek ehiza eskatu zionean; anaia eskutik atxiki eta, esku hartan izerdiaren hotza nabaritzen nuela, erran nion:
|
|
|
Izan ere, osaba ez bezala, guztiz gogara nengoen ni. Eta gogara nengoen, zeren napolitarraren solasaldia ikasbide ezin hobea bainuen Italiako lengoaian abantza nendin eta aitzina egin nezan; eta gogara nengoen, halaber, zeren mutil hura atsegin bainuen, traza ona hartzen niolako eta iduritzen zitzaidalako ezen zinez eta minez ari zela, eta ez
|
zutela
haren begiek gezurrik erraiten. Eta, nola gainerat desegokitzat eta bidegabekotzat jo bainuen osabaren partehartze hura, gonbidatuari zor zion errespetuari eta begiruneari faltatzeagatik, hala, hargatik edo, erran nion:
|
|
|
Orain arte aditzerat eman dizudanagatik kontsidera eta estima dezakezu ezen jendeak arlotetzat eta erdi txepeltzat hartzen zuela bere apeza, baina ez, zeren, egia bada ere eliztarrek harekin irri egiten
|
zutela
—eta ez guti—, egia da, halaber, ez ziotela hari irri egiten; eta nola, bertzalde, ateraldi haietarik haratago, gizon seriosa baitzen, herritarren zerbitzuan bizi zena, haien behar spiritualei buru egiteko edo baserri urrunenetako eriei ere astoaren gainean bisita egiteko disposizionean beti ere, hala, don Frantziskok aldeko zituen, oro har, jendearen maitasuna eta onespena.
|
|
|
...14zeina izan baitzen don Frantziskoren eta jaun Marcelen ondotik izan nuen hurrengo prezeptorea, azkena, eta zeinaz aitzinago luze solastatzeko parada izanen baitugu— Urbiainerat etorri lehen aldian, hunkiturik utzi zituen eliztarrak bere sermoi distiratsu haiekin, halako tailuz, non, konfesioneen eguna iritsi zenean, harekin nahi izan baitzuten urbiaindar guztiek, don Frantzisko bazter uzten
|
zutela
; zeren bi errenkada zeuden han: bata, aita Bartolomerekin aitortu nahi zutenena, luzea, inurriena baino luzeagoa; bertzea, don Frantziskorena, laburra, jondone Pedro Ermitauak bere haitzuloan hartzen zituen bisitariena baino laburragoa; ordea, ikusirik zein betilun ateratzen ziren aita Bartolomerekin konfesatzen zirenak, berehala iragan ziren errenkada luzean zeudenak don Frantziskorenerat, luze zena labur egiten zelarik, eta labur zena luze, minutu guti batzuen buruan.
|
|
|
Baina, oker ez banago, oraino ez dut zerurat joaiteko eguna..."; eta, haren ondotik, bertze mila laudorio egin zizkion dukeak osabari... ez dakit osabaren asmakizun hura zinez laket izan zuelako edo berrikuntza hutsagatik, zeren eta ohikoarekin gogaitzen denak —nola gogaitzen baitzen dukea, dukeak berak bizpahiru aldiz aitortu zigunez— izan ohi baitu gauza berrien premiarik. Haatik, ene osaba asmatzailearen dohainen ez gutiesteko, derradan ezen osabaren asmakizun hark bazuela zerbait onik, zeren eta, dukearen eta kondearen ondotik, sartu ez ziren, bada, dukesa eta kondesa, han barrenean hagitzez ere denbora luzeagoa egiten
|
zutela
, biak ere kalaka eta kalaka, toki hura elkarri hitz egiteko eta konfidentzien egiteko ere leku ezin hobea balitz bezala...!
|
|
|
Hasteko, erran dizut lehenago ezen gure jauregia apaingarriz eta edergarriz josi
|
zutela
, bai barrendik, bai kanpotik... baina jauregitik zezen plazarako desfilea are ikusgarriagoa izan zen. Izan ere, zezen bana toreatzeko asmoa zutenez gero, beren beztimenda berezi haiek soineratu zituzten Villagrandeko dukeak eta Mantillanako kondeak:
|
|
|
...dala, zeren, desfilean zetozenak alde batetik, eta plazan goait eta begira zeudenak bertzetik, aise izanen ginen milaz goiti han juntatuak, bertakoak hauek, inguruko herrietarik erdutuak haiek, urrunekoak ere aleka batzuk, Iruñatik —munduaren azkenetik kasik, urbiaindar gehienentzat— bizpahiru... guztiak festarako prestik eta iratzarririk, haietarik anitz makila edo akuiluren bat eskuan
|
zutela
, edo hagatxoren bat edo labana, zeren erran baitzuten ezen zezen haietarik bat edo bertze ikusleen esku utzi eta beraiek sastatu eta akabatu zutela.
|
|
|
...k hauek, inguruko herrietarik erdutuak haiek, urrunekoak ere aleka batzuk, Iruñatik —munduaren azkenetik kasik, urbiaindar gehienentzat— bizpahiru... guztiak festarako prestik eta iratzarririk, haietarik anitz makila edo akuiluren bat eskuan zutela, edo hagatxoren bat edo labana, zeren erran baitzuten ezen zezen haietarik bat edo bertze ikusleen esku utzi eta beraiek sastatu eta akabatu
|
zutela
.
|
|
|
Dukeak, bere aldetik, jendearen abegi ona eskertzeko, eskua luzatu zuen baterat eta bertzerat eta, noiz eta ikusi baitzuen ezen bere tribunako lagun adiskideak nor bere lekuan zeudela, eseri zen eta gorako mugimendu bat egin zuen eskuaz, festa hasteko. Eta, jendearen txaloek eta oihuek airean bat egiten
|
zutela
, turutots bat aditu zen. Haren jarraikian, galaz jantzi bi algoazil tribunarantz abiatu ziren, emeki, gibeletik Mantillanako kondea zutela eta festa hartan parte hartu behar zuten bertze bi toreatzaileak, bakoitza bere zaldiarekin eta bere peoiekin eta morroiekin.
|