|
2003
|
|
|
(1069 bertsoa). Ez hori bakarrik, baizik eta Hiribarrenek datu historikoak nahastuz uste du 1512 arte zazpi probintziak Nafarroako erreinuan batuta iraun
|
zutela
, eta urte hartan jasotako konkistaren ondorioz banatu zirela Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba Nafarroatik, Espainiara igaroz,. Hola yoan puscaca escaldun khoroa? (1461 bertsoa).
|
|
|
batzuek, exhortatu? izanak erakusten du Nafarroa Beherean, beste hainbat lekutan bezala, humanismoak eta erreforma erlijiosoak bat egiten
|
zutela
erro sozio-kultural jakin batekin, euskalduna edo euskaltzalea kasu honetan, erret ofizialetan, gorteetan eta gazteluzainetan gorpuztua.19 Talde sozial honek, erreferentziatzat Nafarroa (Beherea), euskalduntasuna eta kalbinismoa hartuta, narratiba bat, idazketa bat, eta historia bat sortzeko ahalegina egin zuen.
|
|
|
Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez, ez zen bakarra izan. Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak bere bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz adierazteagatik egiten
|
zutela
, ez euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik. Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa, ez legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta Espainiari begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian.
|
|
|
Hori erakusten digute pastoralek. Antzespen herrikoi hauek (XVII. mendetik idatziz jasoak), jatorria Erdi Aroan
|
zutela
dirudi, Mendebaldeko Europan aski hedaturik zeuden drama liturgikoetan hain zuzen (frantsesez mystères deituriko haietan). Hego Euskal Herrian ere XVI XVII. mendeetan gisa honetako teatro lanen kasuak dokumentatu izan dira, baina nagusiki Iparraldean eta bereziki Zuberoan landu ziren, pastoral izena hartuz.
|
|
|
Ohargarria da lau autore hauetatik hiru laikoak izatea, eta guztiek ere euskaldun herritarren irakaskuntzaren inguruko kezka izatea. Pentsa daiteke euskarazko hezkuntza interesatzen zitzaien heinean, historia formazio zibil horren parte gisa ikusiko
|
zutela
, eta hortik euskarazko historia lanak idazteko beren proiektuak. Kontrara, euskal idazle eliztar gehienek, beren obretan euskal historiaren oihartzun batzuk jaso arren, ardura nagusi gisa erlijioaren irakaspena zuten, ez historiarena.
|
|
|
menestra, krema, gozoak, fruta eta kafea; guztia ardoekin (Bordelekoak barne) eta piper txiki gozoez. 1801ean Getarian Humboldt-ek txakolinaz hitz egiten du (bale bizkarrezurretan apoiaturik hazten
|
zutela
mahatsondoa esanez). Gautier-ek (XIXan edo) gozoak aurkitu zituen, txokolatea esponjekin jan zuen, boladoak ala bizkotxoak ziren ez dakiten arren.
|
|
|
Gorrotxategiren ustez (1987), hoztutako elikagaiak jan zituzten lehenak txinatarrak izan zirela. Marco Polo k izozkiaren lehenengo errezetak ekarri eta txinoek erabili
|
zutela
elikagaiak hozteko gesal teknika. Batzuen ustez, Marko Polok ekarri beharrean, gurutzatuek ekarri zituztelakoan daude.
|
|
|
Atlantiko aldeko elikaduraz, iturri idatzietan, Estrabon aipatu da sarri atlantiar zonaldeari dagokionz, ahunzki eta ezkur irina jaten
|
zutela
aipatzen zuelarik. Telesforo Aranzadiren ustez hau ez zen horrela, baina Mendebaldean artearen ezkurrak jan izan dira (gozoagoak direnak).
|
|
|
Fiskalitatean nabari zen, pribilegiatuek (nobleziak eta apaizgoak), ez
|
zutela
ordaintzen zerga zuzenik, Bestalde, fiskalitatearen oinarria zerga ez zuzenak ziren (kontsumoaren gainekoak), estatuaren porrota zekarrena, sarrerak nahikoa ez zirelako. Mende hasieran borbondarren iristearekin Decretos de Nueva Planta egin ziren, Aragoiko koroak zergak ordaintzea esan nahi zuena(, baliokidearen?
|
|
|
Jainkoak Adan eta Eva Paradisutik bota zituenean beren izerdiez botatako lanaren bitartez jango
|
zutela
esan zien. Galesko esaera zahar batean Adan eta Evarekin batera, Jainkoaren baimenarekin, erlea joan zela esaten da, gertakizun zorrotzak gozatzeko asmoz.
|
|
|
Pentsa dezakegu Eneolito Aroan, Euskal Herriko artzainek esne mamia edo gatzatua jaten
|
zutela
azkenburu moduan.
|
|
|
Euskal Herrira noiz heldu zela ez dakigu; baina Kortesekin joandako euskaldunek behintzat ezagutuko
|
zutela
ziur gaude.
|
|
|
XVI. mendean turkiarrak ia Vienaraino heltzean, eta garaituak izan ondoren, europar kristuek jasotako harrapakinen artean, kafea lortu zuten. Hala ere, suposa daiteke veneziarrek aurretik ezagutzen
|
zutela
kafea, turkiarekin aurretik zituzten merkataritza harremanengatik. Hala ere, 1650a baino lehenago kafea dastatu zuten europarrek, gehienek, atzerrian dastatu zuten.
|
|
|
Alde horretatik, egokiagoa izango zen, Historia Ikastaroari buruz hitz egitea eta ez Historia Sailari buruz, baina ohiturak legea egiten duenez, Saila deitu zitzaien UEUko ikastaroak antolatzen zituzten pertsona edota taldeei eta hala jarraitu zitzaien deitzen. Kontuan izan behar da, egoera ulertzeko, UEUren baliabide urriek ez
|
zutela
aukera handirik ematen egitura sendoak sortzeko. Euskal Herriak, Franko hil ondoren, bestetik, bizi zuen aldaketa giroak eta politika lanek zuten lehentasuna askorentzat eta horrek ez zuen lagundu saila trinkotzen.
|
|
|
Horrela, inspirazio iturria, Asia, Afrika edota Polinesiako arte primitiboan bilatu zuten. Garai honetan, aurretik indarrean egondako mendebaldeko gizartea kutsatua zegoela pentsatzen hasi ziren, aurrerapen guzti horiek gizakiaren gaizkia areagotzen
|
zutela
azpimarratuz eta teknologia gizakiaren kontra bueltatuko zela baieztatuz. Ondorioz mendebaldeko pentsaeraren kutsaduratik libre zegoen ikuslegoa aurkitu nahi zuten, puruagoa izanik akademizismoaren jokoan eroriko ez zena.
|
|
2004
|
|
|
XX. mendeko Hernaniko garapen industriala aldi ezberdinetan bana daiteke, joera ziklikoa izanik. Laburki, historiari begiratuz, ikus daiteke 1900 urte inguruan gorakada handia bizi izan
|
zutela
industriek. Gorakada honen ostean hamar urteko egonkortzea etorri zen, eta gerora, 1910 urtetik 1920ra, berriro ere aurrera pauso handia.
|
|
|
Industri lurren kokapenari dagokionez ikus daiteke oinarrizko bi elementuk baldintzatu
|
zutela
: Urumea ibaiak eta trenbideak.
|
|
|
Kontuan hartu beharrekoa iruditzen zaigu bokazioz egiten
|
zutela
lan eta ikusi eta bizi izan behar zutenak esperientzia oso gogorrak zirela. Gainera jaiotzen ari zen arte bat zenez zailtasunak ekarriko zituen jendeak beraien lanak ulertzeko orduan.
|
|
|
Bi urte beranduago, Lanaren federaziotik bota ostean Congress of Industrial Organizations (CIO) finkatu zuten. John Lewis United Mine Workers eko buruzagia aurrean
|
zutela
CIOk kanpaina indartsu bat hasi zuen altzairu, auto, beira, kortxo eta beste eskala handiko produkziodun industrietako langileak antolatzeko. 1937aren bukaeran CIOk Lanaren Federazio Amerikarrak baino afiliatu gehiago zituen.
|
|
|
Galdutzat emandako pertsonen erretratuak egin behar zituzten eta nahiz eta nekazari munduaren eskasiaz arduratu batez ere, honek beste maila sakonagoetara eramaten zituzten. Arraza diskriminazioen aztarnak jasotzea nahi
|
zutela
esplizituki dioen dokumenturik ez da aurkitu, baina bildumak gai honen inguruko irudi asko erakusten ditu, segidan ikus daitekeenez.
|
|
|
Askotan historia bakarrik doan giza zientzia bezala erakusten da, eta lan honekin agerian gelditzen da arteek, argazkilaritzak kasu honetan, historia marrazten eta azaltzen laguntzen dutela. Gainera garaiko politikariek horren kontzientzia izango
|
zutela
suposatzen dugu krisi garaian dirua eta denbora argazkilarietan gastatzeko.
|
|
|
Izan ere, presidenteak ekonomian parte hartu zuen beherakada ekonomikoari amaiera emateko asmoz. Patroiek langileen soldata mantenduko
|
zutela
eta kaleratzeak ahal dela ez zituztela egingo zin egitea lortu zuen; errepideetan, zubietan... gastu generala azkartu egin zuen; Nekazaritza Batzorde Federala eta elkarteen bitartez alearen, kotoiaren... prezioa mantentzen saiatu zen, eta arantzelen kostuak altxatuz kanpo konpetentzia gutxitzen saiatu zen. Baina, presio ekonomikoaren konponbidea industriaren eta komunitate lokalen kooperazio boluntarioan zegoela uste zuen.
|
|
|
Zerbait kritikatzekotan saltus eta ager vasconum en kontua aipatuko nuke: topiko historiografikoa bihurtu da euskal mendialde eta lautada artean erromatarrek saltus/ ager bereizketa egiten
|
zutela
. Egitarau ofizial honek ere jasotzen du puntu hori.
|
|
|
Gerra hasi zenetik, udalak ez zuen biltzarrik egin, irailak 12 egunera arte. Badirudi denbora tarte honetan, frentearen hurbiltasunagatik, udaleko kide eskuindarrek denbora pasatzen utzi
|
zutela
badaezpada ere, eta aginte osoa Arrizibita tenientearen eskuetan utzi zutela. Gipuzkoako mugako frontea urruntzen hasi zenean, udalak agintea hartu zuen berriro.
|
|
|
Gerra hasi zenetik, udalak ez zuen biltzarrik egin, irailak 12 egunera arte. Badirudi denbora tarte honetan, frentearen hurbiltasunagatik, udaleko kide eskuindarrek denbora pasatzen utzi zutela badaezpada ere, eta aginte osoa Arrizibita tenientearen eskuetan utzi
|
zutela
. Gipuzkoako mugako frontea urruntzen hasi zenean, udalak agintea hartu zuen berriro.
|
|
|
Makiek egindako azkeneko eraso honetan ez dago zehaztuta zenbat ehuneko ziren, Josu Chuecak (1990: 113) 200 zirela eta muga lepo ezberdin horietatik 50 eko taldeetan zeharkatu
|
zutela
erraten du. Bestalde Mikel Rodriguezek (2001) Bentarteatik 300 sartu zirela erraten du.
|
|
|
eskolan gurutzea kendu zuten eta bandera ere aldatu zen. Errepublikaren etorrerarekin, erlijioa kendu behar
|
zutela
erraten zuten asaldatu batzuek. Baina ia denak berdin jarraitu zuen, dena lasai zegoen eta baztandar gehienek normaltasunez beraien bizitza egiten segitu zuten.
|
|
|
Azkenik, Baztango mapa politikoan, aipatu behar da sozialisten, Solidaridad de Obreros Vascos en eta Acción Nacionalista Vasca taldeen presentzia zegoela, baina oso presentzia txikia eta sinbolikoa
|
zutela
.
|
|
|
Eskuindarrek botoen %61 lortu zuten. EAJak botoen %21 eta errepublikar sozialistek %0 bitartean3 Aipatzekoa da, EAJ alderdiak hiru kide udal batzarrean sartu zituela eta gainera bat alkate izendatu
|
zutela
. Ignacio Iturria Baztan Buru Batzarreko lehendakari ohia zen eta alkatetzara heldu zen, zeren haraneko zinegotzi eskuindarren artean ideologia ezberdinetakoak eta independenteak zeuden, Eskuindar Blokearen gailentasunari aurre egin nahi ziotenak.
|
|
|
Baina, udaletxearen eta Nafar Diputazioaren artean liskarrak sortu ziren tropen mantenuagatik. 1936ko abenduan, Diputazioak muga tropen mantenua Nafarroako udalerri guztiek ordaindu behar
|
zutela
erabaki zuen30 Era honetan, Baztandik unitate militar ezberdinak pasatu ziren: Falangearen indarrak (1937), Infanteriako 334 Batailoia (1938), Tercio de Orden y Policía" (1938) 31 Gerra luzatzen ari zen bitartean, mugatik tropa gehiago pasatzen ari ziren.
|
|
|
Guardia zibileko buruzagiek kuartel berriak eraiki nahi zituzten baina udaletxeak horretarako dirurik ez zuen. Bestalde mediku eta farmazeutikoen zerbitzuengatik ordaindu behar
|
zutela
agintzen zuen udaletxeak eta honek liskar gehiago egotea ekarri zuen. 26, 84, 90, 91, 92 eta hurrengo orrialdeetan.
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren aurreko urteetan Alemaniako komunitate zientifikoa begirunez tratatzen zuten gainerako herrialdeek. Kaiserrak aurrerapen zientifikoa mesfidantzaz ikusten bazuen ere (arrazoi erlijiosoak zituen horrela pentsatzeko), jakin bazekien arlo horretan emandako urratsek lurraldea indartzen lagunduko
|
zutela
. Beraz, ez zion zientziari oztoporik jarri, baina ezta laguntza handirik eman ere.
|
|
|
Nolabait, erlijio kontuek eragindako ezinikusia euren lorpenekin estali nahi zuten. Onartuak izatearekin amesten zuten, eta aberriarentzat lan eginez helburua aise beteko
|
zutela
uste zuten. Zeren zientzialari haiek zinez alemaniarrak sentitzen ziren, nahiz eta urte batzuk geroago alderdi naziak juduei traizioa eta aberriaren kontra azpikeriatan ibiltzea leporatu zien.
|
|
|
Berak zinez uste zuen Israel palestinarren borondate onaren emaitza zela. Hau da, arabiarrek euren lurrak kolonoen esku uztea adostu
|
zutela
, baina nola historikoki erakutsi duten pertsona aldrebes eta fedegabeak direla, eta israeldarren lorpenen inbidia dutenez, bada orain lur horiek bueltan jasotzea erreklamatzen dutela.
|
|
|
Alabaina, antagonismoak azaltzeari aberasgarria irizten badiogu ere, Israelgo estatua sortzeko prozesuari begira egileak ikuspegi onberegia agertzen duela iruditzen zaigu. Hau da, hainbeste sufrimendu pairatu ostean, Weizmann ek adierazi bezala juduek euren estatua sortzeko eskubidea
|
zutela
azaltzen du Stern ek. Liburuan agertzen diren datuak ikusita, pentsa daiteke Nazio Batuen Erakundeak sionismoari lehenago erantzun izan balio Holokaustoa ez zela zertan gertatu behar.
|
|
|
Alabaina, Bigarren Mundu Gerra amaitu arte itxaron zuten Palestina bitan banatzeko, eta lurralde hain desiratua sortzeko. Stern ek aipatu egiten du lurralde arabiarrek ez
|
zutela
ondo hartu banaketaren kontua, lehen kolonoak iritsi zirenean erasoak gertatu zirela, baina ez du gaian gehiegi sakontzen. Aitzitik, harro sentitzen da juduek unibertsitate propioa jasotzea lortu zutelako, zeinetan irakasgaiak hebraieraz ematen hasiko ziren.
|
|
2005
|
|
|
Esan beharra dago, gerrillen borrokan izandako paperaz gain, emakumeek paper aipagarria jokatu
|
zutela
ere lehen greba orokorretan, batez ere, Asturiasen, Euskal Herrian eta Katalunian.
|
|
|
legea eta Pilar Primo de Rivera izan zen Gorteen aurrean beraien proposamena aurkezteko ardura bete zuena. SF kezkatua zegoen geroz eta emakume gehiagok etxetik kanpo lan egiten
|
zutela
ikusita, baina argi zutenez ezin zela joera hori atzera bota, emakumeak beraientzat egokiak ziren lanbideetara bideratzen saiatu ziren. Horrek ez du esan nahi SFk bere oinarriak traizionatu zituenik, Pilar Primo de Riverak Gorteetan emandako hitzaldian argi utzi zuen bezala:
|
|
|
Ikuspegi historiko moralista eta manikeoa: Zamanillo rentzat greziarrak nabarmenki onak baitira, inposatu ez zirelako, hau da, inolako interesik ez zutelako Iberiar Penintsulako biztanleengan, eta, erromatarrak gaiztoak47 Zentzu honetan Zamanillo k dio euskaldunek ez
|
zutela
nahi izan erromatarren menpe egon azken hauek zikoitzak eta txarrak zirelako. Hauek guztiak oinarri gabeko iritziak dira.
|
|
|
Menendez Pidal en paragrafo honen gainean bi kritika egitea zilegi zaigu: batetik Mitxelena, De Hoz, eta bestelako hizkuntzalari ospetsuak behin baino gehiagotan aldarrikatu dute baskoiak elebidunak izango zirela, hau da, iberiarra hartu arren aurrekoa ez
|
zutela
galduko; eta bestetik, euskara ezin izan daiteke hizkuntza neo iberikoa, bestela bien artean ahaidetasun harreman garbiak egon lukete eta oraindik halakorik ezin izan da frogatu. Gainera euskara iberieraren ondorengo hizkuntza berria balitz, zer egin daiteke akitanierarekin edota Nafarroako latindar inskripzioetako onomastikak erakutsitako berezitasunekin (adib Lergako inskripzioa, Urchatelli eta Ordunetsi iberierazko jatorria baina euskarazko fonetismoa duten izenekin)?
|
|
|
Zergatik? Zamanillo k uste baitu, euskara eta iberiera bateratuta zeudela hasieran, eta biek greziera zaharraren garapen maila berdina
|
zutela
. Baina greziar kolonizazioaren ondorioz, euskara iberiera batasuna apurtu zen eta bi adarretan banatu ziren; bata euskara berarena, eta bestea iberierarena.
|
|
|
Pareko maila batean A. Doering izeneko beste idazle amerikarra dago, zeinak Iberos y euskaros y la misión civilizadora de la Iberia en tiempos prehistóricos, Academia de Ciencias, Córdoba, Argentina, obra idatzi baitzuen. Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu
|
zutela
, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera etorri ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta beraien hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales?
|
|
|
6 Proposamen zoro eta zentzugabekoena euskara tarteko dagoela J. M. Ribero Meneses ek egin du (hain da proposamen burugabea ezen ez diodala oin ohar hau baino eskainiko lan honetan). Berak Europaren populatzea duela 40.000 bat urte, Ebro ibaiaren iturburuetan bizi ziren pertsonak egin
|
zutela
defendatzen du. Ebro ibaiaren lehengo izenak Ibero eta Tartesos ziren, noski euskal etimologia jatorrak dituztenak,, la evidencia de que Tartesos o más atrás Zarzasos= Zarzaros= Zartasos, es un nombre basko?
|
|
|
Zutiken zenbaki horretantxe ETAk jakinarazten zuenez. La democracia no podía surgir como herencia del franquismo, sino como resultado de su aniquilación? , jakitera emanez agirian zegoela, frankismoak agintean utzitakoek, leku berean (boterean) jarraitzen
|
zutela
. Navarrok gaineratzen duenez:
|
|
|
berri hori osatzen dutenak edo osatzen dihardutenak, frankismo garaiko berberak dira, eta beraz, ez dute aldaketa handirik nahi lehengo botere planteamenduekiko. Honek aditzera ematen du boterean zeuden horiek, biolentzia erabiliko
|
zutela
beraien sistema ezartzeko, Azurmendik elkarrizketan adierazi bezala, boterean jarraitzen dute berdinek, eta beraz gaur egun ere biolento diren horiek. Beraz, sistema berdintsua mantendu nahi edo mantendu zuten horien kontra, esan dezagun, estatuaren kontra erabilitako biolentzia terroristatzat hartu zela eta dela.
|
|
|
Ez dugu 1879 urteetako elkartrukeen berririk aurkitu, baina segitu
|
zutela
pentsatu behar da. Zelangura delarik ere Espainia osoarekiko kontaktu hauek, Herranen Revista n agertzen ziren espainiar kolaborazioen nondikoa azaltzen laguntzen dute.
|
|
|
Jada bagenekizkien hiru gauza baieztatzen zaizkigu: oro har, aldizkariaren bizitza osotasunean hartuz, Revista euskal gaien inguruko aldizkaria izan zela; euskal gaiok erabat nagusi izan zirela aldizkariaren Gasteizko aldian; eta 1880tik espainiar gaiek Euskal Herrikoek adinako protagonismoa eskuratu
|
zutela
. Aldaketa hau, aipatu dugunez, euskal kolaboratzaileen gutxitze erlatibo eta espainiar jatorrikoen handitze proportzionalaren ondorio izan zen.
|
|
|
1879ko urte hasieratik kronika saila maiztasunez plazaratzeko asmoa agertu zen: «Entre las importantes mejoras que nos proponemos introducir, figura la publicacion de interesantes cartas de Madrid, América, París y Londres y además de otros puntos de las provincias vasco navarras.44» Eta hain zuzen urte hartako urtarrilean Iruñea, Bilbo eta Donostiako gutun bana agertu ziren, Herranen eskariari erantzunez euren hiri eta probintzietako korrespontsal papera beteko
|
zutela
aginduz. Hurrengo hilean Becerro de Bengoak Madrildik bidali zuen bere kronika.
|
|
|
Hiriak, gainera, estatu zentralaren erakundeekiko menpekotasun harremanak garatu zituen (batez ere kapitania nagusiaren inguruan), eta horrek Gasteizko bizitza, arlo askotan, Espainiakoren pareko bihurtu zuen. Ez da ahaztu behar halaber gasteiztar ugari Gaztelatik etorriak zirela, eta foruekiko lotura sentimental urria
|
zutela
. Ondorioz, 1876ko abolizioa heldu zenean, lehendik zetorren foru gainbeheraren azken kolpe gisa hartu zen.
|
|
2006
|
|
|
Pasarte honetan, Alejandro Severo enperadoreak (222) igarkizunerako zuen trebetasuna azpimarratu nahi zuen autoreak, Hispaniako eta Panoniako augur eta baskoiekin erkaketa bat burutuz. Pentsa dezakegu baskoiek igarle oso onak izatearen fama handia
|
zutela
Inperio Erromatarrean zehar.
|
|
|
Kasu gehienetan, testuingurutik kanpo agertzen diren arren, zonalde honetan erromatar txanponen zirkulazioa ematen zela frogatzen dute. Pentsa dezakegu baskoiek elkarbizitza baketsua izan
|
zutela
erromatarrekin, eta horrela, azken horiek beraien presentziaren aztarnak utzi zituztela han eta hemen.
|
|
|
Bere erregealdiaren hasieran, Tarragonako probintzia hondatzen zuten baskoien kontra ere kanpaina bat zuzendu zuen. ...errege bisigotuari zor zitzaizkion eskubideak ontzat emango balituzte bezala, beren azkonak eta geziak abandonatu eta eskuak erregurako prestatu ondoren, haren aurrean makurtu baitzituzten beren buruak, bahituriak eskaini zizkioten eta Ologicus Gotuen hiria eraiki zuten beren soldata eta lanarekin, haren erregetzara eta bere boterera menperatuko zirela promesa eginez eta aginduko zitzaiena beteko
|
zutela
hitz emanez33.
|
|
|
Bataila honetan hil ziren Egiardo seneskala, Anselmo konte palatinoa eta Roldan, Bretainia-ko markako prefektua ere, beste askoren artean. Eta porrot honek ezin izan zuen berehala mendekatua izan, zeren eta etsaiak, erasoa burutu ondoren, halako moldez sakabanatu bait ziren, ezen non bilatu eta aurkitu zitezkeen jakiteko aztarnarik ere ez
|
zutela
utzi.38
|
|
|
Gizonezkoak gerra egiten edo etzanda egoten ziren. Oso emakume gogorrak ziren, esaten da haurdun zeudenean eta erditzeko zeudenean alde baten jartzen zirela, umea izaten
|
zutela
eta, ondoren, berriro lanera bueltatzen zirela. Beste kasu batzuetan umea izaten zutenean senarra zaindu behar izaten zuten.
|
|
|
Siliok esaten zuenaren arabera agureak gudarako zahar zeudenean buruaz beste egiten
|
zutela
. Beste ikerle batzuen ustez, tribu basati askotan 60 urtetik gorako agureak hiltzen zituzten lanerako gai ez zirelako.
|
|
|
Barbero eta Vigilen teoria bat da. Proposatzen dutena da erromatarrek germaniarrekin limes bat zuten bezala, baskoi, kantabro eta astureekin beste bat
|
zutela
: limes hispanicus.
|
|
|
Honi lotua, badago teoria bat defendatzen duena Erromatar Inperioa erortzean, baskoiek hedapenerako joera izan
|
zutela
, Pirinio iparraldera eta hegoaldera (autrigoi, karistiar, barduliar... izenak desagertu ziren eta baskoi izenaren erabilera areagotu zen). Egileek, gaur egun, zakuraketarako joera onartzen dute.
|
|
|
Bestalde, aipatu izan da baskoiak bagaudetan parte hartu
|
zutela
. Bagauda7 fenomenoa Galian sortu zen, III. mendean.
|
|
|
hitzaren erabilera anakronikoa eta nahasgarria da? 8 Adibide ugarik baieztatzen dute iritzi hau. Egia da gerrek eta inmigrazioek latina eta erromatarren ohiturak eta erakundeak lurralde honetan sartzea ahalbidetu
|
zutela
. Beranduago, erromatarren eta bertakoen ondorio logikoa izan zen9, baina ez zen beti gertatu, ez zen leku guztietan gertatu eta ez zen inposaketa prozesurik egon, salbuespenak salbuespen.
|
|
|
Posidonio, Artemidoro, etab. Autore horiek ikuspegi jakin eta berezi batetik ikusten zituzten herri ez italikoak; barbariean bizi ziren herri ziztrinak ziren, baina onginahiez tratatuak izatea merezi zuten. Baina, Estrabonek bazekien erromatarrek ez
|
zutela
inolako interesik edo errukirik sentitzen herri horien inguruan. Are gehiago, beraien izen tribalen zerrendatzea aspergarria iruditzen zitzaien.
|
|
|
Pasarte honetan aurreko kasuetan aipatutakoa antzematen dugu; hau da, egile klasikoekin jaiotako eta Erdi Aroko egileekin jarraitutako antzinako euskaldunei buruzko ikuspegi barbaro eta basati hori nabarmena da. Ikusitako pasarte honetan baskoiak arriskutsuak, basatiak eta menperaezinak zirela esaten da, zonalde menditsuetan bizi zirela (garaiko testuinguruan, basoak iradokitzen zuen beldurra kontuan hartu behar dugularik) eta hizkuntza ulertezina hitz egiten
|
zutela
. Beraz, antzinarotik zetorren barbaroen klitxe guztiak euskaldunei aplikatzen jarraitzen zen.
|
|
|
Aipatuko dugun Alfontso III.aren kronikako azken pasarte honetan baskoiek Nepoziano usurpatzaileak Ramiro I.aren aurka prestatutako konjuran parte hartu
|
zutela
esaten da, 842 urte aldera asturiar lurretan. Honela dio testuak zehatz mehatz:
|
|
|
Irudimen kolektiboan aipatutako, bestea, ren irudia finkatu zen eta horrela transmititu zuten egile klasikoek, nahiz eta kasu askotan, barbaroaren irudiak ez zuen herri horien errealitatearekin bat egiten. Argi eta garbi ikus dezakegu hori lurralde hauetako antzinako biztanleen kasuan; izan ere, egile klasikoek euskaldun basatiei buruz hitz egin arren, aztarnek erromatarrekin elkarbizitza baketsua mantendu
|
zutela
iradokitzen dute. Ezin gara egile horien deskribapenetaz fidatu; askotan, herri horiei barbaroen klitxeak aplikatzera mugatu ziren, egia izan ala ez, beraz, errealitatea islatu ala ez.
|
|
|
Komenigarria da ondo azpimarratzea, denbora luzez, euskaldunen basakeriari buruzko egile klasiko eta Erdi Aroko egileen lanek eragin itzela izan
|
zutela
euskal historiografiarengan antzinako euskaldunak nolakoak ziren eta beraien harremanak beste herriekin (erromatarrekin, karolingiarrekin, bisigotiarrekin, eta abarrekin) nolakoak izan ziren ikertzerako orduan. Gaur egun, argi dago irudi hori faltsua dela eta errealitatea bestelakoa izan zela.
|
|
|
Egun ditugun aztarnek euskaldunek eta erromatarrek elkarbizitza nahiko baketsua mantendu
|
zutela
eta integratu egin zirela iradokitzen dute. Beraz, esan dezakegu egile klasikoek eskaintzen duten antzinako euskaldunei buruzko ikuspegia ez dela zuzena.
|
|
|
Iberiar kulturaren antzinatasuna ezaguna da eta badakigu harreman zuzenak zituela mediterraneoko kulturekin Aldi Minoikotik. Horrez gain, badakigu greziarrak eta feniziarrak Hispainiako hegoaldean ezarri zirela eta han hirigintza grekoa eta ekialdekoa ezarri
|
zutela
. Erromatarrak azkenak izan ziren heltzen.
|
|
|
Benetan esan nahi duena da tribuetako zati bat erromatartua izan zela zerbitzu militarraren bidez eta hauek tribuetako buruzagiak izaten zirela. Lurralde hauetako bizitza soziala eta ekonomikoari buruzko informazioaren eskasiak argi uzten du Vespasianoren erreformek ez
|
zutela
lurraldea aberastu eta garrantzirik izan gabe mantendu zirela. Lurralde hauetako hiriak ez zuten kostaldeko hirien aberastasun eta garapen maila lortu.
|
|
2008
|
|
|
Ikusi besterik ez dago zer gertatu zen herrialdez herrialdekako mugimenduekin gobernuek cruise misilak jartzea erabaki ondoren. Halere, eta atal honen hasieran egin dugun Thompson en aipura bueltatuz, egia da, orobat, gizarte moderno eta industrialaren balioen aurka ere egiten
|
zutela
. Klandermans ek dioenez, bi joera horiek mugimenduko parte hartzaileei dagozkie:
|
|
|
Ez zuten beren helburu zehatz eta zuzena lortu, eta horren ondorio da, neurri handi batean, euromisilak jarri eta gutxira mugimendu bakezaleak izan zuen beherakada nabarmena. Halere, bistan da indarra izan
|
zutela
, bai beren aldarria gizartean aktibo egon zedin, bai eta aktore sozial gisa beren errealitatearen interpretazioa beste aktoreenarekin lehian izateko. Atal honetan hainbat autorek horri buruz egindako gogoetak bilduko ditugu.
|
|
|
Agirreren ustez, Mendebaldearen eta Ekialdearen arteko erlazioak berritzea lortu zen garai hartan, baina ez zen bake mugimenduaren lorpena izan. Ez du, ordea, ikuspegi horrekin bat egiten Ruiz Jimenez ek14 SESBren desegiteak berebiziko garrantzia izan zuela aitortzen du, baina mugimendu bakezaleek ere eragina izan
|
zutela
dio. END izeneko talde bakezalearen (hasieran aldizkaria bakarrik zen arren) inguruan ardazten du bere lana, eta horren baitan, behetikako distentsioa, ren alde egiten zuten adituei eskaintzen die arretarik handiena, E. P. Thompson i batez ere.
|
|
|
Autoreak, halere, aitortzen du Ekialdeko gazte askok eta askok END urrun ikusten
|
zutela
. Ez zuten, ordea, hain urrun sumatzen NATO.
|
|
|
Krustxev SESBko presidenteak Kubara karga nuklearra zuten itsasontziak bidali zituenean jo zuen goia egoera horrek. Estatu Batuetako Kennedy presidenteak Kubari itsas blokeoa egiteko aginduz erantzun zuen, irlara misilik sar ez zedin, eta, era berean, itsasontziek AEBk aurrez ezarritako muga bat iraganez gero, eraso egingo
|
zutela
mehatxu egin zuen. Une larriak bizi izan ziren, baina, azkenean, Krustxev presidente sobietarrak atzera egin zuen.
|
|
|
Mugimendu hauen eragina aztertzeari eskainiko diogu hirugarren atala, jakinik helburu zehatzetan (euromisilak deituak jar zitezen eragoztea) huts egin
|
zutela
, eta 90eko hamarkadan krisi egoeran sartu zirela, eta, noski, ez dutela lortu beste hainbat eta hainbat gerra geldiaraztea. Mugimenduaren kolpearen ondoren izan den oihartzuna aztertuko dugu, beraz, baina ez helburu zehatzei soilik erreparatuz. baizik eta ikuspegi zabalagoa emanez.
|
|
|
menonitek, kuakeroek? Uste zuten erasotzaileek jarrera baketsua hartuko
|
zutela
eredu solidarioa, inolako indarkeriarik gabekoa, ematen bazitzaien. Jarrera hau agertzen da Testamentu Berriko Mendiko sermoian ere.
|
|
|
Antzeko ideia dute Deddaway k eta Glinski k (2001), zeintzuek liburuarenlehenengo atalean Yeltsin-en garaian burututako ekintzak ea erreforma edo erreakzioa izan ziren planteatzen duten. Eta ekonomiari buruzko atalean errusiar agintariek aurreko ordena ekonomikoa irauli egin
|
zutela
esaten dute (232 or eta hurr.). Horretaz gain, Yeltsin-ek berak ere Gaidaren politikari buruz honako hau esan zuen: –Gaidar' s reform secured macroeconomic change, namely the destruction of the old economy.
|
|
|
Kasu batzuetan langileei bonoak erosi zizkieten prezio barregarrietan, baina hori bai, oso salmenta ona egingo
|
zutela
konbentzitu ostean. Beste batzuetan, enkanteetan iruzurra erabiltzen zuten politikari eta funtzionario publikoen laguntzaz.
|
|
|
354) ustez, Yeltsin eta Putin-ek desordena soziala sortzeari beldurra ziotenez politika zoro hori ez zuten burutu. Politikariek populazioa biziraupen mailaz azpitik gelditu ez zedin guztia kalkulatu
|
zutela
dio. Baina hori horrela izan bazen, ondorengo gertakariek adierazten digute ez zituztela batere emaitza onak lortu.
|
|
|
batez ere 31 eta 36). Nahiko ikuspegi negatiboa eskaintzen dute Yeltsin-en garaiko Errusiari buruz eta Estatua eraikitzeko politikak zein arazo sozialak konpontzeko bideratuta zeudenek huts egin
|
zutela
azpimarratzen dute. Arazo sozialak ez zituela konpondu nahiko argi dago, baina Estatua eraikitzeko gai izan zela ezin da ukatu (nahiz eta nahiko ahula izan).
|
|
2009
|
|
|
Izan ere, emigranteak pertsona ezjakinak zirela azpimarratzen da behin eta berriz, eta idatzizko prentsaren esanetan agenteek hauen ametsak eta ilusioak esplotatzen zituzten etekinak ateratzeko. Erreklutazio agenteei buruzko irudi edo ikuspegi hau oso orokorra da, gaur arte iraun du gainera33 eta Europa osoan ikusmolde hau nagusitu da orain arte, baina badira agenteei horrenbesteko garrantzirik ematen ez dieten lanak, ez behintzat zentzu horretan, Ercole Sori idazle italiarrak agenteek babes tekniko eta kudeatzailea eskaini
|
zutela
dio eta zalantzan jartzen du «emigrazio artifizial baten autore» zirenik.34
|
|
|
Behin garbi geraturik Amerikako bizitza erabat kaxkarra zela, baldintza guztiz tamalgarrietan lan egiten
|
zutela
eta bertako lurraldeak bizitzeko ezatseginak zirela, emigrantearen izaera eta irudi aldaketa gauzatu eta gero, emigrazioaren beste alderdi bat marrazten zen egunkarietan: miseria horiek guztiak jasan zituztenen sorterrira itzuli nahia.
|
|
|
miseria horiek guztiak jasan zituztenen sorterrira itzuli nahia. Egunkarietan, gai nagusietako bat zen, emigrante joan zirenek, hango larritasun guztiak pasatu eta gero itzuli nahi izaten zutenean, dirurik ez
|
zutela
horrelakorik egiteko, ondorioz, portuetan emigrante piloa biltzen zen etxera itzultzeko bere aukeraren zain, kaleko edozein izkinatan, noski. 1902an La Libertad egunkarian hau irakur dezakegu:
|
|
|
Prentsan, oro har emigrantearen irudi kaxkar bat azaltzen den bitartean, gizarte iritzian eta geroago memorian, emigrante horren irudia arras ezberdina izan da, emigrantea aberastasun eta bizitza oparoarekin identifikatuz. Honen inguruan, hasierako hurbilketa batek kontradikzio nabarmena erakusten digu, gainera, ezin dugu ahantzi, emigrazioa ekiditeko prentsaren saiakera hauek guztiek ez
|
zutela
batere eraginik izan, ikerketa demografikoetan emigrazioak goranzko norabidea edo mantentzeko joera aurkezten baitu behin eta berriz. Horregatik beharrezkoa da gai honen inguruan sakontzea eta ikertzea zein izan zen prentsaren papera emigrantearen irudia sortzeko.
|
|
2011
|
|
|
19an oraindik ere ez omen zuten armarik topatu, bilaketek eta erregistroek oraindik ere jarraituko
|
zutela
azalduz. Villabonan eta Andoainen atxilotuak izan zirenak Tolosako kartzelara eraman ziren.
|
|
|
Ditugun datuen arabera, salbuespen bakarrenetakoak, Tolosatik pasaeran zeuden bi iraultzaile, arriskutsu? urriaren 31an atxilotu zituztela166, edota benetan salbuespen garrantzitsua dena, Antonio Ibañez Tapia Sindicato Unico ko presidentea, anarkista, azaroaren 1ean atxilotu
|
zutela
dira167 Azurza alkateak Julian Rougeren heriotzaren inguruan muturreko paternalismoa erakutsi bazuen ere, gatazka harek kalteturikoak denak zirela azalduz, urrun zegoen gerora erakutsi zuten jarrerarekin. –Gerra?
|
|
|
Baina isiltasunak bakarrik ez zuen balio. Garaileek garaipena eskuratu
|
zutela
gogorarazi behar zieten etengabe garaituei, hau iraultzaileentzat eskola lekzio bilaka zedin. Arranditasunez euren gailentasuna lau haizetara zabaltzeko, triumphus?
|
|
|
zeudela eta, Agustin Urbistondo Gaztedi Sozialisten presidentea, Manuel eta Pedro Huerta de Diego eta Marcelino Lizando atxilotu ziren. Gainera, Pablo Sanz anarkistaren etxean eginiko erregistroan horma baten atzean bi pistola, lau kargadore, bederatzi dinamita kartutxo eta 300 pistola kartutxo topatuko dira200 Gertakari hauek ikusita susma genezake sozialistek eta anarkistek bat egiteko joera erakutsi
|
zutela
bai greba garaian eta bai osteko errepresio amankomunean ere. Era berean anarkistek greban parte hartu izana erakusten dute.
|
|
|
Fusik nazionalismoaren parte hartze eza (eta ez gara nazionalismoaren goi karguen inguruan bakarrik ari) azaltzerako orduan Gipuzkoan EAJren egoitzak ez zirela klausuratuak izan aipatzen du. Gainerako kasuak ez dira lan honetan ikertu, baina Tolosan behinik behin badirudi parte hartu
|
zutela
. Aldi berean emakumeen parte hartzea, egunkarietako aipamenetan aberraziorik handiena bezala agertzen dena, edota goardia munizipal batzuek ere grebalariei lagundu izanaren ustea elementu interesgarriak direla iruditzen da.
|
|
|
bandoan. ...en inguruan, kontuan hartzekoa baita sententzietan agertzen diren akusatuen bizitzen deskribapenak ez direla kasu guztietan salbuespen batzuetan bezain aberatsak eta askotan izen batera eta filiazioaren aipamenera mugatzen direla, eta bestetik ikusi behar baita 501 prozesatu horiek bando errepublikarreko alderdi politiko guztiek osatzen dituztela eta 1934ko grebarako deia sozialistek bakarrik egin
|
zutela
, gerora anarkistak, Asturiasko kasu ezagunean bezala, edota euren alderdi edo sindikatuen aginduei jarraitu ez zieten euskal nacionalista batzuk elkartu bazitzaizkien ere. Abiapuntua, beraz, finkaturik zegoen.
|
|
|
Harrigarria badirudi ere, bere hitzaldian ez zen langile erakunde bakar baten aipamenik egin, ezta greba garaian zehar jazotako gertakaririk edota gehiegikeriarik aipatu ere. Diskurtsu paternalista bat erabiliz, bere grebaren azalpena teoria konspiratibo batean oinarritu zen, grebaren buruzagi abstraktu batzuek herri xehea engainatu
|
zutela
azalduz eta Azurza bera herriaren interesen, moralaren eta integritatearen defendatzaile bezala agertuz. Hala ere, orokorrean, Udalaren sesio hauetan grebari ez zitzaion denbora gehiegi eskeini, ez baitzen jada euren eskumenekoa.
|
|
|
Prentsak ez du zehazki aipatzen zein filiaziotakoakziren Tolosako grebalariak eta grebaren antolatzaileak baina bereziki UGTren deialdibat izanik, berau, Alderdi Sozialista eta Gaztedi Sozialistak planifikazio horretan arituzirela pentsa dezakegu. Ezin jakin zein izan zen ELAk edota CNTk plangintzan izan zuten papera, erabilitako iturriek suposatzen duten mugagatik, baina zalantzarik gabe esan dezakegu, aurrerago azalduko denagatik, bi sindikatu hauetako langileek greban parte hartu
|
zutela
, prentsaren eta goardia munizipalen aipamenetan ikus daitekeen bezala. ELA Gipuzkoa mailan eta bide batez Tolosan hartzen ari zen indarra ikusita eta CNTk Tolosan zuen presentzia ere ikusirik, tartean egon zirela pentsatu behar da, greba orokorra izan baitzen hiribilduan, eta elkarren arteko gatazkarik ez baitzen eman96, guztiz kontrakoa, aurrerago aipatuko ditugun gertakariengatik.
|
|
|
Udalaren plenoetako aktetan, behin eta berriz agertzen dira Brigada Munizipaleko langileen eskariak(,), euren borondatearen aurka lana utzi behar
|
zutela
argudiatuz, bi astetan 6 egunez lan egin beharrean egun batean bakarrik lan eginez, iraultzaileek horretara behartu zituztelako. Udal langileetaraino ere iritsi zen greba beraz, goardia munizipaleko kide bat grebaren sustatzaile izanaren susmoa izan zutelarik.
|
|
|
Larunbatero oraindik ere egiten den baserritarren azoka ez zen ospatu, eta berriro ere, zurrumurruen aurka, grebalariek ogiaren ekoizpena eta salmenta baimendu zuten. Autoreak harrotasunez dio azpimarratzekoa dela, que la mayoría de los obreros de este gremio, pertenecen a Sodaridad. Baina eskiroletik oso gutxi
|
zutela
pentsatu behar da, ELAk gertakari hauetan zehar akusaziorik jaso bazuen, bai EAJren aldetik, bai euren etsaien aldetik, iraultzaileei lagundu izana izan baitzen. Kazetariak Solidaridadekoen aurpegia zuritu nahi du, baina Azaroaren 10eko ABCren ohar batek kontrako zerbait zioen:
|
|
|
Alkateak egun hartan argitaratutako Ediktua benetan argigarria da Tolosan finkatu zen ordena martzialaren inguruan: Lau pertsona baino gehiagoko taldeak eratzea debekatu egin zen eta hala egiten zuenak ordenaren perturbatzaile bezala hartuko zirela eta horri zegokion zigorra jasoko
|
zutela
eta indar militarra erabiliz taldea disolbatua izango zela zioen batetik, eta gaueko zortzietatik aurrera kalean ibiltzea debekatzen zen, premia handia izanez gero etxetik atera eta lehen eginkizuna agente batengana joatea zelarik bere babes eta bermerako. –Espero de la sensatez y cordura del vecindario cooperará al mantenimiento del orden público evitando toda ocasión de que la fuerza pública cumpla las órdenes que en su deensa se le tienen dadasLa villa tomada mitarmente idazten zuen titular bezala kazetariak.
|
|
|
Egun honen inguruan. El Pueblo Vasco, k emandako albistea optimistegia zen benetan. Tolosan lantegietan berriro ere lanari ekin zitzaiola zioen139,. El Día, koak fabrika eta tailerren gehiengoak itxita jarraitu
|
zutela
esaten zuen bitartean, ireki ziren gutxi haietan joan ziren langile gutxirengatik lanik ezin egin izan zelarik140 Langile klasea lanera joateko mehatxatua eta gonbidatua izan zela dio korrespontsal honek eta lantegien sarreretan Asaltoko goardiak eta tropak ezarri ziren grebalarien inongo koakziorik eman ez zedin. Egun horretan ospatutako udal plenoan (aurrekoa egin izan ez zelako, ez-ohikoa?
|
|
2012
|
|
|
bezalako kontzeptuak (hau da, monarkia erregea buru eta lotura bakarra duen hainbat gorputz txikiz osaturiko gorputz handia da) interesgarriagoak dira, nazio kontzeptua baino. Nik ere uste dut, edo bederen gustuko dut sinestea nafarrek aukera izan balute,
|
nahiagoko
zutela independentzia berreskuratu. Alde horretatik, interesgarria da. Espainia?
|
|
|
Eta eztabaida guztietan ageri da foruen gainean bi ikuspuntu diferente daudela eta haien estatusa, azken batean, lauso samarra dela. Eztabaida horietan, nafarrek (hitz hori erabiliko dugu, nahiz eta erregearen boterea defendatu zuten batzuk nafarrak izan) defendatuko dute behin eta berriz foruek beren horretan segitzen
|
zutela
eta erregeak errespetatu behar zituela. Baina, hain zuzen ere, foruak arriskuan zeudelako erran zuten hori behin eta berriz nafarrek.
|
|
|
17 mendean, Garcia de Gongora y Torreblancak defendatuko du, bertzeak bertze, nafarrek nahitara erabaki
|
zutela
amore eman eta bere burua Gaztelari entregatzea. Berriz ere, Avalosen kasuan bezala, diskurtso politiko baten aitzinean gaude.
|
|
2014
|
|
|
1978az geroztik garbi geratu zen Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak bide bateratua jarraituko
|
zutela
eta Nafarroak berea. Euskal Autonomia Erkidegoa osatu zuten aurreneko hiru lurraldeek, eta hasierako urteetan Eusko Alderdi Jeltzaleak erraz irabazi zituen lehiak.
|
|
2015
|
|
|
Iturri desberdinak erabiliz, 2.333 abertzaleren izenak bildu nituen. Gizonak dira bildutako guztiak, jakin, banekien arren, emakume askok egiten
|
zutela
bat Sabino Aranaren ideiekin. Oso gutxi dira, ordea, iturrietan izen abizenekin azaltzen zaizkigunak.
|
|
|
Hilabete batzuk geroago, 1936ko azaroaren 25ean, egunkari berdinean «Salud, mujeres españolas» izenburupean, emakume milizianoek egoerak eskatutako maila erakutsi
|
zutela
azpimarratu zen, eta beraiekiko miresmena aitortu zen. Azkenik, 1937ko hasieran, Euzkadi Rojan Pasionariak andre milizianoen eta erretagoardiakoen alde eginiko diskurtsoa aipatu zuten eta kantu bat eskaini zieten.
|