2000
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde
|
zer
lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
Nire ustez, beharbada Larramendiren iritzien berri zerbait bazekien. Horregatik, hark bezala, bere azkenetariko bertso batean hara
|
zer
zioen:
|
|
T. Etxebarriak adiskide mina zuen Indalecio Prieto eta bere iritziak
|
zer
ikusirik izan zuen honek Errepublikaren garaian Euskal Herriarentzat autonomia defendatu eta bultzatze hartan.
|
|
Une hartan, berriak genituen abertzale taldeen aldetiko autodeterminazio edo burujabetza eskari deiak. Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan
|
zer
uste nuen horretaz. Arartekoaren betebeharretan ez zegoela holakorik eta ez nintzela sartuko gai horretan, erantzun nion.
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hartan zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez zekien
|
zer
erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako hau izan zen: Giza Eskubideen onarpena beste garai batekoa zela, haiek beste denbora batzuk zirenez gero.
|
|
Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak
|
zer
esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara.
|
|
Horrez gainera, Adierazpen horren 2 artikuluko lehen zatian ikus dezagu
|
zer
dioen: –... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?.
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira,
|
zer
ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez zuen Frantziapean dagoen Euskal Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
Orain arteko gure politikariak gehiegi nahastu izan dira elkarren arteko taldekerietan, beharrezkoena geroko bazterturik. Izan ere, herri nortasunez,
|
zer
dugu gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik. Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik.
|
|
Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du hizkuntzei dagokien arazo hau eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta. Orain onartu duelarik,
|
zer
gertatuko ote bere Estatu barnean?
|
|
Baina lehenago ere, maisu maistrei isilpean, era horretako aginduak emanak zituzten Espainiako erregeek, gaztelerari bakarrik bidea emanez. Adibidez, begira 1717an Felipe V.aren
|
zer
agindua, Soldevilaren Historia de España-ren bosgarren tomoak 333 orrialdean dakarrena?.
|
|
Eta hizkuntzarekikoan
|
zer
esan. Gure euskara hor zen oraingo talde politiko guztiak sortu baino lehenagotik.
|
|
Badira bestelako alderdi batzuk, pluralismoaz maiz mintzatzen direnak, eta aldi berean euskararen aurka ere bai. Beraz, hizkuntzari buruzkoan,
|
zer
da horientzat, pluralismoa?. Elebakarduna ala elebiduna?
|
|
Oroi bestela
|
zer
esan zigun euskaldunoi Ramón Menéndez Pidal jakitun hark, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921 urtean Bilbon eman zuen hitzaldiaren bukaeran: –Antzinako Hispaniaren erlikiarik agurgarrienaren jabe zarete.
|
|
Alajaina! Hainbeste hizkuntza mintzo den Europan,
|
zer
nolako Europa Batua osatu dezakegu horiekin?
|
|
On zaigu agiriak lekuko jartzea. Hara hemen Iruñeko apezpiku zen Petrus II.ak 1167 urtean Beila kondearekin Aralarko San Migel santutegiaz egindako hitzarmeneko agiriak
|
zer
zioen:
|
|
Era guztietako ipuinen jabe gara, eta bertan ditugu lehenagoko sinesmen, kondaira eta ohituren argitasunak... Norberaren herria ezagutu ahal izateko,
|
zer
hoberik ahoz aho etorri zaigun jatorrizko literatura baino?
|
|
Baina, Lingua Navarrorum
|
zer
zen jakiteko, inork zalantzarik izan ez dezan, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu honetan bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen hura, unamaizter eta buruzagi hitzak erabiltzen dituena.
|
|
Eta horren ondorio ageriak ere hor ditugu. Lekukotzat, hara
|
zer
gertatu zen Nafarroako Epaitegi Nagusiak Barañaingo Udalaren kontra jarri zuen auziaz; horren adibiderik egokiena Euskaltzaindiaren salakuntza izan zen, Bilbon 1997ko apirilaren 25ean sinatua (ikus Euskera, XLII, 1997, 193 orr.).
|
|
Gertatuak gertatu, Nafarroako Gobernua entzungor egiten ari da eta orain ez dio baimenik eman nahi Iruñean aspalditik ari den euskarazko irratiari. Hortik ikus gaur egun nafar agintariek euskara den Lingua Navarrorum i
|
zer
opa dioten.
|
|
Hor salatzen duen garai hartako pedagogia bihurria, bere muinean antipedagogia zen. Ikus dezagun
|
zer
zioen:
|
|
Euskal herritarrok inora joan beharrik ez dugu giza eskubideak
|
zer
diren jakiteko. Historian zehar, bertako seme alabengandik adibide eredugarriak ez zaizkigu falta, eta horiek ikasi eta jarraitu beharrekoak iruditzen zaizkit.
|
|
Gero, Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna
|
zer
den, Frantziaren betoa zertan den, eta onartzeaz zer egingo duen.
|
|
Gero, Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna zer den, Frantziaren betoa zertan den, eta onartzeaz
|
zer
egingo duen.
|
|
Norbaitek esan dezake: errege Felipe II.ak
|
zer
du ikustekorik Treviñorekin. Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski.
|
|
Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark
|
zer
zioen.
|
|
–unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster jakin zuen Europako ekialdeko neska hark ez zuela txistea ulertuko. Taloak
|
zer
diren jakingo balu sikiera..., baina txekiar hauek txistorra zer den ere ez dakite. To!
|
|
–unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster jakin zuen Europako ekialdeko neska hark ez zuela txistea ulertuko. Taloak zer diren jakingo balu sikiera..., baina txekiar hauek txistorra
|
zer
den ere ez dakite. To!
|
|
Txema isilik geratu zen,
|
zer
esan jakin gabe.
|
|
" Eta orain
|
zer
–", pentsatu zuen," zelan aterako da eguzkia nire kantuak iluntasuna urratzen ez badu. Gauza jakina da gaua amaitzean, eta eguzkirik irteten ez bada, amildegi handi bat agertzen dela muinoen atzetik, mundu guztia irentsiko duena gupidarik gabe!
|
|
Eta txarrena zera zen, oilarrak ez zekiela
|
zer
zen okerragoa: goizero lotsarik gabe muturren aurrean agertuko zitzaion dinosauruaren irudia jasatea, ala kanposantuko gurutze zorrotza bihotzean sartu ez izana.
|
|
Eta Txemari gogoak sartu zitzaizkion esateko bazekiela Connemaran ez zegoela ezer. Ezer ez zegoen bezala beste toki guztietan, eta bazekiela alferrik ari zela, koño, eta
|
zer
!! Baina Txemak, irribarre umil bat eskainiz, baietz egin zuen buruarekin.
|
|
Egia esateko, Ralphen barrea ez zen maltzurra edo intentzio txarrekoa izan, baizik eta lasaia, benetakoa. Eta" hamar minutu barru" horrek
|
zer
pentsa eman zidan arren, erabaki nuen sei mutil haiek guztiz normalak zirela eta nire pentsamendu negatiboek ez zidatela batere laguntzen, ez zidatela bidaiaz, paisaiaz, elkarrizketaz disfrutatzen uzten. Baziren zenbait egun mutil haiek ezagutzen nituela, eta hasieratik jo nuen posizio defentsibo batera.
|
|
Clifdeneko taberna batean hiru zahar zeuden musika jotzen: garagardoz mozkortzen ari zen andre bat pianoan, osaba Pedroren antz ikaragarria zuen biolinjolea, eta serioagoa zen beste gizon bat azkenik, whistleak eta bohdram izeneko pandero eta danborraren arteko
|
zer
hori joaz. Itzel pasatu dugu.
|
|
Batzuetan Ralph izaten dut aurrean (edo gainean, edo...), baina besteetan Jabi ikusten dut nirekin. Ez dakit
|
zer
gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean. Zer edukiko dut orduan buruan?
|
|
Badakit lehenago, askoz ere lehenago konturatu behar nuela horretaz. Baina
|
zer
egingo diogu, orain dela hain denbora gutxi jakin badut loturek min egiten didatela eta neure buruaren alde ezezagun bat ere deskubritu badut?
|
|
Izan ere, lurra amaitzen den honetan, aurrerago joan ezin daitekeen toki honetan,
|
zer
ez da amaitzen edo hiltzen Connemara honetan. Gauza asko ari zaizkit hiltzen barruan, bai.
|
|
gaur, berbarako, amildegi baten ertzetik paseatzen genbiltzan, eta bat batean txilio deigarri batzuk entzun ditugu. Malkarrera hurbildu eta,
|
zer
izango, lanperna musu deitzen diren txori berezi horien kolonia bat aurkitu dugu. Badakizu zein den, Bitakora, nahiz eta izen horrekin beharbada ez ezagutu:
|
|
Bistan zen istripua izan zela. Inguruan zebilen norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?)
|
zer
gertatu zen galdetu zion. Pertsona hark, Rocío izan zitekeen hark, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela.
|
|
Askoz ere gauza gehiago ziren. Eta egunerokotik ateratako beste esaldi batek eman zion atentzioa, alegia,
|
zer
ez den hiltzen edo amaitzen Connemara higuingarri hartan. Txemari zerrenda luzea bururatu zitzaion:
|
|
–Ez zen berarentzat aukerarik errazena izango,
|
zer
uste duzu ba. Urte pilo bat elkarrekin, eta zer uste duzu, guztia balkoitik behera botatzeko arrazoiren bat ez zuela izango ala?
|
|
–Ez zen berarentzat aukerarik errazena izango, zer uste duzu ba? Urte pilo bat elkarrekin, eta
|
zer
uste duzu, guztia balkoitik behera botatzeko arrazoiren bat ez zuela izango ala?
|
|
Eta azkenik etorkizuna, edozein pauso, edozein ñabardura irrigarri Eiderren gezurrekin (edo egia ezarekin) erlazionatuko zuen etorkizuna. Herrira joan eta betiko lagunekin aurkitzea("
|
zer
, Txema. Eiderren oroitzapena piztu al dizu Irlandako bidaiak?"), pisua, argazkiak, liburuak, kaleak, musuak, laztanak.
|
|
Gehienek baietz esan zuten, eta momentu batez ezezkoa eman zutenei begira geratu naiz, euren taldean sartzeko tentazioarekin, hain nekatuta bainengoen. Baina beno, argi zegoen azkenean
|
zer
gertatuko zen, ezta. Parrandazaleen taldean sartu eta goizeko ordu bietan heldu gara gure logeletara.
|
|
Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana gehiago zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil hauek ikusi nituen unetik, ez nituen oso gogoko izan; eta,
|
zer
esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin zitzaidan.
|
|
Gu geunden lekutik besoak, hankak eta buruak ikusten ziren mugimenduan, zirimola itzela sortuz. Segundo batzuk behar izan nituen erreakzionatzeko, ez bainuen ulertzen
|
zer
gertatzen zen (beharbada, eta ez da broma, edan nuen guztiagatik), eta zurrunbilo hartara hurbildu nintzenerako denboratxoa zeraman bertan Duncanek, borrokan zebiltzanak banatzeko ahaleginetan. Borroka bat zen, bai, Duncanen lagunetako baten eta nireetako baten artekoa.
|
|
Borroka bat zen, bai, Duncanen lagunetako baten eta nireetako baten artekoa. Ez dakit
|
zer
gertatu zen, ezta jakin nahi ere, baina gehienon mozkorraldia une horretan eten zen. Batzuk haserre, besteak lotsatuta, eta gutxi batzuk (Duncan eta ni, zehazki esateko) gertatutakoagatik elkarri barkamena eskatzen, denak bueltatu ginen aterpetxera.
|
|
Egia esan behar badut, horrek ez zidan kilika berezirik sortzen, batez ere gaueko liskarra gogoratuta. Eta gainera, ezin jakin tipo horiek errepublikarrak ziren, edo unionista protestanteak, edo
|
zer
. Momentu batez bururatu zait eurak izan zitezkeela hitzaldiko, baina Duncanek aitortutakoaren arabera euren lanak ez zuen zerikusirik politikarekin, beraz...
|
|
Eta beno, kontua da galdetu didala ea
|
zer
egingo nuen arrastian, askotan azpimarratuz berarekin joateko paseatzera, eta orain nahi ez banuen ere, ba behintzat geroxeago, eta horrela. Eta ikusita ze txapa ari zitzaidan ematen, kakatara bidali dut birritan pentsatu gabe.
|
|
Batzuetan galdetzen zion bere buruari
|
zer
ote zegoen motxilaren hondo hondoan, arropazko sakontasun hartan. Memoriari gogor eraginda ere ez zuen oroitzen zer izan zen hara barrura lehenen amildu zena:
|
|
Batzuetan galdetzen zion bere buruari zer ote zegoen motxilaren hondo hondoan, arropazko sakontasun hartan. Memoriari gogor eraginda ere ez zuen oroitzen
|
zer
izan zen hara barrura lehenen amildu zena: kamixeta, edo alkandora, edo batek daki zer.
|
|
Memoriari gogor eraginda ere ez zuen oroitzen zer izan zen hara barrura lehenen amildu zena: kamixeta, edo alkandora, edo batek daki
|
zer
.
|
|
Norbaiten heriotzaz urtebeteko atzerapenaz jabetu denak" sentitzen dut" esatearen balioaz deliberatzen duen bezala, neuk ere ez dakit orain
|
zer
pentsatu. Eta ez da adibide txarra izan, ez jauna.
|
|
Beraz, pantailak dir dir egin zuen une batez, memoriaren argitxo berdeak keinu egin zuen eta barruko makinek kurrinka egin zuten. Txema pantailari begira geratu zen, eta ez zuen jakin
|
zer
sentitu" Archivo protegido con contraseña" irakurri zuenean berriz ere.
|
|
Baina inoiz ez aurreko ispilurako hegaldian. Bestela ere nahiko garesti irten zitzaion Dingleko zerbeza hura,
|
zer
eta oraingoan ere erromantiko jarri eta beste ispilu bat hausteko.
|
|
Nik neuk, esaterako, jokoan galdu nuen emaztea. Eta
|
zer
–Hementxe nago, poz pozik!
|
|
Pittinka pittinka gure harreman hura hasierako komenientziatik urruntzen hasi zen, benetako bihurtzen, eta laster heldu zen momentua zeinetan egiaz disfrutatzen nuen Txemarekin. Jaietara joaten ginen; gustura herriko jaietan, baina askoz hobeto ingurukoetan edo urrunekoetan, eta
|
zer
esanik ez igande aspergarrietan supituan antolatzen ziren guateke ia anakroniko haietan (gure herrian mundu osoan baino hogei urte beranduago deskubritu ziren guatekeak). Ahoz aho hedatzen zen albistea, eta laster betetzen zen jendez eta edariz lonja txikia, atea irekitzeko giltzak nondik irten ziren inork ez zekien arren.
|
|
Guztia hain handia iruditzen zitzaidan, ezin bainintzen gauza txikienen aurrean ere harritu gabe geratu. Eta
|
zer
esanik ez gauez zeruko tapaki beltza ikustean: zenbat eta zenbat insomnioren testigu ez ote da izan nire ohea, imajinazioaren poderioz izarretaraino iristen nintzenean, eta izarraren paretik igarotzen nintzenean, eta izarra metro batzuk atzean uzten nuenean, eta... klik!
|
|
Lo egin zuen ohe berean etzan beharra zegoen. Ez hainbeste azpian izan zuen koltxoiak
|
zer
nolako fereka egin zion jakiteko, lo hartu baino lehen Eiderrek ikusi zuen sabaia ezagutzeko baizik.
|
|
Elizara zergatik sartu zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako behar zuen oso ondo ulertu gabe. Baina
|
zer
egingo zuen berak. Izan ere, aulkian jesarri zenetik kristoak ez zion begirik gainetik kendu.
|
|
Eta egun batez, lanera zihoala, bariante berriko bihurgune txarto peraltatuan hil zen. Eta Txema ere,
|
zer
diren gauzak, inmentsitatearen sentsazioak irentsi zuen.
|
|
Ea ba, hemen naukazu, erruki zaitez nitaz. Azal iezadazu
|
zer
ikusten den hortik goitik; esaidazu egia: inmentsitatearena elizak asmatu du, ezta?
|
|
Arren. Azalpenik eman gabe eraman zenuen, ez duzu eskubiderik,
|
zer
egin dizut nik, e. Ze eskubide duzu nik maite dudana lapurtzeko?
|
|
Lagunekin elkartu zen, hain zuzen ere gaua ordu askoko promesa egiten ari zen une berean. Denboraz hastea komeni zen, modu horretan alkoholak efektua egin zezan musuak
|
zer
ziren ezagutu nahi zuen mutilaren buruan.
|
|
Aupa. Eta,
|
zer
, atxurra. Ez.
|
|
Autoaren intermitentea da ikusten den lehen gauza: poza, norbait laguntzeko prest; beldurra, eta orain
|
zer
–, orain ezin diozu ezetzik esan, ez zaizula bere aurpegia gustatzen, orain dena eginda dago. Batez ere sentsazio ikaragarri batek egin ohi dit bisita, eta ez naiz neska pesimista bat, ezta antzik ere, baina benetan zapore tragikoa izaten du intermitentearen une horrek.
|
|
Nire txanda heldu denerako apur bat lotsatuta nengoen, nik ez baitaukat neska honek beste abentura kontatzeko. Noski, ez nuke hain bizimodu hotzean jaio eta hazi nahi, eta familiarik ez izatea eta holan, baina Rocíok" eta zuri buruz,
|
zer
–" galdetu didanean berak beste eskarmentu izan nahi nukeela konturatu naiz, hori bai. Horregatik eztul txiki bat egin eta kontatuko niona pentsatzen hasi naizenean, berriz itaundu dit" zer?, ez al duzu ezer kontatzeko?", eta nik baietz, hain zuzen ere horrexegatik etorri naizela Irlandara, nazka nazka eginda nagoelako kontatzeko ditudan gauza gutxiekin.
|
|
Noski, ez nuke hain bizimodu hotzean jaio eta hazi nahi, eta familiarik ez izatea eta holan, baina Rocíok" eta zuri buruz, zer?" galdetu didanean berak beste eskarmentu izan nahi nukeela konturatu naiz, hori bai. Horregatik eztul txiki bat egin eta kontatuko niona pentsatzen hasi naizenean, berriz itaundu dit"
|
zer
–, ez al duzu ezer kontatzeko?", eta nik baietz, hain zuzen ere horrexegatik etorri naizela Irlandara, nazka nazka eginda nagoelako kontatzeko ditudan gauza gutxiekin.
|
|
Baina orain oso berandu da, eta gainera hortxe dabilkit Rocío orain ere ez dakit
|
zer
esaten. Hobe dut, hortaz, esaten ari zaidanari kasu pittin bat egitea.
|
|
Arrazoi sinplea zen, bai. Baina
|
zer
–Jendea suizidatu egiten da bere futbol selekzioak galtzen duenean, edo burtsak behera egiten duenean, edo Nostradamusek milagarren aldiz munduaren akabera aurreikusten duenean.
|
|
Zerbait idatzi behar eta, aurreko hitz horiek idatzi ditut Derryri buruz. Baina
|
zer
uste duzu, Bitakora, asko inporta zaidala Derry txukuna den edo ez. Ba ez, ez zait batere inporta.
|
|
Eta hegan hasi garenean bere autoa ikusi dut, hodeirik ez zegoelako. Eta Belfast osorik ikus zitekeen, eta gaua pasatu dugun hoteltxoa, eta Derryra bueltatzeko Ralphek erabiliko duen errepidea, eta
|
zer
ez.
|
|
Nahiago dut horretaz ez pentsatu. Nahiago Dublin eta bere jendea gogoratu, Kilkennyko garagardoa eta Cashelen Rocío ezagutu nuenekoa, Killarneyn Rocíorekin edozer egiteko aske sentitu nintzenekoa, Dingleko leherketa, Connemara
|
zer
esanik ez, eta Ralphekin bizitako une zoragarriak.
|
|
Lagundu egin nahi didala esan dit. Badakit mutilek
|
zer
ulertzen duten laguntzeaz: larrua jo, irtenbidea hori delakoan.
|
|
Jabirekin larrua jo dut, eta
|
zer
! Nazkatuta nago guztiarekin.
|
|
Baina nik
|
zer
egiten dut hemen. Zertan nabil?
|
|
Ezin dut sinetsi. Barkatuko didazu, Bitakora, baina ezin dut oraindik ondo ulertu honek guztiak
|
zer
esan nahi duen. Galduta nago, baztertuta, ahaztuta, bakarrik, inoiz baino bakartiago.
|
|
Eta beste aldakuntza bat, guztiz beharrezkoa: ...datu, bestela egunero ikusi zituen herriko plaza (lehendabiziko musua, pipak janez orduak hegaka pasatzen ziren garaiak), zinema (dozenaka pelikula, eskutik helduta ikusiak), telefono kabinak (handik eta handik, eta baita handik ere milaka bider Txemak Eiderren etxera deitzeko erabiliak), eskaparateak (eta islatzen zuten irudia, bizkarretik eta gerritik helduta zihoan bikote hura), Eiderren etxea(
|
zer
esan), tabernak (eta musu gehiago, eta ondo horditutako betirako promesak), eta leku gehiago. Izan ere, oroimenak akuilurik badu, hori elkarrekin bizitako tokiak dira.
|
|
Udal liburutegiko hemeroteka ere nahiko erraz topatu zuen, han eta hemen galdetuz. 1993ko uztaileko egunkariak nahi zituen, Lahincheko atentatuari buruz
|
zer
esan zuten jakiteko, edo atxiloturen bat egon zen deskubritzeko, edo... Gogo biziak zituen Ralphen argazki bat aurkitzeko, ahal bazen atxilotu eta gerokoa.
|
|
Eta orain,
|
zer
–Txemak ingurura begiratu zuen:
|
|
Orainaldiari buruz, berriz, Txemak galduta ikusi zuen bere burua: " eta orain,
|
zer
–" izan zen egunerokoa irakurri eta okurritu zitzaion lehen galdera. Eta orain, zer?
|
|
" eta orain, zer?" izan zen egunerokoa irakurri eta okurritu zitzaion lehen galdera. Eta orain,
|
zer
–Nora joan?
|
|
kanposantuaren ondotik pasatzean txistu egiten nuen, ozen. Eta artean 18 urte inguru izango nituen, baina txikitatik neraman zerbait zen,
|
zer
egingo diogu ba. Eta beno, urtegia egin zutenetik, abuztuero edo sikatearen erruz herria agerian geratzen denero, etxe honetara etortzen naiz, neska hura noizbait itzuliko delako.
|
|
Badakit itzuliko dela. Eta parez pare geratuko gara, isilik baina irribarrez, biok dakigulako besteak
|
zer
sentitzen duen. Musu emango diot, eta urez estalitako denbora galdua berpiztuko dugu.
|
|
Larregi pentsatzeak inoiz ez dio onik egin arduratzeko motiboren bat duenari, eta hori ondo baino hobeto zekien berak ere, baina
|
zer
egingo zuen ba. Holakoetan ez zitzaion pentsamendu positiboegirik etortzen.
|
|
Bihotzeko taupadak entzun behar izan dizkit derrigorrean. Bere begi beltzek almohadan iltzatu nahi nindutela zirudien, eta biok genekien
|
zer
gertatu behar zuen, baina begiratu baino ez zidan egiten, eta ni jada bere aurpegiko azala ere konkistatzera heldu naiz, eta ez diot begirik gainetik kendu, baina erresistentziarik ere ez dut aurkitu hatz puntekin lurralde leunak eskuratzen ari nintzenean: belarri gingilak, kopeta beroa, bekainen artetik behera begiak, sudurra ere konkistatu dut.
|
|
Bere ardiak ikusten banituen arratsaldean euririk egingo ez zuela ere banekien, eta gero egunero aurreratzen ninduen zoroa zegoen (kilometro batzuk lehenago edo geroago, beti erakusten zizkidan bere atzealdeko pegatinak: Pachá diskotekarena bata;" Salamanca es guay" dioena, bestea), eta banekien nor agurtu,
|
zer
esan, nondik joan eta nora heldu. Egunerokotasun horri aurre egiteko beharra nuela esan nizun, Bitakora.
|
|
Eta nik mesedez Txema, barkatu. Baina nola barkatu, ez al duzu ikusten
|
zer
egin duzun. Mesedez Txema.
|
|
Mesedez Txema. Eta gure harremana
|
zer
, ahaztu egin zenuen derrepentean ala. Barkatu Txema, mesedez...
|
|
–Eta,
|
zer
–Bisitan ala?
|
|
orain faltan botatzen dituzun gauza txikien premia izan duzu zuk beti, eta horiek berdin beteko zituen Eiderrek zein beste edozeinek. Beharbada azkenean afektua zenion, edo maitasuna edo berdin zait
|
zer
. Hori gutxienekoa da.
|
|
noski, oso maja zegoen garai batean ere gerta zitekeen istripua. Baina ematen du hor zorteak ere gure aurka nahi izan duela, zorteak edo dena delakoak ze... ze nik ez dakit
|
zer
pentsatu ere...
|
|
–Ez dakit
|
zer
esan. Normalean animo hitzak neuk entzuten ditut...
|
|
–Eiderrek orduak pasatzen zituen bere osaba Pedroren baserrian, eta gero etxera etorri eta gelan sartuta ematen zuen denbora guztia, eta ia jan ere ez zuen egiten. Ez dakit
|
zer
, Txema, ez dakit zer izango zen, baina nire alabak zerbait zuen barruan. Eta barruko gauza horrek ez zion bizitzen utzi nahi.
|
|
–Eiderrek orduak pasatzen zituen bere osaba Pedroren baserrian, eta gero etxera etorri eta gelan sartuta ematen zuen denbora guztia, eta ia jan ere ez zuen egiten. Ez dakit zer, Txema, ez dakit
|
zer
izango zen, baina nire alabak zerbait zuen barruan. Eta barruko gauza horrek ez zion bizitzen utzi nahi.
|
|
Joder, bere kuleroak ere usainduko zenituen noski! Eta orain,
|
zer
eta iaz egin zuen Irlandako ibilbide berbera errepikatu nahi duzula. Txema... horrela ez duzu inoiz ahaztuko!
|
|
genituen, eta
|
zer
esanik ez dago mendiak baino harago harro altxatzen ei ziren hiriak. Arratsero joaten ginen estaziora, eta arratsero bagoi bakarra hutsik etortzen zen, eta hori zen hiriak existitzen zirela adierazten zigun seinalerik onena.
|
|
Ez ordea jarlekuek, egur xaflaz egindako eskeleto haiek guk baino bi buru gehiago neurtzen baitzuten gutxienez. Trenak eguneroko minutu pare laburra iraungo zuen estazioan geldi ziurrenera, baina guk eternitatea
|
zer
zen ikasi genuen jarlekuetan jesarririk eta hankak dingilizka genituela. Amak ezkerreko leihotik begiratzen zuen, herriari azken bistadizoa eman guran edo; baina guri bost axola herriak:
|
|
Aitzitik, airean altxatutako garagardo botila brindis baterako gonbita zela ulertu zuen Txemak eta, berak ere berea altxatuz, txin txinka hasi zen inguruko beste lagun guztiekin. " Eta zuri
|
zer
, berdin al zaizu Eider zu gabe joatea?" galdetu zion norbaitek geroago, komuneko lanetan zebiltzala. Eta oroitzen ez zen arren, ziur aski baietz erantzungo zion, edo ezetz, edo uzteko bakean, nahikoa zuela bere txizaz komuneko uretan igerian zebilen zigarrokin hondoraezin harekin jolastea.
|
|
Frogak behar dituenak, aski du kontakizuna irakurtzen hastea. Plazer hori minutu batzuez atzeratu nahi duenari, berriz, ondoren
|
zer
topatuko duen adieraziko diot hitz gutxitan, aho-gozagarri.
|