|
2000
|
|
|
Zer da nazionalitatez?
|
Zer
erranen nuke nik: nazionalitatez gauza biak dela.
|
|
|
—Baina ba al dakik
|
zer
erran zidan izeba Joanak, egun batean. Berak ezin seguratu zuela, baina beldur zela kendu ez ote zioten Henriki karta hura, eta ez galdu...
|
|
|
" Bai, aita". " Eta
|
zer
erran dik?", galdetu zidan ondotik. " Zeruan dagoela", bururatu zitzaidan; ordea, hala erran nion:
|
|
|
—Nik aitari aditu diot, ordea... Eta jakin nahi nuke
|
zer
erran nahi duen.
|
|
|
Eta Gaztelako autoreen lanak eta liburuak gaztelaniaz irakasten bazizkigun ere, eta frantsesenak frantsesez, bertzela, gure egunorozko bizitzan euskaraz aritzen zitzaigun... Baina,
|
zer
erran diezazuket nik jaun Marcelez zuk ez dakizunik, jaun André, zeren eta, lengoaien erabilpenaz denaz bezainbatean, zu bezalakoa baitzen, ongi dakizun bezala?
|
|
|
Baina, geroko kontuak aitzinatzen ibili gabe, derradan ezen Mattin arras gogaitzen zela eskola haietan, batik bat bakarkako trabailuan jartzen gintuenean, halako tailuz, non zernahiren aitzakia egiten baitzuen haietarat ez azaltzeko,
|
zer
erranik ez aita etxeratzen zenean, zeren eta aitak, orduan, anitzetan eramaiten baitzuen goizean goiz ehizarat edo txakurren paseatzerat, jaun Marcelek eskola emaiten zigun orduetan, hain zuzen ere. Eta, ehiza zela eta ezpata zela, burua ere anitzetan joaiten zitzaion Mattini, eta orduan jaun Marcelek —zeina baitzen, bertzenaz, gizon pazientziatsua—, erraiten zion:
|
|
|
Ez nekien
|
zer
erran, hain nengoen leku hartan deslekuan.
|
|
|
—Baina, erran bezala, alferrikakoak dira ipuin hauek guztiak, nor bere buruaren gainean zentzatzen ez bada —eta, zure amak urdaiazpikoaren ondoren gazta puska batzuk zekarzkigula, gaineratu zenuen—: Baina orainokoan ni bakarrik aritu natzaizu hizketan, eta zuk ere izanen duzu
|
zer
erran...
|
|
|
" Jaun Joanes, berorren aitak morroi baten bidez igorri didan abisuaren arabera, bihar bertan helduko da jauregirat", baina berri hark ez ninduen, egia erran, gehiegi hunkitu; gero, osaba Joanikot ikusi nuen, zeinak, ikusi bezain fite, galdetu baitzidan: "
|
Zer
erran du misionest ezagunak?"" Betiko kontuak", erran nion, jakinik ezen, neure zalantzen berri eman izan banio, ihardetsiko zidala: " Joanes:
|
|
|
Eta aita Bartolomek erran zion: "
|
Zer
erran nahi duzu horrekin, jaun Joanes, katolikoen eta protestanten artean alderik ez dagoela...?", baina erran hura nik ezin garbiago aditu banion ere, gainerakoek ez dut uste, zeren, osabak bere solasa akabatu eta aita Bartolomek bereari ekin orduko, hasi baitzen aita irriz, jarraitu zitzaizkion bertze jauntxo guztiak bide beretik, eta guztiak aritu ziren irriz, lekat ama, zeinak xuxendu ba... " Gaur ere ihes egin duzu tranpatik, baina egunen batean..."
|
|
|
" Honat etorri nintzenean, mila bider aditu izan nuen ezen Pagabasoko leizea infernuko zuloa zela, eta nik ez nekien
|
zer
erran, zeren eta egia izan baitzitekeen, baina baita sineskeria eta superstizionea ere. Ordea, guztiz sinesten dut orain, zeren eta tigre haren begietan ikusi bainituen Satanen begiak, eta tigrearen orro hartan aditu Beeltzebulen orroa.
|
|
|
Zeren, noiz eta plazerrak eta atseginak bat batean eta ustekabean atrapatzen eta harrapatzen baikintuen, ba al dakizu
|
zer
erraiten ziguten egin behar genuela. Erraiten ziguten ezen arimak bideratu behar zuela gorputzak desbideratua, eta ez zegoela hartarakotz deus ere hoberik pentsua eta endelegamendua dolorezko misterioren batean pausatzea baino...
|
|
|
—Kontuz gero
|
zer
erraiten duzun, Graziana, nik ere neure ohorea daukat eta...! —ihardetsi zion osabak.
|
|
|
Hortik aitzina,
|
zer
erran diezazuket nik osabak Galileori buruz pentsatzen zuenaz, ez bada harekin akort nagoela eta halatsu ulertzen dudala nik ere Galileo. Zeren zientzilari italiarrak uko itsu batekin ihardets baitziezaiokeen tribunalari, eta hala egin izan balu, goretsiko nuen; aldiz, makurtu egin zen, baina ez arras, eta arras makurtu ez zelako ez dut gaitzesten.
|
|
|
Zeren garaile izan nahi bainuen nik ere, ez galtzaile! Baina urteak aitzina doazkit, eta
|
zer
erran nahi ote dute egiazki hitz horiek, jaun André, eta zergatik uzten ote gaituzte haiek usu noraezean eta nahasbidean. Hitzen bidez nahi baikenuke mundua —kanpokoa zein barrengoa— eskuetaratu, eta atzeman, honelatan, geure benetako izatasuna:
|
|
|
Eta, korrida hura gogoan dudala, nik galdetzen dizut:
|
zer
erranen zuen Juvenalek, baldin aitak eta bertze handiki haiek organizatu zuten zezen ikuskizunean egon izan balitz. Gertuki eta segurki erranen zuen ezen, mila eta bortzehun urte iragan arren, berdintsu eta orobatsu jarraikitzen dela gizona, deus ere ikasi gabe.
|
|
|
Baina, Louis XIV.aren mirailen inguruan zuk zeure buruari egiten zenizkion galderen ildotik...
|
zer
erran nahi ote zuten aitaren ehiza trofeo haiek, sala nagusiaren apaintzeko eta dekoratzeko erabili zituenek. Zer ezkutatzen zuen, edo zer agertzen zuen aitaren jokabide eta jokamolde hark, iduriotarik haratago?
|
|
|
Baina Pedrok bertze koadro bat zor zidak. Izan ere, ba al dakik
|
zer
erran zidan, Italiarat joan zenean? " Joanikot:
|
|
|
|
Zer
erranen dizut nik obra hartaz, ez bada ezen anitz ibili izan naizela ni harat eta honat, baina ez ditudala haiek bezalako kakategiak munduan ikusi?
|
|
|
ene denbora hartako txakurrarena duk, zeinari Leonardo baitzeritzan. Eta
|
zer
erranen dizuet.... Bada, batzuetan hain egiazkoa eta hain zinezkoa iduritzen zaidala txakurra, non tentaturik egoiten bainaiz hezur baten edo haragi puska baten emaiteko...
|
|
|
Eta solasean hasten gara, eta ni sagar batez ari naiz eta zuk bertze sagar bat ulertzen didazu, eta hala bihurtzen da hizkuntza bakoitza ere babel dorre bat eta hala erran liteke ezen Bibliako dorre hura ez zela bakarra izan eta zenbat hizkuntza, hainbat babel dorre direla munduan. Eta osaba eta Alessandro ere hala ibiliko ziren, segur, italianoaren babel dorrean... eta nik,
|
zer
erranik ez, zeren, haien konbertsazionetik ez bainituen hitz solte batzuk baizik ulertzen.
|
|
|
Eta hire amaren nahia eta gutizia hi ikustea duk. Izan ere, ba al dakik
|
zer
erran zigun hitaz ari zela. Hauxe:
|
|
|
—Oroitu
|
zer
erran zion Kristok Pedrori —erraiten zidan—: " Zu, Pedro, harri zaitut eta harrizko zaitut, izenaren arauaz, eta harri horren gainean eraikiko dut neure eliza".
|
|
|
San Jenarok napolitarrak izurritik libratu zituela...? Eta izurriak aitzinetik eraman zituen bertze gaixo haiek guztiek
|
zer
erranen lukete...?" Eta iritsi ginen gelarat, eta orduan ere, arrazoin bati bertze bat zerraiola, erran zidan: " Ba al dakik zer eginen nukeen nik, san Jenaro banintz eta napolitarrek katedraleko altxorrean gordetzen duten sainduaren buruan sarturik banengo...?
|
|
|
—Atzo, zera... —erran nion, begi haien galderari ihardetsi nahian, urduri,
|
zer
erran ez nekiela, zeren hiruzpalau ideia korapilatu baitzitzaizkidan buruan, denak baterat, harik eta burutik mihirat jaitsi zitzaidan lehenari ekin nion arte—: Atzo, egin behar ez nuen zerbait egin nuen, baina, egin ere, egin behar nuen, nahiz eta, bertzalde, ez nuen egin behar, zeren...
|
|
|
Zer Elbira...?
|
Zer
erran nahi didak horrekin? —galdegin zidan beltzuri.
|
|
|
Izan ere, Nafarroa, Espainia eta Frantziari buruz arestian skribatuak zure bertze gutun baterat narama. Zeren eta hara
|
zer
erraiten zenidan zeure bertze gutun hartan: " Joanes, zergatik egiten digute maiz irri —salbuespenak salbuespen— bai espainiarrek eta bai frantsesek eta bertze anitzek ere, gure nazionea eta gure lengoaia dela kausa?
|
|
|
Non dago, bai, gure nitasuna eta gure osotasuna, gure bizitzako loaldi eta ametsaldi orotan, zeinak baitira, bataz bertze, gure bizitzaren herena? Baina
|
zer
erran dezakegu bertze bi herenez.... Zeren, itzarririk gaudenean ere, ez baitira gauzak hain klar eta hain garbi gertatzen, nola uste baitugu usu.
|
|
|
Baina, horretan hasi aitzin, utzi kontatzen
|
zer
erran zidan Piarres Oihartzabal kapitainak, noiz eta Irunen adio egin baitzidan, nik hari eskatu ondoren ezen etor zedila enekin Urbianerat, zeren ama egon baitzitekeen hura ikusteko gogoz ere.
|
|
|
Ez nekien zer egin, ez nekien
|
zer
erran.
|
|
|
Ordea, trabailariek lanean hilabete zeramatela, tupustean etorri zen aita Bartolome Iruñatik, zeren, dakizun bezala, hegaztiek bi hego baitituzte, baina berri batzuek zazpi; eta, hala, uste osoa nuenean ezen aita jesuitak ezin hobeki hartuko ninduela, aldiz, eskuak bururat eramanik, guztiz haserretu zitzaidan, eta bere haserrean mila gauza erran zizkidan, harik eta haietarik batean erran zidan arte: "
|
Zer
erran behar ote diot nik orain Iruñako Konpainiako aita na gu siari. Zeren errana bainion ezen jauregia, gertuki eta segurtki, Konpainiarena izanen genuela noizbait, zeure testamentaren arauaz..." Nola inarrosi ninduten hitz haiek errai erraietan, eta nola ohartu nintzen bat batean aita jesuita enekin jokatzen ari zen joko ezin makurragoaz...!
|
|
|
Rosa de Osoriok erran zituenak eta erraiten zizkidanak ekarri nahi dizkizut honat, jaun André, baina, batzuetan, zein neke eta gaitz izaiten den gure asmoen betetzea!, zeren, Rosaren kasuan,
|
zer
erraiten zuen bezain inportant baitzen, zinez, nola erraiten zuen, eta zeren, hark errana euskararat bihurtzea zail den bezala, are zailagoa baita haren grazia eta xarma adieraztea, hura hitzez emaiterik ez dagoelako.
|
|
|
ordea, bidaia haietan guztietan, ez zidan nehoiz arratoi batek ausikirik egin... nahiz eta behin baino gehiagotan itzarri behar izan nuen, haietarik bat edo bertze eskuan zebilkidalako, edo aurpegian edo buru gainean ere noizbait. Eta, hala eta halatan,
|
zer
erranen dizut nik gertaki hari buruz. Komentario ugari bezain luzeak egin diezazkizuket, baina bakarra eta laburra eginen dizut, denborari buruzkoa hau ere:
|
|
|
—Beharbada, ez zenuten mapa horrekin itsutu behar, zeren, harat joan gabe ere, hemen berean aurki baitezakezue bilatzen duzuena. Izan ere, arestian erran dizuedan bezala, indiar batzuk bisitatzetik etorri berria naiz, eta
|
zer
erranen dizuet nik, bada.... Oso jende ona dela, egoismoak eta harrokeriak kutsatu gabea:
|
|
|
—Nola erran dezakezu hori, oraino berrogei urte ez dituzunean?
|
Zer
erran ote dut nik orduan, hirurogeitan goiti nabilela. Eta nola erran diezadakezu ezen bizitzaren iturria agorturik dakusazula, baldin zuhaitzetik erortzen den hostoa ere bizi berri baten ongarri bihurtzen bada?
|
|
|
Eta nik zeruraino zabaldu nituen begiak, jakin gabe
|
zer
erran... baina, osaba irri karkaraka hasi zenean, berdintsu eta orobatsu egin nuen nik, kasik segidan.
|
|
|
Latinezko orazinotan egoiten ginenean, hiruzpalau hitz ikasten dituen belearen edo papagaiaren antzera egoiten ginen, buruz ikasia behin eta berriro erranez baina jakin gabe usu
|
zer
erraiten genuen, edo, jakinik ere, hitzen signifikantzari gehiegi erreparatu gabe; ordea, apezak eman zigun euskarazko errepuestan ere gauzak ez ziren hain klar geratzen, eta ez nintzen isildu:
|
|
|
" Barkatu, eliztarrok: istant honetan ez dut oroitzen
|
zer
erran zion san Josek, baina san Jose oroituko da, bai, zeruan, eta hori da inportantena". Eta aitzina segitu zuen, deus ere gertatu ez balitz bezala.
|
|
|
Eta, orduan, aitona Nikolas mintzatu zen, kementsu, hitzak ongi artikulatzen zituela, mihiaz bertze artikulazione guztiak, erreumaren ondorez, gero eta desartikulatuagoak zituen arren, erakutsi nahi balu bezala ezen, hitza eta mihia zituen artean, zerbait zela eta bazuela jauregi hartan
|
zer
erranik:
|
|
|
Baina zer...
|
zer
erran nahi ote zuen amak hitz haiekin. Zein ote zen amaren egia lazgarri eta beldurgarri hura?
|
|
|
OSABA Joanikoten pentsua eta haren teoriak: oraino ere badut haiei buruz
|
zer
erran eta zer konta. Eta orain egin nezakeen.
|
|
|
ATSEDENALDI bat hartu dut, jaun André, hainbat orriren berrirakurtzeko profitatu dudana, eta
|
zer
erranen dizut, bada. Gizonon kontuetan gertatu izan ohi den bezala, ene ametsa hagitzez ere urrunago doala ene ahala baino, eta halatan sentitzen naizela, bide erdian geratu banintz bezala.
|
|
|
Ez zernahiren truke, ordea! Izan ere, aditu al hion azkenean
|
zer
erran zion Villagrandeko duke handiusteak, noiz eta beren tratuaz mintzatu baitziren? " Eta kanoiak izan daitezela ehunda bat, ez ehun, eta para ezazu ehundabatgarrena zure jauregiaren aitzinean, Amaiurri beha!" Eta hire aitak, baietz.
|
|
|
|
Zer
erran ez nekiela utzi ninduen, kikildurik. Zeren ez bainekien zinez ari ote zitzaidan edo txantxetan.
|
|
|
Eta literaturaren ikuspuntutik,
|
zer
erranen dizut, bada. Soilki eta bakarrik ezen, nola ezagun zaitudan eta badakidan eder lanen miresle zaitudala, hala permatu eta entseiatu naizela ni ere zure gogo nahien egiterat, eta hala ibili naizela bihotzak hustua buruz janzten, hango eta hemengo erranak lekuz aldatzen eta neurtzen, formak zaintzen, nehoiz ere ez egiaren gordetzeko edo neure huts eta falten ezkutatzeko asmotan, baina zure lanaren errazteko eta arintzeko... nahiz eta aditzerat eman behar dizudan, bertzalde, ezen orriotan edirenen duzun luma ez dela urrezkoa, eta ez dela, halatan, Petrarcarena, Danterena edo Cervantesena, ezta Rabelaisena edo Périgordeko jeinuarena ere, jakina, eta, beraz, ene hitza ez dela, haien kasuan bezala, Jainkoak edo goiargiak ukitua eta, finean, beldur naizela arindu nahi nizùn lana eta zama astunago egin ez ote dizudan, eta bihurtuko ez ote zaizun liburua, halatan, rudis indigestaque moles1 bat, Ovidiok zioen bezala.
|
|
|
Badakit, halarik ere, ororen buruan
|
zer
erran diezadakezun: erran diezadakezu ezen ene euskara hau Axularrenaren antzekoa dela, bai, baina ez dela guztiz haren berdina; eta erraiten ahal didazu ezen ene euskara hau ez dela Euskal Herriko nehongo bazterretan egiten... eta nik, haatik, baietz erranen dizut, egin egiten dela, zeren urbiaindarrak Urbiaingo euskaraz mintzo baitira, eta ni urbiaindarra nauzu, eta Urbiaingo euskara darabilt.
|
|
|
Eta bertze egun batean, bere gabineterat gonbidatu nindian, ustekabean, teleskopiotik so egiteko. Eta, teleskopioa prestatzen zuen bitartean, Galileori buruz solasean hasi, eta ba al dakik
|
zer
erran zidan. Hauxe:
|
|
|
Guretzat Galileo zena, ordea, Fra Filippo Gentile zen bertze guztientzat, zeren osabak Frantziatik ekartzen zituèn Galileoren liburuak —gehienetan Piarres Oihartzabal kapitainaren bidez— azal aldaturik iristen baitziren, jakinik ezen Galileoren izena, artean, perilos eta arriskutsu izan zitekeela anitz tokitan, Espainian eta Nafarroan
|
zer
erranik ez, Elizak Inkisizionearen bidez bazter orotarat hedatu Index librorum prohibitorum ezagunaren zentsura bitarteko.
|
|
|
Bertzeetan guztiok izaiten zaituztet gibeletik, eta gaur guztiok eneganik ihesi...?
|
Zer
erran dute, bada, koldar horiek?
|
|
|
Guztiei etorri zitzaiela harat joaiteko gogoa. Maddalenek —zeina osabaren erranetarat ari baitzen, nik orduan ez banekien ere— afariko saltsa bati baino gehiagori egotzi purgak edo haiei nahastu belar urak ere izanen zuten hartan
|
zer
erranik, zeren Maddalenek, kozinari aparta zen neurrian, baitzekien jan edanei nahastu beharreko belarren eta espezien berri, baina segur nago ezen bertzela ere berdintsu eta orobatsu gertatuko zela. Izan ere, ez ote gara, bada, halakoak, jaun André, Adan eta Ebaren denboratik, zeren zuhaitzetik ez jateko debekua jaso zutenean piztu baitzitzaien haiei ere hartarako gogoa eta desira, halako suertez, non egin behar ez zutena egin baitzuten hondarrean?
|
|
|
Izan ere, erraiten dugu gauza bat eta egiten dugu bertze bat... baina ohartzen garenean ezen egiten duguna bertzeen begietarako gaitz eta itsusi dela, entseiatzen gara haren gordetzerat eta ezkutatzerat, edo haren zuritzerat eta justifikatzerat, edo ipintzen diogu estalki bat, zeina izan daitekeen diru emaite bat kapera baten edo komentu baten eraikitzeko, edo hospizioen eta bertzelako karitatezko obren bulkatzeko, bertzeen begiak lilura daitezen amoreakatik, eta arestian ikusia ahantz dezaten.
|
Zergatik
erraiten dizudan hau guztia.... Erraiten dizut jakin dezazun ezen amaren gogoa zela etxean kapera baten eraikitzea, eta nik ez dakit aitarekin zer bertze solas izanen zuen, baina kontua da ezen aita sutsuki eta gartsuki atera zela amaren asmo haren alde, eta aldi hartakoa dela, halatan, aitak jauregiaren kantoi batean altxarazi zuen kapera, san Inazioren izenpean...
|
|
|
—Ba al dakizue
|
zer
erran dioten Ubarneko dama damatxoek Mattini. Baina erraiek herorrek, Mattin...
|
|
|
Erraiten zuen Zizeronek: Consuetudo quasi altera natura, eta hala da, zeren ohiturek eta azturek noiznahi den alda bailezakete gure izatasuna eta bigarren izatasun bat osa, lehenengoaren eta etorkikoaren estalgarri eta ahanzgarri... baina
|
zer
erranen dizut nik, baldin egoera berrirat ohitzeko denborarik ere izan ez banuen, zeren eta anaiaren nagusitasuna buru bihotzez onartzen hasia nintzen puntuan gibela egin behar izan bainuen, noiz eta anaiak muga hura eta marra hura iragan baitzuen. Eta hura izan zen, halatan, ene gibelatzearen hobenduna, ez ni, zeren, noiz eta bihurtzen baita nagusiaren nagusitasuna nagusikeria eta haren harrotasuna harrokeria, orduan akabatzen baitira menekoaren esker onak eta mirespenak, eta hala egin zuen okerrera berriro anaiarekin nuen erlazioneak, hura Villagrandeko dukearen palaziorat joaiten hasi zenean, Espainiako handikien moduak eta moldeak ikasterat.
|
|
|
Zuhaurk ere imajina ditzakezu laudorio haiek, eta, halatan, ez dizkizut orain honat ekarriko, jaun André. Bakarrik erranen dizut ezen, aitaren kortesiazko hitzen ondotik, aita jesuita mintzatu zela koadroaren justifikazino teologikoaren egiteko, eta gero Pedro Huizi bera, zeinak, ene gurasoei eskerrak eman ondoren, erran baitzuen ezen berak ez zekiela hitz egiten, pinturen eta koloreen bidez ez bazen, eta, beraz, bere hitzak aditu nahi bazituzten, belarria koadrorat hurbiltzea zutela onena, ea
|
zer
erraiten zien.
|
|
|
|
Zer
erran diezazuket esperimentu hartaz. Guztiak orduan ere zurturik utzi genituela.
|
|
|
Eta hemen gero eta konbentzituago gaude ezen Joanikot luthertarra dela. Edo, ez al dakizu nola mintzatzen zen etxean izaiten genituen solasetan, eta
|
zer
erran zion aita Bartolomeri, txakur madarikatuak aita jesuitaren parean hanka altxatu zuenean eta zera egin zionean.... Eta ez al dakizu ezen bere dorretxerat bakartu zenetik ez dela mezatarat behin ere joan, eta ez duela Pazkoarekin konplitzen?
|
|
|
Eta ez arrazoin gutirekin... Izan ere, irakurri nitian Piarres Oihartzabal kapitainak ekarri zizkidan bertze liburu haiek, gaurko zientziaren berri emaiten zidatenak; berrirakurri nitian, ondotik, neure skribuak... eta,
|
zer
erranen diat, bada. Neuk ere ez nituela neure skribuak hain laket izan, nola izan bainituen haiek skribatzen ari nintzela, zeren eta haiek ez baitzeuden, zinez, bertze liburu haien mailan eta graduan.
|
|
|
Oroitzen al dituk jaun Marcel zenarekin izan nituen diskusioneak, noiz eta poesia zientziaren aitzinean mesprezatzen bainuen, bai Plautok eta bai Terentziok erabili zuten harako erran hura —Amantes, amentes— nerabilela, amorioari irri eta trufa egiteko? Baina
|
zer
erran ote dut orain. Zeren egia bada ere, alde batetik, ezen amorosia erotasuna dela, ez ote dit amorosiak ere erakutsi bihotzaren egia, numeroetarik harat eta froga orotarik harat, eta ez ote du, halatan, bihotzaren egiak bere lengoaia propiala, eta ez ote da poesia lengoaia hori...?
|
|
|
Eta lagunek, bitartean, hitz egiten zidaten, eta nik baietz edo ezetz ihardesten nien, jakin gabe garbi
|
zer
erraiten zidaten eta zer erraiten nien, zeren bistaren gibeletik bainituen bertze zentzu guztiak, begiak harat eta honat, kale kantoietako emazteki haiei beha... harik eta, halako batean, Manexen boza aditu nuen arte:
|
|
|
Eta lagunek, bitartean, hitz egiten zidaten, eta nik baietz edo ezetz ihardesten nien, jakin gabe garbi zer erraiten zidaten eta
|
zer
erraiten nien, zeren bistaren gibeletik bainituen bertze zentzu guztiak, begiak harat eta honat, kale kantoietako emazteki haiei beha... harik eta, halako batean, Manexen boza aditu nuen arte:
|
|
|
Anitzetan erran izan dizut ezen Eliza Katolikoaren dogmetarik, komunionearena izan zela umetarik ulergaitzenetakoa egin izan zitzaidana. Baina horri buruz ere ez dakit orain
|
zer
erran... Izan ere, amorioan eta komunionean, bietan ere ez ote dago, azpian eta harroinean, sentimendu bera:
|
|
|
" Bertze egunen batean egonen gaituk eta orduan erabakiko ditiagu geure diferentziak". Eta galdetu nion Mignoni zein zen gizon hura eta
|
zer
erran zion, eta Mignonek ihardetsi zidan ezen bere bezero bat zela, baina ez zuela gau hartan ikusi ere egin nahi, zeren ni kementsuago eta oldartsuago bainintzen eta zeren gau hartan ni nahi baininduen eta ni izendatu baininduen bere baratzeko baratzezain bakar. Eta hain ohoraturik sentitu nintzen haren hitzekin eta hark eskaintzen zidan karguarekin, non, neure ergelkerian, musu eman bainion masailean.
|
|
|
—eta, harridurazko keinua egiten zidala, erran zidan—: Kontuak eskatzen ari nintzaiela, ba al dakik
|
zer
erran zidaten oilo horiek, beren koldarkeriaren ahanzteko. Beren orazinoei esker salbatu zela untzia, eta orazino haietan gogoan izan zituztela Jainkoa, Ama Birjina eta saindu guztiak... baita aita saindua ere!
|
|
|
Eta, hura erran zidanean ere, liluraturik bezala geratu nintzen. Eta, nola ez bainekien
|
zer
erran, ez zer egin, pitxerretik edan nuen nik ere... Eta, arnoa zainetan hedatzen zitzaidala, osaba Joanikot eta Maddalenen iduri ezin ederrago hura etorri zitzaidan bat batean, haien eskuek eta amorioaren eskuek sufrimenduaren oihalean hain modu eztian brodatu zutena.
|
|
|
Hobe erran ez banio, handik goiti elkarrekin suertatzen ginen aldiro zutaz galdetzen baitzidan: zurekin egoten ote nintzen, berataz
|
zer
erraten zenidan, baita zure informazioak irakurtzen ote nituen ere. Hasieran jeloskeriak kiskaltzen zegoela baizik ez zitzaidan iduritu...
|
|
|
Horra
|
zer
erran zuen, hila ematen nuela, alegia, ahots korda kiskalietako gizonak, ibilgailura itzuli eta atea itxi aitzin. Nik, zenbat ere urratua nintzen, une horretantxe biratu nuen burua, bi segundo, hiru gehienez ere.
|
|
|
Zenbait hilabete lehenago aurkituko nuen
|
zer
erranik gerri izterrak hain ongi markatzen zizkioten galtza fin udatiarrez edo txaleko gorriztaren gibelean kukuketan ari zen top distiratsuaz. Gisako ateraldi batek, ordea, ongi etorri eskasa hartuko zuen orain.
|
|
|
Eta, atzo," Urtxipia kasua" argitzeagatik zorionak emateko deitu ninduenean... Tira,
|
zer
erranen diat hik ez dakianik...
|
|
|
—Hire alde ere atera nintekean, baina
|
zer
erran barregarri gelditu gabe? —irribarre erdia laurdenera ekarri zuen ezpainen arteko marra meheak— Agerian duk bi informazioen arteko aldea.
|
|
|
—Hala baitzen —errepikatu Ximurrak— Hildakoan mugitu izana sumatuko zian beharbada, baina
|
zer
erran zezakeen gure kontra, suspertu nahirik honat eta harat erabili genuela ihardetsiz gero. Hobe genuela bere horretan utzi izan bagenu?
|
|
2001
|
|
|
Bertzelako istorioak idatzi nahirik nabil orain.Horietaz ere solas ninteke. Alabaina,
|
zer
erran, oraindik osoki taxutu, gorpuztu etagauzatu ez den zerbaitez. Zer erran, idazle gisa, puska bat iragan arte inongoirakurleren juzkura emanen ez den zerbaitez?
|
|
|
Alabaina, zer erran, oraindik osoki taxutu, gorpuztu etagauzatu ez den zerbaitez?
|
Zer
erran, idazle gisa, puska bat iragan arte inongoirakurleren juzkura emanen ez den zerbaitez?
|
|
|
Enbataastekariak kristalizatzen zituen pindar horiek oro, eta bistan da, lanaz gain, herrioso izateko, europar kutsuko literaturgintza irudikatzen zela Iparralde honetakosotoetan.
|
Zer
erran ikastolen garapenari harriturik begiratzen zioten euskaltzalehaietaz, euskara etxean ikasten zela sinesten eta sinestarazten zuten haiei buruz?
|
|
|
Europako sanotasun neurriei egokitzen zena? Frantziako konstituzioaren bigarren artikuluaz
|
zer
erran. Zirudienez, euskaraduntasuna ukatzen zitzaigun garaiotan, merkatuaren sigi saga zirristatsuen artetik gasnak zekarren gure izatearen hondar zigilu zilegia.
|
|
|
Galerna klaseren bat, bistan zena.
|
Zer
erran ote zion Juanak bere senarrari, halako pagua hartzeko. Ateei ematen zizkieten danbatekoak aditzen zituen.
|
|
|
Aitak ezpainak mugitu zituen, zapela burutik kendu eta esku batekin petxuaren kontra kontuta. Anaiak eta biok bagenekien isilik eta serio egon behar genuela halakoetan, ez
|
zer
erraten zuen ordea. Akabatzeko, amen hirurok.
|
|
|
Luxia eta Juana hantxe zeuden, aitzurra eta pala, ostatutik lohia ateratzeko ideian. Keinua egin zioten eskuarekin, baina bera kieto eta mutu gelditu zen,
|
zer
erran ez zekiela. Uraldeko Maritxurekin solasean ari ziren.
|
|
|
8 Bi buruketa hauek ebatzi aitzin,
|
zer
erran zenezake emaitzez?
|
|
2002
|
|
|
Ikhus ezazu, bada, honi buruz
|
zer
erran ahal dezakezun.
|
|
|
|
Zer
erran nahi duzu, ethen zeraukon Sokratek.
|
|
|
|
Zer
erran nahi duzu, galdegin zuen Sokratek.
|
|
|
Aris.
|
Zer
erran nahi duzu?
|
|
|
Aris.
|
Zer
erran nahi duzu hortaz?
|
|
|
Aris. ¿
|
Zer
erran nahi duzu hortaz?
|
|
|
Aris. Eztakit
|
zer
erran ere.
|
|
|
Aris.
|
Zer
erran eztakidala nauzu.
|
|
|
Par.
|
Zer
erran nahi du hypothesis hunek: " bata existitzen ezpa da"?
|
|
|
Nik ez dakit zuri
|
zer
errana zizuten, baina argi diotsut hona ez dela inor etorri. Eta irriño gaizto batez, agian zure emazteak aste bukaera guztiz zu ikustera etortzea baino ekintza interesgarriagoren bat atxeman du... a, a, a!
|
|
|
Eta zure prestutasunaz, ohoreaz, eta aitzineko eta ondoko fama on famatuaz, nork
|
zer
erranen du?
|
|
2003
|
|
|
Alderdi politikoek deszentralizazioaren bidea berengain hartu dute, eskualdeetako jendearen pentsamoldean deszentralizazioaren beharra sarrarazi nahi dute. Baina, konparazione, Akitania erregioa osatzen dutenentzako
|
zer
erran nahi du deszentralizazioak. Akitanian hori planteatu eta Akitaniari Zentroko Eskualde izena eman izan diote.
|
|
|
Ez dakit
|
zer
erran lezakeen, gaur egun, Frantziako Kolegioko Irakasle zenak, ez horren kideko ziren Sartre eta beste humanista handiek, baina pentsu dut beste orduko profeta askok bezala alda lezakeela bere solasa.
|
|
|
Aita, zenbat denbora egonen gara hemen? Osmanek ulertzean bere alabak
|
zer
erran nahi zuen, berehala ihardetsi zion: Oya utzi plainitzeari pixka bat. Ez zara ohartzen zer santza dugun holako etxe haundi baten ukaitea gu laurentzat bakarrik.
|
|
|
–
|
Zer
erran duzu komisarian, arrastatuan izan zarenean.
|
|
|
• Parlamentu eta udal hautetsiei eta euskalgintzari beharrezko zaie lortu nahi diren helburuak ongi planifikatzea, pausoka eta pazientziarekin jokatzea, hemendik aitzina egin beharrekoan orain arte gertatutakoa eta bizitakoa ikasbide hartzea, bigarren aldiz harri berean ezero rtzeko. Hizkuntzaren normalizaziora iristea, egoerarik hoberenean ere, urtetako lana da, eta gauden egoera honetan,
|
zer
erranik ez.°
|
|
|
Hori da, niretzat, benetan inportantea. Zer pentsatzen dugun,
|
zer
erraten dugun eta zer egiten dugun nafar euskaldunok. Ez gara nortas unik gabeko gutxiengo bat, ez gara soilik ehuneko ttiki bat (disku rtso politiko ofizialetik aurkeztu nahi gaituzten bezala), ez gara talde pasibo bat, gertatzen denaren aitzinean inolaz erreakzionatzen ez duena.
|
|
2004
|
|
|
Elebitasun eta ofizialtasuna aldarrikatu eta 20 urteren buruan, Euskal Autonomia Erkidegoko leku gehienetan, publikoak barne, gaztelania beharrezkoa da. Estatuko agintariena
|
zer
erranik ez. Euskara lantzea bera delitu bihurtu du Gobernu espainolak, eta hainbat euskaldun zigorra jasaten ari da, kartzelako zuloan, edo epaitegira noiz deituko zain, sos multzoa ordaindu eta behin behineko askatasunean.
|
|
|
Erran dizkiot ene proiektuak. Lehenik ez zekien
|
zer
erran, baina gero aski uros iduri zuen
|
|
|
Ez nekien
|
zer
erran. Burua hutsik gelditu zitzaidan bat batean.
|
|
|
–Baina
|
zergatik
erran zidan hilik zeundela. Ezin dut ulertu.
|
|
|
–Ez dakit
|
zer
erranen zizun amak –erantzun nion lehor–, baina E.A.J. ez da alderdi nazionalsozialista. Ezta hurrik eman ere.
|