|
2000
|
|
|
Aurton, hiru urterik behin bezala, euskal herriko idazleoi egokitu zaigu Galeusca biltzarraren antolaketa, eta honezkero Ja ki n eko irakurle gehienek ondotxo dakiketen moduan urrian egin dugu Bizkaiko itsasaldean, Lekeition, Bermeorainoko egun bateko txangoarekin. Eta lehenengo eta behin, gure ostarien ustekabe polita aipatu behar dugu, benetako
|
herri
euskaldunetan zeudela konturatu baitziren. Idazle katalan batek esan zidanez, larunbatean goizeko hamarrak inguru Lekeitioko kaleetatik ibilia zen, eta ez ei zuen behin ere erdararik entzun.
|
|
|
Baina azken batean, hori dena gertatzearen arrazoia, erakunde publikoen babes falta da eta, era berean, halako taldeentzako antzoki sare bat ez antolatzea, prestatzen diren lanak eskaintzeko aukera izateko. Horrekin batera, antzerki talde profesionalek eta ikus entzunezko komunikabideek herriz
|
herri
maila amateurrean aritzen ziren aktoreak, gazteak zein beteranoak, talde hauei zurrupatu izana ere bada lanerako oztopo, jakina baita horregatik ez direla afizionatuaren esparrutik behin betiko ateratzen. Zirkuitu
|
|
|
Herriz
|
herri
antolatu eta gehienetan emanaldi bakarreko muntaiak izaten diren herri antzezlanen kopuruak ere gora egin du. Ehun bat herritarren partaidetza izaten dute eta gero eta herri gehiagok prestatzen dute euren muntaia dramatikoa (umorezkoa, historikoa, musikala...).
|
|
|
Herriz herri antolatu eta gehienetan emanaldi bakarreko muntaiak izaten diren
|
herri
antzezlanen kopuruak ere gora egin du. Ehun bat herritarren partaidetza izaten dute eta gero eta herri gehiagok prestatzen dute euren muntaia dramatikoa (umorezkoa, historikoa, musikala...).
|
|
|
Herriz herri antolatu eta gehienetan emanaldi bakarreko muntaiak izaten diren herri antzezlanen kopuruak ere gora egin du. Ehun bat herritarren partaidetza izaten dute eta gero eta
|
herri
gehiagok prestatzen dute euren muntaia dramatikoa (umorezkoa, historikoa, musikala...). Bide hori bultzatzea oso garrantzitsua litzateke ikusleak antzerkia ikusten ohitu eta antzokietara hurbil daitezen. j
|
|
|
Beste ikuspuntu batetik, lehen mailako, bigarren mailako eta hirugarren mailako hizkuntzak bazirela esatean, bereizkeriazko teoria hau ezin hobeki zetorkien europarren eta iparramerikarren politika kolonialei. Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako
|
herri
jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta hizkuntzaz ere atzeratutzat, horrela haien nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz. Ezjakin bezain harro, mendebaldeko pentsalari horiek gizateria osoaren epaile bihurtzen zuten beren burua, beren kultura industrialetik beren hizkuntza propioak gehiegi goretsiz, munduko gainerako herrien kultur emaitza nabarmenak eta hizkuntz aberastasunak itsuki gutxiesten zituzten bitartean, zaku ilun horretan txinera, japoniera, arabiera, persiera, hindia, swahilia, kitxua, nawatla, tagaloga, suomiera, bretoiera, galesera, katalana, galegoa8, eta zer esanik ez, gure euskara ere sarturik.
|
|
|
Honen guztionen isla oraintsura arte izan dugu irakaskuntza ofizialean ere, espainol konkistatzaileek Amerikan zapalduriko
|
herri
autoktonoei" nuestra lengua" irakasten zietelako, poz pozik agertuz, horrekin ezkutatu nahirik, antza, aztekek, maiek edo inkek, europar jendeekin harremanik izan baino askoz lehenago, ezin hobeki zekitela mintzatzen, eta kultura original eta zibilizazio miresgarria garatuak zituztela, zeinek bere hizkuntzan adieraziak.
|
|
|
Baina oraingoan zenbaitzuek abusu horiek xuritzeko," kultur mestizajea" moduko eufemismoak erabiltzen dituzte, dirudienetik noranzko bakarreko prozesu xelebrea berau, hor, besteek gurea hartzea aberastetzat jotzen den arren, guk, aurriritzi europozentrista zaharkituen eraginez, kanpokoengandik ezer hartu nahi ez dugun bitartean. Aski da gogoratzea, diogunaren adibide, Espainiako unibertsitateetan ez dagoela bat ere katedrarik Afrikako edo Amerikako kolonia izandako
|
herri
indigenen hizkuntzak ikasteko.
|
|
|
Ezagunak dira, halaber, zer nolako hondamen kalteak ekarri zizkioten SESBaren ekonomiari Trofim D. Lysenkok nekazaritzan eta abel hazkuntzan eskala handitan eginiko esperimentuek, mitxurinismoaren urratsei jarraikiz, marxismoaren postulatuak biologiari aplikatuz hobekuntza genetikoak erdietsi nahi izan zituenean. Eta ez dira ahanztekoak, halaber, gure egunotan emakumeek
|
herri
askotan fundamentalismo erlijiosoaren ideologiagatik oraindik pairatzen dituzten legezko bereizkeria lotsagarriak.
|
|
|
Edonola ere, porrot haren funtsezko arrazoia begien bistan dugu. Unamuno, Arana eta Azkueren garaian, euskara kultura idatzitik urrun xamar bizi zen
|
herri
xeheak zerabilen gehienbat, eta are urrunago aurkitzen zen oraindik hezkuntzaren maila gorenetatik. Baziren, hori bai, jakintsu dozena batzuk, euskara dotoreago eta landuxeagoa erabil zezaketenak, era horretan beren emaitza zientifiko edo ideologikoak idatziz.
|
|
|
Arazoa baina, honetan datza: ez dela garbi ikusten zer arrazoiz galarazi behar zaion
|
herri
edo hizkuntza bati gainerako guztiek darabiltzaten baliabideak eskuratzea.
|
|
|
Logikaz, hasierako premisa egiazkoa balitz, hau da, euskara euskaldunen kultur aurrerapenerako benetako oztopo izanez gero, Unamunok uste zuenez, begien bistan dago haren gomendioa, ikaragarri eta bortitza izanik ere, erabat zuzena zela. Zuzenago eta zintzoagoa, nolanahi ere den, Pfo Barojarena baino, beronek, bilbotarrak bezala, euskaldun eskolatuei euskara alde batera uzteko deia egin arren, ez baitzuen nahi gure hizkuntza baserritarren eta maila apaleko jendeen ezpainetatik gal zedin, horrela
|
herri
kantak, bertsoak eta folklorea bederen gorde zitezen. Beraz, Barojak hiritar multzo bi proposatzen zuen Euskal Herrirako:
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko
|
herri
indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko herri indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako
|
herri
jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
|
Estrofatik bertso librera egin zuenean, Juan Mari Lekuonak mantendu egin zuen aldizkako errima bat, eragin handia zeukana hala erritmoan nola tonuan, sententzia biribiltzeko; baina geroago poema multzoen errematerako kopletan eta zirkunstantziazko bertsoetan baino ez zuen erabili(" Liburuen karroxa"). Puntua estrofa klasikoetara ekarrita
|
herri
poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan. Uler bedi, ez naiz esaten ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea.
|
|
|
Tartean basamortuak dagoz demokraziak dagoz
|
herri
gisuztatuak
|
|
|
Egia da" Zazpiak Bat" izeneko poema egin zuela, egia da semeari aizkora eskuan hartu eta indarka hasteko esaten diola galdutako foruei eginikoan, baina funtsean ez du beste Euskal Herria bat amesten, eta ez da zapaldu bat, subjektiboki. Orixe zapaldu handi bat da, ezin du malenkonian aterbetu, atzean uzten duena
|
herri
baten suntsimendua izan da, eta urteetako alferrikako lan bat, maila pertsonalean. Bi polo horien artean," Amerikako pampetan" eta" Amate baten itzalpean" poemek hartzen duten mende erdi horretan eta biek ere ordezkatzen duten jarrera guztiz kontrajarri horien artean kokatzen da, nolabait, exilioko poesia.
|
|
|
Edo
|
herri
honetako proiektuetan murgilduko
|
|
|
oinazea, penitentzia, gurutzea, kalbarioa... Kristoren pasioan oinarritutako iruditeria eta kontzeptuak darabiltza bere herriaren egoera adierazteko (gerraondoan idazten du), baina
|
herri
horrek ez du hil nahi, erromes doa salbazioaren bila, horixe baitu esperantza bakarra, Semearen hildura Amak eztituko du. Azurmendiren beraren hitzetan esatearren," Euskal Herriaren interpretazio teologiko liturgiko bat" egiten du Salbatore Mitxelenak.
|
|
|
Goiena da hori, Deba Garai edo Goieneko komunikabideen kooperatiba berria (kooperatibaren egitura hartu baitu ekimenak). Eskualdeko bi
|
herri
telebistak bailarako Goiena TB proiektuan elkartu dira dagoeneko, eta herri guztietan zehar zabalduko dira orain telebista berri horren uhinak.
|
|
|
Goiena da hori, Deba Garai edo Goieneko komunikabideen kooperatiba berria (kooperatibaren egitura hartu baitu ekimenak). Eskualdeko bi herri telebistak bailarako Goiena TB proiektuan elkartu dira dagoeneko, eta
|
herri
guztietan zehar zabalduko dira orain telebista berri horren uhinak.
|
|
|
Zabalera handiko kableak, uhinak edo zuntzak iristen direnean denon etxeetara, ehun TB kateren artean euskarazko eskaintza duin bat edukitzeko aukera horixe izango dela. Hortaz,
|
herri
telebistetan inbertitzeko garaia dela azpimarratzen dute Goienakoek. Ni neu, alderdi horretatik, apur bat eszeptikoagoa naiz.
|
|
|
Kalifornian, 9 eta 17 urte bitartekoen artean, hirutik bik telebista baino nahiago du Internet. Hori iritsiko da hona, eta horretarako dugun prestakuntza hutsaren hurrengoa da,
|
herri
telebisten edo herri komunikabideen esparruan euskaldunok duguna baino askoz txikiagoa. Enfin, badirudi Goienakoak Internetera begira ere ari direla zerbait prestatzen.
|
|
|
Kalifornian, 9 eta 17 urte bitartekoen artean, hirutik bik telebista baino nahiago du Internet. Hori iritsiko da hona, eta horretarako dugun prestakuntza hutsaren hurrengoa da, herri telebisten edo
|
herri
komunikabideen esparruan euskaldunok duguna baino askoz txikiagoa. Enfin, badirudi Goienakoak Internetera begira ere ari direla zerbait prestatzen.
|
|
|
eguneroko albisteak idatziz zerbitzen dituen medio berri bat (EITB ere albisteak egunero idatziz ematen hasi da bere webgunean, bide batez). Informazio kanal hori
|
herri
edizioekin (Hernani da lehen adibidea) eta kanal tematikoekin osatu nahi dute. Katalunian Vilaweb eta Galizian Vieiros zerbitzuen parekidea da Sareko Argia.
|
|
|
Euskaldunon Egunkaria k orain kaleratzen duenBiz kaia gehigarria ere hor dugu. Kasu honetan,
|
herri
edo eskualde agerkaria baino gehiago da, jakina. Bi berritasun azpimarragarri ditu produktuak:
|
|
|
3. Artxibategi nazionala eta biblioteka nazionala,
|
herri
baten nortasun ikurrak dira eta politika komuna lortzeko behin behineko tresna eta bitartekari.
|
|
|
Biblioteka nazionalaren fundatzea 2000 urteko helburu bihurtu, Herri Biblioteka nagusi bati dagozkion eta ohiko diren funtzio nagusi eta gidari izateko. Horra helburu garbia eta subiranoa, estatutuaren babespean, azken batean Euskal Herri mendebalean dago
|
herri
borondatea horrelako proiektuan abiatzeko. Beharbada ez du izango ondare baliotsu nagusiena baina bai aginte nagusia, biblioteken Herri sare nagusia artikulatzeko eta arautzeko.
|
|
|
Filosofia honetan oinarriturik, ez al litzateke askoz ere interesgarriagoa izango liburutegi nazional erraldoi berri baten ordez arloka antolaturiko zenbait liburutegi nazional sortzea? Horrela, Biblioteka Nazional handi batek sortuko lukeen arazo ekonomikoa murriztu egingo litzateke eta probintziakeriak desegituratutako gure
|
herri
txiki honetan Biblioteka Nazionalaren kokapenak eragingo lituzkeen borrokak ere leundu egingo lirateke, biblioteka handi baten ordez zenbait biblioteka txikiago kokatu liratekeelako. Informatikaren bidez elkarrekin loturiko zentro horiek guztiek osatuko lukete Euskal Biblioteka Nazionala.
|
|
|
Hasian hasi, ingurukoa oinarri: non jarri eta zertarako erabili(
|
herri
, auzo, unibertsitate, ikerketa zentroak...), zer eduki eta nola erabili (liburuak, ikus entzunezkoak, aldizkariak, egunkariak eta bestelako euskarriak) eta norentzat jardun (jende xehea, espezialistak, jendarteko zabala...).
|
|
|
MARC formatua hasiera batean ez zegoen prestatuta katalogo eleanitzetan erabiltzeko, baina dakigun bezala,
|
herri
batzuek egokitu dute euren beharretara.
|
|
|
Erronka horri erantzun ahal izateko, antzeko arazoak izan dituzten beste
|
herri
batzuetan erabili diren formatuak kontuan hartu ditugu. Hori dela eta, Kanada eta Belgikako liburutegi nazionalekin harremanetan jarri gara, horren inguruan izan duten jokaera aztertzeko.
|
|
|
Gaur egun martxan dauden digitalizazio prozesuak erabiltzaileei kontsulta errazteko pentsatuak daude eta ez preserbazioari begira. Hau da, antzinako liburu oso batzuen digitalizazioa CD ROMean saltzeko edo web orri batean kontsultatu ahal izateko egiten da, baina ondare historikoko kudeatzaileek eskatzen dituzten medioak,
|
herri
batentzako inportanteak diren dokumentuak kontserBiblinleka batzeko beharrezko planifikazioak egitea eta diru kopuruak beste kontu bat dira.
|
|
|
Baina erakusketa bat itxiaraztea kulturari gerta dakiokeen gauzarik larrienetakoa da. Eta honelako zerbaiten aurrean isilik gelditzeak, berriz,
|
herri
baten bizitasunaren maila zehatza eskaintzen du. Hemen biak gertatu dira:
|
|
|
Hiriburuek markatzen dute, agian gehiegitan,
|
herri
honetan kultura eta kulturgintza gizartera hurbiltzeko bidea. Hirietan gertatzen ez dena, ez da gertatzen.
|
|
|
Yoyes ez zen soil soilik Euskal Herrian lana bilatzen zuen euskara makala zuen gaztea. Yoyes
|
herri
honetako atsekabearen ikurra bilakatu zen. Bere herioa bi aroren arteko muga odoltsua izan zen.
|
|
|
Herri honek ez du bere kontalaria aurkitu. Harrizko
|
herri
honek ez du izkiriatzen duenik. Ez du bere kontraesan guztiak filmatuko dituenik.
|
|
|
Horrek ez du barkaziorik. Yoy es ek, halere,
|
herri
honetako lotan ez ziren mamu guztiak esnatu ditu, isuri gabe geratu ziren malko oro askatu ditu. Herri honetan memoria mingarria baita.
|
|
|
Ba al du esperantzarik gure oroimenak? Koldo Izagirrek bere liburu batean zioen legez,
|
herri
honetan hiltzen denaz gain, hiltzen duenaz aparte izan behar du beste zerbaitek. Igoal nazi uniformea jantzita euskaraz idazten zuen haren istorioa eta pistola eraman zuen neska erahila harena filmatuko dituena, bien argazkiak ameto egingo dituena.
|
|
|
Yoyes, Gerhard,
|
herri
honetako oroimen mingarria
|
|
|
Egutegi batek argia ikusi zuen 2000 urtea Legazpin jaio zela. Biek min eman diote
|
herri
samindu gureari. Filmak Yoy es du izenburua eta Helena Taberna zuzendari nafar eta hasberriak sinatua egin du salto pantailetara.
|
|
|
Almanakak Legazpiko seme euskaltzalea zen Gerhard Bahrren oroipena dakarkigu bere jaiotzaren mendeurrena betetzen deneko garai honetan. Biek
|
herri
honek sendatu barik dituen zaurien gainean bota dute nahigabearen gatza.
|
|
|
ARRILLAGA, Xabier Medikuntza paraleloak. 12 zk. (1979), 79 (Itz.: Pello Huizi). Ohar bi Euskal Herriko
|
herri
medikuntzaz. 12 zk. (1979), 89
|
|
|
MATANZAS, Jose Mari Euskal preso politikoen sakabanaketa: helburuak eta ondorioak. 58 zk. (1990), 149 Alemania berria Europa berrian. 58 zk. (1990), 7 Nazionalismoaren historia eta oraina. 64 zk. (1991), 101 Europako
|
herri
txikien esnatzea. 66 zk. (1991), 65 Estatua, gizartea eta historia. Alemaniako historiografia historismotik historia sozialera. 88 zk. (1995), 93
|
|
|
LOPEZ ADAN, E." Beltza" Iraultza eta Hexagonoko nazio ukatuak. 51 zk. (1989), 33 Europako
|
herri
txikien esnatzea. 66 zk. (1991), 65 Nazioen errebolta Soviet Batasunean. 13 zk. (1980), 19
|
|
|
ARRILLAGA, Xabier Medikuntza paraleloak. 12 zk. (1979), 79 (Itz.: Pello Huizi). Ohar bi Euskal Herriko
|
herri
medikuntzaz. 12 zk. (1979), 89 (Itz.: Gotzon Nazabal). Osasunaren sozializazioaz oharrak. 12 zk. (1979), 52
|
|
2001
|
|
|
Traidorea une bakoitzean gutxien uste den hura dela topatuko dugu. Entsegu esperimentala da eta sujerentea, haratago joateko ateak zabalik uzten dituena, jar dezagun etsaiari kalte egiten ari zaion ustean, halako batean etsai horren zerbitzuko lanetan ari izan daitekeela susmatzen hasten den heroi/ traidore baten zalantza eta drama asmatzekoa; fikzioaren perspektibatik geure
|
herri
honetako errealitatea interpretatzeko saiakera baliagarria izan litekeela uste dut.
|
|
|
Herrietako euskararen plan estrategikoekin, Bai Euskarari Plan Estrategikoan burututako esperientzia emankorra
|
herri
eta auzoetara eraman nahi da. 2001ean hasitakoak plan pilotuak izango dira.
|
|
|
2001ean hasitakoak plan pilotuak izango dira. Gizarte eragileen euskararen aldeko konpromisoak
|
herri
eta auzo mailan ere gauzatzen saiatzea estrategia egokia iruditzen zait. Alabaina, baditu.
|
|
|
Euskal dunonEgunkaria ren Nafarkaria gehigarri beteranoak ez du sosik jaso, hamar urteko ibilbidean nafarrentzat errefe rentziaeta informazio iturri baliagarria izan bada ere. Nabarra aldizkariak eta beste hainbat
|
herri
aldizkarik ere ez dute laguntzarik jaso. Azken azkena, Nafarroako Gobernuak Durangoko Euskal liburu eta Diskoaren Azokan parte ez hartzeko harturiko erabakia da.
|
|
|
Antzerki amateurra eta eskolako antzerkia gero etaarrakastatsuagoak dira bai ikasle mailan eta bai Saretxoa izenez ezagun izan daitekeen zirkuituan ere. Tamalez, aurten ez da modurik izan Azpeitiko Antzerki Topaketa normalizatuak ospatzeko, baina espero dezagun hitza bete eta Urolako
|
herri
horretako agintariek bi urteko etenaldiaren ondoren euskal antzerkigintzarentzat hain garrantzizkoak diren jardunaldi horiei berriro ere heltzea.
|
|
|
Hogei urtez egin du bide urak, baina konbentzituta nago gogor egileak, sasi tindatzaileak ez balira izan, oraindik ere, Zuberoako eta oro har Ipar Euskal Herriko bide, karrika eta plazak erdara hutsez izango liratekeela. Legez kanpoko ekintza hauei esker, eta abertzaletasuna politika alorrean garatu egin baita, pentsaerak nabarmen aldatu egin dira, bereziki
|
herri
manatarien aldetik. Hauek dute edo behintzat hauetatik gogoz aurreratuenek dute, Xiberoa herri elkartean, ingurumen elebidunaren aldeko urratsa bultzatu.
|
|
|
Legez kanpoko ekintza hauei esker, eta abertzaletasuna politika alorrean garatu egin baita, pentsaerak nabarmen aldatu egin dira, bereziki herri manatarien aldetik. Hauek dute edo behintzat hauetatik gogoz aurreratuenek dute, Xiberoa
|
herri
elkartean, ingurumen elebidunaren aldeko urratsa bultzatu.
|
|
|
Hor dago, hain zuzen, Ipar Euskal Herriko gizartearen bilakaerarako giltza bat. Gogoz menderatua izan den
|
herri
batean, agintea eta agintarien errespetua dogma gisara irentsi behar izan duen herri batean, boterearen eta boteredunen eskutik datorrena onetsi egiten da. Zuberoako Herri Elkarteak euskarari bere lekua ematea erabaki duenez, zuberotarrek ontzat jotzen dute.
|
|
|
Hor dago, hain zuzen, Ipar Euskal Herriko gizartearen bilakaerarako giltza bat. Gogoz menderatua izan den herri batean, agintea eta agintarien errespetua dogma gisara irentsi behar izan duen
|
herri
batean, boterearen eta boteredunen eskutik datorrena onetsi egiten da. Zuberoako Herri Elkarteak euskarari bere lekua ematea erabaki duenez, zuberotarrek ontzat jotzen dute.
|
|
|
Hargatik, herriko hautetsien ahotik ez zen salaketa bakar bat ere aditu eta ia ia errango nuke pozik egon zirela, beraiek egiterat ausartuko ez zirena —euskarazko
|
herri
izenak kentzea— pustruska batzuek egin izanaz. Atsekabea pairatu arren, abertzale euskaltzaleek ez zuten amore eman eta frantsesera hutsez zeuden seinaleak euskarazko izenekin tapatzen hasi ziren, paperak gainetik erantsita.
|
|
|
Ekimen hau ere ez zen kaltegarria, papera kentzea besterik ez baitzen pankarta ohiko plantan berrezartzeko. Halaxe egin zuten
|
herri
agintari eta administrazio arduradunek... baina euskara bazter utzita beti ere. Geroago etorri ziren jokaera gogorragoak, seinale elebakarrak tindatzerat behartu gintuztenak.
|
|
|
Bainan beren erakaspenak girichtinotasunez betheak eta haziak bezala dire. Zerk, Petainen arabera, galdu du gure
|
herri
maitea. Girichtino legetik baztertzeak Pagano legeari jarraikitzeko:
|
|
|
Historiaren irakaspena guretzat: alemanek irabazi balute
|
herri
agintariek ez ezik Elizak ere ez zuen Ipar Euskal Herrian edo Frantzian, edo munduan?!, zinetako kontrakarrik erakutsiko nazien garaipenaren aurka.
|
|
|
1981 urtean Osasun Mundu Erakundearen eta Nazio Batuen aurrean aurkeztu zituzten beren salaketak. Geroztik, etengabe aritu dira nazioarteko mota guztietako elkarteekiko harremanetan, haien artean talde ekologistekin eta giza eskubideen eta
|
herri
indigenen aldekoekin.
|
|
|
Quebecek bere biztanle guztiek
|
herri
bakarra osatzen dutela dio, herri natibo amerikarrek eta inuitek nortasun berezia dutela aintzat hartu gabe: " Lucien Bouchard Quebeceko Lehen Ministroak adierazi zuen autodeterminazio eskubidea soilik ‘Quebeceko herriari’ zegokiola, ez indiarrei"(" Remarks of Grand Chief Matthew Coon Come", Interneten).
|
|
|
Quebecek bere biztanle guztiek herri bakarra osatzen dutela dio,
|
herri
natibo amerikarrek eta inuitek nortasun berezia dutela aintzat hartu gabe: " Lucien Bouchard Quebeceko Lehen Ministroak adierazi zuen autodeterminazio eskubidea soilik ‘Quebeceko herriari’ zegokiola, ez indiarrei"(" Remarks of Grand Chief Matthew Coon Come", Interneten).
|
|
|
" Lucien Bouchard Quebeceko Lehen Ministroak adierazi zuen autodeterminazio eskubidea soilik ‘Quebeceko herriari’ zegokiola, ez indiarrei"(" Remarks of Grand Chief Matthew Coon Come", Interneten). Cree ek, aldiz,
|
herri
desberdinak daudela diote: Quebeceko herria, Cree herria, Inuit herria, Innu herria..., eta horietako bakoitzak bere autodeterminazio eskubidea du, ez bakarrik quebectarrek(" Sovereign Injustice", Interneten).
|
|
|
Berdin diote mugimenduaren bozeramaileek: " Quebeceko
|
herri
autoktonoek onartu egiten dute Quebecek herri bat osatzeko duen eskubidea, baina bere lurraldean", ez" gurelu rrekin"(" Le facteur autochtone au Quebec", Intern eten). Eta eransten dute:
|
|
|
Berdin diote mugimenduaren bozeramaileek: " Quebeceko herri autoktonoek onartu egiten dute Quebecek
|
herri
bat osatzeko duen eskubidea, baina bere lurraldean", ez" gurelu rrekin"(" Le facteur autochtone au Quebec", Intern eten). Eta eransten dute:
|
|
|
Oso adierazgarria da 1995eko urrian, Quebecen independentziarako erreferendumaren bezperetan, cree ek, inuit ek eta innu ek antolatu zituzten erreferendumen emaitzak. Ea
|
herri
bezala Kanadatik separatu eta Quebec independente berri batean sartuak izatea onartuko luketen galdetuta, cree en %96k ezetz esan zuten, eta inuit en %95ek eta innu en %90ek ere ezezko botoa eman zuten (ibid.; Niezen 1998: 130).
|
|
|
Arazoa, noski, ez da bakarrik Quebecera mugatzen, orokorragoa da: Kanadako gainerako probintzietan antzeko tratamendua izan dute eta Estatu Batuetan oraindik latzagoa; baina, bere buruazapaldutzat jotzen duen
|
herri
batengandik kontrakoa espero zitekeen arren, Quebec ez da salbuespena bertakoherriekiko jokamoldeei dagokienez.
|
|
|
C ree nazioa Kanadako jatorrizko
|
herri
nagusietako bat da. 10.000 urte inguru daramazkite beren lurraldean(" Le facteur autochtone au Quebec", Interneten).
|
|
|
Esan dezagun, bide batez, oso adierazgarria dela Kanadako erroldek erakusten duten zehaztasunik eza, gainerako gutxiengoak —txinatarrak, filipinarrak, korearrak... — banaka agertzen diren bitartean,
|
herri
natibo amerikarrak denak batera eta zaku berean agertzen baitira, bakoitzarenno rtasuna —Cree, Innu, Ojibwa, Mohawk... — kontuan hartu gabe.
|
|
|
Beste adibide bat: cree en egungo lurretara daraman errepidean aurkitzen genituen turismoargibide bakarrak Radisson
|
herri
zuri frantsesdunari buruzkoak ziren. Radisson 1970eko hamarkadan" La Grande" izeneko urtegi sorta eraikitzen ari ziren langileentzako sortu zuten herri berria da.
|
|
|
cree en egungo lurretara daraman errepidean aurkitzen genituen turismoargibide bakarrak Radisson herri zuri frantsesdunari buruzkoak ziren. Radisson 1970eko hamarkadan" La Grande" izeneko urtegi sorta eraikitzen ari ziren langileentzako sortu zuten
|
herri
berria da. Zurien aurreko herria Matagami da, Radissondik 620 kilometrotara hegoalderantz.
|
|
|
Grand Conseil des Cris du Quebec (Quebeceko Cree en Kontseilu Nagusia), Conseil Cri de la sante et des services sociaux de la Baie James (osasunaz eta gizarte zerbitzuez arduratzen dena) edo Commision scolaire Crie (eskola batzordea). Eta, oro har, Quebec barruko eskualde autonomia aitortu zitzaien cree ei, praktikan
|
herri
bezala trinkotzea ekarri duena. Halaber, hobekuntza ekonomikoa izaten ari dira cree ak.
|
|
|
Harremanak ere izan nituen hango
|
herri
jendearekin. Adibidez, igandero hango bailara batera joaten nintzen meza ematera:
|
|
|
Eta balio berdintsua ikusten diet: arbola beraren adarrak baitira;
|
herri
literaturaren emaitzak denak ere.
|
|
|
Niri gauza bitxia gertatu zait:
|
herri
jendea konbentzitzen dut, eta bertso zaharrak esatera eta kantatzera, eta baita idaztera ere ekarri dut. Baina jende eskolatua ez dakit nire esanetara jartzen.
|
|
|
Izan, ordea, uste baino eskasagoak dira, tamalez, gaur egun. Lanerako kemena nortasun kontua ere izan liteke, baina gaia zinez maitea behar du izan, hainbeste urtetan etengabe haren jiran jarduteko. Zer ikusten ote du, bada, aita Zavalak
|
herri
literaturan, hartaz horrela maite etalanmintzeko?
|
|
|
Bertsolaritzarekiko nire hasierako lilura hura gogoan, pentsatu nuen Zavala ere lilura horrek berak jota behar duela, eta hortixe hastea erabaki nuen: ea nondik nora ote datorkion Zavalaribe rtsolaritza eta
|
herri
literaturarekiko lilura hori, hainbeste lan eta nekeren buruan ere lanerako kemena ematen diona oraindik ere.
|
|
|
Amarengandik askoz gehiago. Hark
|
herri
jakinduria eta herri hizkuntza asko estimatzen zituen. Nola?
|
|
|
Amarengandik askoz gehiago. Hark herri jakinduria eta
|
herri
hizkuntza asko estimatzen zituen. Nola?
|
|
|
Laburbilduz, dagozkigun eskubideen gaineko eskaerak erakunde eta botere publikoei exijitu ez ezik, jendaurrean eragina izan dezaketen beste marketing ildoak ere landu behar ditugu; besteak beste, Iparraldean eta Unescoren aldarrikapenetan erabili diren berberak, hain zuzen. Izan ere, (euskal)
|
herri
eta nortasunaren eskutik euskaran inoiz bilduko ez liratekeen horiek, hizkuntza horren balio kultural eta erakargarritasunaren bitartez saiatu behar dugu hurbiltzen; hori lortu ezean, gutxienez zailagoa izango litzateke haiengan euskararen aurkako jarrerarik errotzea eta hedatzea.°
|
|
|
Gauzak honela, galdera zera litzateke, ba al dago lotura zuzenik eraberrikuntza eta hazkuntza ekonomikoaren artean? Beste modu batez esanda, zein arlotan lor dezake gurea bezalako
|
herri
txiki batek etekinik handiena?
|
|
|
El nuevo horizonte sociocultural, Jose B. Terceiro eta Gustavo Matfas, Madril, 2001, 223 or.), Euskal Autonomia Erkidegoarena %6 besterik ez da. Eta hori, gure
|
herri
honek hezkuntza sistema ona eta teknologia sare serioa dituelakoan...
|
|
|
Nazio handietako Konstituzioetan ez dakit hizkuntzaren ulerpen identitario hau nola agertzen den, agertzen bada. Baina ez dut zalantzarik, eta mila aipamen bil daitezke, hizkuntzak
|
herri
baten moldapenean eta autoulerpenean duen leku eta egiteko identifikatzailea azpimarratzen dituztenak.
|
|
|
PSE EEkoei buruz ari da bera, baina jakina da are eta gehiago esan litzatekeela PPko eta beste batzuei buruz: " Ez ditugu urteotan euskal sozialistak inoiz ikusi aberri eguna ospatzen, korrika, kilomet roak, edo euskararen aldeko
|
herri
ibilaldietan, ez eta Durangoko Ferian, euskaltegietan, euskal kulturaren ekitaldietan edo euskaltzale famatuen omenaldi edo hiletetanere. Villasante renean, adibidez.
|
|
|
Bigarren arrazoi honegatik gehiago:
|
herri
honetako zati abertzalearen proiektua da euskara biziberritzea edo euskaraz bizitzea, edo nahi dena. Abertzale ez denak ez du obligaziorik.
|
|
|
Harritzekoa da ahoa eta luma zein erraz berotzen diren ikastola aipatzerakoan:
|
herri
honen gaitz guztien sorlekua ematen du.
|
|
|
Nafarroa Garaian hartu neurriak, besteak beste, eraso zuzenak izateaz gain, froga ere badira. Erran bezala, Euskal
|
herri
osoan estrategiazko oinarriak berriz ere sakon kolpatzeko premia gero eta larriago sentitzen baitu sistemak. Horrengatik, erasoak oraingo egoerari zuzenduak bezainbat geroari begira dira oldoztuak.
|
|
|
Espainiako estatuak, Euskal Herria
|
herri
bezala ez onartzeko eta hala egituratzen ez uzteko hartu duen erabaki irmoaren bidean, oinarrizko diren elementu guztien jakn 204 kontrako estrategia indartu du, eta horren barruan euskara lehentasunezko elementua da. Euskara da Euskal Herriaren izaera propioaren adierazle nagusia eta, horrenbestez, jomuga inportantea.
|
|
|
Espainiar Konstituzioaren 3 artikulua
|
herri
honen gainean jarri den zama eta traba pisuzko eta zailenetakoa da, eta izango da. Derrigorrezkoa dute euskaldun guztiek gaztelania ezagutzea, nahiz hura erabiltzea eskubide gisa (soilik) agertzen den.
|
|
|
Eta gaur egungo astinaldiak, bere egunean utzi zizkiguten pieza eskas eta eznahiko haiek uzteko izan zuten arrazoi berberean du sorburu. Sukarrak gradu gehiago hartu ditu agian" azken urteotan", baina gaitza berbera da
|
herri
honetan herri desberdindua izateko grinak agerikoak izan direnetik.
|
|
|
Eta gaur egungo astinaldiak, bere egunean utzi zizkiguten pieza eskas eta eznahiko haiek uzteko izan zuten arrazoi berberean du sorburu. Sukarrak gradu gehiago hartu ditu agian" azken urteotan", baina gaitza berbera da herri honetan
|
herri
desberdindua izateko grinak agerikoak izan direnetik.
|
|
|
Zerk egiten du bestela
|
herri
txiki den hau, herri. Herria da gorputza, hizkuntza bihotza.
|
|
|
Zerk egiten du bestela herri txiki den hau,
|
herri
–Herria da gorputza, hizkuntza bihotza.
|
|
|
Bizirik nahi duen, desberdin nahi duen, espainol edo frantses nahi ez duen
|
herri
bateko saiakera erreal, praktiko eta ausarten kimatze lanetan dabiltza. Noiz eta euskarak duen egoera zail honetan, gizartea ren mugimendua eta erantzuna, astiro baina irmo, euskararen benetakono rmalkuntza ren aldekoa dela adierazten denean.
|
|
|
Europan, batik bat. Bateratu behar da, hala eta guztiz ere, lan hori,
|
herri
mugimendutik sor daitekeena rekin. Eta hori da benetan planteatu behar dena.
|
|
|
Eta horretan euskalgintzak eremu politikoan jauzi kualitatiboa eman du, eskari zehatzak, neurtuak baina irmoak galdatuz. Euskararen ofizialtasuna
|
herri
osoarentzat da estrategia hori gidatu behar duen helburua. Ados, herria zer den ere ofizialtzeke dagoen gauza da.
|
|
|
Horra 60 urteko jauzia emanda espainol egunkari bik bizi garen unea ulertzeko ematen diguten bidea. Euskarak nazio kontzientzia,
|
herri
ezberdin bateko partaide sentitzea ren sentimendua, independentziaren nahia... azken batean zapaltzen gaituzten estatuetatik kanpo, euskararena den eta izan den lurraldean nazio berezi bat (euskaldunona) eraikitzeko ideiari indar ematen dio.
|
|
|
Nondik dator desestabilizazioa? Euskal Herrian dagoen nazio sentimendutik, dagoen
|
herri
berezituaren kontzientzia gotorretik. Euskal Herrian autodeterminazio prozesua abiatzeak ematen die potentzialitate desestabilizatzailea Galizia, Katalunia, Aragoiri.
|
|
|
a) Elebitasun funtzionalaren kontzeptua (elebitasunsozialaren kontra): euskaldunok,
|
herri
txiki bat garen neurrian, munduko beste herri txiki guztiek bezala, bigarren eta hiruga rren hizkuntza handiren bat edo batzuk ikasi behar ditugu, baina argi edukita elebitasun hori, batezere, Euskal Herritik kanporakoa dela eta arrotzak gurean daudenerako. Haatik, ezin dezakegu ahantz hainbat euskal herritar oraindik ere erdaldunak direna, eta justiziaz beraz, ezin ditzakegula ezelan ere zapal eta bazter.
|
|
|
a) Elebitasun funtzionalaren kontzeptua (elebitasunsozialaren kontra): euskaldunok, herri txiki bat garen neurrian, munduko beste
|
herri
txiki guztiek bezala, bigarren eta hiruga rren hizkuntza handiren bat edo batzuk ikasi behar ditugu, baina argi edukita elebitasun hori, batezere, Euskal Herritik kanporakoa dela eta arrotzak gurean daudenerako. Haatik, ezin dezakegu ahantz hainbat euskal herritar oraindik ere erdaldunak direna, eta justiziaz beraz, ezin ditzakegula ezelan ere zapal eta bazter.
|