|
2017
|
|
|
Gaur egun osasun arloko profesionalak informazio bolumen handiari aurre egin behar dio, eta horrek zailtzen dio informazio baliagarria aurkitzea (adibidez, Pubmed ek, osasun arloko datu base nagusiak, 26 milioi erreferentzia
|
ditu
eta bakarrik 2015 urtean 806.000 erreferentzia gehitu ziren). Hori dela-eta, osasun arloko profesionalak baliabideak izan behar ditu bere interesaren arloan argitaratzen diren ikerketa berrietan eguneratuta egoteko.Hori dena lor dezake bere arloko argitalpenen jakinarazpenen bidez (adibidez, aldizkarien aurkibideen jakinarazpenak), web eta blogetan argitaratzen dena jasotzeko RSS gehigarrien bidez (adibidez, Netvibes), erakunde edo profesionalen Twittermezuei jarraituz edo informazioa partekatzeko gizarte markatzaileak erabiliz (adibidez, Citeulike) (1).?
|
|
|
Gaur egun osasun arloko profesionalak informazio bolumen handiari aurre egin behar dio, eta horrek zailtzen dio informazio baliagarria aurkitzea (adibidez, Pubmed ek, osasun arloko datu base nagusiak, 26 milioi erreferentzia ditu eta bakarrik 2015 urtean 806.000 erreferentzia gehitu ziren). Hori dela-eta, osasun arloko profesionalak baliabideak izan behar
|
ditu
bere interesaren arloan argitaratzen diren ikerketa berrietan eguneratuta egoteko.Hori dena lor dezake bere arloko argitalpenen jakinarazpenen bidez (adibidez, aldizkarien aurkibideen jakinarazpenak), web eta blogetan argitaratzen dena jasotzeko RSS gehigarrien bidez (adibidez, Netvibes), erakunde edo profesionalen Twittermezuei jarraituz edo informazioa partekatzeko gizarte markatzaileak erabili... –
|
|
|
Horretaz gain, sarritan bilaketa bibliografiko bat egin behar da. Bilaketa bibliografiko bat egiteko arrazoiak era askotakoak izan daitezke: ia ezagutzen ez dugun gai bati buruzko informazioa nahi
|
dugulako
, praktika klinikoan sortutako zalantza bati erantzuna eman behar diogulako, ikertzen ari garen gai baten inguruan azterketarik dagoen jakin nahi dugulako, eta abar. Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu:
|
|
|
Horretaz gain, sarritan bilaketa bibliografiko bat egin behar da. Bilaketa bibliografiko bat egiteko arrazoiak era askotakoak izan daitezke: ia ezagutzen ez dugun gai bati buruzko informazioa nahi dugulako, praktika klinikoan sortutako zalantza bati erantzuna eman behar diogulako, ikertzen ari garen gai baten inguruan azterketarik dagoen jakin nahi
|
dugulako
, eta abar. Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu:
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar
|
dugunean
sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko esk... Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar
|
dugunean
sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat). Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal
|
dituzte
: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat). Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
Galdera espezifikoei dagokienez, 90eko hamarkadan, galdera klinikoa ongi egitearen garrantziaz hitz egiten hasi zen (2) eta gaur egun PICO txantiloi deritzona definitu zen, zeinak honako esanahi hau
|
duen
: «P» («Patient» edo «Population») paziente baten ezaugarriak (gaixotasuna, adina?); «I» («Intervention») begiratu nahi dugun tratamendua, diagnostikoa eta abar; «C» («Comparison») beste tratamendu, diagnostiko eta abarrekin konparatu nahi badugu, eta, azkenik, «O» («Outcomes») aztertu behar diren emaitzak (morbimortalitatea, heriotza tasa, bizi kalitatea?). Webgune honetan zehaztasunez ikus liteke PICO txantiloia nola erabili: <http://researchguides.ebling.library.wisc.edu/ EBM/ ask>.
|
|
|
Galdera espezifikoei dagokienez, 90eko hamarkadan, galdera klinikoa ongi egitearen garrantziaz hitz egiten hasi zen (2) eta gaur egun PICO txantiloi deritzona definitu zen, zeinak honako esanahi hau duen: «P» («Patient» edo «Population») paziente baten ezaugarriak (gaixotasuna, adina?); «I» («Intervention») begiratu nahi
|
dugun
tratamendua, diagnostikoa eta abar; «C» («Comparison») beste tratamendu, diagnostiko eta abarrekin konparatu nahi badugu, eta, azkenik, «O» («Outcomes») aztertu behar diren emaitzak (morbimortalitatea, heriotza tasa, bizi kalitatea?). Webgune honetan zehaztasunez ikus liteke PICO txantiloia nola erabili: <http://researchguides.ebling.library.wisc.edu/ EBM/ ask>.
|
|
|
Iragazte prozesu bati jarraitu dioten beste tresna batzuk CATak dira («CriticallyAppraisedTopic»). CATa galdera kliniko baten inguruan antolatutako ebidentzia ikerketen laburpen estandarizatua da, eta bi helburu
|
ditu
: ikerketaren kritika eta emaitzen garrantzi klinikoaren adierazpena (5).?
|
|
|
Galdera espezifikoei dagokienez, 90eko hamarkadan, galdera klinikoa ongi egitearen garrantziaz hitz egiten hasi zen (2) eta gaur egun PICO txantiloi deritzona definitu zen, zeinak honako esanahi hau duen: «P» («Patient» edo «Population») paziente baten ezaugarriak (gaixotasuna, adina?); «I» («Intervention») begiratu nahi dugun tratamendua, diagnostikoa eta abar; «C» («Comparison») beste tratamendu, diagnostiko eta abarrekin konparatu nahi
|
badugu
, eta, azkenik, «O» («Outcomes») aztertu behar diren emaitzak (morbimortalitatea, heriotza tasa, bizi kalitatea?). Webgune honetan zehaztasunez ikus liteke PICO txantiloia nola erabili: <http://researchguides.ebling.library.wisc.edu/ EBM/ ask>.
|
|
|
PICO txantiloia erabiltzen dugunean galdera zehatz bat egiteko, galdera sailkatu egin behar
|
dugu
: tratamendu bati buruzkoa da?
|
|
|
dagokion estudio mota bilatu behar
|
dugu
(adibidez, tratamendu bati buruzko galdera bada, bilatu behar dugun ikerketa saiakuntza kliniko kontrolatuen errebisio sistematikoa izango da). Pubmed datu baseak metodologiaren araberako iragazketak eskaintzen ditu («ClinicalQueries» deitutakoak) eta horiek bilaketaren emaitzak ikerketa mota batera murrizten dituzte:
|
|
|
dagokion estudio mota bilatu behar dugu (adibidez, tratamendu bati buruzko galdera bada, bilatu behar
|
dugun
ikerketa saiakuntza kliniko kontrolatuen errebisio sistematikoa izango da). Pubmed datu baseak metodologiaren araberako iragazketak eskaintzen ditu («ClinicalQueries» deitutakoak) eta horiek bilaketaren emaitzak ikerketa mota batera murrizten dituzte:
|
|
|
Galdera egin eta bilaketa estrategia burutu ondoren, erabaki egin behar
|
dugu
non bilatu edo nondik hasi bilatzen. 2001 urtean, Haynes ek informazio baliabideak antolatu zituen «4S» deituriko ereduaren barruan (urte batzuenburuan«5S» eredua argitaratu zuen eta 2009 urtean, berriz, «6S»).
|
|
|
Katinonaren analogo hauen artean ezagunena mefedrona da (11). Mefedronak eragin pizgarriak eta entaktogenoak
|
ditu
, eta kokaina zein estasiaren alternatiba ohikoena bihurtu da zenbait herrialdetan. Hala ere, mefedronaren kontsumoarekin lotutako intoxikazio eta heriotza batzuk agertu dira zenbait herrialdetan.
|
|
|
Talde berekoa den eta gure artean aurkitu den azken katinona flakkadelakoa litzateke. Kimikoki, pirrolidinobalerofenona (alfa PVP) litzateke eta profil farmakologikoa MDPVrenaren oso antzekoa
|
du
. Gure inguruan ospe handirik ez duen arren, Estatu Batuetako ekialdean eragin lazgarriak pairatzen ari dira, eta 2015 urtean 63 heriotza esleitu zitzaizkion (12).?
|
|
|
Kimikoki, pirrolidinobalerofenona (alfa PVP) litzateke eta profil farmakologikoa MDPVrenaren oso antzekoa du. Gure inguruan ospe handirik ez
|
duen arren
, Estatu Batuetako ekialdean eragin lazgarriak pairatzen ari dira, eta 2015 urtean 63 heriotza esleitu zitzaizkion (12).? –
|
|
|
Pilula hauen osagai nagusia 1 benzilpiperazina (BZP) da, nahiz eta trifluorometilfenilpiperazina (TFMPP) edo 1 klorofenilpiperazina ere (mCPP) topa daitezkeen. Horietariko asko sendagai berrien ikerkuntzan albo batera utzitako farmakoak dira, espero zen eraginik ez
|
zutelako
edo profil toxikologiko onartezina zutelako.
|
|
|
Pilula hauen osagai nagusia 1 benzilpiperazina (BZP) da, nahiz eta trifluorometilfenilpiperazina (TFMPP) edo 1 klorofenilpiperazina ere (mCPP) topa daitezkeen. Horietariko asko sendagai berrien ikerkuntzan albo batera utzitako farmakoak dira, espero zen eraginik ez zutelako edo profil toxikologiko onartezina
|
zutelako
.
|
|
|
Substantzia hauen ekintza mekanismoa konplexua da, baina guztiek
|
dute
eragin estimulatzaile edo pizgarria. Oro har, serotonina eta dopaminaren askapena bultzatzen dute, haren birxurgapena ere inhibitzen dute, eta haien kontzentrazioa handitzen dute tarte sinaptikoan.
|
|
|
XXI. mendeko mundu globalizatuan substantzia horien kontsumoa hedatu egin da eta gizarte garaikideetara heldu da. Talde honen barruan egitura kimiko, ekintza mekanismo eta eragin farmakologiko ezberdina
|
duten
substantziak aurki ditzakegu landare hauen osagaien artean. Aurreko substantziek ez bezala, talde hau osatzen duten landareak ezagunak dira beren jatorrizko lurraldeetan.
|
|
|
Ayahuascak, eragin lasaigarriak izateaz gain, entzumen eta ikusmen haluzinazioak sor ditzake. Euskal Herrian gero eta erabiliagoa den landare nahastea
|
dugu
. Izan ere, azken urteetan, edabe hau hartzeko taldeak ere sortu dira, legez kanpo ez dauden landareak izanik.
|
|
|
Baina landare honen eragin psikoaktiboak eragiten dituen osagai aktiboa hostoetan dago eta Salvinorina A du izena. Substantzia hori lehenengo haluzinatzaile ez alkaloidea
|
dugu
. Salvinorina A k kappa motako hartzaile opioideen agonista indartsua da.
|
|
|
Burundanga Afrikako yoruba hizkuntzan Hyoscyamus albuslandarearen izena da. Landare hau Europan aski ezaguna da eta eragin antikolinergikoa
|
duen
alkaloide bat dauka, eskopolamina. Hori antzinatik sorginkerian erabili diren Mandragora autumnale edo Atropa belladonalandareetan ere agertzen den osagai aktiboa da.
|
|
|
Arilzikloalkilaminen taldean sailka daitezkeen substantziak dira; ketamina eta fentziklidinaren (PCP) antzeko egitura
|
duten
substantzien taldea osatzen dute. 2010 urtean agertu ziren Europan research chemicalsubstantzia gisa.
|
|
|
Hondakin horiek azalaren narritadura, ultzera berdeak eta tronboflebitisa eragingo dituzte krokodilo xiringatzen den eremuan. Desomorfina klandestinoki sintetizatzen da kodeinatik abiatuz, merkeak eta lortzeko errazak diren produktuak erabiliz eta laborategiko tresneria arrunta behar
|
duten
erreakzio kimiko errazez baliatuz. Desomorfina mu hartzaile opioideen agonista ahaltsua da.
|
|
|
Azken urte hauetan, uda heltzean, komunikabideek droga berrien berri ematen digute eta horien eragin arriskutsuak azpimarratu:
|
duela
hiru urte «droga kanibala» izan zen eta duela bi «flakka» deritzona. Baina, zein da egun droga berriek gizartearentzat ekartzen duten arriskua?
|
|
|
Azken urte hauetan, uda heltzean, komunikabideek droga berrien berri ematen digute eta horien eragin arriskutsuak azpimarratu: duela hiru urte «droga kanibala» izan zen eta
|
duela
bi «flakka» deritzona. Baina, zein da egun droga berriek gizartearentzat ekartzen duten arriskua?
|
|
|
Baina, zein da egun droga berriek gizartearentzat ekartzen duten arriskua? Izan ere, gure inguruan
|
duten
agerpen eskasa dela-eta, arriskua ez da handia, baina gerora begira, arriskua lazgarri bilaka daiteke. Arazo horri irtenbidea aurkitu nahian, hainbat elkarte sortu dira kaleko drogak aztertzeko.
|
|
|
Izan ere, substantzia berri gehienak ez daude legez kanpo. Ezezagunak diren heinean, legeak ezin
|
ditu
kanpoan utzi. Horretaz gain, legegintzaren abiadura droga horien sintesi abiadura baino motelago doa beti.
|
|
|
Horretaz gain, legegintzaren abiadura droga horien sintesi abiadura baino motelago doa beti. Legez kanpo ez egote horrek merkatuan libreki mugitzea dakar, eta, Internet sareak gizartean
|
duen
eragina kontuan izanda, agerian dago substantzia berriek aurkez dezaketen arriskua handia dela.
|
|
|
Horrela, legez kanpo ez dauden substantzia berriak sortu ziren. Gainera, substantzia berri hauek eragin ezberdinak ere izan ditzakete; izan ere, kasu batzuetan potentzia handiagoa
|
duten
substantzia berriak lortu dira eta beste batzuetan eragin gehigarriak dauzkaten substantziak, anfetamina haluzinatzaileak adibidez. Izan ere, egitura kimikoan egindako aldaketak txikiak izan daitezkeen arren, eragin farmakologikoan aldaketa handia eragin dezakete..
|
|
|
Feniletilaminen taldea substantzia ezberdin ugariz osatutako talde zabala
|
dugu
. Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8).
|
|
|
Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8). Efektu bat edo bestea sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko
|
duten
eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Era berean, talde honen barruan azpitalde batzuk
|
ditugu
, egitura kimikoaren arabera sailkatuak. Guztiek dute, hala ere, eragin farmakologikoaren erantzule den antzekotasun amankomun bat:
|
|
|
Era berean, talde honen barruan azpitalde batzuk ditugu, egitura kimikoaren arabera sailkatuak. Guztiek
|
dute
, hala ere, eragin farmakologikoaren erantzule den antzekotasun amankomun bat: feniletilamina egitura kimikoa, monoamina neurotransmisoreen antzekoa delako (3 irudia).
|
|
|
3 irudia: Feniletilamina egitura
|
duten
substantzia psikoaktibo berrien eta monoamina neurotransmisoreen egitura kimikoak.
|
|
|
Azken urteotan, talde honen barruan garrantzi gehien hartu duen substantzia PMMA
|
dugu
. PMMA parametoxianfetamina da eta «superman» ezizenez ezagutu da, zeren substantzia arriskutsu hau daukaten pilulek supermanen ikurra baitute azalean.
|
|
|
Egundaino ezagunak diren drogak, heroina kasu, legez kanpo daude eta haien eraginak ezagunak dira. 2005 urtetik hona, ehunka droga berri jarri dira merkatuan eta gehienen egitura kimikoa ezaguna bada ere, kasu askotan hori da haiei buruz
|
dugun
informazio guztia. Droga horiek sintetizatzen dituzten laborategi klandestinoen helburua ohiko drogen eragina imitatzea da, baina eragin ezezaguneko substantziak ekoizten dituzte.
|
|
|
Hala ere, eragin eta toxikologia ezezaguneko substantziak izanik, substantzia horietariko gehienen salmenta ez dago legez kanpo, ezta kontrolpean ere. Egun bizi
|
dugun
iraultza teknologikoak, Internet dela medio, substantzia berri horien merkaturatzea errazten du gainera.
|
|
|
Egun, gure artean substantzia psikoaktibo berriek
|
duten
agerpena oso eskasa bada ere, gero eta handiagoa da urtez urte. Substantzia horien zenbatekoa eta merkaturatzea mugaezina denez, talde horrek gizarteari eragin ahal dizkion balizko kalteak zenbatezinak dira.
|
|
|
Substantzia horien zenbatekoa eta merkaturatzea mugaezina denez, talde horrek gizarteari eragin ahal dizkion balizko kalteak zenbatezinak dira. Izan ere, legez kanpo ez dauden substantziak izanik, kontsumitzaileek droga hauek eskuratzeko
|
duten
ahalmena oso handia da, batez ere Internet sareak eskaintzen dituen erraztasunak kontuan izanda. Horri, substantzia bakoitzaren inguruan dugun ezjakintasuna gehitzen badiogu, balizko arazoaren nondik norakoaz jabetu ahal izango dugu.
|
|
|
Izan ere, legez kanpo ez dauden substantziak izanik, kontsumitzaileek droga hauek eskuratzeko duten ahalmena oso handia da, batez ere Internet sareak eskaintzen dituen erraztasunak kontuan izanda. Horri, substantzia bakoitzaren inguruan
|
dugun
ezjakintasuna gehitzen badiogu, balizko arazoaren nondik norakoaz jabetu ahal izango dugu. Izan ere, gorago azaldutako substantzia gehienen ezaugarri farmakologikoei buruz ezer gutxi dakigu.
|
|
|
Azken urteotan, talde honen barruan garrantzi gehien hartu duen substantzia PMMA dugu. PMMA parametoxianfetamina da eta «superman» ezizenez ezagutu da, zeren substantzia arriskutsu hau daukaten pilulek supermanen ikurra
|
baitute
azalean. PMMAk serotoninaren mailak igo eta eragin pizgarria eta entaktogeno indartsuak eragiten ditu.
|
|
|
Droga sintetiko hauek kalamuaren eragina imitatzea
|
dute
helburu (10). Oro har, barne sistema kannabinoidean dute eragina eta neurotransmisio sistema horren hartzaileak aktibatzen dituzte.
|
|
|
Droga sintetiko hauek kalamuaren eragina imitatzea dute helburu (10). Oro har, barne sistema kannabinoidean
|
dute
eragina eta neurotransmisio sistema horren hartzaileak aktibatzen dituzte. Hala ere, haien afinitatea CB1hartzaile kannabinoidearekiko? 9 THC ak duena baino 20 aldiz altuagoa izatera hel daiteke.
|
|
|
Oro har, barne sistema kannabinoidean dute eragina eta neurotransmisio sistema horren hartzaileak aktibatzen dituzte. Hala ere, haien afinitatea CB1hartzaile kannabinoidearekiko? 9 THC ak
|
duena
baino 20 aldiz altuagoa izatera hel daiteke. Beraz, kalamuaren antzeko eraginak izango dituzte (euforia, kitzikapena, barrea, gose eza?), baina efektua askoz indartsuagoa izango da.
|
|
|
Emakumeen hilgarritasun tasa% 10etik% 6,4ra jaitsi zen, ez, ordea gizonezkoena(% 2,2 vs 2,2). Gizonekin alderatuta MIA jasaten duten emakumek aukera gutxiago
|
dute
tratamendu egokia behar den denboran jasotzeko. BIHOTZEZ sarearen eraginez tratamenduraino doazen denbora tarteak eta heriotza tasa nabarmen murriztu dira emakumeen artean.
|
|
|
Ikusi da erlazio zuzena dagoela sareen heldutasunaren, artatzen diren MIA kopuruaren eta horiek sortutako heriotza tasaren artean (2). Sareak egokia izateko lehentasunezko azalean zeharreko interbentzio koronarioa (LAIK) sustatu behar
|
du
, betiere sintomak hasi eta lehen 120 minututan egiten bada; bestela, itxitako arteria fibrinolisi bidez zabaltzea gomendatzen du Europako Kardiologia Elkarteak, horretarako tartea 30 minutukoa delarik.? –
|
|
|
EAEn bihotzekoak artatzeko sarea 2012an sortu zen. BIHOTZEZ
|
du
izena sare horrek eta bertako partaideak dira 3 probintzietako Emergentzia Osakidetza eta larrialdi, kardiologia eta intentsiboetako zerbitzuak. Lehen unean egoera zein zen aztertu zen, horretarako 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era EAEn jazotako STa igoa duen sindrome koronario akutu (STISKA) guztiak aztertu ziren.
|
|
|
BIHOTZEZ du izena sare horrek eta bertako partaideak dira 3 probintzietako Emergentzia Osakidetza eta larrialdi, kardiologia eta intentsiboetako zerbitzuak. Lehen unean egoera zein zen aztertu zen, horretarako 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era EAEn jazotako STa igoa
|
duen
sindrome koronario akutu (STISKA) guztiak aztertu ziren. Hortik ateratako ondorioekin jarduera protokoloak eguneratu ziren hiru probintzietan eta bigarren azterketa bat egin zen 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era jazotako STISKA guztiekin.
|
|
|
STISKA sareek MIAren heriotza tasan
|
duen
onura ezaguna da. Hala eta guztiz ere, ezer gutxi dakigu sare horiek duten eraginari buruz IA jasaten duten emakumeen heriotza tasan eta bihotzekoa artatzeko prozesuan (4, 5).
|
|
|
STISKA sareek MIAren heriotza tasan duen onura ezaguna da. Hala eta guztiz ere, ezer gutxi dakigu sare horiek
|
duten
eraginari buruz IA jasaten duten emakumeen heriotza tasan eta bihotzekoa artatzeko prozesuan (4, 5). Ikerketa honen helburua da MIA jasaten duten gizonezkoen eta emakumezkoen arreta antzekoa den jakitea, lehen harreman medikotik (LHM) itxitako arteria zabaldu arte.?
|
|
|
Distribuzio normala
|
zuten
aldagai jarraituetan batezbestekoa eta errore estandarra eman dira; jarraituak ez zirenetan mediana eta kuartilarteko tartea (KAT). Konparazioa Studenten T, Mann Whitney edo Kruskal Wallis testen bidez egin zen aldagaiaren arabera.
|
|
|
Ezaugarri klinikoak adinaren arabera doitu ondoren ezberdintasunik ez da ageri. Gauza bera ikus daiteke aurkezpen momentuko egoera hemodinamikoarekin; nahiz eta datu gordinen arabera egoera hemodinamiko hobea
|
zuten
gizonezkoek (KILLIP I II% 87,3 vs% 92,5; p= 0,009).
|
|
|
Gizonezkoen kasuan tratamendurik jaso ez
|
dutenen
portzentajea% 5,8 izatetik% 3,2 izatera pasa da; LAIKa jaso dutenena% 67,1etik% 76ra eta fibrinolisia jaso dutenena% 27,2 izatetik% 20,5era (p= 0,022). Sarearen kalitatea neurtzen duten parametroak ere hobetu dira:
|
|
|
Arrisku faktore klasikoen artean gure datuen arabera, emakumeen artean hipertentsio kasu gehiago zeuden gizonezkoen artean baino. Nahiz eta gure datuetan ikusitako diferentzia hori adinaren ondorioa izan, literaturak dio hipertentsioak lotura estuagoa
|
duela
MIArekin emakumeen kasuan: populazioari egotzitako arriskua% 36koa da emakumeen artean, hau da, hipertentsioa kontrolatuko balitz, STISKA arriskua% 36 gutxituko litzateke (12).?
|
|
|
Iskemia denborak, hau da, sintomak hasi eta arteria zabaldu arte doan denborak, erlazio zuzena
|
du
bihotzekoek eragindako heriotza eta desgaitasunekin. Zenbait ikerketak (4, 5, 8, 9) erakutsi digute iskemia denborak luzeagoak izaten direla emakumeen artean, besteak beste, beranduago jartzen baitira harremanetan osasun sistemarekin.
|
|
|
gizonezkoekin alderatuta. Hala eta guztiz ere, horrek guztiak ez
|
du
eraginik ospitalizazio garaiko hilgarritasun tasan. Ospitalizazio garaiko emakumeen hilgarritasun tasa gordina gizonezkoena halako hiru den arren(% 8,5 vs% 2,4).
|
|
|
Bihotzekoak artatzeko sarea ezartzeak ondorio nagusi bat
|
du
: artatzen den IA kopurua handitzea.
|
|
|
Ikerketa askok erakutsi dute ezen MIA jasaten duten emakumeek aukera gutxiago
|
dutela
kardiologiako giden arabera artatuak izateko, kateterismo bat egiteko eta behar den denboran arteria zabaltzeko (8). Emakumezkoek iskemia denbora luzeagoak izaten dituzte (17), batetik sintomak hasi eta LHMrako tarte luzeagoa izaten dutelako, eta, bestetik, LHMtik tratamendua jaso arteko epea ere luzeagoa delako.
|
|
|
atzerapen luzeenak (17). Sarea eraginkorra izango bada, bere helburuetako batek izan behar
|
du
tarte hori murriztea (19). EAEko sarean ikusi da ez dela aldaketarik egon aztertutako bi epeen artean.
|
|
|
Emakumezkoen artean, aldiz, 115 (60) eta 108,5 (48,75) minutukoak izan ziren tarte horiek, hurrenez hurren. Denbora hori murrizteko modua kontzientziazio kanpaina bat kaleratzea da, Mooneyk IAren testuinguruan bideratutako metaanalisi batean dio kanpainak eraginkorrak direla osasun sistema unibertsala
|
duten
sistemetan (20). Sintomak hasi eta LHMra doan tartea 170 minutukoa izatetik 80 minutukoa izatea lortu zuen Portugalen Stent For Life ekimen europarrak eta Portugaleko kardiologia interbentzionistaren elkarteak bultzatutako kanpaina batek (22), kanpaina ondo egina bada, eraginkorra dela adierazgarri.
|
|
|
Bihotzekoak gizonezkoen gaixotasuna bakarrik ez direla, populazioan zabaltzeaz gain, profesionalen artean ere zabaldu beharreko mezua da; besteak beste, horrek lagun baitezake emakumezkoek osasun sistemarekin kontaktuan jarri ostean
|
dituzten
atzerapenak murrizten (LHM LAIK).
|
|
|
Sarearen funtzionamendua balioztatzeko sortu zen BIHOTZEZ datu basea, ondorioz, baliteke ikerketa honetan aztertu ez diren konfusio faktore gehiago egotea. Gauza jakina da emakumeen bihotz hodietako gaixotasunek ezaugarri bereziak
|
dituztela
. MIA jasaten duten emakumeen% 7% 32k ez du estutasunik koronarioetan, MIAren arrazoia ateroma plakaren haustura, ultzerazioa, erosioa, espasmoa edo disekzioa izan daiteke (8).
|
|
|
Gauza jakina da emakumeen bihotz hodietako gaixotasunek ezaugarri bereziak dituztela. MIA jasaten duten emakumeen% 7% 32k ez
|
du
estutasunik koronarioetan, MIAren arrazoia ateroma plakaren haustura, ultzerazioa, erosioa, espasmoa edo disekzioa izan daiteke (8). Circulationaldizkariak bere azken zenbakian plazaratutako gai horri buruzko azterketak dio ezen, oro har, gaixo horiek bihotz hodietako gertakizun bat izateko arrisku handiagoa dutela, hala nola SKA, bihotz gutxiegitasuna eta iktusa (22).
|
|
|
MIA jasaten duten emakumeen% 7% 32k ez du estutasunik koronarioetan, MIAren arrazoia ateroma plakaren haustura, ultzerazioa, erosioa, espasmoa edo disekzioa izan daiteke (8). Circulationaldizkariak bere azken zenbakian plazaratutako gai horri buruzko azterketak dio ezen, oro har, gaixo horiek bihotz hodietako gertakizun bat izateko arrisku handiagoa
|
dutela
, hala nola SKA, bihotz gutxiegitasuna eta iktusa (22). Ez da aztertu gure ikerketan arteria koronarioen lesioetan sexuen arteko diferentziarik ote zegoen.
|
|
|
Gizonekin alderatuta MIA jasaten duten emakumek aukera gutxiago
|
dute
tratamendu egokia behar den denboran jasotzeko.
|
|
|
Mila esker MIAk artatzen dituzten profesional guztiei; izan ere,
|
zuen
lanak egiten du bidean aurrera joatea. Eskerrik asko Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailari BIHOTZEZ proiektuari emandako babesagatik.
|
|
|
Erlazio zuzena dago sareen eta MIAen hilgarritasun tasaren artean. Ezer gutxi dakigu, ordea, sareek MIA jasaten duten emakumeengan
|
duten
eraginaz. EAEn sarea 2012an sortu zen, BIHOTZEZ.
|
|
|
Bi emakumeak herri berekoak ziren, Tolosa, eta galdeketa epidemiologikoak ez zuen arriskuko elikagairik identifikatu. Elkarren artean antzeko
|
zuten
ezaugarri bakarra harategi bereko bezeroak izatea izan zen. Elektroforesi bidez eginiko azterketan taldekatzeko 3 lagin erlazionatuta zeudela ohartu ziren (2 jaioberri eta ama 1).
|
|
|
Listeria zelula barneko hazkuntza
|
duen
bazilo gram positibo bat da; plazenta eta muga hematoentzefalikoa zeharkatzeko ahalmen handikoa. Immunitate baxuko egoeretan, hala nola haurdunaldian, infekzioa garatzeko arriskua areagotu egiten da (17 aldiz), batez ere hirugarren hiruhilekoan (1, 2).
|
|
|
Baieztapen diagnostikoa lortzeko kultiboak baino ez
|
ditugu
; lagin horiek gorputzeko fluido edo ehun esteriletakoak izan litezke (odola, likido amniotikoa?) (1).
|
|
|
Ikus segi beharreko jarraibideak (2) sukarra
|
duten
haurdunengan (3 eta 4 irudiak).
|
|
|
3 irudia. Sukarra
|
duen
haurdunaren jarraibide eskema.
|
|
|
4 irudia. Sukarra eta digestio aparatuko sintomak
|
dituen
haurdunaren jarraibide eskema.
|
|
|
Lortutako datuen azterketa eta behaketa egin ostean, foku ezezaguneko sukarra
|
duen
haurdunaren kasuan bahetze prozesuren bat egin behar ote den otu zaigu. Ondorioa, hau izan da:
|
|
|
Ondorioa, hau izan da: foku ezezaguneko sukarra
|
duen
haurdunean hemokultiboak egin behar direla listeriosi kasu posible bat deskartatzeko eta haien emaitzaren zain antibiotikoa ezarri.
|
|
|
Bestalde, diagnostiko eta tratamendu goiztiarrak haurdunaldiaren eboluzioan
|
duen
garrantzia aipatzekoa da. Izan ere, diagnostiko eta tratamendu egoki batekin, infekzio horren konplikazioak ekidin daitezke (6, 7, 8).
|
|
|
Tumorea inokulatu zitzaien saguek 5 HT/ TRIP ratio baxuagoa (F= 4,291; p= 0,040) eta 3 HK/ KIN ratio altuagoa (F= 6,100; p= 0,015)
|
zuten
hipokanpoan.
|
|
|
Gainera estresaturiko saguen artean tumorea
|
zutenek
sakarosarekiko preferentzia baxuagoa (F= 4,583; p= 0,035) azaldu zuten. Eremu irekiko proban, berriz, estresa jasan ez zuten saguen artean tumoredunek denbora gehiago iragan zuten geldirik (F= 4,364; p= 0,048).
|
|
|
Gainera estresaturiko saguen artean tumorea zutenek sakarosarekiko preferentzia baxuagoa (F= 4,583; p= 0,035) azaldu zuten. Eremu irekiko proban, berriz, estresa jasan ez
|
zuten
saguen artean tumoredunek denbora gehiago iragan zuten geldirik (F= 4,364; p= 0,048).
|
|
|
Estresak bere aldetik, hipokanpoko serotoninaren aktibitatean izan du eragina. Sagu estresatuek serotoninaren metabolito den 5 HIAA maila altuago
|
zuten
hipokanpoan (F= 11,305; p= 0,001).
|
|
|
Estresari aurre egiteko estrategien artean ere desberdintasun esanguratsuak aurkitu ziren. Hala, sagu pasiboek nukleo estriatuan 3 HK/ KIN ratio altuagoa (F= 5,789; p= 0,017)
|
zuten
sagu aktiboekin alderatuta.
|
|
|
Gainera, ondorengo emaitzek hipotesi hori indartuko lukete. Tumoredun subjektuek tumoregabeek baino azido kinolinikoaren aurrendari den 3 HK maila altuagoa
|
dutenez
, tumoreak kinureninaren bide toxikoa aktibatu duela ondoriozta genezake. Eskuratutako emaitzek bide hori iradokitzen duten arren, azido kinolinikoaren inguruko datuak genituzke hipotesia baieztatzeko.
|
|
|
Estresak, berriz, hipokanpoko serotoninaren metabolitoen (5 HIAA) maila handitu duenez, bertan serotonina aktibitatea areagotu egin duela esan genezake. Estresak berak, aldiz, ez
|
du
jokaera mailan aldaketarik eragin, baina estresaren aurrean izandako jokaerak, hau da, sagu aktibo edo pasibo izateak, eragina izan du estriatuko 3 HK/ KIN ratioan. Sagu pasiboek 3 HK maila altuagoa azaldu dute KIN mailarekiko, eta horrek, tumoreak bezala, estrategia pasiboa izateak bide toxikoa aktibatu duela adierazten du.
|
|
|
Tumoreek zein estresak garunean eragindako aldaketa batzuk aztertu ostean, garuneko egitura horietan eta odolean zitokina mailak zehaztea da hurrengo urratsa, datorren hilabeteetan egingo duguna. Horrekin, aztertu ahal izango dugu zer erlazio
|
duten
zitokinek garunean zein jokabidean ikusitako aldaketekin.
|
|
|
Gainera, tumorea garunean aldaketa neurokimikoak eta jokaera mailako aldaketak eragiteko gai den arren, minbizia
|
duten
guztiek ez dute depresio nahastea garatzen. Hortaz, gaixotasuna izanda ere, subjektuen arteko desberdintasunek depresio jokaerak garatzea edo ez garatzea eragin dezakete.
|
|
|
Gainera, tumorea garunean aldaketa neurokimikoak eta jokaera mailako aldaketak eragiteko gai den arren, minbizia duten guztiek ez
|
dute
depresio nahastea garatzen. Hortaz, gaixotasuna izanda ere, subjektuen arteko desberdintasunek depresio jokaerak garatzea edo ez garatzea eragin dezakete.
|
|
|
Hortaz, gaixotasuna izanda ere, subjektuen arteko desberdintasunek depresio jokaerak garatzea edo ez garatzea eragin dezakete. Hori horrela izanik, subjektuen banakotasunak jokaera depresiboen garapenean
|
duen
eraginean sakontzea litzateke beste urrats garrantzitsu bat. Hau da, buru nahasteak garatzeko aukerak areagotzea edo murriztea zein ezaugarrik eragingo luketen aztertzea.
|
|
|
Depresioak lotura estua
|
du
minbiziarekin eta estres sozialarekin, baina harreman hori eragiten duten mekanismoen inguruko informazioa ez dago erabat osatuta. Hori dela-eta, tumoreek eta estresak garunaren aktibitatean duten eragina aztertzea izan du helburu ikerketa honek.
|
|
|
Depresioak lotura estua du minbiziarekin eta estres sozialarekin, baina harreman hori eragiten duten mekanismoen inguruko informazioa ez dago erabat osatuta. Hori dela-eta, tumoreek eta estresak garunaren aktibitatean
|
duten
eragina aztertzea izan du helburu ikerketa honek. Horretarako, Oncins France 1 (OF1) sagu arrei B16F10 melanoma zelulak inokulatu eta azpitalde bati estres soziala eragin zaio.
|
|
|
Tumoreak garuneko serotonina maila murriztu eta 3 HK neurotoxikoaren maila handitu du. Azken efektu hori estresari aurre egiteko estrategia pasiboak
|
dituzten
saguetan ere azaldu da. Jokaerari dagokionez, tumoreak sakarosarekiko preferentzia txikitu eta eremu irekiko proban gelditasuna handitu ditu.
|
|
|
Bizi erritmo frenetikoak eta gizarte eskakizun altuek depresio nahasteen areagotzea eragin dute herritarrengan. Osasunaren Munduko Erakundearen azken datuen arabera, 2015ean munduko biztanleriaren% 4,4k depresio nahasteren bat
|
zuen
. Gainera, ugaritzen doan nahastea da, 2005etik% 18,4 hazi baita prebalentzia eta datozen urteetan joerak gorantz jarraituko duela uste da.
|
|
|
Bi nahasteek harreman estua
|
dute
. Hainbat ikerketaren arabera, nahaste depresiboen prebalentzia hirukoitza da minbizia igaro duten gaixoetan (3).
|
|
|
Minbiziari aurre egiteko, organismoak immunitate sistema aktibatu eta hanturazko zitokinak jariatzen ditu. Azken horiek depresio nahasteetan
|
duten
garrantzia nabarmena da (4) eta, hortaz, depresio nahasteen hanturazko hipotesia da gure aztergaia.
|
|
|
Hainbat ikerketak hantura faktoreen eta depresioaren larritasunaren arteko korrelazioa antzeman dute (8). Gainera, hantura prozesuak garatzen dituzten gaitzek (minbiziak, besteak beste) depresio nahasteekin intzidentzia handiagoa
|
dutela
ikusi da (9). Estresaren eta depresioaren arteko harremana ere oso estua da, batez ere, estres soziala bada.
|
|
|
Hainbat autorek diotenaren arabera, estres egoeretan askatutako glukokortikoideen erregulazio okerra gauzatzean, depresio jokabidea eragingo luketen prozesu biologikoak areagotu egiten dira (10). Hala ere, estres egoeren aurrean ez
|
dugu
denok berdin erantzuten, eta norbanakoen estrategia ezberdinek uste dugun baino zerikusi handiagoa izan dezakete gure garunean, estresak eragiten dituen ondorioak baldintzatu baititzakete (11).
|
|
|
Hainbat autorek diotenaren arabera, estres egoeretan askatutako glukokortikoideen erregulazio okerra gauzatzean, depresio jokabidea eragingo luketen prozesu biologikoak areagotu egiten dira (10). Hala ere, estres egoeren aurrean ez dugu denok berdin erantzuten, eta norbanakoen estrategia ezberdinek uste
|
dugun
baino zerikusi handiagoa izan dezakete gure garunean, estresak eragiten dituen ondorioak baldintzatu baititzakete (11).
|