|
2008
|
|
|
Oteizarentzat arteak dimentsio unibertsala duela argi geratzen da bere testu guztietan, eta Quousque tandem?! en proposatzen dituen bi ideia nagusiek, hau da, Ley de los Cambios (Aldaketen Legea) eta Estetika ezkorra ideiek, dimentsio unibertsal hori garbi erakusten dute, kultur testuinguru konkretuen gainetik, leku eta garai guztietan islatu baitaitezke. Artearen dimentsio unibertsal hori
|
pertsona
konkretu bakoitzarengan gauzatzen da: horrexegatik da unibertsala.
|
|
|
horrexegatik da unibertsala. Unibertsala dena ez bada
|
pertsona
konkretu bakoitzarengan islatzen, alferrikakoa zaigun metafisika transzendental bihurtzen da. Quousque tandem?! eko pasarte hunkigarrienetako batean, bere haurtzaroko oroitzapenez mintzatzean, Oteizak hau guztia gogorarazi nahi digu:
|
|
|
(...) bi
|
pertsonen artean
zuzenbidezko edo egitatezko puntu baten inguruan sortzen den desadostasuna da. Desadostasun hau tesi juridiko edo interesei buruzkoa izan daitekeelarik17.
|
|
|
Alegia, ingelesez egindako hiru ariketetan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4 deiturikoetan, 5 urterekin hasitakoek okerrago adierazi dituzte ariketen asmo komunikatiboak: MINTZA 3an talde honetako askok uko egiten diote argazkian agertzen diren
|
pertsonen
kokalekua deskribatzeari, adibidez; MINTZA 4an, etengabeko laguntza eskeek eta zuzentasun arazoek ekintza gaitasunaren ikuspegitik onargarriak ez diren testuak sorrarazten dituzte; IDAZ 4 ariketan ere gauza bera gertatzen da. Aldea, beraz, kontuan hartzeko modukoa da.
|
|
|
Giza garapena
|
pertsonei
aukera gehiago eskaintzen dien prozesu gisa ulertu behar da, zeinean personen gaitasunak eta gaitasunen bitartez hautuak egiteko benetako aukerak ere zabaltzen diren, zentzu horretan, nabaria da ezen parte hartzeak hasieratik jokatu behar duela paper garrantzitsua. Nazio Batuen Garapenerako Programaren (NBGP) lehen txosteneko hainbat pasartetan ere azaltzen da ezen pertsonek euren helburu eta ikuspegi propioak finkatzea, eta, emaitza materialez gain beraien komunitateetan jarduera ekonomiko, kultural eta politikoetan parte hartze sentimendua izatea garapenaren berezko zati garrantzitsuak direla (NBGP, 1990).
|
|
|
Giza garapena pertsonei aukera gehiago eskaintzen dien prozesu gisa ulertu behar da, zeinean
|
personen
gaitasunak eta gaitasunen bitartez hautuak egiteko benetako aukerak ere zabaltzen diren, zentzu horretan, nabaria da ezen parte hartzeak hasieratik jokatu behar duela paper garrantzitsua. Nazio Batuen Garapenerako Programaren (NBGP) lehen txosteneko hainbat pasartetan ere azaltzen da ezen pertsonek euren helburu eta ikuspegi propioak finkatzea, eta, emaitza materialez gain beraien komunitateetan jarduera ekonomiko, kultural eta politikoetan parte hartze sentimendua izatea garapenaren berezko zati garrantzitsuak direla (NBGP, 1990).
|
|
|
Giza garapena pertsonei aukera gehiago eskaintzen dien prozesu gisa ulertu behar da, zeinean personen gaitasunak eta gaitasunen bitartez hautuak egiteko benetako aukerak ere zabaltzen diren, zentzu horretan, nabaria da ezen parte hartzeak hasieratik jokatu behar duela paper garrantzitsua. Nazio Batuen Garapenerako Programaren (NBGP) lehen txosteneko hainbat pasartetan ere azaltzen da ezen
|
pertsonek
euren helburu eta ikuspegi propioak finkatzea, eta, emaitza materialez gain beraien komunitateetan jarduera ekonomiko, kultural eta politikoetan parte hartze sentimendua izatea garapenaren berezko zati garrantzitsuak direla (NBGP, 1990). Zentzu berean 1993ko txostenak parte hartzea honela deskribatzen du:
|
|
|
gaur eguneko belaunaldien beharrak asetzen dituen garapena, etorkizuneko belaunaldiek euren behar propioak ase ditzaten baldintzatu barik. Definizioan parte hartzearen garrantzia zuzenean antzematen ez bada ere, garapen jasangarriaren inguruko nazioarteko hitzarmen askotan arreta eskaintzen zaio, bereziki ingurumenaren babesa inplikatzen duten helburuak lortzeko estrategiak inplementatzeko garrantzitsua delako hainbat puntu kritikotan
|
pertsona
eta talde ororen inplikazioa. Batetik ingurumenaren jasangarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik dator kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz, bide hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen bidez gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta Subirats, 2001).
|
|
|
Batetik ingurumenaren jasangarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik dator kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz, bide hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen bidez gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta Subirats, 2001). Bestetik, ildo beretik baina egiturazko taldeen arteko harremanetan bainoago jarrera mikroetan zentraturik, Olaizola eta Álvarez-ek (2003) diote ezen mundu jasangarri batek egungo eredu nagusian kokatzen den
|
pertsona
bakoitzaren aldaketa eskatzen duela, ostera produkzio eta kontsumo ereduak alda daitezen; horrek balio aldaketa dakar eta, beraz, herritarren inplikazioa eta parte hartzea premiazkoa da bizitza ereduak aldatu ahal izateko. Testuinguru honetan gatazka suposatzen duen problematikaren definizioa zaila izaten da batzuetan, eta, ondorioz, tokiko komunitatearen inplikazioa garrantzitsua da, bai arazoa ondo ulertzeko, bai konponbide propioak identifikatu ahal izateko, eta bai erabakitako ekintzen eraginkortasuna bermatzeko (ibid.).
|
|
|
Bigarrenik, adostasunaren ikusmoldearen teorikoak daude, beraiek boterea etengabe heda daitekeela uste dute
|
pertsonen
abilezia balitz bezala, botereak gaitasun baten antza hartzen duelarik. Zentzu honetan indibiduo edo talde batek botere gehiago izateak ez du zertan beste baten kalterako izan, ez baitago hasierako botere dotazio mugaturik, eta gizarteak botere gehiago sor baitezake helburu komunak bilatu eta legitimatzen dituen heinean.
|
|
|
Bestetik, boterearen natura gatazkazalearen edo kontsentsuzalearen inguruko hausnarketatik abiatuta, enpoderamendu hori nola garatu behar den ulertzeko ideia garrantzitsuak atera ditzakegu. Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden
|
pertsonen
enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995). Baina beste alde batetik, boterea zero batura terminoan planteatzen badugu, batzuen enpoderamendua gatazkatsu bihurtzen da, horrek beste batzuen botere galera suposatzen baitu.
|
|
|
dira. Zentzu horretan Cornwall en (2002) iritziz, badaude, batetik, soilik garapenean parte hartzeko diseinatu izan diren espazioak, beste batzuek parte har dezaten sortuak izan baitira, eta, bestetik, organikoki azaleratzen direnak, zeinak parte hartzen duten
|
pertsona
berberek asmatuak baitira.
|
|
|
Prozesu parte hartzaile bat modu hobezin batean diseinatua izan dena, irekia, justua eta barneratzailea dena, balio gutxikoa izango litzateke baldin eta bertotik eratortzen diren ekintzak eragin sozial txikikoak balira. Are gehiago, parte hartzen duten
|
pertsonek
ikusten badute euren lan bikainak ez duela ezertarako balio, edo sentitzen badute txikikeria bat erabakitzeko zela, euren konpromisoa hurrengo prozesuetan arriskuan jartzen da. Zentzu horretan garrantzitsua da parte hartzea hobestea eta ez besterik gabe kuantitatiboki maximizatzea.
|
|
|
6 Honek beronek azaltzen du ospedun marka edo objektuen izenak
|
pertsona
izen gisan erabiltzea. Gure kultura onomastikoaren argitara aldrebesa izan daitezkeen arren, Ameriketan arruntak dira Armani, Canon, Timberland, Jaguar eta gisa horretako pertsona izenak.
|
|
|
6 Honek beronek azaltzen du ospedun marka edo objektuen izenak pertsona izen gisan erabiltzea. Gure kultura onomastikoaren argitara aldrebesa izan daitezkeen arren, Ameriketan arruntak dira Armani, Canon, Timberland, Jaguar eta gisa horretako
|
pertsona
izenak.
|
|
|
Horrela bada, Belisana Diana bezain arrunta bilaka daiteke. Baten batek aukera lezake izena haren zentzu mugatu eta berezian, jatorri zeltari atxikirik, baina gehienek zentzu arruntez hautatuko lukete, hau da, modan dagoelako,
|
pertsona
ospetsu baten izena delako, berria delako...
|
|
|
|
Pertsona
izen batzuk erabiltzea eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
3
|
Pertsona
izenak Euskal Herrian: historia eta testuingurua
|
|
|
Ez da hori «izena aukeratzeko askatasunari» lege horrek jarri dion muga bakarra: ezin dira jarri nahi beste izen (izen konposatu bat baino ezin da jarri eta sinpleetan bi dira gehienezko muga), ezin dira anai arrebak izen beraz erregistratu (ezta beste hizkuntza batean izanda ere), ezin da irain edo iseka izan daitekeen izenik jarri (galarazita daude «objektiboki
|
pertsona
kaltetzen duten izenak»). Kasu horretan arazoa, objektibotasun?
|
|
|
Baina oso tematia da legegilea gai honetan; orain dela gutxi onartu den Sexu Identitatearen Eskubideari buruzko Legeak ere sexu bereizketa anbiguotasunik gabe ezarri nahi du: sexu identitatea dena dela ere, erregistroan
|
pertsonak
duen izena eta sexu identitatea egokitu behar dira. Horrela, bada, inork lortzen badu erregistroko sexu identitatea aldatzea, era berean aldatu behar du izena.
|
|
|
|
Pertsonen
izenei buruzko legeak eskuzabalagoak diren lekuetan, izen androginoak nahiko arrakastatsuak izan dira. Asko hedatu eta hedatzen ari dira.
|
|
|
Horrez gain, izen pertsonalagoak nahi ditugu: nork bere oldez hautatuak eta ahalik eta bereizienak(
|
pertsona
izenak pertsona bakar baten izena izan balu bezala).
|
|
|
Horrez gain, izen pertsonalagoak nahi ditugu: nork bere oldez hautatuak eta ahalik eta bereizienak (pertsona izenak
|
pertsona
bakar baten izena izan balu bezala).
|
|
|
estetikoki erakargarriak dira, inpaktu eta inbertsio arteko harreman, erosoa? dute,
|
pertsona
indibidualizatzeko indar nahikoa izanda ere, edonork ezagutuko du, zertan diren?. Nonbait, goi modernitatearen haizeak alde jotzen ditu.
|
|
|
ekimena:
|
pertsona
izenak hautatzea Euskal Herrian
|
|
|
Artikulu honen xedea izendatze praktikei (naming practice direlakoei) buruzko ikerketa bat aurkeztea da. Izendatze praktikak gauzei, lekuei eta
|
pertsonei
izena emateko jarduerak dira. Praktika horiek antropologian, soziologian edota hizkuntzalaritzan ikertu dira eta alderdi askotatik ikertu ere:
|
|
|
1
|
Pertsona
izenen esanahia
|
|
|
Gauza bera gertatzen da
|
pertsonen
izen propioen kasuan. Norbanakoak izena behar du bat eta bera izateko:
|
|
|
Ez dago izendatzearen aurretik erreferentzia neutrorik, berezko izan hutsik, eta ondoren, atzeraeraginez, erreferentzia (kasu honetan,
|
pertsona
) ez da esanahia. Izenaren esanahia izendatzearen ondorioetan topatuko dugu, hau da, adierazlea egitearen eta erabiltzearen ondorioetan.
|
|
|
Arestian ikusi bezala, Bourdieu ren ustez,
|
pertsona
izenek ez dute erreferentziarik, aitzitik, ustezko erreferentzia baten? (nor) beratasuna, sortu nahi dugu haiek erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide:
|
|
|
konnotazioaren eta denotazioaren argitara. Eco k dioen moduan, izen batek,/ Napoleón/ izenak esaterako,
|
pertsona
ezagunen eremuan kokapen bat denotatzearekin batera,. Napoleón, kultur unitatearen hainbat osagai semantiko konnotatzen ditu (Eco, 1974:
|
|
|
99). Ezagutzen ez dudan
|
pertsona
baten izenak ez du ezer denotatzen, baina oso aberatsa izan daiteke konnotazioetan. Konnotazioa, Eco k dio, hartzailearen gogoan adierazle batek sorrarazten dituen kultur unitateen multzoa baino ez da (1974:
|
|
|
Laburbilduz, izendatze jarduerak eta
|
pertsona
izenak zertan diren ulertzeko (izena eta izena erabiltzea bereizterik badago) erreferentziaren paradigmatik irten behar dugu. Denotazio zurrunetatik ihes egin behar dugu.
|
|
|
zerbait esaten digute izendunaz, zerbait izena hautatu duenaz, zerbait izen bat balioesten edo gaitzesten duenaz, zerbait jasotako izena eraldatu edo ostendu egin duenaz. Bistan da, izenak ez du
|
pertsona
adierazten, ez du, pertsona bera, esan nahi.
|
|
|
zerbait esaten digute izendunaz, zerbait izena hautatu duenaz, zerbait izen bat balioesten edo gaitzesten duenaz, zerbait jasotako izena eraldatu edo ostendu egin duenaz. Bistan da, izenak ez du pertsona adierazten, ez du?
|
pertsona
bera, esan nahi.
|
|
|
esan nahi. Ez du
|
pertsona
deskribatzen, ez du nolakoa den esaten... Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean erabiltzean baizik.
|
|
|
Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean erabiltzean baizik. Eta ondorioz, izen bat edo beste erabiltzeak, modu batez edo bestez erabiltzeak,
|
pertsonaren
ezaugarri sozialei buruz zerbait esango digu; ez da gauza bera, esate baterako, Jon, Jontxu, Juan edo Jon Jauna...
|
|
|
baten gisan. Horrela,
|
pertsona
izenek pertsonaren norberatasuna eta banakotasuna sustatzen dute. Erakunde politiko eta administratiboek erregistroa findu dute nahasmendurik gerta ez dadin:
|
|
|
baten gisan. Horrela, pertsona izenek
|
pertsonaren
norberatasuna eta banakotasuna sustatzen dute. Erakunde politiko eta administratiboek erregistroa findu dute nahasmendurik gerta ez dadin:
|
|
|
Ez dugu zenbaki hori hautatzen, ez du inongo balio sozialik, ez jendarteko truke baliorik, ez jendarteko balio sinbolikorik.
|
Pertsona
izenek, ostera, karga handia daramate soinean: karga afektiboa dute aski, konnotazio oparo, zentzu ezagun edo antzemandako asko, erreferentzia inplizitu franko... eta balioa dute, eta esanahia.
|
|
|
Lévi Strauss-en ustez,
|
pertsona
izenak norbanakoa identifikatzeko, sailkatzeko eta, signifikatzeko, balio du (1964, 199).
|
|
|
Identifikazioa bitara uler daiteke:
|
pertsona
bat beste batzuen artetik bereizi edo eredu batekin (inorekin) bat egin; bietan pertsona, identifikatu, dugu (Dupâquer, 1980:
|
|
|
Identifikazioa bitara uler daiteke: pertsona bat beste batzuen artetik bereizi edo eredu batekin (inorekin) bat egin; bietan
|
pertsona
–identifikatu, dugu (Dupâquer, 1980:
|
|
|
Erregimen modernoak estatu administrazio burokratikoekin eta indibidualismoa goratzearekin batera sortu ziren. Estatuak izendatzearen duintasuna aitakeriaz zaintzearekin batera, legerian
|
pertsona
izena, pertsona bakana eta bereizgarria, erakundetzeko artefaktu bat dela argi ezarri du.
|
|
|
Erregimen modernoak estatu administrazio burokratikoekin eta indibidualismoa goratzearekin batera sortu ziren. Estatuak izendatzearen duintasuna aitakeriaz zaintzearekin batera, legerian pertsona izena?
|
pertsona
bakana eta bereizgarria, erakundetzeko artefaktu bat dela argi ezarri du.
|
|
|
Horrenbestez, izena hautatzeko irizpideek bat etorri behar dute
|
pertsonaren
banakotasuna erakundetzearekin: pertsona bat, izen bat.
|
|
|
Horrenbestez, izena hautatzeko irizpideek bat etorri behar dute pertsonaren banakotasuna erakundetzearekin:
|
pertsona
bat, izen bat. Baina izenak pertsonak adina ez direnez, abizenekin konbinatu behar dira pertsona bakana adierazteko eta bereizgarriak izateko.
|
|
|
pertsona bat, izen bat. Baina izenak
|
pertsonak
adina ez direnez, abizenekin konbinatu behar dira pertsona bakana adierazteko eta bereizgarriak izateko.
|
|
|
pertsona bat, izen bat. Baina izenak pertsonak adina ez direnez, abizenekin konbinatu behar dira
|
pertsona
bakana adierazteko eta bereizgarriak izateko.
|
|
|
Oro har, izengintzaren joera nagusia indibidualizatze aldera doa: originaltasuna, eufonia, indar estetikoa, eta abar bilatzen badira ere,
|
pertsonaren
–singulartasun ezabaezina, aldarrikatzeko izaten da.
|
|
|
Euskal izenetan bat egiten dute batetik euskal kultura eta identitatearekiko atxikimenduak eta bestetik norberaren singulartasuna indartzeko joerak. Maider edo Auxkin izenak, esaterako, Maria edo Martin izenak baino nabariagoak dira europar izenen multzoan eta, ondorioz,
|
pertsona
–singularrago, etiketatzen dute, baina aldi berean eginkizun identitarioa betetzen dute:
|
|
|
Erraz esanda,. XXI. mendeko euskal gaztea naiz?. Horrela izendatzeak
|
pertsona
erakutsi, bereizi eta sailkatu egiten du.
|
|
|
Eredu instituzionalak arauzko izateari utzi eta aukera bihurtu dira. Oro har, instituzio galtze horrek
|
pertsona
arteko harremanak egin ditu jendarteko bizimodu berrien protagonista. Lehen guztiz soziologikoak ziren harremanak gero eta psikologikoagoak dira:
|
|
|
14 Dena den, egiaztatu ahal izan dugu kapital hori zuzenki lotzen zaiola subjektuaren ahaleginari, hau da, kapital handiko
|
pertsonak
biziago eta tematiago ahalegintzen dira Erregistroari edo Euskaltzaindiari aurkeztutako helegite eta kexuek arrakasta izan dezaten. Esan bezala, kapitalak jendea, eskuduntzen?
|
|
|
Elkarrizketatu ditugun
|
pertsonek
eurek hautatutako izena jartzeko orduan mugak, eragozpenak eta murrizketak topatu dituzte. Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen
|
pertsona
eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
jendarteko eraginak inposatzen du, subjektuaren, borondatearen bidez?, hautatzeko irizpide oro. Hala ere,
|
pertsonak
bestela bizi du hautatzea eta hautatzeko irizpideen eragina. Pertsona horien ustez, izena hautatzea guztiz pertsonala izan da, erabakia kanpo eraginetatik aparte hartu dute edota eragin horiekin distantzia nahikoa harturik.
|
|
|
Hala ere, pertsonak bestela bizi du hautatzea eta hautatzeko irizpideen eragina.
|
Pertsona
horien ustez, izena hautatzea guztiz pertsonala izan da, erabakia kanpo eraginetatik aparte hartu dute edota eragin horiekin distantzia nahikoa harturik. Badakite eraginak hor direla, baina haien ustetan oldez hartu dute azken erabakia, eragin horiek ez baitute izena hautatzea erabat bideratzen.
|
|
|
Izena, bistan da, Malena izenetik eratorri da, aranatarren (n) e atzizkia erabilita (Jon maskulinotik, Jone femeninoa egin den bezala, edo Ana erdal izena(?) Ane euskaldundu den modura). Bestalde, errez eskura daitezke izen berriak toponimian arakatuz (edozein leku izen
|
pertsona
izen bilaka dezake jendeak, izenaren erakargarritasun estetikoa izan ohi da gakoa, eta ez parajearena edo hitzaren etimologiarena), edota natur fenomenoen pentzura (esaterako: Hodei, Haizea, Ibai, Hodeiertz...), edota ideologiek ondutako, ondareetara?
|
|
|
Esan dugun bezala, hautapen berezi bati buruz jardun dugu. Berezia izena geroago aldatzea onartzen duten inguruetan ere, lehendabiziko izendatzeak aparteko izaera baitu; izan ere,
|
pertsona
jendartean izaten hasteko lehendabiziko erabakia da, norbait izateko bidearen atalasea. Ingurukoek hartu behar dute erabaki magiko/ sakratu hori; ezin da huts egin.
|
|
|
Erakundeek sinesmen hori jaso dute araudietan:
|
pertsonaren
jendarteko izaerari kalte egin diezaioketen izenak debekatu egin dituzte, pertsona arteko harremanetan erabiliko den, aurpegimarkak, nolakoa behar duen arautu egin dute...
|
|
|
Erakundeek sinesmen hori jaso dute araudietan: pertsonaren jendarteko izaerari kalte egin diezaioketen izenak debekatu egin dituzte,
|
pertsona
arteko harremanetan erabiliko den, aurpegimarkak, nolakoa behar duen arautu egin dute...
|
|
|
(horren lekuko izenei buruz argitara ematen diren liburu sorta handia). Naturaltasun praktikoa galtzen ari da joko eremu honetan; izenena ere eremu berezitua eta arroztua bilakatzen ari da eta, hala izanik,
|
pertsonek
egoera anbiguoan jardun behar dute: batetik, erabaki pertsonala hartzera behartuta daude, ez dabil hor lehengo erakundeen irizpide itxirik, baina, bestetik, erakundeek hainbat muga jartzen dute, kasu gehienetan, gainera, jendeak ez du muga horien berririk.
|
|
|
Milaka aurpegi ditu. Hurbilpen saio horietan Antropologiarena izan da nabarmenduena (kultur dibertsitatea, izendatzeko erak, izengintza ezberdinak,
|
pertsona
izenaren balentzia edo zentzua, bataio erritual mistikoak edota izenen jendarte eginkizunak...). Ezin ahaztu ikerketa haietan Mauss (1960), Evans Pritchard (1971) edo Lévi Strauss (1964).
|
|
|
Ezin ahaztu ikerketa haietan Mauss (1960), Evans Pritchard (1971) edo Lévi Strauss (1964). Lan horiek izendatze praktiken eta
|
pertsonaren
talde barneko estatusaren arteko loturak aski ikertu dituzte; batez ere, izendatzearen eta pasaera erritualen artekoak (jaiotzak, helduarora pasatzeko erritualek, talde bereizi batera sartzeko errituek, ezkontzek, heriotzak berak ere, guztiek dute bataio bereizgarri bat lagun). Bestalde, izendatzea eta izendatzen duen subjektua botere harremanen eta jendarteko hierarkien erakusle dira:
|
|
|
izenduna izatea eta izena eman ahal izatea boteretsuen eskumenak dira. Philippe Besnard (1979) izan da, dakigun neurrian,
|
pertsona
izenak kontsumoko ondare sinboliko gisa aztertu dituen lehenengoa; ikusi, halaber, Bozon, M., 1987,. Histoire et sociologique d, un bien symbolique, le prénom?.
|
|
|
pastichetik parodiara pasatzen da, narratzaile desberdinak asmatuz, Marko Polo eta Rustichelloren ordez: hastapenean, Marko Polok lehen
|
pertsona
erabiltzen du («Nik, Marko Polo[?]», 25 or.), ondotik narratzaile berri bat mintzo da hirugarren pertsona erabiliz, jatorrizko testuan Rustichello k egiten duen bezala bere buruaz mintzo delarik («Horrela zen Rustichello Pisakoa hasi Marko Polok bizi izan zituen bidaia benturosen izkiriatzen», 25 or.), azken narratzaile orojakile eta A. Arkotxak asmatu bati lekua utzi aitzin, atal bakoitzaren... Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da:
|
|
|
pastichetik parodiara pasatzen da, narratzaile desberdinak asmatuz, Marko Polo eta Rustichelloren ordez: hastapenean, Marko Polok lehen pertsona erabiltzen du («Nik, Marko Polo[?]», 25 or.), ondotik narratzaile berri bat mintzo da hirugarren
|
pertsona
erabiliz, jatorrizko testuan Rustichello k egiten duen bezala bere buruaz mintzo delarik («Horrela zen Rustichello Pisakoa hasi Marko Polok bizi izan zituen bidaia benturosen izkiriatzen», 25 or.), azken narratzaile orojakile eta A. Arkotxak asmatu bati lekua utzi aitzin, atal bakoitzaren bukaeran («Gero, isildu ziren bazterrak eta loeria Markoz jabetu. Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da:
|
|
|
Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da: ...tua iragan duk», 26 or.), Aloadini zuka («Aloadin, ene printze eta jabea, bortz eguneko zabaltasuna duen probintzia bat iraganik, Karaanera helduko zara[?]», 29 or.), ondotik Kogatra pertsonaia femeninoa bera mintzo da («Duela sei urte, Kubilai Khan Handiak deitu ninduen[?]», 31 or.), bere erranetan Kubilai Khanen solasa diskurtso zuzenean tartekatuz, Marko Polo mintzatzerat utzi aitzin lehen
|
pertsonan
, berarekilako lehen elkarretaratzea konta dezan, Kogatrak berak orduantxe kontatu duelarik modu kasik berdinean, abantzu hitzez hitz. Nabari da Le Devisement du Monde honela parodiatuz, A. Arkotxa anitz jostatzen dela, idazteko mekanismoak desmuntatuz, adibidez tresneria narratiboak (ahots narratiboak, istorioaren ganoragabeko iragaitea, ametsa eta delako «errealitatearen» nahasketarengatik) et... Bere palinpsestoa liburu egin idazkera ekoizpen bat bezala aurkeztuz («nehoiz ahoskatua», 25 or.), jatorrizko testua errespetatzen ez duena, eta Marko Polo gizon erreala fikziozko pertsonaia bilakaraziz, A. Arkotxak joko liluragarritzat erakusterat ematen digu gizakiaren saiakera naturala errealitatea hizkuntzaren bidez islatzeko:
|
|
|
...i lotuak diren gauzak, Ihoan Mandabillaren bidaia kondairari esker, beste testu artxibatu eta argitaragabeen erreferentziei esker (adibidez Martin de Hoyarsabal ena, 101 or. aipatua, eta horretaz itzulpena egin zuen Piarres Dorre-rena, 135 or.), «orain goibelak» iruditzen zaizkigun lehengo mapen erreprodukzioei esker («désormais opaques», Septentrio, 2006), edo eleberri laburrari esker, lehen
|
pertsona
erabiltzen duena, eta Ipar iparreko tokietako herritarren eta euskaldun batzuen topaketa kontatzen duena, euskaldunak ahalkearekin ohartzen direla Historian zehar eskualde horretako esplotazioan parte hartu zutela:
|
|
|
Gaizki gogoratzen zaion gauza bakarra da, desordena horren guztiaren artean, bere burua». ...atrième personne du singulier», Jean Michel Maulpoix, in Figures du Sujet Lyrique, sous la direction de Dominique Rabaté, PUF, «Perspectives littéraires», Paris, 1996, 160 or.). Interesgarria liteke hurbilagotik aztertzea «suieto lirikoaren» araudia A. Arkotxaren obretan, horrenbeste ezaugarri modernoak direlarik (Jean Michel Maulpoix i jarraitzen badiogu) erbesteratze absolutua eta «ni»
|
pertsonaren
zehaztugabetasuna («ni» biografikoa, femeninoa edo beste ez dena, alegia).
|
|
|
izeneko editoriala, non aipatzen baitira pasarte desberdinetan hala «sa popularité et son influence immenses» nola «enthousiasme en faveur des saintes causes de l, indépendance et de la foi basques». Bestalde, harrigarria da hileta elizkizunetan parte hartu zuten
|
pertsonen
zerrendaren luzea; izen gutxi batzuk garanduko ditugu hemen: Rene Goienetxe semea, artean medikuntza ikasten ari zena; gorago agertu zaigun Klement Hapet hendaiarra, arrondizamenduko kontseilaria; Lacombe, gerora euskaltzaina izango zena; Wentworth Webster artzain protestante euskaltzalea Saran 1907an hilko zena, eta Pierre Buruzain euskaltzale hazpandar handia.
|
|
|
8 Ezagutzaren kudeaketa aurrera eramateak hiru dimentsio erabakigarri ditu: a)
|
pertsonen
kudeaketa; b) informazio eta komunikazio sistemen kudeaketa; eta c) prozesuen kudeaketa.
|
|
|
d. Enpresako
|
pertsonek
eta taldeek ezagutza behin eta berriro erabiltzeko mekanismoak ezartzea9.
|
|
|
Esan liteke, oro har, ezagutzaren etsairik handienetarikoak arau eta metodo zurrunak direla, zurruntasun horrek
|
pertsonen
eta taldeen sormena eta prestutasuna itotzen baititu. Lidergo faktoreak badu zeresana ildo horretan.
|
|
|
Gutako gehienok askoz gehiago dakigu, jakin, transmititu ahal duguna baino. Ezagutza esplizitua dugu
|
pertsona
batek beste bati erraz samar adieraz diezaiokeen ezagutza, dela aurkezpenen bidez, dela agirien bidez, etab. Horren osagaiak, funtsean, ezagutza teknikoak dira, baita zenbait abilezia/ trebetasun eta jarrera gutxi batzuk ere. Horrexegatik erraza da ezagutza esplizitu hori transmititzea; kodifikatuta dago eta hizkuntza formal eta sistematiko baten bidez aditzera eman liteke:
|
|
|
Sarritan eredu mental edo pentsatzeko molde jakin bati dagokio. Hori guztia dela-eta,
|
pertsonen artean
transmititzeko zaila da. Ezagutza inplizitu bat da, pertsonala, hein handi batean, eskarmentu eta esperientziaren emaitza?, testuinguruari zehatz mehatz dagokiona eta, halatan, formalizatu eta komunikatzeko hagitz gaitza.
|
|
|
Badira ezagutza aktibo anitz, ohiko kontabilitatean agertu ez arren, enpresarentzako balio handia sortzen (eta etorkizunean are handiagoa sortuko) dutenak: esaterako, enpresan giltzarri diren
|
pertsonen
ezagutzak, bezero jakin batzuen berezitasunen berri zehatza izatea, enpresaren know how delakoa, lidergorako abilezia konkretu batzuk, etab. Horiek guztiek zeresan franko dute merkatuak enpresa bat baloratzen duenean, baina, hala ere, enpresa horren balio kontableak ez ditu jasotzen.
|
|
|
Goiko helburuok arrakastaz erdiesteko, nahitaezkoa da liderrek argi jakitea ezagutza aktiboak non dauden eta nondik eskura litezkeen, hots, liderrek ezagutzaren iturrien berri zehatza izan behar dute eta, jakina, gainerako
|
pertsonak
iturri horietarantz zuzen gidatu behar dituzte. Ezagutzaren iturri horiek enpresa barrukoak nahiz kanpokoak izan litezke (ikus 10 taula).
|
|
|
Organigramako laukitxoek eta geziek zorrotz erakusten dute nor komunika litekeen norekin eta nola (zein ordena hierarkikori jarraituz). Horregatik, gaizki ikusia (eta sarri askotan debekatua) dago bilera formaletatik kanpo hitz egitea, norberarena ez den sail bati buruz iritzia ematea, hierarkiak ezarritako komunikazio bideak zorrozki ez erabiltzea (hots,
|
pertsonak
–puenteatzea?), etab. Horrela, komunikazioaren kontrol zorrotzaren bidez, hierarkiaren funtzionamendua babestu eta bermatu nahi da.
|
|
|
11. Antolakuntza? hitzak,
|
pertsona
gehienen iritziz, gaur egun indarrean den eredu tradizionalaren kontzeptu eta printzipioak bere baitan biltzen ditu modu ia ukigarri, fisiko eta ikusgarrian: hierarkia, funtzioen banaketa, piramide itxurako egitura?
|
|
|
hierarkia, funtzioen banaketa, piramide itxurako egitura? eta
|
pertsona
horiek ume umetatik antolakuntza eredu horretara ohitzen dira, ordena eta batasunari eusteko eredu bakarra eta egokiena balitz bezala.
|
|
|
eta, pentsatzen? duten
|
pertsonak
bereiztea, esku-lana eta buru lana nolabait deslotuz. Eta berrikuntzarako I+ G sailak eratzen dira, sormena sail horretara mugatuz eta hesituz.
|
|
|
3 Enpresako zuzendaritza taldearen (lidergo faktorearen) eginbeharrik garrantzitsuena, ziur asko, giro aproposa sortzea da talde autoantolatu eta autoarautuek egitura burokratikoen lekua har dezaten. Horretarako, ezinbestekoa da lidergo faktore eraginkor baten lana, antolakuntza kultura kudeatuko duena; printzipio, balio eta sinbolo jakin batzuekin
|
pertsona
guztien batasun kultural indartsu bat lortuko duena; eta denok partekatutako bisio batekin pertsona oro noranzko berean gidatzeko gai dena.
|
|
|
3 Enpresako zuzendaritza taldearen (lidergo faktorearen) eginbeharrik garrantzitsuena, ziur asko, giro aproposa sortzea da talde autoantolatu eta autoarautuek egitura burokratikoen lekua har dezaten. Horretarako, ezinbestekoa da lidergo faktore eraginkor baten lana, antolakuntza kultura kudeatuko duena; printzipio, balio eta sinbolo jakin batzuekin pertsona guztien batasun kultural indartsu bat lortuko duena; eta denok partekatutako bisio batekin
|
pertsona
oro noranzko berean gidatzeko gai dena.
|
|
|
Aktibo emozionalak: aktibo ukiezin hauek gizabanakoei eta giza taldeei dagozkie(
|
pertsonengan
daude erroturik) eta orain artean enpresa zientziak ez ditu ia ia aztertu ere egin. Dena dela, aktibo hauek energia iturri oparoa izan litezke, baldin eta egokiro askatu, sustatu eta bideratzen badira.
|
|
|
4 Prozesuen kudeaketa eta talde lanerako sistemak,
|
pertsonen
garapena indartzen eta ezagutza indibidualetik ezagutza kolektibo errentagarrirako urratsa bizkortzen dutenak.
|
|
|
zentroen zuzendaritza eta kudeaketa berritu eta profesionalizatu dira, neurri handi batean, kalitatea kudeatzeko sistemak eta ereduak ezarri ahala (Heras et al., 2008b). Eta, noski, inork ez du zalantzan jartzen zuzendaritza edo kudeaketa, oro har, modan dauden ala ez, edo modan dauden ala ez finantza kudeaketa,
|
pertsonen
kudeaketa edo merkataritza kudeaketa.
|
|
|
Egun horietan, Flandes errejimentuak bakarrik 46 hildako izan zituen eta 142 zauritu26 Badago ziurtasun osoz, baina kontu pixka batekin erabil daitekeen beste iturri bat, Gasteizko Santa Isabeleko kanposantuko hilobiratze liburua27 Horren arabera 251 lagun hilobiratu zituzten abenduan zehar kanposantu horretan gerra zauriekin (badaude beste gutxi batzuk suzko armen ondorioz hildakoak, baina frankistek fusilatutakoen itxura dute). 251 lagun horietatik, 22 inongo identifikaziorik gabeko
|
pertsonen
gorpuak ziren, milizianoak eta gudariak seguru asko29 Badira baita San Quintin errejimentuko 4 hildako, beharbada Madrileko frontean hil eta Gasteizera ekarritakoak, dakigunez errejimentu horrek ez zuelako borrokatu Legutio gatazkan. 235 lagun geratzen zaizkigu.
|
|
|
Are txikiagoa Lehen Mundu Gerrako enfrentamentuekin alderatuz gero (britainiarrek 24.000 lagun galdu zituzten Somme-n goiz bakar batean). Baina borrokan aritu zirenak ez ziren heriotza tresneriako pieza hutsak,
|
pertsonak
ziren, aurpegi eta ideia propioekin eta galera hondamendia izan zen lagun eta ahaideentzat. Horregatik, behar bada, 1977an Itxarkundiako kideak Legution bildu zirenean, Lizaso komandanteak batailoiko hildako guztien izenak aipatu zituen, banan banan, bizirik geratu zirenen oroimenean hobeto gordetzeko.
|
|
|
Hain zuzen ere, hirietako eta bertako giza taldeen banaketan izandako mugimendu eta aldaketek eragindakoak. Horrela, Donostiako Martutene auzoan aurrera eramango den egitasmoaren eskutik ere, gisa horretako prozesuak martxan jarriko dira,
|
pertsonen
lekualdatzeak eta kontzentratzeak eraginda.
|
|
|
Horrenbestez, momentuko hainbat eta hainbat
|
pertsonaren
ostatu beharretan oinarrituta, babestutako eraikuntza berrien produkzioa azkartzeko baliabide eta erreminta berriak sortzeko garaia bizi dugu. Betiere, nola edo hala etxe berri gehiagoren produkzioa azkartzea helburu dela.
|
|
|
Guztietan aditz laguntzailea, eutsi? da, baina hirugarren
|
pertsona
marka ezberdina du singularrak eta pluralak hiztun berarengan.
|
|
|
eta, eduki? erroa duten adizkietan hirugarren
|
pertsona
singularreko morfema oe da; gazteen jardunean, aldiz,: deukos/ deukes; saldutzo/ saldutze; lagundutzo/ lagundutze.
|
|
|
4 Hirugarren
|
pertsonako
izenordain posesiboa: helduak beré ausué dioen bitartean gazteak berán ausokú.
|
|
|
alde amendik da laga bakin eta lagaidesue bakin. Biek emandako lehen erantzunean aditzak ez du inolako
|
pertsona
markarik. Horrelakoetan bigarren pertsonari zuzendutako agindu legez interpretatzen dugu.
|
|
|
Biek emandako lehen erantzunean aditzak ez du inolako pertsona markarik. Horrelakoetan bigarren
|
pertsonari
zuzendutako agindu legez interpretatzen dugu. Horretaz aparte,, laga/ itxi?
|
|
|
Desberdintasunetako bat hau da: hirugarren
|
pertsonako
izenordain posesiboagatik galdetzen da. Helduak beré ausué dioen bitartean berán ausokú.
|
|
|
Emakume gehien kontratatzen duen segmentuaren barruan, zerbitzuetan, emakume etorkinen aukerak dira etxeko lanak egitea edota adineko
|
pertsonak
zaintzea, eta neurri txikiagoan, ostalaritzako lanposturik gutxietsienetan aritzea. Emakume etorkinei eskaintzen zaizkien lanak, prestigiorik gutxien duten merkatuko segmentuetatik etortzen dira eta segmentu bakoitzaren barruan, lanik prekarioenak izan ohi dira, biztanleria autoktonoarentzako onargarriak ez diren baldintzak dituzten haiek.
|
|
|
Hiru jatorrietako taldeetan oso antzekoa da harreman maila, bai hemen dauden herrikideekin, bai beren herrialdean daudenekin, baita bertakoekin ere. Beren herriko
|
pertsonekin
harreman maila, gutxi ertaina, dela diote, eta beren herrialdeetan dagoen jendearekin, ertaina?.
|