|
2001
|
|
|
Adineko pertsona duintasunez tratatu da, bere adin, sexu, arraza, jatorri etniko, ezintasun eta gainerako ezaugarriak edozein direla ere; era berean,
|
pertsona
zaharra, egiten duen ekarpen ekonomikoa kontuan hartzeke balioetsi behar da.
|
|
|
NBE aren Batzar Nagusiak,
|
pertsona
zaharrek beren gizarteei egiten dieten aportazioa eta, herrialde batetik bestera ez ezik, herrialde berean adineko pertsonek bizi duten egoeren arteko desberdintasun eskerga halakotzat harturik, herrialde guztietan orain artekoan baino osasun egoera hobean bizi diren pertsona urtetsuak geroz eta ugariagoak direla eta geroz eta urte gehiago betetzen dituztela aitorturik, herrialde guztiei hurrengo...
|
|
|
Listeriak defentsa apalak dituzten pertsonei bakarrik erasotzen die: gaixoak, haurrak,
|
pertsona
zaharrak eta emakume haurdunak.
|
|
2002
|
|
|
Inoren buruan sartzen ez dena gauzatu dute gure arteko erdaldunek. Kuriosoa, era berean, euskal hedabideren batean, inoiz,
|
pertsona
zaharrei buruz hitz egitean, zaharra agurearekin parekatzen ikustea (munduan atsorik ez balego bezala!). Berben semantika aldatzen hasita dagoenaren seinale ote?
|
|
|
Milioi bat ordu bizi dira, hau da, 114 urte”, esan zuen Joseph Chamiek, NBEko biztanleria banaketaren zuzendariak. Chamiek esan zuen gaur zaila dela hain
|
pertsona
zaharrak aurkitzea, baina gero eta gehiago ikusiko dutela esan zuen. Ehun urte baino gehiago dituzten pertsonen kopurua gaur egun munduan bizi diren 210.000 pertsonatik 2050ean 3,2 milioi izatera pasatuko dela kalkulatzen da.
|
|
|
Aukera asko uzten dira beste pertsona bati heltzeko ausardia ez edukitzeagatik, traba egiten diolako, eta horrela elkarrizketa interesgarria hasteko aukera galtzen da. Besteekiko komunikazioa ez da beste
|
pertsona
zaharrengana mugatu behar. Gazteenekin egindako inprimaketen trukea oso aberasgarria da, bizitzaren beste ikuspegi bat ematen baitizute, errealitatea aztertzeko beste modu batzuen gainean hausnartzeko.
|
|
|
Jardunaldien bigarren mahai inguruan parte hartu zuten bi erizain horientzat, utzikeria eta begirunerik eza dira ohikoenak, eta ez bakarrik zaharren egoitzetan, baita ospitaleetan ere. «Oso ohikoa da zaharrak infantilizatzea;
|
pertsona
zaharra izateagatik, zer gertatzen zaien ulertzeko gai ez direla uste da», azpimarratu du Ana Pía Lópezek. Alde horretatik, Cristina Fernándezek gaineratu zuen intimitatea ere galtzen dutela.
|
|
|
Entrenamendu horrek eutsi egin zien bi urtez lortutako hobekuntzei. “Lorpen hori, nahiz eta iruditu ez zela batere aldaketarik egin parte hartzaileen bizitza errealean eta eguneroko jardueretan,
|
pertsona
zaharrek egunero egiten dituzten beste lan batzuetan aplika daiteke, hala nola sendagaiak hartzean edo haien ekonomia erabiltzean”, adierazi dute Estatu Batuetako Zahartzearen Institutu Nazionalaren Portaera eta Ikerketa Sozialeko Programako autoreek. Ikertzaileek diotenez, Journal of the American Medical Association (JAMA) aldizkariaren azken argitaraldian argitaratu den lan honek “atariko aurkikuntza adoretsuak, hobetu edo kontserbatu ahal izango ditugunak, gaur egun arlo horretan arazorik ez duten adineko helduen gaitasun kognitibo batzuk hobetzeko”.
|
|
|
Aurkezpenari dagokionez, adibidez: erabilitako paperaren gramajea (meheegia bada, asko gardendu daiteke eta irakurtzeko zailagoa izan daiteke), letraren gorputza (gero eta
|
pertsona
zaharragoak daude Espainian) edo Braille hizkuntzaren erabilera sustatzea. Azpimarratu du, halaber, inoiz alde batera utzi ezin diren ohar eta neurri bereziak hartu behar direla (“haurren eskueratik kanpo egon”, adibidez), kontserbazioari buruzko arau oso zehatzak eman behar direla eta “kontsumitzailearentzat ulergarria den hizkeran” termino zientifikoak edo espezializatuak azaldu behar direla.
|
|
|
Alderdi askotatatik gizakiok eta zakurrak berdintsu gara.
|
Persona
zaharra eta gaztea kontu askotan oso dira bana. Bai eta zakur zaharra eta gaztea ere.
|
|
2003
|
|
|
|
Pertsona
zahar horien %35ek aitortzen du eurora egokitzea kontu zaila duela; gazteetan, proportzio hori %15eraino jaitsi da.
|
|
|
|
Pertsona
zaharraren psikologia garapen handiena izaten ari diren arloetako bat da, geure buruarengan inbertitzea da kontua.
|
|
|
Aurkikuntza hori bihar “Science” aldizkarian argitaratuko da. Gene akastun hori duten pertsonak antzemateko probak egiteko abiapuntua ere bada, eta, ondorioz,
|
pertsona
zaharrak jaiotzen dira. Zientzialariek mutazio bat aurkitu zuten gene horretan.
|
|
2004
|
|
|
Kontuan izan
|
pertsona
zaharrak seme alabekin baino nahiago duela bere etxean bizitzea, autonomia eta pribatutasuna mantentzeko.
|
|
|
Espainian
|
pertsona
zaharren %15 bakarrik bizi dira baina horrek ez du esan nahi bakardadea pairatzen dutenik: zaharrak dira eta bere buruaz nahien dutena egin dezakete.
|
|
|
Pobrezia berri horrek kaltetutakoen artean, Caritasek zenbait adibide nabarmentzen ditu: gaixo mentala duen eta laguntzarik jasotzen ez duen seme baten zama jasaten duten zaharrak, edo herri txikietan bizi diren
|
pertsona
zaharrak, gazteenek hirira nola jotzen duten ikusten dutenak, “uhartetxo txiki bihurtzen diren auzo guneak”. Nor dira “azkenak” gure gizartean?
|
|
2005
|
|
|
Zahartzaroan: hondakinak iragazi eta suntsitzeko giltzurrunen ahalmena
|
pertsona
zaharrengan gazteenen erdia da, hor nonbait.
|
|
|
Adinean joan ahala gorputzak muskulu masa eta ur gutxiago dauka eta egarriaren mekanismoa bestelakotu egiten da(
|
pertsona
zaharrak, gorputza deshidrataturik ere, ez du egarria sentitzen).
|
|
|
|
Pertsona
zahar edo ezindu bat igogailura iritsi eta bere etxebizitzan sartzeko erreformak egitea denean, berriz, gehiengo soila aski izango da.
|
|
|
|
Pertsona
zaharren kontrako tratu txar, gehiegikeria eta axolagabekeriaz Espainian egin den ikerlan bakarraren egile zara.
|
|
|
Nekez onar daitekeen arren,
|
pertsona
zaharren %5 senideen tratu txarren biktima direla dioskute datuek.
|
|
|
Portzentaje hori zenbaki absolututan adierazita, kopurua izugarria da baina, halaz ere, bortxakeriazko egoera hauetaz oraingoz ez eragile politikoak, ez sozialak jabetu dira; areago,
|
pertsona
zahar ahulen eskubideak babestuko duen arauteriarik ez dugu oraino.
|
|
|
Baliteke
|
pertsona
zaharra gaizki zaindua egotearen erruduna ez izatea zabarkeria edo axolagabekeria, ezagutzarik eza baizik.
|
|
|
Jubilatze figura asmatu eta instituzionalizatu aurretik, lan merkatutik erretiroa egokitzat jotzen zuenean edo gorabeherek fisikoek, gehienetan; izan ere, gizarte aurre industrialetan eta lehendabiziko gizarte industrialean
|
pertsona
zaharrak funtzionaltzat hartuak izaten baitziren agintzen zutenean hartzen zuen erretiroa langileak.
|
|
|
Horregatik hain zuzen, sauna eta bainu turkiarra ez dira egokiak
|
pertsona
zahar, haurdun eta osasun arazoak (hipertentsioa, kardiopatiak, etc) dituztenentzat.
|
|
|
Etxea
|
pertsona
zaharrentzat egokitzea
|
|
|
IMSERSO erakundeak 2004 urtean
|
pertsona
zaharren bizi baldintzei buruz eginiko inkestak agertu duenez, zaharren %82, 5 beren jabetzako etxebizitzan bizi dira.
|
|
|
|
Pertsona
zaharra aulki gurpildunean ez dabilenean, zorurik hoberena ile motzeko moketa da: frogatua dagoen bezala, horrelakoetan femur muturreko haustura gutxiago gertatzen dira.
|
|
|
Ur bide bikoitzeko iturri aginte bakarrekoa, palankaduna ahal bada, maneiagarriagoa izango du
|
pertsona
zaharrak.
|
|
|
Horregatik dira intsektuak hain txikiak, zaharrak direlako.
|
Pertsona
zaharrak ere gazteak baino txikiagoak izaten dira. Umeak baino txikiagoak ez, ze umeak dira munduko pertsonarik txikienak.
|
|
|
Batez ere justu jaiotzen direnean. Baina
|
pertsona
zaharrak ere txiki txikiak dira, gazteekin konparatuta. Piedad da andre zahar bat nik ezagutzen dudana.
|
|
2006
|
|
|
Garbia da katua, jabeari egokitzen zaiona, gazte eta bakartia dela, etxean ordu asko ematen dituen
|
pertsona
zaharra dela, haurra dela...
|
|
|
Haurtxoen atsedena kontrolatzeko ez ezik,
|
pertsona
zaharren edota gaixoen egoera zaintzeko ere balio dute aparatuok, berauei esker laguntza premian dagoenak zaindariarekin komunikatzeko bide erraza etengabe zabalik izango baitu.
|
|
|
Infusioen mesedeen zerrendak ez du amaierarik baina, kontuz, dena ez baita onura hutsa: landare batzuen infusioek populazio talde jakin zenbaitetan eragin kaltegarriak izan ditzaketenez (haur, bularreko ume, emakume haurdun,
|
pertsona
zahar eta antzekoetan) gaitz jakin batzuk nozitzen dituztenek ezin dezakete hartu edo, gutxien gutxienez, espero ziren efektuak ez dira erdiesten behar den unean hartu ezean.
|
|
|
Gizarteak
|
pertsona
zahar gehiago ditu egun; horientzako baliabideak ere ugaldu egin dira, baina ez proportzio berean; beraz, baliabide eskas ditu egungo zaharrak.
|
|
|
Eserlekuak izendatzeko unean
|
pertsona
zaharrak kontu kontuan hartu behar dira.
|
|
|
Horietako bat, zinez erakargarria, hipoteka pentsioa da: hileroko erretiro pentsio urria luzatuz, doi doi bizitzeko ahalegin guztiak eta bi egin behar dituzten arren, adinean aurrera egin ahala etsipen arrasto gutxiago agertzen duen osasunaren eta, gainera, egun biziki preziatua den ondasun baten etxebizitzaren titular diren
|
pertsona
zaharren kolektiboa lehen plano ekonomikora ekarri du ekimen berri horrek.
|
|
|
bizi itxaropenaren luzatzea, tradiziozko famili egitura aldatzea, erretiratuen eroste ahalmena murriztea eta, elementu behinena, Espainian dauden etxebizitza jabeen kopuru handi handia izatea: pisua berea duten
|
pertsona
zaharrak gehientsuak dira, ahalmen ekonomikoa gorabehera.
|
|
|
Produktu berriaren arrakasta hainbat elementuren araberakoa izango da, dena den: batetik,
|
pertsona
zahar horren premia ekonomikoen larritasuna; etxebizitza seme alabei herentzian lagatzeko ustezko obligazio eta tradiziozko ohituratik askatzea; seme alaba horiek koiuntura berria onartzea eta, noski, gurasoek beren ondarea bidezko jotzen duten horretantxe are eta gehiago, bizitzako azken urteei kaudimen batez aurre egitea baldin bada kontua baliatzeko eskubidea dutela zintzo, haserre eta errezel...
|
|
|
Zehazteko, esan dezagun alderantzizko hipoteka edo hipoteka pentsio hori mailegu berezi samarra dela: hileroko pentsioa osatuko duen diru kopuru bat jasotzeko aukera ematen dio
|
pertsona
zaharrari, epe jakin batean (10 eta 20 urte bitartean, eskuarki), negoziatzeko moduko interes finkoa (%5 %6, hortxe) ordaindu eta etxebizitza berme gisa jarrita, herederoen onespenarekin.
|
|
|
Biziarteko errenta asegurua kontratatu delarik, titularra, adibidez, alderantzizko hipoteka sinatu denetik bost urtera hiltzen bada (horren epea hamabost urte izaki),
|
pertsona
zaharrak ordaindu zuen primaren proportziozko partea herederoek jasoko dute.
|
|
|
Emakume haurdunek,
|
pertsona
zaharrek, erretzaileek, odol zirkulazioko arazoak pairatzen dituztenek eta Gaitz Buxagarri Kronikorik (GBK) eta gutxiegitasun kardiakoa nozitzen dutenek osatzen dute SZT pairatzeko arrisku gehien duen populazioa.
|
|
|
Baina hitzaldian nabarmendu duenez, ondo elikatzen bada ere, malnutrizio arriskua dago oraindik.
|
Pertsona
zaharraren osasuna, askotan, arriskuan dago botiken bidez, eta horiek gonbitoak, narritadura gastrikoa edo idorreria eragin ditzakete. Gehiegitan, kontrolatu gabeko polifarmazia duten gaixoak dira.
|
|
2007
|
|
|
Badira hor bi istorio, bi hizkuntza molde bezala.
|
Pertsona
zahar baten istorioa da. Gela oso soil batean agertzen da, nor den ere ez dakiela; eta nor ote den oroitzeko saioan gela horretan egiten dituen harat honaten bilduma da kontakizun nagusia.
|
|
|
Establezimendu horiek, egunez, mendekotasun fisiko edo psikiko sozialekin loturiko arazoak nozitzen dituzten
|
pertsona
zaharrei artapen integral indibidualizatua ematen diete.
|
|
|
Egoitzatik kanpoko programa horri esker
|
pertsona
zaharrak bere etxean lo egin dezake.
|
|
|
|
pertsona
zaharrentzat seguru, iraunkor eta erosoak izan behar dute, behar bezalako mantenuz zaindu behar dira eta gurpildun aulkia bertatik ibiltzerik ez dute altzariek galarazi behar.
|
|
|
(3) Egunero lanean aritzeko moduan dagoen eta, zeinahi larrialdi gertatuz gero,
|
pertsona
zaharrak artatzen dituen sendagilea duten zentroak.
|
|
|
CONSUMER EROSKI k mendekotasunik nozitzen duten
|
pertsona
zaharrentzako 134 eguneko zentro aztertu ditu A Coruña, Araba, Alacant, Asturias, Bartzelona, Kantabria, Kordoba, Granada, Gipuzkoa, Madril, Malaga, Murtzia, Nafarroa, Sevilla, Valentzia, Valladolid, Bizkaia eta Zaragozan.
|
|
|
Balantze positiboa segurtasun neurrietara ere hedatzen da: ezintasun fisiko eta psikikoak nozitzen dituzten
|
pertsona
zaharrak babesteko ekipamenduetan segurtasuna delako hori funtsezkoa da; horrela bada, 2002 urtean eginiko txosten haren aldean, oraingo egoerak hobera egin du.
|
|
|
Hamar igerilekutik seitako eskailerek zeuzkaten esku barandak maila desberdinetan (asimetrikoak): horixe da adituek gehien aholkatzen duten segurtasun neurrietako bat, indar gutxien daukaten pertsonen (haurrak eta
|
pertsona
zaharrak) igoera errazten dutelako.
|
|
|
Espainia zen, duela 12 urte,
|
pertsona
zahar gehien zituen Europar Batasuneko herrialdeetako bat; Espainiaren aurretik Italia, Belgika, Erresuma Batua eta Grezia bakarrik agertzen ziren.
|
|
|
Horregatik, geroz eta ohikoagoa da behin ere sendatuko ez den gaixotasun progresiboa nozitzen duen
|
pertsona
zahar bat familian edukitzea, zaintza eta laguntza berezien premia duena: kontua da pertsona horri ahalik eta bizi kalitaterik eta ongizate gradurik hoberena eskaintzea.
|
|
|
Tratu txarren sintomak eta zeinuak askotarikoak dira, eta era askotakoak. Utzikeria fisikoa dagoenean eta zaintza falta dagoenean, zeinuak egoera higieniko txar eta arduragabe bihurtzen dira, batez ere
|
pertsona
zaharrari laguntzen dionarekin alderatzen badira. Arrazoi patologiko nabarmenik gabeko desnutrizioa eta deshidratazioa, egoera orokor txarrean dagoen arropa edo usain sarkor txarra, horiek izaten dira ezaugarririk nabarmenenetako batzuk.
|
|
|
Aulki motorizatua FIKek garatzen dituen tresna aurreratuenen artean, Goenagak tetraplejikoentzako gurpil aulki motorduna aipatu zuen. Aulki hori buruko mugimenduekin soilik zuzendu daiteke, eta 2008an aurkeztuko da; laser erakusleen bidez elkarreragiteko sistema; gorputz adarretan arazoak dituzten pertsonei gorputz adarrak berriz erabiltzeko edo indarberritzea azkartzeko aukera emango dien exoeskeleto bat, eta bi
|
pertsona
zaharretan edo ezinduetan azkarrago erortzeko alarma sistema bat. Bestalde, FIKeko lehendakari Javier Ormazabalek azaldu zuen enpresa proiektu berria bi teknologia eremu handiren gainean eraikitzen dela:
|
|
|
Trenetik jautsi gaituzte eta berriro bata bestearen gibelean, lerroan ezarri gaituzte. Gizonak emaztekietarik berexiz; ahulak,
|
pertsona
zaharrak eta haurrak besteetarik bereixi dituzte eta eraikin bati buruz eraman dituzte. Mark-en emaztea haiekin joan da.
|
|
2008
|
|
|
Espainian 1.700.000
|
pertsona
zahar mendeko omen daude: horietatik milioi batek laguntzaren premia dute, astean behin gutxienez; milioi erdiak egunero eta laurdenak inguru egunean hiru orduz, bederen.
|
|
|
Etxez etxeko artapen zerbitzuen merkatua izugarri handitu da aspaldi honetan, mendekoak diren
|
pertsona
zaharren ugaltzearekin bat eta, esan gabe doa, etxez etxeko laguntza eta tele artapen zerbitzuen estaldura maila areagotzeko herri administrazioek erakusten duten interesaren arabera.
|
|
|
Mesfida zaitez, etxez etxeko laguntzaile itxurak eginez,
|
pertsona
zaharrarekin bizitzeko, laguntzeko eta artatzeko bere burua eskaintzen duten partikularrez.
|
|
|
Tele artapenari esker adin handiko pertsonari eguneko 24 orduetan laguntza eman dakioke: eskuturrean edo lepotik zintzilik daukan mikrofono baten bitartez
|
pertsona
zaharrak premia duen horretan laguntza emango dion sorospen telefono batekin komunikatu ahal izango du.
|
|
|
|
Pertsona
zaharraren fakultateen, berak irakurri eta ulertzeko duen ahalmenaren eta legeak saltzaileari ezartzen dizkion obligazioak bete izanaren arabera aldatuko dira aukera horiek.
|
|
|
Arestiko datuen arabera urteetako Denbora Erabileraren gaineko Inkestakoak (INE, 2004) bost
|
pertsona
zaharretik batek boluntario lanetan dihardu egunean ordubete eta 37 minutuz.
|
|
|
Imserso erakundeko Adin Handiko Pertsonen Behategiaren 2007ko martxoko aldizkarian jasotako datuen arabera,
|
pertsona
zaharren kultura eta aisia jarduera ohikoena zentro komertzialetara joatea da.
|
|
|
|
Pertsona
zaharren kultura eta aisia jarduera urrienak (parte hartzeaz ari gara) antzezlanak ikusi, kontzertuak aditu, bibliotekan sartu eta ikuskizun folklorikoetara joatea dira.
|
|
|
Leongoak bertako
|
pertsona
zaharrei zirkuitu kulturalak eskaintzen dizkie: hitzaldiak, ikasgela didaktikoak, bidaiak, zinema, forum zinema, antzerkia, erakusketak, mendirako txangoak, kontzertuak, eztabaida mahaiak eta entzunaldiak.
|
|
|
Gaztela Mantxako kirol eskolak, adibidez,
|
pertsona
zaharren artean kirol praktika indartzeko proiektu eta jarduerak doan burutzen dituzte.
|
|
|
Gehienetan oporraldi konbentzionalez gozatzeko dirurik ez daukaten
|
pertsona
zahar horiei aukera emateko, Espainian bizi diren eta gutxienez 65 urte dituztenentzat Administrazioak sustatzen duen opor egitarau soziala, Imserso erakundearen bitartez, lote turistiko merke merkeak eskaintzen ditu.
|
|
|
Andaluziako Gobernuak, adibidez, 12.680 plaza eskaini dizkie 60 urtetik gorako pentsiodunei, Andaluziako
|
Pertsona
Zaharren Turismo Sozialeko Egitarauan esku har dezaten.
|
|
|
Bartzelonako udalak, euskal aldundiek eta Extremadura, Madril eta Valenciako gobernu autonomoek, besteak beste, tokian tokiko
|
pertsona
zaharrentzako bidai eskaintza zabala dute, bainuetxeetan egonaldiak eta termalismo programak barne.
|
|
|
Fase horretan aztertu ohi dituzte esperimentuetan kontuan hartu ez dituzten taldeak. Esperimentuen emaitzak alda ditzaketelako edo euren bizitza arriskuan jar dezaketelako, saiakuntza klinikoetatik kanpo uzten dituzte ere
|
pertsona
zaharrak eta haurrak, emakumeen antzera.
|
|
|
Gure arteko hainbatek hizkerak eta dialektoak modu pasibo batean ikusten baditu ere(
|
pertsona
zaharrak, inoiz herritik irten bakoak, guraso eta aitita amonak bertakoak
|
|
|
Euzkadin agerturiko azken kritikak ere,. Larrekorenak?, Akademia
|
pertsona
zaharrekin eratzea aipatuz, a, posteriori egindako proposamen inuzente bat zela ematen du. Eta. Larrekoren?
|
|
|
osasun ona eta maila ekonomiko altua du. Egun,
|
pertsona
zaharrentzako zerbitzuak eskaintzen dituzten apartamentu eraikin batean bizi da Bartzelonan. Santiveri markako produktuak ekoizten dituen familiako enpresara joaten da egunero korreoa sailkatzera, erretiratua izan arren.
|
|
|
– Gaztea izan,
|
pertsona
zaharrak baino makalago ibiltzen da (kontzesiboa).
|
|
|
Adinekoak Zahartzearen prozesu naturalari lotutako aldaketa fisiologikoek aldaketak eragiten dituzte, batetik, elikadura ohituretan, bai elikagaien kontsumoan (kantitatean eta maiztasunean), bai janaria prestatzeko moduan, eta, bestetik, aldaketak eragiten dituzte elikagaien aprobetxamendu organikoan. Adinean aurrera egin ahala, organoak, digestio organoak barne, ez dira hain funtzionalak, eta horrek azaltzen ditu
|
pertsona
zahar askok jatorduen ondoren izaten dituzten digestio arazoak, idorreria arazoak edo elikagaiak ondo murtxikatzeko ezintasuna, edo haien urdailak digeritzeko duen moteltasuna. Bitamina urritasunak, proteinak, burdina eta zinka gutxiago kontsumitzearekin batera, anemia, muskulu ahultasuna eta immunitate sistema izateko arriskua areagotzen du.
|
|
|
Sofia Erregina Zentroak egindako “Adineko pertsonen tratu txarrak Espainian” azterlanak adierazten duenez, 65 urtetik gorako 100 pertsonatik bat tratu txarren biktima sentitzen da familian. Horrek esan nahi du gure herrialdean 60.000
|
pertsona
zahar daudela etxean irainduta. Adituen arabera, Europako beste azterketa batzuetako batez bestekotik bi puntu beherago dagoen arren, ehuneko hori “kezkagarritzat” hartzen da, batez ere kontuan hartzen bada 100 zaintzailetik ia bostek onartzen dutela beren ardurapean dauden zaharrak erasotzen dituztela.
|
|
2009
|
|
|
Karitateko lanei dagokienez, auzokoek presazko edo premiazko lanetan hartzen zuten parte, etxekoek, eskulan urriaren ondorioz, egin ezin zituztenean. Seme alaba txikerrak zituzten alargunen, bakarrik zeuden
|
pertsona
zaharren edo gertaera tamalgarriren bat jasan zuten pertsonen kasua izaten zen hori.
|
|
|
Zorionez, erretiratzekotan dago. /
|
Pertsona
zahar guztiek bezala, euli apur batzuk gorde ditu etorkizunerako, eta berak eta emazteak euli taloak egiten dituzte, bertoko merkatuan saltzeko. // Gordetzeko, lehenengo eta behin euliak ihartu egin behar dira, eta gero motrailu batean txikitu.
|
|
|
1950etik aurrera, gainera, hiru hamarkadatan handitu da herrialde aberatsetako bizi itxaropena. 1970etik aurrera, hazkunde hori bizkortu egin da,
|
pertsona
zaharren biziraupen tasak aurrera egin duelako. Muga 150 urte ingurukoa izan liteke.
|
|
|
Kasu honetan, desabantaila bat da zaintzaile horiek askotan ez dutela behar adinako prestakuntza teknikorik, izugarri higatzen direla adinekoek behar dituzten kontrol estuaren eta etengabeko zainketen ondorioz, eta, senidea izanez gero, estres handia, etsipena, erruduntasun sentimenduak eta min emozional izugarria izaten dutela, maite duten pertsonaren gaitasunak nola murrizten diren ikusita. Egoera horren aurrean, eguneko zentroek profesional teknikoen zenbait profil dituzte,
|
pertsona
zaharrari laguntzeko hiru helburu horiek lortzeko: autonomia pertsonala prebenitzea, birgaitzea eta horri eustea.
|
|
2010
|
|
|
Aitziber Etxaniz ikerlariak, teknologiak adinekoen bizi kalitatean laguntzeko baliabideak aztertzen ditu eta segurtasunerako balio diezaiekeen edozer interesatzen zaiela adinekoei ikusi du.
|
Pertsona
zaharrek informatika urrun ikusten dute eta horren ordez telebista da ordenagailuaren pantailaren ordezko egiten duena aplikazio zehatzen bidez eta menu erraz bat erabiliz pantailaren bidez ematen zaizkio adinekoari mezuak botikak hartu ditzan, edo eta sukaldean sua piztuta utzi duela jakin dezan.
|
|
|
Ez nago seguru ideia ona izan ote zen hura, zeren kale lasaienak bilatzearren auzo txiroetatik sartu nintzen, argirik gabeko kale estuetatik, eta inon baino mamu argitsu gehiago agertu zitzaizkidan bazterrik bazter, txaboletako eta kaleko biztanleen inguruan. Kasu gehienetan
|
pertsona
zaharrak ziren, txiroak, legenardunak, edozein txokotan botata zeudenak; baina umeren bat edo beste ere bazegoen tartean, eta horrek errukia sentiarazi zidan, nire oraingo egoeran halakorik sentitu ahal dudan neurrian. Ama eskaleen besoetan zeuden haurtxoak ziren penagarrienak, etorkizun oparoa izateko inolako aukerarik gabe jaiotzea suertatu baitzaie.
|
|
|
Depresioa aldartearen nahasmen garrantzitsua da eta pentsamenduan etajokabidean eragiten du. Dementziarik ez duten
|
pertsona
zaharren% 15ek portaeradepresiboa azaltzen du, eta Alzheimer motako dementzia dutenen artean, berriz,% 50ek edo gehiagok. Depresioa edo depresioaren zenbait ezaugarri Alzheimergaixotasunaren lehen sintomak izan daitezke.
|
|
|
Herstura beldur sentsazioa edota berehalako arrisku sentsazioa da, hau da, geroko gertaeren inguruan gehiegizko ardura aurreratu gisa definitzen da. Dementziarik ez duten
|
pertsona
zaharren% 20k herstura azaltzen du, Alzheimer motakodementzia dutenen artean, berriz,% 40k adierazten du. Alzheimer gaixotasunarenlehen aroetan herstura sintomak askotan gertatzen dira dementziarik ez dutenekinalderatuta.
|
|
|
Adibidez, eztabaidatu eta arazoa konpondu ondoren gaixoa negarrez hasdaiteke, inguruan ondoeza sumatzen duelako edo gauzak ondo interpretatzeko gaiez delako. Oro har,
|
pertsona
zaharrengan hersturaren sintoma kognitiboen (hizkuntza eta pentsamendua) aldean sintoma begetatiboak nagusitzen dira.
|
|
|
Lekukoen oroimenean jakitunak direnei (Kassin, Tubb, Hosch eta Memon, 2001) eta poliziei (Wright eta Holliday, 2005) galdetuta erdiek baino gehiagok uste dute
|
pertsona
zaharrak ez direla gazteak bezain zehatzak lekuko gisa. Hala ere, lekukoen oroimena tradizionalki haurretan (akatsak izateko joera handia dutela uste delako) eta unibertsitateko ikasle diren gazteetan aztertu izan da.
|
|
|
Aldiz, lekukoen oroimena pertsona zaharretan aztertu duten ikerketa gutxi burutu dira. Azkenaldian
|
pertsona
zaharren oroimen ereduak ezagutzeko interesa piztu egin da, adinarekin narriadura gertatzen den ala ez eta, hala bada, narriadura horri aurre egiteko erabiltzen dituzten estrategiak ezagutzeko nahia baitago. Schacter, Koutstaal eta Norman (1997) autoreek azpimarrazten dutenez, oroimen faltsuak izateko joera handiagoa izan dezakete pertsona zaharrek gazteek baino.
|
|
|
Azkenaldian pertsona zaharren oroimen ereduak ezagutzeko interesa piztu egin da, adinarekin narriadura gertatzen den ala ez eta, hala bada, narriadura horri aurre egiteko erabiltzen dituzten estrategiak ezagutzeko nahia baitago. Schacter, Koutstaal eta Norman (1997) autoreek azpimarrazten dutenez, oroimen faltsuak izateko joera handiagoa izan dezakete
|
pertsona
zaharrek gazteek baino.
|
|
|
Egun, gero eta
|
pertsona
zahar gehiago daude, eta, ondorioz, mota honetako gertakizunen lekuko izateko probabilitatea handiagoa da. Lekukoen oroimenaren inguruan ezinbestekoa da adinarekin narriadurarik gertatzen den ala ez aztertzea eta, hala bada, zein edukirekin gertatzen den jakitea.
|
|
|
Konkretuki, gazteek zaharrek baino errendimendu hobea dute ikusmenezko oroimenaren kasuan (Farrimond, 1968) eta testigantza zehatzagoak eskaintzen dituzte (Aizpurua, Garcia Bajos eta Migueles, 2009; Pansky, Goldsmith, Koriat eta Pearlman Avnion, 2009; Yarmey eta Kent, 1980). Balota, Dolan eta Duchek (2000) autoreen iritziz,
|
pertsona
zaharren eta gazteen arteko ezberdintasunak gutxitu egin daitezke informazioa berreskuratzeko orduan pertsona zaharrek laguntza jasotzen badute. Esate baterako, oroimen libreko probetan adinarekin erlazionaturiko ezberdintasunak garrantzitsuak dira, klabezko oroimen probetan txikiagoak eta errekonozimenduzko probetan neurri handiagoan murrizten dira (Craik eta McDowd, 1987).
|
|
|
Konkretuki, gazteek zaharrek baino errendimendu hobea dute ikusmenezko oroimenaren kasuan (Farrimond, 1968) eta testigantza zehatzagoak eskaintzen dituzte (Aizpurua, Garcia Bajos eta Migueles, 2009; Pansky, Goldsmith, Koriat eta Pearlman Avnion, 2009; Yarmey eta Kent, 1980). Balota, Dolan eta Duchek (2000) autoreen iritziz, pertsona zaharren eta gazteen arteko ezberdintasunak gutxitu egin daitezke informazioa berreskuratzeko orduan
|
pertsona
zaharrek laguntza jasotzen badute. Esate baterako, oroimen libreko probetan adinarekin erlazionaturiko ezberdintasunak garrantzitsuak dira, klabezko oroimen probetan txikiagoak eta errekonozimenduzko probetan neurri handiagoan murrizten dira (Craik eta McDowd, 1987).
|
|
|
Ikerlan honen helburu nagusia gertakizunen oroimenean
|
pertsona
zaharren eta gazteen arteko ezberdintasunak aztertzea izan da. Horretarako, oroimen libreko proba bat erabili da.
|
|
|
Horretarako, oroimen libreko proba bat erabili da. Mota horretako probak erabiliz, gazteek
|
pertsona
zaharrek baino informazio osoagoa eskaintzen dutela aurkitu da, baina ez zaharrek baino kontakizun zehatzagoak eskaintzen dituztenik. Alde batetik, List ek (1986) supermerkatuetan burututako lapurretak aurkeztu zituen diapositibak erabiliz, eta pertsona gazteek zaharrek baino kontakizun osoagoak (0,59 vs 0,43) eta zehatzagoak (0,90 vs 0,73) eskaini zituztela aurkitu zuen.
|
|
|
List, 1986) edo arreta eskatzen duten alderdi konkretuetan behatuko dira zaharren eta gazteen arteko ezberdintasunak. Izan ere,
|
pertsona
zaharrek oroimena aurretiko ezagutzan (Mather, Johnson eta De Leonardis, 1999) eta informazioaren onargarritasunean (Reder, Wible eta Martin, 1986) edo esentzian (Koutstaal, 2006) oinarritzen dute gazteek baino neurri handiagoan. Zentzu horretan, Yarmey (1996) autoreak azpimarratzen du gazteen eta zaharren arteko ezberdintasunak ez direla gertakizunaren informazio nagusia gogoratzean aurkituko.
|
|
|
Sareen aktibazioaren teoriak dio aktibazio zabaldua errekuperazioaren oinarri izanik, aktibazioa sare semantikoaren barne hitzetik hitzera automatikoki zabaltzen dela (Anderson, 1983).
|
Pertsona
zaharrek gazteek baino joera handiagoa izan dezakete asoziazio semantiko hauen ondorioz hitz faltsuak (amuzkiak) gogoratzeko. Adibidez, Norman-ek eta Schacter ek (1997) zaharrek (62 urte bitartekoak) amuzki gehiago eta aurkeztutako hitz gutxiago gogoratu zituztela aurkitu zuten.
|
|
|
Zaharrek informazio gutxiago kodetzen badute alderdi deskriptiboari dagokionez (Craik, Anderson, Kerr eta Li, 1995; Koutstaal, 2003), ondorioak batez ere berez arazotsuak diren pertsonen ezaugarriak gogoratzeko gaitasunean behatuko dira (Yuille eta Cutshall, 1986). Gure ikerlanean, gazteak
|
pertsona
zaharrak baino azkarragoak izan ziren ezberdintasunen hautematearen proban (Thurstone eta Yela, 1988) eta, nahiz eta aldagai horrek ez zuen neurtutako beste aldagaiekin koerlazio esanguratsurik azaldu, parte hartzaile zaharrek gazteek baino arreta gaitasun txikiagoa zutela erakusten du. Horrela, gertakizunaren eduki adierazgarrienak (ekintzak) modu automatikoan prozesatzen direnez, zaharrek ez dute arazorik azaltzen eduki horien oroimenean.
|
|
|
Alde batetik, ekintzei dagokienez gertakizunaren gidoiarekin erlazionaturiko akatsak ugariak izan ziren; eskeman oinarrituriko prozesamenduaren ondorioz gidoi hau akatsen jatorri garrantzitsu bihur daiteke (Bower eta haren laguntzaileak, 1979; Neuschatz, Lampinen, Preston, Hawkins eta Toglia, 2002). Bestalde, iturriaren atribuzio okerrak ere asko izan ziren (ekintza bat pertsona okerrak egin duela baieztatzea), nahasmen horiek
|
pertsona
zaharren artean maiztasun handiagoz behatzen direlarik (Schacter eta haren laguntzaileak, 1997). Pertsonen ezaugarriekin erlazionaturiko akatsei dagokienez, gutxi gorabehera akatsen erdia arroparen ezaugarriekin erlazionaturikoak zian ziren, eta laurden bat, berriz, koloreekin.
|
|
|
Gazteek
|
pertsona
zaharren akatsen bikoitza izan zuten, baina emaitza hau gazteek informazio gehiago eskaintzearen ondorioa izan zitekeen, informazio gehiago sortzeak zehaztasun ezaren probabilitatea handitzea ekar dezakeelako. Adibidez, oroimena osatzeko parte hartzaileei proba errepikatzeko eskatzen zaienean, detaileekin erlazionaturiko akatsak ugaritu egiten dira (Migueles eta Garcia Bajos, 1999).
|
|
|
Laburbilduz,
|
pertsona
zaharrek gazteek baino informazio zuzen gutxiago gogoratu zuten, kontakizun laburragoak sortuz, modu horretan aurreko ikerlanen emaitzak errepikatzen direlarik (Light eta Anderson, 1983; List, 1986). Hala ere, gazteek zaharrek baino akats gehiago izan zituzten, ziur aski informazio gehiago gogoratu izanaren ondorioz.
|
|
|
Hala ere, gazteek zaharrek baino akats gehiago izan zituzten, ziur aski informazio gehiago gogoratu izanaren ondorioz. Gainera, oroimenaren banaketaren azterketak erakutsi zuenez, parte hartzaileek gertakizunaren oroimena gehienbat ekintzetan eta neurri txikiagoan pertsonekin erlazionaturiko ezaugarrietan eta detaileetan oinarritu zuten, eta eredu hori
|
pertsona
zaharren artean gazteen artean baino nabariagoa izan zen. Hala ere, esperimentu honetan parte hartu zuten pertsonek unibertsitate mailako ikasketak zituztenez, ikerketa gehiago egin lirateke emaitza hauek beste populazio batzuetara orokortu daitezkeenetz jakin ahal izateko.
|