|
2003
|
|
|
Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu nahi zituen herritarrak, baina herri
|
hizkuntzan
egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen hizkuntza eta Probintziaren etorkizuna estuki loturik ikusten zituen:
|
|
|
Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu nahi zituen herritarrak, baina herri hizkuntzan egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen
|
hizkuntza
eta Probintziaren etorkizuna estuki loturik ikusten zituen:
|
|
|
Froga bezala, Antzinako Erregimeneko historia apolegitikoan ohi zenez, iturri historikoak barik iturri filologikoak aipatzen ziren: " Euscarazco itzcuntza oso ta garbi biciric arquitcea asqui da, Euscaldunac iñoren uztarripean beñere egon izan ez dirala oneguiteco? 76
|
Hizkuntzak
historia jaten zuen. Hala ere, Iztuetak moderazio handiagoa agertzen zuen Antzinako Erregimeneko apologismoak hain maite zuen mito kantabristarekiko.
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta
|
hizkuntzen
nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
Eta euskaraz ez idaztearren mintzaira hau kultur hizkuntzen kontzertutik kanpo geratzen ari zen(, causa honegatic guelditzen da abaturic eceyn reputacione vague eta berce nacione oroc uste dute ecin scriba dayteyela lengoage hartan nola berce oroc baitute scribatzen beryan?). Etxeparek euskara beste
|
hizkuntzan
mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna? ... Ez da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den hizkuntza idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna, ren topikoa gainditzen. Ez da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den
|
hizkuntza
idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Izan ere, Goihenetxek dioskunez, Ernazimenduan, herri
|
hizkuntzek
, monarkia eta erakunde batzuekin aliaturik egin zuten beren kultur garapena, historia, geografia eta linguistika biltzen zituen prozesu bat hasiz (akademien, unibertsitateen, gramatikarien, eta erakundeen bidez). Hau da, kultura jasoa, tartean historiografia?
|
|
|
Goyhenetchek Leizarragaren atzean ikusten duen obra kolektibo izaera, ikerketa berriak berretsi dute, non argi ikusten den nafar errege erreginen bultzadaz egin zirela herri
|
hizkuntzetarako
itzulpenak (ikus P. Urquizu 2000: 142, bertan erreferentzia gehiago aurkituko dira)
|
|
|
Euskara, gai gisa gaztelaniazko diskurtso espainiarrean txertatzen zuen, euskaldunen estatus berezia Monarkiaren baitan justifikatzeko xedez. Euskara, erromatar aurreko
|
hizkuntza
izanik, Espainia osoko jatorrizko mintzairatzat jo zuen Garibaik, eta Iberiar Penintsulako aurreneko populatzaileak, hots, Tubal (Noeren iloba) biblikoak ekarri zuela seinalatu. Gainera, hizkuntza mantentzeak, euskaldunak atzerritarrekin sekula ez zirela nahastu eta kanpotarrek inoiz ez zituztela konkistatu frogatuko zukeen.
|
|
|
Euskara, erromatar aurreko hizkuntza izanik, Espainia osoko jatorrizko mintzairatzat jo zuen Garibaik, eta Iberiar Penintsulako aurreneko populatzaileak, hots, Tubal (Noeren iloba) biblikoak ekarri zuela seinalatu. Gainera,
|
hizkuntza
mantentzeak, euskaldunak atzerritarrekin sekula ez zirela nahastu eta kanpotarrek inoiz ez zituztela konkistatu frogatuko zukeen. Hortik, euskaldunak kantabriarrekin berdintzea, erromatarrentzat ia menderagaitza izan zen Iberiar Penintsularen iparraldeko leinu harekin.
|
|
|
Hala ere,
|
hizkuntzaren
auzian desberdintasuna ageri da, Ipar Euskal Herrian euskarazko narratiba abiatu baitzen eta Hegoaldean ez. Zergatik?
|
|
|
Beñat Oiharzabal hizkuntzalariak, ikerketa zorrotz batean, asimetria hau ulertzeko gakoak eskaini ditu26: Gaztelako monarkian, eta haren orbitapean geratu ziren Hegoaldeko euskal herrialdeetan, gaztelania Erdi Arotik ari zen boterearen, zuzenbidearen, hezkuntzaren eta kulturaren
|
hizkuntza
bihurtzen. Eta Kontraerreforma heltzean gaztelania maila idatzian guztiz finkaturik zegoen, euskara ez izanik alternatiba.
|
|
|
Aldiz Iparraldean, Aro Berriaren hasieran, frantsesa ez zen hain indartsua: jakintzaren
|
hizkuntza
latina zen, euskaraz bazegoen idatzizko tradiziotxo bat (Etxepare eta Leizarraga) eta zuzenbidean okzitaniera (Lapurdin eta Zuberoan) edo are gaztelania (Nafarroa Beherean) erabili izan ziren. Frantsesa zuzenbidearen eta administrazioaren hizkuntza berri gisa ari zen sartzen, baina oraindik oso jende gutxik zekien eta denbora zuen nagusitzeko.
|
|
|
jakintzaren hizkuntza latina zen, euskaraz bazegoen idatzizko tradiziotxo bat (Etxepare eta Leizarraga) eta zuzenbidean okzitaniera (Lapurdin eta Zuberoan) edo are gaztelania (Nafarroa Beherean) erabili izan ziren. Frantsesa zuzenbidearen eta administrazioaren
|
hizkuntza
berri gisa ari zen sartzen, baina oraindik oso jende gutxik zekien eta denbora zuen nagusitzeko. Testuinguru horretan, XVII. mendean, euskara izanik Iparraldeko herritar gehienen ohiko hizkuntza, Kontraerreformako Frantzia katolikoak (Bertrand Etxaus Baionako apezpikua ordezkari zuela), egiazko fedea?
|
|
|
Frantsesa zuzenbidearen eta administrazioaren hizkuntza berri gisa ari zen sartzen, baina oraindik oso jende gutxik zekien eta denbora zuen nagusitzeko. Testuinguru horretan, XVII. mendean, euskara izanik Iparraldeko herritar gehienen ohiko
|
hizkuntza
, Kontraerreformako Frantzia katolikoak (Bertrand Etxaus Baionako apezpikua ordezkari zuela), egiazko fedea, eraginkorki sustatu nahian euskarazko erlijio liburuak argitaratzea onetsi zuen (zalantza batzuk gora-behera).
|
|
|
Esaldi xume horietan, Hegoaldeko euskal apologisten ideiak laburturik errepikatzen ziren. Hasteko, euskara
|
hizkuntza
nahasgabea, bere lehenbiziko garbitasunean mantentzen zela zioen Axularrek, iraganeko jatorri sakonei erreferentzia eginez. Ildo berean, uneko euskaldunak behinolako kantabriarrekin identifikatzen zituen.
|
|
|
Eta XVI. mende bukaeratik XIX. menderaino erabat nagusi izan zen. Tarte horretan, historia kantabrista kritikatu zuen euskaldun bakarra Arnaud Oihenart zuberotarra izan zen, bere latinezko Notitia Utrisque Vasconiae (1638) obra zorrotz eta bikainarekin32 Latinez idaztea adierazgarria da, erakusten baitu latina zela garaian nazioarteko
|
hizkuntza
, eta gainera Iparraldean oraindik XVII. mende erdialdera frantsesak baino kultur prestigio handiagoa zuela33 Oihenartek, agirietan oinarrituz, Baskonia osoaren (Euskal Herriak eta Akitaniak osatua) historia idatzi zuen, tubalismo kantabrismoak baztertuz. Euskaraz propioki historia lanik idatzi ez arren bere gaztaroa neurtitzetan kontatu zuen.
|
|
|
Etxeberri, Sarako Eskola baino geroagokoa bazen ere, hein handiz, haren jarraitzailetzat har daiteke (adierazgarriro, berak Axular aitortzen zuen maisutzat). Izan ere lapurtar euskaltzale honek, lehenagokoek bezala, euskarazko narratiba bat landu nahi izan zuen,
|
hizkuntza
hau hainbat arlo formal eta idatzitara hedatuz eta gainerako kultur hizkuntzen pare erabiliz. Hola, Laburdiri escuararen hatsapenac lanean (1710 inguruan idatzia), euskararen jatorri historikoen gaineko diskurtsoak bildu zituen, euskaraz eta latinez (zutabe paraleloetan).
|
|
|
Etxeberri, Sarako Eskola baino geroagokoa bazen ere, hein handiz, haren jarraitzailetzat har daiteke (adierazgarriro, berak Axular aitortzen zuen maisutzat). Izan ere lapurtar euskaltzale honek, lehenagokoek bezala, euskarazko narratiba bat landu nahi izan zuen, hizkuntza hau hainbat arlo formal eta idatzitara hedatuz eta gainerako kultur
|
hizkuntzen pare
erabiliz. Hola, Laburdiri escuararen hatsapenac lanean (1710 inguruan idatzia), euskararen jatorri historikoen gaineko diskurtsoak bildu zituen, euskaraz eta latinez (zutabe paraleloetan).
|
|
|
Hori bihur zitekeen bere produkzioaren gune sozial babeslea. ...latina euskaratik ikasteko metodo baterako, Lapurdiko Biltzarrera jo zuen, baina kasu guztietan arrakastarik gabe.35 (Aurreko mendean, Nafarroa Behereko Estatu Orokorretan eta Gipuzkoako Batzar Nagusietan, euskarazko beste liburu batzuk argitaratzeko gisa bereko laguntza ukapenak gertatu ziren) 36 Beñat Oiharzabalen ikerketak erakusten duenez, XVII. mendearen erdialdetik aurrera, frantsesa kultur
|
hizkuntza
gisa gero eta gehiago sartu zen Iparraldeko klase ertainen artean (Hegoaldean gaztelaniaren hegemonia bere hartan mantentzen zelarik) 37 Hortaz, euskal erakunde publikoek, Iparraldekoek zein Hegoaldekoek, eliteen esku egonik, ez zuten euskaraz idatzitako kultur produkzioa sustatzeko interesik agertu, auzi horietarako erdara nahiago baitzuten. Eta, hola, euskarazko historiografia, eta oro har euskara idatzi oro, produkzio gune sozial laiko gabe geratu zen Antzinako Erregimenean.
|
|
|
Manex Goihenetxek erakutsi duenez, Ipar Euskal Herrian, XVI. mendetik Frantses Iraultzara arte, liburu gehiago argitaratu ziren euskaraz frantsesez baino (90 euskaraz, 73 frantsesez eta 9 beste
|
hizkuntzatan
). Baina euskarazko liburu produkzioa, ia osotara gai erlijiosoen ingurukoa zen (90 liburutik 83), frantsesez orotariko gaiak lantzen ziren bitartean (literatura, zientziak, testu juridikoak, historia lanak,...). Epealdi horretan, Manex Goihenetxeren arabera, euskaraz ez zen propioki historia generoko lanik argitaratu (ikusi ditugun zeharkako historia aipamentxoak, eta eskuizkribu mailan geratu zen Etxeberri Sarakoaren testua albo batera utzita). 38 Hego Euskal Herrirako, gisa bereko inbentario zehatzik ezagutzen ez badugu ere, dudarik gabe, hemen ere, XVI XVIII. mendeen artean, euskarazko argitalpen praktikoki guztiak erlijio arlokoak izan ziren.
|
|
|
Oihenart izan zen, esparru probintzialak gaindituz Pirinioen alde bietako Baskonia ikerketa historikoaren subjektu gisa hartu zuen lehena. Apologismoak, ere, bereziki Larramendiren eskutik,
|
hizkuntzari
garrantzia ematean, euskara hedatzen zen lurralde osoaren bateratasun kontzientzia areagotzen zuen (nahiz, ikusi dugunez, nahiko historikotasun gutxirekin). Eta 1765tik aurrera, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak elkarkidetza politiko kulturala sendotu zuten, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortzean (RSBAP).
|
|
|
Erakunde horrek, Historia nacional bascongada bat idazteko asmoa izan zuen, baina azkenean gauzatu gabe.46 Gainera RSBAP a, aparteko aukera izan zitekeen arren, ez zen goi mailako euskarazko narratibentzako produkzio gune sozial bihurtu: sentiberatasun euskaltzaledun kideak izan arren, kultur
|
hizkuntza
gisa gaztelania hobesten zutenak nagusitu ziren47.
|
|
|
Ikusi dugunez, XVIII. mende amaieran argitaraturiko Iparraldeko historia lan guztiak aristokraten babespean eta frantses hutsez egin ziren, interes jakin batzuk Frantzia baitan defendatzeko idatzi baitziren. Aldiz, Egiategik, euskarazko historia lan orokor bat idazteko izan zitzakeen arazo pertsonalez gain, zail izango zuen halako lan batentzat babesleak eta irakurleak aurkitzea.58 Beñat Oiharzabalek iradokitzen duenez, baliteke XVIII. mendean, zuberotar eliteko taldetxo baten artean, euskara latinaren edo frantsesaren pareko kultur
|
hizkuntza
bihurtzeko kezka egotea, hor kokatuz Egiategiren saioa.59 Baina dudarik gabe produkzio gune sozial gisa talde ahulegia izan zen.
|
|
|
Baliteke, beste ezein herritan, aurreneko kristau biztanleen gaizki ulerturiko zelu erlijiosoak ez suntsitzea herrialde honetan adina behinolako paganismoaren hondarrak. Ezin lor daiteke antzinako euskaldunen konstituzioaren, erlijioaren edo usadioen ideiarik eskasena ere, eta iragan garaietako hondar kaxkarren batzuk apenas gorde diren
|
hizkuntzan
, hilabeteen eta astegunen izen indigenetan, izen propio gutxi batzuetan (zeren santu izenek ordezkatu dituzte gehienak), dantzetan eta ipuin tradizionaletan.60
|
|
|
Eta hori izan da, hain zuzen, euskaldunen gainean mendetan zehar mantendu den topiko ohikoenetako bat:
|
hizkuntza
berezi bat, ahozko kultura bat eta beste hainbat usadio eta ezaugarri izan arren, euskaldunak idatzirik gabeko eta beraz historiarik gabeko herritzat hartu izan dira.
|
|
|
Aro Berriaren hasieran, inprentaren agerpenarekin eta Ernazimendu giroan herri
|
hizkuntzak
birbaloratzearekin, gauzak aldatzen hasi ziren. Bernard Etxepare Nafarroa Behereko apaizak, 1545 urtean Linguae Vasconum Primitiae. Euskaldunen hizkuntzaren hasikinak?
|
|
|
Aro Berriaren hasieran, inprentaren agerpenarekin eta Ernazimendu giroan herri hizkuntzak birbaloratzearekin, gauzak aldatzen hasi ziren. Bernard Etxepare Nafarroa Behereko apaizak, 1545 urtean Linguae Vasconum Primitiae. Euskaldunen
|
hizkuntzaren
hasikinak, argitaratu zuen.
|
|
|
Goihenetxek dioen legez, XVI. mendetik euskara kultur
|
hizkuntza
bihurtzeko saioa soma daiteke. Etxepareren hitzaurrean salaketa argia egiten zen:
|
|
|
Lovainara, Jean eta Henri Sponde, Martin Barcos, Duvergier Haurane edo Joanes Uharte Donibanekoa modukoak agertu ziren),, batere ezt [a] assayatu bere lengoage propriaren favoretan?. Eta euskaraz ez idaztearren mintzaira hau kultur
|
hizkuntzen
kontzertutik kanpo geratzen ari zen(, causa honegatic guelditzen da abaturic eceyn reputacione vague eta berce nacione oroc uste dute ecin scriba dayteyela lengoage hartan nola berce oroc baitute scribatzen beryan?). Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna, ren topikoa gainditzen.
|
|
|
Beraz XVI XIX. mendeen artean historia euskaraz garatzeko saio aitzindari sakabanatu batzuk aurki ditzakegu, inondik ere ez zutenak lortu
|
hizkuntza
honetan tradizio historiografikorik abiatzea. Hola, eta euskal historiografiaren hurrengo epeak (1876tik honakoa) aztertzeke baditugu ere, jada aurreratu dezakegu, egungo euskarazko historiografia ez dela Iztueta edo Hiribarren modukoen jarraipenetik sortu.
|
|
|
Baina ba al du zentzurik euskaraz idatzitako historia lanen inguruan inolako ikerketarik egiteak? Izan ere, halabeharrez
|
hizkuntza
berean idatzita dauden lan sakabanatu eta zerikusi gabeak izan litezke, eta kasu horretan, zergatik kontsideratu multzo eta ikergai?
|
|
|
Lehenari dagokionez, argi dago euskarazko historiografiaren agerpena ezin uler daitekeela euskal letren bilakaera orokorretik kanpo, hots, euskarazko narratibatik kanpo:
|
hizkuntza
idatziaren garapenak eta finkapenak ahalbidetuko du haren baitan espezializazioak sortzea, esate baterako historia arloko generoak agertzea. Hortaz euskarazko historiografiaren nondikoak azaltzeko euskal letren bilakaera orokorra present izan dugu.
|
|
|
Hots, historia, gainerako diziplinak bezala, garai eta lurralde desberdinetan nola garatu den kontuan izango dugu, ondoren euskarazko historiografia mundu horretan nola kokatzen den ikertzeko. Bereziki Euskal Herriaren inguruan eta hari buruz
|
hizkuntza
desberdinetan garatu den historiografia segituko dugu, haren baitan kontestualizatzeko euskarazko produkzioa. Euskal Herriko historiografia eleanitz horren inguruan zenbait monografia daude, balantze eta analisi desberdinak proposatuz.
|
|
|
7 Ikus Etxebarriak (2002) euskarazko narratiba zientifikoaz egiten duen periodizazioa, baita epeketa horri Altonagak, laster argitaratuko duen lan batean (2002), egiten dizkion ñabardurak ere. 8 Euskal historiografiaz,
|
hizkuntza
desberdinetan, ikus AA (1989), Agirreazkuenaga (1992), Estornés Lasa (1985), García de Cortázar Montero (1983), Goyhenetce (1993), Larrañaga (1996), López Atxurra (1989), Mañaricúa (1971), Montero (1992), Sánchez Prieto (1993), etab.
|
|
|
Historia lehen idazkien agerrerarekin hasten bada, Euskal Herria esan dezakegu erromatar garai bueltan sartu zela historian: ordukoak dira herrialde honetako geografiaren eta biztanleriaren gaineko aurreneko berri idatziak, greziar eta erromatar autoreek utziak (Ptolomeo, Strabon, Plinio,...). Halaber Antzinate hartan jaso ziren idatziz euskal sustraiko berbak aurrenekoz (batik bat Akitania aldeko hilarrietan), aitzineuskal
|
hizkuntza
bat mintzatzen zuen pertsona talde baten lekukotasun zuzena erakutsiz. Euskal Herria deituko zen lurraldearen gaineko eta bertako biztanleen inguruko berriak gehituz joan ziren Erdi Aroak aurrera egin ahala.
|
|
|
Espainia dekadentzian sartuta zegoen garai hartan; eta berrikuntzen eta Frantziaren aurka zihoan herria. Hala ere, talde intelektual batzuek atzerritar senagatik interesa zuten (jankeraz,
|
hizkuntzaz
–).
|
|
|
–Normala da, karrera akademikoaren indarrak halabeharrez bultzatzen gaituelako, etengabe, lanak gaztelaniaz edo frantsesez argitaratzea (gutxiago ingelesez, kurioski, nazioarteko zientziaren
|
hizkuntza
hori baita). Zer esango dizuet:
|
|
2004
|
|
|
Luois en 1903an. Literatura eta
|
hizkuntzak
ikasi zituen Andover eko Philips Academyn eta Williamstown eko Williams Collegen. New York era joan zen bizitzera eta Parisen egonaldi batzuk ere egin zituen, non argazkiak ateratzen hasi zen.
|
|
|
Euskal Herriaren historia ere motibo beragatik lantzen da: euskal nortasuna (adibidez
|
hizkuntzatik
abiatuz defini daitekeena) gure identitateetako bat delako. Zer funtzio ote dute iragan horiek (norberea, adiskideena, kirol taldearena, nazioarena...) ezagutzeak edo urtemuga bidez ospatzeak?
|
|
|
Hedadura hori, jakina,, zazpi probintzia edo herrialdeen osotasuna? da, Euskal Herria hitzari bere zentzu konbentzionala errespetatuz (eta, bide batez,
|
hizkuntza
kontuan autoritate ofiziala den euskal akademiaren arauak seriotan hartuz).
|
|
|
Aro Modernoarekin amaitzeko, euskararen inguruko gabezia ere aipatu beharra dago:
|
hizkuntza
honen (eta beste edozeinen) aipu guztiak desagertu egin dira egitarau ofizialetik. Euskal literatura idatzia garai honetan sortu zela aipatzea ez legoke gaizki.
|
|
|
Eta nire ustez zerbait bai esan litzateke euskal balioen inguruan. ...kartasuna kontsolidatzea bezala, ez baitzait iruditzen historiaren zeregina denik), baina bai esan litzateke euskal subjektua zergatik hautatu den, zeren arabera definitzen den, konbentzio bat dela eta abiapuntu horrek jendartearen onespen aski zabala izanik euskal kultura (eta konkretuki euskaratik abiatutako ikuspegia) ondaretzat hartzen dela eta horri lotuta Euskal Herri ideia ere lantzen dela(
|
hizkuntza
baten esparru territorial gisa ulertuta; multzo horren elkartasun politikoa sustatu ala ez sustatu moduko auzietan sartu gabe).
|
|
|
bertan garaiko euskal ekonomia, elikadura, elkartrukeak, talde sozialak, erlijiotasuna, euskara, ohiturak eta abar ikus litezke (testu hori euskaratuta aurki daiteke oso ororik in Bilbao, 1994, eta ia osorik in www.kondaira.com> Historia materialak > Testu Historikoak > Erdi Aroa >. Euskal Herria XII. mendean, Donejakue bideko erromes liburu baten arabera (1135)?). Ohar egitekoa da
|
hizkuntzaren
auzia egitarau ofizialak ahaztu egin duela erdi aroari dagokion 5 atal honetan (aurreko ataletan ez bezala), eta beraz jendartearen inguruko puntu hau egokia litzateke euskararen Errioxako lekukotzak aipatzeko (Donemiliaga kukulakoak), idatzi erromantzez eta latinez egiten zela aipatzeko (baina aldika euskal hitzak eta esaldiak agertzen zirela nafar agirietan), arabieratik euskarara pasatutako hi... arabieraz mintzo ziren Erribera aldeko musulmanak, judu komunitateak, gaskoiak, gaztelaniaren sorrera Burgos Errioxa Mendebal Araba aldean, nafar erromantzea...
|
|
|
Nolanahi ere, euskal historian
|
hizkuntzari
lehentasuna eman diodala kontuan hartuz, komenigarria litzateke iruzkinak egitean euskarazko testu historikoak baliatzea (erdarazkoez gain, hauek ere ezinbestekoak baitira, baina hori orain arte inork ez du kuestionatu). Diot hau, sarriegi euskal historia landu izan denean euskarazko testu historikoak guztiz baztertu direlako.
|
|
|
materiale eta agiriak (EHU, Leioa, 1992) latinezko eta grakozko testuen euskal itzulpena dakartenak, bai eta Vicente Huici eta Juan Madariagak bost tomotan publikatu zuten Euskal Herriaren Historiarako Materiale eta Agiriak bikaina ere (UNED, Donostia,: testu historikoak jatorrizko
|
hizkuntzan
biltzen ditu, hots, gaztelaniaz, euskaraz zein frantsesez). Obra biok funtsezkoak dira, eta irakaskuntza zentru guztietan eskuragarri egon lukete.
|
|
|
Horrek esan nahi du printzipioz hezkuntzaren eskumena EAEri dagokiola, baina oinarri orokorrak Espainiako Hezkuntza Ministerioak finkatzen dituela, eta ondoren, horien gainean, autonomia erkidegoak bere eduki propioak erantsi ditzakeela. Konkretuki
|
hizkuntza
propiodun erkidego autonomoei (Katalunia, Galizia, Valentzia, EAE, Nafarroa...) hezkuntzako edukien %45eko portzentaia finkatzeko aukera ematen die legeak, eta gainerako %55a Estatuak ezartzen du. Eskema honek duen arazo nagusia proportzio kontua baino gehiago planteamendua da:
|
|
|
Kontrakoa esateak inplikatuko luke gure jendartean, normaltzat? hartu litzatekeela euskara ez estimatzea (eta hartaz ideiarik ez izatea), Euskal Herria lurralde gisa arrotz moduan hartzea, etab. Eta hori, gutxienez
|
hizkuntzari
dagokionean absurdua da, kontuan izanik euskara jendarteak estimatzen duen ondarea izateaz gain legalki ere hala dela, Hego Euskal Herrian behintzat koofiziala baita, hezkuntzan irakasten baita, eta Espainiako Konstituzioak berak balio gisa aitortzen baitu (3 3 art.. La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y ...
|
|
|
Aldiz gauzak diren bezala esanez, hau da, esplizituki adieraziz euskal historia egungo ikuspegitik definitu dugula, eta definizio hori egiteko konbentzio batzuk erabili ditugula (konkretuki, euskal? hitzak
|
hizkuntzaren
ohiko erabileran inplikatzen dituen euskara, euskaldun eta Euskal Herri subjektuak), historiaren erabilera inplizituak ekidin ditzakegu.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
onespena berau mintzatzen den lurralde eremuaren ezagutzara hedatzea ere ez dirudi eskari handiegia denik (inork imajinatzen al du gaztelaniaren berri ematean Hego Amerika aipatu gabe uztea?). Hortaz, hezkuntzako arduradunek konplexurik gabe onartu eta aitortu lukete historiaren euskal dimentsioak bultzatzen dituen balioen artean (historia ikerketei lotutako beste balio orokorrez gain) euskara, euskaldungoa eta Euskal Herriaren ezagutza sustatzea ere badagoela, horrek ez duelarik inplikatzen adoktrinamendu nazionalik, ezta beste ezein ikuspegiren bazterketa esklusibistarik ere, baizik soil soilik hizkuntzatik ab iatuz definituriko mundu baten aintzat hartzea.
|
|
|
Hizkuntzaren onespena berau mintzatzen den lurralde eremuaren ezagutzara hedatzea ere ez dirudi eskari handiegia denik (inork imajinatzen al du gaztelaniaren berri ematean Hego Amerika aipatu gabe uztea?). ...zkuntzako arduradunek konplexurik gabe onartu eta aitortu lukete historiaren euskal dimentsioak bultzatzen dituen balioen artean (historia ikerketei lotutako beste balio orokorrez gain) euskara, euskaldungoa eta Euskal Herriaren ezagutza sustatzea ere badagoela, horrek ez duelarik inplikatzen adoktrinamendu nazionalik, ezta beste ezein ikuspegiren bazterketa esklusibistarik ere, baizik soil soilik
|
hizkuntzatik
ab iatuz definituriko mundu baten aintzat hartzea.
|
|
|
Zentzu horretan euskal ikuspegiak, bere hiru elementuekin, ez du inondik abiapuntu hertsirik markatzen: ikergai izan behar duen lurraldea, kontuan hartu beharreko giza komunitatea eta presente eduki beharreko
|
hizkuntza
seinalatzera mugatzen da, gainerakoan orientabide gehiago markatu gabe. Hortaz minimoekin definituriko euskal historia horren inguruan interpretazio eta irakurketa guztiak posible dira.
|
|
|
Hasteko, lurraldetasuna bezala, egundik erabaki dugu berau historian bilatzea, eta izatez nahasgarria da behinolako mintzaira izen horrekin identifikatzea: hola egia da euskararen jatorriak Pirinioen mendebaldeko inguruan kokatu direla gutxienez azken hiru mila urteotan; baina, aldi berean, zehaztu beharra dago denbora horretan gure
|
hizkuntza
, munduko mintzaira guztiak bezala, etengabeko eboluzioan egon dela, eta horrek esan nahi du erromatar garaiko, euskara, egungo euskararekiko, gaztelania edo frantsesa latinarekiko bezain desberdina dela.
|
|
|
Izatez adituek, aitzineuskara? deitzen diote behinolako
|
hizkuntza
horri, homonimiak sor ditzakeen nahasteak ekiditeko txit egoki dena.
|
|
|
Horrek, batetik, Euskal Herrian historikoki egon den aniztasun linguistikoa ezkutatuko luke, eta, bestetik, euskara beraren egoera historikoa osotasunean ulertzea galaraziko liguke. Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun hainbat
|
hizkuntza
hitz egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi berean euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu hitzak ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak berak baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun hainbat hizkuntza hitz egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi berean euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu hitzak ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak berak baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta
|
hizkuntzen arteko
elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Eta ez dago zertan ukatu helburu hori, azken finean jendartean, atxikimendu nazional kontrajarrien gainetik (edo azpitik), euskara babestu eta bultzatu beharreko ondare komun gisa aldarrikatzen da. Zentzu horretan euskaldungoa edo Euskal Herria balio gisa onartzea ere euskara ondare gisa hartzeri lotuta legoke,
|
hizkuntza
errespetatzearen parte baita mintzaira horretatik deribatzen den unibertso kontzeptuala errespetatzea (bereziki mintzaira horren lurralde esparruari edo hiztunei dagokionean). Aldiz honek guztiak ez du inplikazio nazionalik zertan izan, hizkuntza eta hari lotutako kontzeptu soilak baitira abiapuntu, ez leialtasun politikoak (beti ere euskara ondare komun gisa onartzen deno, ezen leialtasun nazional jakin batek euskara baztertu beharra eskatzen badu argi dago hemen proposatzen dena bateraezina izango dela proiektu nazional baztertzaile horrekin).
|
|
|
Zentzu horretan euskaldungoa edo Euskal Herria balio gisa onartzea ere euskara ondare gisa hartzeri lotuta legoke, hizkuntza errespetatzearen parte baita mintzaira horretatik deribatzen den unibertso kontzeptuala errespetatzea (bereziki mintzaira horren lurralde esparruari edo hiztunei dagokionean). Aldiz honek guztiak ez du inplikazio nazionalik zertan izan,
|
hizkuntza
eta hari lotutako kontzeptu soilak baitira abiapuntu, ez leialtasun politikoak (beti ere euskara ondare komun gisa onartzen deno, ezen leialtasun nazional jakin batek euskara baztertu beharra eskatzen badu argi dago hemen proposatzen dena bateraezina izango dela proiektu nazional baztertzaile horrekin). Bestalde, euskara, Euskal Herria eta euskaldungoa balio gisa sustatzea proposatu arren ez dira historiaren bidez esentzializatuta aurkeztu nahi, baizik historia ikasgaiak haien izaera konbentzional eta aldakorraz ohartzeko balio dezake, izaera konplexu hori ulertzeak absolutismorik gabeko balio gisa estimatzen lagunduko dituelakoan.
|
|
|
I. 1 Euskal subjektua
|
hizkuntzaren
konbentziotik definituz
|
|
|
Aukera horiek bezain zilegia da norbere
|
hizkuntzatik
abiatuz definitzea euskal subjektua. Azken finean euskal subjektuaren inguruko definizio propio bat gura bada zer egokiagorik abiapuntua hizkuntza propioan kokatzea baino.
|
|
|
Aukera horiek bezain zilegia da norbere hizkuntzatik abiatuz definitzea euskal subjektua. Azken finean euskal subjektuaren inguruko definizio propio bat gura bada zer egokiagorik abiapuntua
|
hizkuntza
propioan kokatzea baino. Beraz euskarazko definizio konbentzional bat erabiliko dut, hots, gure hizkuntzaren eta hiztunen usadioan eta egungo erabileran ohiko xamarra den esangura bat.
|
|
|
Azken finean euskal subjektuaren inguruko definizio propio bat gura bada zer egokiagorik abiapuntua hizkuntza propioan kokatzea baino. Beraz euskarazko definizio konbentzional bat erabiliko dut, hots, gure
|
hizkuntzaren
eta hiztunen usadioan eta egungo erabileran ohiko xamarra den esangura bat. Horretarako hiztegi bat kontsultatuz (zehazki Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa, baina beste edozeinek antzeko emaitza emango luke), honako definizioa aurki daiteke:
|
|
|
Dudaren bat inon egotekotan Euskal Herria izenaren inguruan egon liteke akaso. Auzi honetan, ostera ere, izen honek
|
hizkuntzan
duen ohiko erabilerari segituko natzaio; eta ohiko erabilera hori zein den argitzeko Euskaltzaindiak izen honen inguruan berriki plazaratu duen txostena argigarria da oso:
|
|
|
Konturatu Euskal Herria izena mendez mendeko erabilera tradizionalean oinarritzen dela, baina, aldi berean, ortografia eta definizio zehatza gaur egun proposatu direla (adibidez behinolako eusquel erria/ euscal herria/ Euskalerria gisako aldaki ugarien artean Euskal Herria forma hobetsiz; eta esanahi aldetik zazpi probintzien osotasunari dagokiola argituz, eta ez, demagun, herrialde horien zonalde euskaldunei soilik). Honelako konbentzioak normalak eta beharrezkoak dira
|
hizkuntza
guztietan2 Baina jakin egin behar da konbentzioak direla. Gauza bertsua gertatzen da historiarekin.
|
|
|
Adibidez euskaldun hitzak printzipioz, euskaradun? pertsonei egiten badie ere erreferentzia, hedaduraz zazpi probintzietako biztanle guztietara zabal daiteke (are arrazoi handiagoz non sarri ezinezkoa den iraganeko pertsonen
|
hizkuntza
zein zen jakitea, eta beraz zentzu gutxi luke irizpide linguistiko zurrun baten arabera mugatzeak ikergaia). Halaber, euskal lurraldetasun erreferentea zazpi probintziak badira ere, ez da ahaztu behar iraganean mugak ez zirela beti berdinak izan eta beraz malgutasunez ulertu behar direla.
|
|
2005
|
|
|
Baina, kulturaren esparruan, SFk dantza eta kantu zahar espainiarrak berreskuratzeko egindako lana da ezagunena. Espainiar batasun kulturala bultzatzen saiatu ziren, eskualde ezberdinetako dantzak espainiar guztien dantzak bihurtu nahi izan zituzten; testuinguru horretan, gaztelera ez zen
|
hizkuntza
guztiak ezabatu nahi izan zituzten.
|
|
|
Bukatzeko, Zamanillo zer nolako ikerketa egiteko gai da euskara gutxi ezagutzeaz gainera, euskara benetan hiru
|
hizkuntza
direla eta elkar ulertzeko ez dutela balio esaten duenean. Berari euskara hizkuntza erabat arrotza zaion arren, ikerketa honetarako ez du apurrik ere ikasi, eta den dena 1905eko Azkueren hiztegiarekin konpontzen du (nahiz han ez den berak dioena esaten):
|
|
|
Bukatzeko, Zamanillo zer nolako ikerketa egiteko gai da euskara gutxi ezagutzeaz gainera, euskara benetan hiru hizkuntza direla eta elkar ulertzeko ez dutela balio esaten duenean? Berari euskara
|
hizkuntza
erabat arrotza zaion arren, ikerketa honetarako ez du apurrik ere ikasi, eta den dena 1905eko Azkueren hiztegiarekin konpontzen du (nahiz han ez den berak dioena esaten):
|
|
|
Hauek guztiak oinarri gabeko iritziak dira. Batetik, kantabriarrak izan zirelako erromatarren aurkako gehien aritu zirenak, eta ez euskal lurraldeko leinuak, eta bestetik euskal leinuek beraien
|
hizkuntza
gorde zuten erromatarren lagun laster egin zirelako eta inperioaren ezarpena handiegia izan ez zelako euskal lurraldean.
|
|
|
Historikoki greziarrak erromatarrak baino hobeak diren heinean, logika horretan Zamanillo rentzat greziera ere latina baino
|
hizkuntza
ederragoa da.
|
|
|
euskaldunak ez konkistatuak izanaren topikoari, Errioxa ez konkistatua gehitzen zaio, Zamanillo bera errioxarra baita. Baina noski Zamanillo ren arabera Errioxan ez zen euskararik egiten iberiera baizik, (hau da, greziarrekin ahaidetutako
|
hizkuntza
). Pelendoi hauek baskoiak bezala beraien askatasunarengatik borrokatu ei ziren, eta beranduago bagauden protagonistak izan dira.
|
|
|
Ez dago jakiterik zertan oinarritu den
|
hizkuntza
bietako morfemak parekatzean, kontutan izanik euskarari dagokion zutabean morfemarik ez dela agertzen, baizik kategoria gramatikal ezberdinetako aditz, izen, deklinabide atzizkiak eta abar. Bestalde iberierak euskaraz zergatik jaso duen metamorforsia liburuan azaltzeke geratzen da, adibidez DIRGA k zelan eman duen trika (eusk.), jakinik gainera aitzineuskaran muta cum liquidarik ez zegoela.
|
|
|
(eusk.), LUR, lur?, AIN, ain?, eta abar... Honek guztiak frogatzen ei du genetikoki iberiera eta euskara lotuta daudela, eta are gehiago,
|
hizkuntza
berdinak direla! Eta horri honako hau gehitzen dio:
|
|
|
Bestalde, ez Roman del Cerro-k, ezta beste euskoiberista batzuk ere, beraien lanetan ez dute antroponimia aztarnarik jasotzen. Iberierak, beste
|
hizkuntzen
antzera, harrizko inskripzioetan, hilarrietan esaterako, onomastika jaso luke (hil denaren izena), edota zeramikako grafitoek merkatari edo ontziaren jabearen izena, eta abar... Hori da behintzat ezagutzen diren beste hizkuntza eta tradizio kulturaletako inskripzio eta grafitoetan agertzen dena.
|
|
|
Iberierak, beste hizkuntzen antzera, harrizko inskripzioetan, hilarrietan esaterako, onomastika jaso luke (hil denaren izena), edota zeramikako grafitoek merkatari edo ontziaren jabearen izena, eta abar... Hori da behintzat ezagutzen diren beste
|
hizkuntza
eta tradizio kulturaletako inskripzio eta grafitoetan agertzen dena. Aldiz euskoiberistentzat inskripzio eta grafitoetan iberieraz idatzitakoak esaldi metaforiko ulertezinak dira.
|
|
|
Beraz sarrerako ataletik ondorioa garbia da: Roman del Cerro-k ez du inolako dudarik euskara eta iberiera
|
hizkuntza
parekagarriak izateaz.
|
|
|
Bere metodoak, lingüística referencial delakoa, jada frogatu dugunez, ez du baliorik, hitzak arbitrarioki banatzen dituelako, aldez aurretik jakinik zatikiek ezinbestekoa dutela euskal hitzen antza edukitzea; bere oinarria toponimia da eta emaitzen falsadore bakarrak artzainak. Toponimia bakarrik erabiltzea
|
hizkuntza
baten ikerkuntzarako arazo bat da. Batetik nola jakin leku izen horiek fidagarriak diren, kronologikoki antzinakoak, eta bestetik zelan jakin iberiarrak diren ala ez?
|
|
|
Batetik izaera juridikodun lan ugari idatzi ditu65 (horietaz ez dugu ezer esateko hemen). Iberiar gaiei buruzko (batez ere
|
hizkuntza
eta zuzenbidea landuz) bost obra66 idatzi ditu. Hemen landu eta kritikatu duguna bere azken lana da:
|
|
|
Azaila ko elebiduna ikertu eta gero konturatzen baita, leherkari gorrak eta ozenak bereiz daitezkeela. Berez bi objektu ezberdin dira, aldi berean bi
|
hizkuntza
ezberdinetan daudenak, baina bere ustez esanahi baliokidea dute, biak ontzigile beraren markak direlako: batak latinez PROTEMUS FECIT idatzirik duen bitartean, besteak iberieraz beste horrenbeste izango luke. PO.RRO.TE.N. PO.TE.N.I.N. Ustezko elebidun honetatik, ozenak eta gorrak bereizten hasten da, eta horrela pixkanaka pixkanaka, Gomez Moreno-ren transkripzio fonetikoa baztertzeaz gain, bere signario básico delakoa proposatzen du.
|
|
|
–Roman del Cerro ez da, gainera basko iberismoa Valentzia aldean aldarrikatzen ari den bakarra, eta bitxia bada ere Valencianismoa defenditzen duen sektoreko jendea ari da lan honetan. Talde horrek, Valentziako
|
hizkuntzak
katalanarekin zerikusirik ez dutela aldarrikatzen du, oinarririk gabeko (baina karga politiko handiko) posizioa? (Euskaldunon Egunkaria, 1996ko Otsailak 4).. Fueros de Aragón?, Anuarios de Derecho Aragonés (C.S.I.C), 1945, 1950; Cien años de legislación foral aragonesa, CAZ, 1983; Foro Aragonés, Jurisprudencia de los Tribunales de Aragón.
|
|
|
eultzitzea (edo trillado): ustezko iberiar hitza edozein
|
hizkuntzarekin
konparatzea, batez ere euskararekin, nahiz eta beste hizkuntza erromantzeak ere erabiltzen diren (gaztelara, aragoarra eta portugesa) eta ele klasikoak (Bergua, 1994: 108), iberiar hitzaren esanahia aurkitzeko.
|
|
|
eultzitzea (edo trillado): ustezko iberiar hitza edozein hizkuntzarekin konparatzea, batez ere euskararekin, nahiz eta beste
|
hizkuntza
erromantzeak ere erabiltzen diren (gaztelara, aragoarra eta portugesa) eta ele klasikoak (Bergua, 1994: 108), iberiar hitzaren esanahia aurkitzeko.
|
|
|
Metodo honek pausu bakoitzean akatsak metatzen ditu: lehenengo pausuan bertan Bergua ren signarioarekin iberierazko testuen irakurketa ez fidagarria izango genuke; bigarrenean borobiltzeak irizpide zehatzik gabe egiten dira; hirugarren pausuaren planteamendua egokia izan daitekeen arren (hau da, konparazioa erabiltzea),
|
hizkuntza
ez indoeuropar bat, Kristo ondoko bigarren miliurteko hizkuntza indoeuroparrekin konparatzea... Azken pausua metatutako akatsen sintesiko pausua litzateke.
|
|
|
Metodo honek pausu bakoitzean akatsak metatzen ditu: lehenengo pausuan bertan Bergua ren signarioarekin iberierazko testuen irakurketa ez fidagarria izango genuke; bigarrenean borobiltzeak irizpide zehatzik gabe egiten dira; hirugarren pausuaren planteamendua egokia izan daitekeen arren (hau da, konparazioa erabiltzea), hizkuntza ez indoeuropar bat, Kristo ondoko bigarren miliurteko
|
hizkuntza
indoeuroparrekin konparatzea... Azken pausua metatutako akatsen sintesiko pausua litzateke.
|
|
|
Hala ere euskararekin ezin du dena argitu eta askotan beste
|
hizkuntza
batzuk ere erabili behar ditu: gaztelania, hizkuntza erromantzeak (portugesa, aragoiera, katalana) eta hizkuntza klasikoak.
|
|
|
Hala ere euskararekin ezin du dena argitu eta askotan beste hizkuntza batzuk ere erabili behar ditu: gaztelania,
|
hizkuntza
erromantzeak (portugesa, aragoiera, katalana) eta hizkuntza klasikoak. Bere ustez? [el ibero] se encuentra en viejos pergaminos de la antigüedad en general y del medievo español.
|
|
|
Hala ere euskararekin ezin du dena argitu eta askotan beste hizkuntza batzuk ere erabili behar ditu: gaztelania, hizkuntza erromantzeak (portugesa, aragoiera, katalana) eta
|
hizkuntza
klasikoak. Bere ustez? [el ibero] se encuentra en viejos pergaminos de la antigüedad en general y del medievo español.
|
|
|
Hizkuntzalaritza mailan fidagarritasun gutxiko autorea dela uste dugu honako arrazoiengatik: ...9; iberierazko ANPOS, gaztelerazko ambosekin identifikatzen duelako (iberieratik gaztelerara pasatu den mailegua dela uste badu ere, zehazki latinetik gaztelerarako mailegua da) 70; Euskarazko a artikuluaren kasuan eromantzearen bidez jaso zela ukatzen duelako71; autoreak euskararik ez dakielako (jeneroa hitz arruntetan bereizten du eta erregistro kolokialeko hikaren erabilera maila jasora dakar);
|
hizkuntza
ez indoeuroparra den iberiera erromantzeekin konparatzen duelako (are gehiago portugesarekin konparatzen du, nahiz eta Burdin aroan lusitaniera existitu zen iberieraren hizkuntza indoeuropar garaikidea),...
|
|
|
Hizkuntzalaritza mailan fidagarritasun gutxiko autorea dela uste dugu honako arrazoiengatik: ...0; Euskarazko a artikuluaren kasuan eromantzearen bidez jaso zela ukatzen duelako71; autoreak euskararik ez dakielako (jeneroa hitz arruntetan bereizten du eta erregistro kolokialeko hikaren erabilera maila jasora dakar); hizkuntza ez indoeuroparra den iberiera erromantzeekin konparatzen duelako (are gehiago portugesarekin konparatzen du, nahiz eta Burdin aroan lusitaniera existitu zen iberieraren
|
hizkuntza
indoeuropar garaikidea),...
|
|
|
6 Botorrita ko Brontzeak Zaragozako Contrebia Belaisca delako zeltiberiar hirixkan aurkitu ziren. Hau da, mundu indoeuroparrean, eta
|
hizkuntza
zeltiko batean, zeltiberiar hizkuntzan zehazki. Aurkitutako brontzeak iberierazko signarioarekin idatzi zirelako Bergua k bere signarioa erabiliz itzulpen berri bat eskaintzen du bere liburuan.
|
|
|
6 Botorrita ko Brontzeak Zaragozako Contrebia Belaisca delako zeltiberiar hirixkan aurkitu ziren. Hau da, mundu indoeuroparrean, eta hizkuntza zeltiko batean, zeltiberiar
|
hizkuntzan
zehazki. Aurkitutako brontzeak iberierazko signarioarekin idatzi zirelako Bergua k bere signarioa erabiliz itzulpen berri bat eskaintzen du bere liburuan.
|
|
|
Aurkitutako brontzeak iberierazko signarioarekin idatzi zirelako Bergua k bere signarioa erabiliz itzulpen berri bat eskaintzen du bere liburuan. Hau da,
|
hizkuntza
zelta batean idatzitako testua euskararekin parekatzen du, hots, hizkuntza ez indoeuroparrarekin. Ondorioa zera da, autorearen ustez Botorrita ko brontzea hamalau obra literarioren zerrenda dela72 Gure ustez hori ezinezkoa da brontzezko xaflak gai publikoak, eta batez ere, gai juridikoak finkatzeko erabiltzen zirelako.
|
|
|
Aurkitutako brontzeak iberierazko signarioarekin idatzi zirelako Bergua k bere signarioa erabiliz itzulpen berri bat eskaintzen du bere liburuan. Hau da, hizkuntza zelta batean idatzitako testua euskararekin parekatzen du, hots,
|
hizkuntza
ez indoeuroparrarekin. Ondorioa zera da, autorearen ustez Botorrita ko brontzea hamalau obra literarioren zerrenda dela72 Gure ustez hori ezinezkoa da brontzezko xaflak gai publikoak, eta batez ere, gai juridikoak finkatzeko erabiltzen zirelako.
|
|
|
Beste gauza bat da Contrebia hirian gertatutakoa. Badirudi bertan bi herrien asimilizazioa baketsua izan zela, eta zeltei beraien
|
hizkuntza
errespetatu zitzaiela, baina Contrebia hiri iberiarra bihurtu zen, eta iberiarrak hiriko nagusi izanik arlo juridikoa beraien esku egongo zen (eta Brontzeen egileak beraiek dira).
|
|
|
Hau da, egileak bere burua ez dauka euskoiberistatzat, baina gutxi gora behera iberiar hitzen% 85a euskararen bitartez ulertzen ditu eta beste% 15, iberieratik gaztelerara mailegu bezala igaro diren hitzen bitartez, portugaldar gramatikarekin konparatuz, eta beste. Dena den kuriosoa da, autorearentzat, euskara eta iberiera momentu berean eta elkarren alboan egon ziren bi
|
hizkuntza
direla, baina iberiera ulertzeko ez duela balio garaikidea izango zen aitzineuskarak.
|
|
|
Alonso-k gai enigmatikoak ditu gogoko, hau da, oraindik guztiz ebatsi gabe dauden gaiak, (agian gaiok publikoarentzat oso erakargarriak izan daitezkeelako, edota ospea lortzeko?). Horren adibide dira
|
hizkuntza
ezezagunak deszifratzeko bere saiakerak: iberiera, tartesiera, etruskoa zein minoera; edo gai misteriotsuak argitzeko gogoa:
|
|
|
Liria ko zeramika batzuk, hilarrietako inskripzioak, Serreta d' Alcoi-ko berunak,... eta hurrengo momentu batean (233 orrialdetik aurrera) tartesierazko testuen itzulpena argitara ematen ditu. Bestalde mundu ez indoeuropar eta indoeuroparraren arteko bereizketarik ez omen dagoenez, zeltiberiera izenez ezagutzen den
|
hizkuntzaren
existentzia ukatu egiten du, eta euskararen bitartez Botorrita ko brontzea itzultzen du (aurreko euskoiberisten lanak kontutan hartu gabe). Azkenik bere hurrengo lanetan agertzen ez den iberieraren morfologia eta sintaxiari dedikatutako atal bat aurki daiteke.
|
|
|
Oso garatuak ziren, afrikar neolitoko iraultzaileak ziren, eta Penintsulak beraiei esker neolitizazioa ezagutu zuen. Baina afrikar herriak penintsulaz haraindi heldu ziren, Europara zabaldu baitziren eta horrekin batera beraien
|
hizkuntza
eta geneak ere. Euskara eta euskaldunak enbor horretatik egun arte iraun dutenak izango lirateke, bidean iberiarrak, tartesiarrak, etruskoak, eta minoarrak gelditu ziren.
|
|
|
Euskara eta euskaldunak enbor horretatik egun arte iraun dutenak izango lirateke, bidean iberiarrak, tartesiarrak, etruskoak, eta minoarrak gelditu ziren. Beraz euskara, iberiera eta beste
|
hizkuntza
horiek ulertzeko erabil daiteke. Are gehiago J. Alonso-ren ustez, euskara eta iberiera hizkuntza berberak dira, tartesiera aldiz, beste idazkera sistema batekin idatzitako iberiera.
|
|
|
Beraz euskara, iberiera eta beste hizkuntza horiek ulertzeko erabil daiteke. Are gehiago J. Alonso-ren ustez, euskara eta iberiera
|
hizkuntza
berberak dira, tartesiera aldiz, beste idazkera sistema batekin idatzitako iberiera.
|