|
2008
|
|
|
Blogaren aldeko apustua egiten du Euskaltzaindiak; aro berri
|
bati buruz
ari da, euskaltzainen, eta, oro har, euskalgintzan ari direnen parte hartzea bultzatuz eta sustatuz.
|
|
2009
|
|
|
Erraten ahal da euskaltzale sutsua eta idazle nekaezina dugula Ezkerra, baina bere garaiko idazlea eta, hortaz, garai
|
bateko
lekukoa Nafarroan.
|
|
|
Santiago sei anai arreben artean bosgarrena zen eta oso gazterik umezurtz gelditu zen. Izan ere, urte
|
bat
bertzerik ez zuenean ama hil zitzaion, bere arreba gazteena jaiotzean hain zuzen, eta handik hiruzpalau urtera aita ere galdu zuen zorigaiztoko istripu baten ondorioz.
|
|
|
Santiago sei anai arreben artean bosgarrena zen eta oso gazterik umezurtz gelditu zen. Izan ere, urte bat bertzerik ez zuenean ama hil zitzaion, bere arreba gazteena jaiotzean hain zuzen, eta handik hiruzpalau urtera aita ere galdu zuen zorigaiztoko istripu
|
baten
ondorioz.
|
|
|
Fraide izan zen garaian, Iruñeko komentuan egon zelarik, Kaputxinoek 1954an berrabiarazi zuten Zeruko Argia aldizkarian parte hartze zuzena izan zuen, bai antolaketan, bai idazle gisa ere. Bere gain hartu zuen aldizkari horretako Kristau Ikasbidea atala (Lizarrrusti izenpetu zuen) eta bertze zenbait artikulu ere idatzi zituen Ipuinak atalean (Aitona izenpetuak)
|
batik
bat. Hiru liburuxka ere argitaratu zituen:
|
|
|
Migel Goiaingeruari bedratzi urrena (1956), Meza saindua (1958) eta Bederatzi urren beharrezkoenak eta eliz otoitz batzuk (1958). Horietaz gain, Urte guziko homiliak izeneko bilduma ere prestatu zuen, liburu mardul
|
batean
argitaratzeko asmoz, baina garai hartan atera zen ordenatik eta argitaratu gabe gelditu zen.
|
|
|
n sail eder
|
bat
2001etik zendu zen arte. Ia beti Lizarrusti izenpetuak ageri dira eta noizbehinka Santiago Ezkerra.
|
|
|
Azkenik, kontuan izatekoa da 1957an euskaltzain urgazle izendatu eta 1961az geroztik Madrilen bizi izan zenetik ez zuela Euskaltzaindiarekin harreman nabaririk izan. Gainera, Euskaltzaindiari dagokion hizkuntza gidaritza aitortzen bazion ere, ez zuen bat egin Akademiak 60ko hamarkadaz geroztik hartutako erabaki garrantzitsuenekin, grafia kontuetan
|
batik
bat. Hori dela eta, liburu honetan transkribatu ditugun testuetan egilearen grafia errespetatu dugu.
|
|
|
Laburbilduz erraten ahal da euskaltzale sutsua eta idazle nekaezina dugula Ezkerra, baina bere garaiko idazlea eta, hortaz, garai
|
bateko
lekukoa Nafarroan.
|
|
|
Aurreko abenduaren 16an bisitatu genuen azkenengo aldiz Xabierren, KM ko zuzendari Lopez Landatxe jaunak eta biok, Eguberri jaiak baino lehenago berarekin hitz aspertu
|
bat
egin nahita. Gero urtezahar egunean hitz egin nuen azkenengoz Antoniorekin, bost sei urte honetan egunero egin dudan bezalaxe.
|
|
|
Klinikoki hilda dagoela esan du medikuak, esan zidan. Gero, eguerdian eta arratsaldean dozena erdi
|
bat
aldiz hitz egin genuen; eta, azkenean, arratseko zortzi eta erdiak pasatxo zirela, Antonio hil da!, esan zidan. Badakigu horrelakoak etorri egiten direla, baina hankaz gora bota ninduen, ez nekien zer esan eta zer egin.
|
|
|
Mendiarekin zoramena zuen; eta mendiko artzain eta nekazariekin topo egitean hau galdetu eta beste hura esan ibili ohi zen. Jende orrekin izketalditxo
|
bat
egin gabe ezin utzi, eta izketaldi oiek bultza ninduten ontan sartzera.
|
|
|
Isilka eta bakarrik hasi zen lanean, oporraldian Loiolara edota Donostiara etortzen zenean. Baina haren lanaren oihartzuna zabaldu zen eta hitzaldi
|
bat
eskatu zioten, 1956ko irailaren 15ean, Arantzazun, Euskaltzaindiaren gerra osteko lehenengo batzar irekirako (Euskera, 1956). Eta bai hitz egin ere hark.
|
|
|
Eta nola ez Deustuko Unibertsitateak 1999.11.17an eman zion Honoris Causa Doktore titulua eta 2002.10.06an bere jaioterri Tolosak eskaini zion Herriko seme kuttun izendapena. Etorriko ahal dira halakoren
|
batean
Gipuzkoaren izeneko saria, Koldo Mitxelena Kulturunea eta Euskaltzainburua aspalditik egosten ari diren omena, eta abar.
|
|
|
Garaiotako seinalea da, modu
|
batera
zein bestera, ordenagailuaren aginpidea. Askoren ustez, gainera, bateraezinak dira hura eta herri literatura; azken honek, itxuraz, iritsiezinak baititu literatura idatziaren sona eta ospea, finkotasuna bera ez aipatzearren.
|
|
|
Horiek dira herri literaturaren ale garandu eta garatuak, euskararen ur garbian edan dituenak hau da, herri literaturaren ur jario agorrezinean. Literatura letra larrietan erreibindikatzen denean, herri literatura ere aldarrikatu behar da, horrek egiten gaituelako, eraberekokeria guztien gainetik, hizkuntza bereizi
|
baten
partaide hiztun eta jabekide.
|
|
|
Ukaezina da, bestalde, Zavalaren zereginetan, ikertzaile sena; eta emaitza, berriz, luze, sakon eta zabala, euskaraz eta gaztelaniaz, bizitza oso
|
baten
erakustaldi eta irakasbide.
|
|
|
Zavalaren lana lekuko
|
batena
izan dela esan ohi da sarritan, lekukotza hutsak ikerkuntzaren hariak kolokan jarriko balitu bezala. Ukaezina da, bestalde, Zavalaren zereginetan, ikertzaile sena; eta emaitza, berriz, luze, sakon eta zabala, euskaraz eta gaztelaniaz, bizitza oso baten erakustaldi eta irakasbide.
|
|
|
Zavalaren lana lekuko batena izan dela esan ohi da sarritan, lekukotza hutsak ikerkuntzaren hariak kolokan jarriko balitu bezala. Ukaezina da, bestalde, Zavalaren zereginetan, ikertzaile sena; eta emaitza, berriz, luze, sakon eta zabala, euskaraz eta gaztelaniaz, bizitza oso
|
baten
erakustaldi eta irakasbide.
|
|
|
Hala bada ere, hona hemen, Auspoa bilduma osoan bezalaxe, abagune aproposa, egun corpusaren linguistika deitzen dena euskal eta erdal tradizio ezin hobeaz hornitzeko. Corpus
|
bat
osatzea lortu du Antonio Zavalak bere lanaren bitartez. Halako corpusak, bistan da, erabilgarriak ez ezik, onuragarriak ere badira gaurko hiztunentzat, hainbat arlotan baitira horiek erabakigarri, hala ahozko azterketan, nola idatzizko barrunbeetan.
|
|
|
Idatzia ere badu nola izan zen. Nola puska
|
batean
oso zalantzan egon zen: erdal herri poesia ala euskal herri poesia biltzen hasi.
|
|
|
erdal herri poesia ala euskal herri poesia biltzen hasi. Eta nola gertaera
|
batek
bultzatu zuen euskararen aldera. Honela gogoratzen zuen Antoniok berak 1999ko azaroaren 18an, Deustuko Unibertsitateak Honoris Causa doktore izendatu zuen biharamunean:
|
|
|
Ni euskal alderdira bultzatu ninduana gertaera
|
bat
izan zan, batik bat. Xabierra joan eta eskolak ematen jarri ninduten.
|
|
|
Ni euskal alderdira bultzatu ninduana gertaera bat izan zan,
|
batik
bat. Xabierra joan eta eskolak ematen jarri ninduten.
|
|
|
Xabierra joan eta eskolak ematen jarri ninduten. Mutikoen artean bazan azkoitiar
|
bat
, baserriko semea. Amabi bat urte izango zituan arek, baiña ordurako ere bertsozaletuta zegoan.
|
|
|
Mutikoen artean bazan azkoitiar bat, baserriko semea. Amabi
|
bat
urte izango zituan arek, baiña ordurako ere bertsozaletuta zegoan. Etxeko kanta papelak sarritan aitatzen zituan, behintzat.
|
|
|
Etxeko kanta papelak sarritan aitatzen zituan, behintzat. Ala, Gabonetako oporretara joan aurretik, eskaera
|
bat
egin nion: ea bueltakoan etxeko kanta papelak ekarriko zizkidan.
|
|
|
Oporrak bukatu ziranean, ilundu eta gero, gu antxe geunden zai, autobusak mutiko karraio noiz etorriko. Iritxi ziran, bada, eta alakoren
|
batean
, emandako enkarguaz ni erabat aaztuta nengoala, oiu bat etorri zitzaidan autobus aietako leio batetik nere belarrietara: Ekarri ditut.
|
|
|
Oporrak bukatu ziranean, ilundu eta gero, gu antxe geunden zai, autobusak mutiko karraio noiz etorriko. Iritxi ziran, bada, eta alakoren batean, emandako enkarguaz ni erabat aaztuta nengoala, oiu
|
bat
etorri zitzaidan autobus aietako leio batetik nere belarrietara: Ekarri ditut.
|
|
|
Oporrak bukatu ziranean, ilundu eta gero, gu antxe geunden zai, autobusak mutiko karraio noiz etorriko. Iritxi ziran, bada, eta alakoren batean, emandako enkarguaz ni erabat aaztuta nengoala, oiu bat etorri zitzaidan autobus aietako leio
|
batetik
nere belarrietara: Ekarri ditut.
|
|
|
Eta begien aurrean du lekua. Zehatz lezake noiz izan zen ere, egun
|
bateko
gorabeherarekin.
|
|
|
Mutikoak ekarritako bertso-paperak hogei ta bost
|
bat
izango ziran. Aiek ziran bai nik Tolosako Zerkausian saltzen ikusten nituanak.
|
|
|
Besterik gabe, erderaz regla de tres esaten dana egin nuan: baserri
|
batean
au baldin bada, Euskal Erri guzian zer izango ote da?
|
|
|
Urrengo udaran Loioala joan nintzan, eta andik gogotik saiatu. Bertsolari
|
bat
nun bizi zan entzundakoan, nere pausoak argana zuzendu. Ura illa bazan, aren ondorengoengana.
|
|
|
332 liburu, Auspoa sailekoak: 310 ohikoak eta 22 sail nagusikoak; eta beste 29 ale, Biblioteca de Narrativa popular sailekoak; guztira, beraz, 361 (Erdarazko hauek 1993tik aurrera argitaratuz joan dira eta, azken
|
batean
, Auspoaren erdal adartzat jo ditzakegu. Urte batzuk itxaron behar izan dute, Azkoitiko mutiko haren ekarri ditut hura dela bitarteko.)
|
|
|
Eta, hori gutxi balitz bezala, herri prosazko 71 obra argitaratu ditu ondoren, 76 liburukitan: berak idazten jarritako herri idazleek onduak gehienak; guztira 33 idazle.Azken
|
batean
, ordea:
|
|
|
Ni, egun
|
batez
, ez dakit zein aizek bultzata, edo zein izarrek argi eginda, etxetik atera nintzan, begiak zabal eta belarriak erne, eta nere gogoko pitxiak eskuratzen asi nintzan, naiz eta jasotzen nituenak zenbaitentzat utsaren urrengoak izan.
|
|
|
Gizon handia, estimatua, maitagarria eta euskaltzale sutsua. Eta guk beste meritu
|
bat
gehituko dugu: bere umorea.
|
|
|
Elixabete Piñolekin
|
batera
, Mikel Coia elkarteko idazkaria ere izan zen Baionan.
|
|
|
Euskaltzaindiaren egoitzan prentsaurrekoa egiteak badu izateko arrazoirik. Izan ere, Euskaltzaindiak asmo hau gogo onez hartu zuen agertu zioten une beretik eta elkartekideetako
|
bat
da. Une honetan ni neu naiz, Euskaltzaindiak eginkizun hori izendatu zidalako, Akademiaren ordezkaria PuntuEus elkartean, eta honen lehendakari ere bai.
|
|
|
Gaurko aurkezpenaren helburuetako
|
bat
kide gehiago lortzeko informazioa zabaltzea da.
|
|
|
Interakzionismo sozio diskurtsiboaren marko teorikoak ez duenez kuadro metodologiko finkorik, baliatu dugu Roulet, Filliettaz eta Grobbet (2001) autoreen proposamena eta, horrela, sermoiaren konplexutasuna aztertzeko modulu bidezko atalketa egin dugu. Modulu bakoitzean hipotesi
|
bat
egin dugu eta sermoiaren gainean hegaldi edo azterketa bat egin. Modulu bakoitzari kapitulu bana eman diogu.
|
|
|
Interakzionismo sozio diskurtsiboaren marko teorikoak ez duenez kuadro metodologiko finkorik, baliatu dugu Roulet, Filliettaz eta Grobbet (2001) autoreen proposamena eta, horrela, sermoiaren konplexutasuna aztertzeko modulu bidezko atalketa egin dugu. Modulu bakoitzean hipotesi bat egin dugu eta sermoiaren gainean hegaldi edo azterketa
|
bat
egin. Modulu bakoitzari kapitulu bana eman diogu.
|
|
|
Corpusari dagokionez, Agirre Asteasukoaren Eracusaldiac obra (1850) erabili da. Corpusaren kantitategatik (1.500 orrialde inguru), edukiaren trataeragatik, eta instituzio eklesiastikoak balidatu eta homologatutako obra izanik, pentsatzen dugu obra egokia dela instituzio
|
baten
aurpegi linguistikoa karakterizatzeko.
|
|
|
Azterketak Valladoliden egiten zituen, eta han eskuratu zuen titulua. Titulazioa lortu ondoren, lagun
|
batek
eta berak akademia bat ireki zuten Irunen. Bertan, kartzelatik irten berria zela, aurkitu zuen lana Koldo Mitxelenak.
|
|
|
Azterketak Valladoliden egiten zituen, eta han eskuratu zuen titulua. Titulazioa lortu ondoren, lagun batek eta berak akademia
|
bat
ireki zuten Irunen. Bertan, kartzelatik irten berria zela, aurkitu zuen lana Koldo Mitxelenak.
|
|
|
Aita Gasteizkoa eta ama katalana, zazpi urte zituela Gasteizera etorri zen bizitzera. Filosofia eta Letretan lizentziatu zen 1981ean, Madrileko Complutense Unibertsitatean, Filosofia Hutsaren sailetik, Alfred N. Whitehead filosofoaren gaineko lan
|
batekin
. Koldo Mitxelenaren laguntzaile izan zen Arabako Ikastetxe Unibertsitarioan.
|
|
|
Gero, Gasteizko Filologia, Geografia eta Historia Fakultatean irakasle izendatu zuten eta horretan jardun du hil arte. 1987an, Euskal Filologiako Doktore titulua eskuratu zuen, Maurice Harriet apaizaren hiztegi argitaragabeari buruzko tesi
|
batekin
, Koldo Mitxelenaren zuzendaritzapean. Euskal Filologiako katedraduna zen, 1995az geroztik.
|
|
|
Martxoaren 16an, 2008ko Resurrecion Maria Azkue Literatur sariak banatu ziren, Euskaltzaindiaren egoitzan, Akademiak eta Bilbao Bizkaia Kutxak antolatutako ekitaldi
|
batean
.
|
|
|
Euskaltzaindiaren eta Bordeleko Michel de Montaigne III Unibertsitatearen artean sinatutako hitzarmen
|
bati esker
, Jean Saroihandiren artxiboa digitalizatu da osorik eta ikerleen esku dago Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekan. Pirinioetako hizkuntza eta hizkera guztiei buruzko materialak biltzen ditu.
|
|
|
Pirinioetako hizkuntza eta hizkera guztiei buruzko materialak biltzen ditu. Guztira 74.000 irudi dira, horietatik heren
|
bat
euskarari buruz.
|
|
|
Jean Saroihandi() jatorri euskalduneko hizkuntzalari frantses
|
bat
da. Haren aita aldudarra zen arren, Frantziako ekialdean den Vosges departamenduan jarri zen bizitzen, non eta jaio zen Jean.
|
|
|
Haren karrera akademikoa nahikoa bitxia izan zen: aita gazterik hil zitzaiolarik, lanari ekin behar izan zion beti ikasketak ordaindu ahal izateko; hortaz, neurri handi
|
batean
autodidakta xamarra izan zen eta inoiz ez zuen lortu postu finko bat unibertsitatean. Hizkuntzalari bilakatu aurretik hizkuntza zale eta hizkuntza irakasle izan zen, lehenengo eta behin gaztelania ikasirik (Argentinan) eta gero ingelesa eta portugesa.
|
|
|
Haren karrera akademikoa nahikoa bitxia izan zen: aita gazterik hil zitzaiolarik, lanari ekin behar izan zion beti ikasketak ordaindu ahal izateko; hortaz, neurri handi batean autodidakta xamarra izan zen eta inoiz ez zuen lortu postu finko
|
bat
unibertsitatean. Hizkuntzalari bilakatu aurretik hizkuntza zale eta hizkuntza irakasle izan zen, lehenengo eta behin gaztelania ikasirik (Argentinan) eta gero ingelesa eta portugesa.
|
|
|
Alfred Morel Fatio() hispanista frantses handiaren ikasle, jarraitzaile eta ordezkoa izan zen Collége de France n maisuaren azken urteotan(); kadira horretan eman zituen gaztelaniazko klaseekin batera euskarazkoak, berau izanik ziur aski unibertsitate
|
batean
euskarari buruzko klaseak eman zituen lehena. Halaber, Baionako Societé des Sciences, Lettres et Arts eko kidea, RIEVeko kolaboratzaile arrunta eta Eusko Ikaskuntzaren III. Biltzarrean (Gernika, 1922) partaide izan zen.
|
|
|
Azpimultzo bakoitzean dokumentuak unitate txikiagotan bilduta daude, horietako bakoitzak hitz gako
|
bat
duelarik (B, G, E eta abar).
|
|
|
Guztira 74.000 irudi dira, horietatik 66.000 fitxak dira eta gainetikoak kaierrak eta dosierrak. Gutxi gora behera heren
|
bat
euskarari dagokio.
|
|
|
hainbertze orrialde eta denak hain garbiki ezarriak! Euskarazko lan horiei eman artak erakusten digu gure hizkuntzaren alderako estimu eta maitasun
|
bat
neurrigabea: deus ez zaio sobera gure hizkuntzari emateko eginahalako distira eta indarra!
|
|
|
Zuberoako literaturaz jadanik hor daude
|
batetik
Txomin Peillenen Zuberoako itzal argiak liburua, XV, XVI eta XVII. mendeak aipu dituena, bestetik XX. mendekoez nire Zuberoako idazle zenduak. Bien artean hutsune bat badago, XVIII. eta XIX. mendeak izkutuan uzten dituena(...)
|
|
|
Zuberoako literaturaz jadanik hor daude batetik Txomin Peillenen Zuberoako itzal argiak liburua, XV, XVI eta XVII. mendeak aipu dituena, bestetik XX. mendekoez nire Zuberoako idazle zenduak. Bien artean hutsune
|
bat
badago, XVIII. eta XIX. mendeak izkutuan uzten dituena(...)
|
|
|
Jean Louis Davantek azaldu bezala, Zuberoako literaturaz jadanik hor daude
|
batetik
Txomin Peillenen Zuberoako itzal argiak liburua, XV., XVI. eta XVII. mendeak aipu dituena, bestetik XX. mendekoez nire Zuberoako idazle zenduak. Bien artean hutsune bat badago, XVIII. eta XIX. mendeak izkutuan uzten dituena, eta gainera nirean ez dago gaurko idazle bizien aipamenik.
|
|
|
Jean Louis Davantek azaldu bezala, Zuberoako literaturaz jadanik hor daude batetik Txomin Peillenen Zuberoako itzal argiak liburua, XV., XVI. eta XVII. mendeak aipu dituena, bestetik XX. mendekoez nire Zuberoako idazle zenduak. Bien artean hutsune
|
bat
badago, XVIII. eta XIX. mendeak izkutuan uzten dituena, eta gainera nirean ez dago gaurko idazle bizien aipamenik. Beraz bi leize horiek bete zitzakeen obra orokor bat falta zitzaigun, agerturiko bi liburuen ekarpena bilduz ber denboran.
|
|
|
Bien artean hutsune bat badago, XVIII. eta XIX. mendeak izkutuan uzten dituena, eta gainera nirean ez dago gaurko idazle bizien aipamenik. Beraz bi leize horiek bete zitzakeen obra orokor
|
bat
falta zitzaigun, agerturiko bi liburuen ekarpena bilduz ber denboran. Hutsune hori betetzen du liburu honek.
|
|
|
Enbata mugimendu abertzalearen bultzatzaileetariko
|
bat
izan zen. Gero EHAS eta Euskal Batasuna alderdien sorreran parte hartu zuen.
|
|
|
Hiztegi hau Bordelen, 1981ean, Txomin Peillenek irakurri zuen semantika tesiaren ondokoa da. Egilearen esanetan, lan hau hizkuntza ezagutzeko eta aberasteko bide
|
bat
da.
|
|
|
Euskaldun zaharrek biziaren hiztegitik abiatuz, munduaz zeukaten irudi bereziaren berpizten saiatuko naiz. (...) Azkenik, saiatuko naiz biologiaren hiztegitik abiatuz, eta euskalki batzuekin erakusten nola biziaren hiztegia hiztegi orokorraren iturri nagusi
|
bat
izan den.
|
|
|
Geroago, euskarazko literaturan nola ikusi den jendea; geroago nola biziaren hiztegiak geografiari matematikari, psikologiari, zuzenbideari eta beste jakituriei hitz asko eman dizkien. Azkenik, saiatuko naiz biologiaren hiztegitik abiatuz, eta euskalki batzuekin erakusten nola biziaren hiztegia hiztegi orokorraren iturri nagusi
|
bat
izan den.
|
|
|
izeneko erakusketa ikusgai jarriko da, Polikiroldegian bertan, egun osoan zehar. Erakusketa Euskaltzaindiak sustatzen du eta Akademiaren sorreraren 90 urteurrena ospatzeko egin eta egingo diren ekitaldietako
|
bat
da.
|
|
|
Erakusketa hobeto ulertu ahal izateko gida-liburu
|
bat
argitaratu du Euskaltzaindiak, lau hizkuntzatan: euskaraz gain, gaztelaniaz, frantsesez eta ingelesez.
|
|
|
Adituen Komiteak Europako Gutunaren aplikazioa kontrolatzea du betekizun. Gutuna berretsi duten estatuek hiru urtean behin txosten
|
bat
igorri behar diote Europako Kontseiluari eta argibide zehaztak eman behar dizkio Estatu horrek haren barnean egiten duen Gutunaren aplikazioaz.
|
|
|
Adituen Komiteko lan talde
|
bat
bisita egiten du dagokion Erresuman, han maila guztietako agintariekin zein eremu urriko hiztunen GKEetako ordezkariekin informazioa zuzenean jasotzeko eta agintariek adierazitakoa kontrastatzeko. Hori guztia oinarri hartuta Komiteak Estatuari buruzko haren txostena egiten eta onesten du Komitearen osoko Bilkuran.
|
|
|
Omenaldi honetan, Euskaltzaindiaren izenean, Andres Urrutia euskaltzainburua, Xabier Kintana idazkaria, Jose Luis Lizundia diruzaina eta Manu Ruiz Urrestarazu Arabako ordezkaria joan ziren. Jose Luis Lizundia, gainera, hizlarietako
|
bat
izan zen, eta Henrike Knörr-en gorazarre hitzaldia eman zuen. Euskal Herriko Uniibertsitateko irakasle diren beste euskaltzain batzuk ere izan ziren.
|
|
|
Bestalde, Gülcan Altan, Nahit Serves eta Ender Serbes ikertzaile eta artista zirkasiarrek euren hizkuntzan elegia
|
bat
abestu zuten. Ariadna korda laukotearen emanaldiarekin amaitu zen omenaldia.
|
|
|
Alfabeto zirilikoa erabiltzen duten munduko estatuak. Berde ilunez ageri da alfabeto ofizial bakarra denean, eta berde argiz alfabeto ofizialetariko
|
bat
denean. /???????:
|
|
|
Baina hori, gure artean, oso jende gutxik daki. Testu ulergarri
|
bat
, irakurgarri bat, lortu nahi badugu, jatorriz alfabeto zirilikoan idazten diren izen horiek gure alfabetora aldatu ditugu: transkribatu egin ditugu (edo, letraz letrako aldaketa egiten badugu, transliteratu egin ditugu). Eta hori guk asmatu behar al dugu?
|
|
|
Baina hori, gure artean, oso jende gutxik daki. Testu ulergarri bat, irakurgarri
|
bat
, lortu nahi badugu, jatorriz alfabeto zirilikoan idazten diren izen horiek gure alfabetora aldatu ditugu: transkribatu egin ditugu (edo, letraz letrako aldaketa egiten badugu, transliteratu egin ditugu). Eta hori guk asmatu behar al dugu?
|
|
|
transkribatu egin ditugu (edo, letraz letrako aldaketa egiten badugu, transliteratu egin ditugu). Eta hori guk asmatu behar al dugu? Ez ote dute errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren
|
bat
alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak latindar alfabetora aldatzeko. Horixe da, hain zuzen ere, egin beharreko lehenengo galdera. Munduan badira beste alfabeto batzuk, horrelako arazorik sortzen ez dutenak.
|
|
|
Zergatik? Badagoelako nazioartean onartutako transkripzio sistema estandar
|
bat
; horregatik, latindar alfabetoa erabiltzen duten hizkuntzetan sistema horixe baliatzen da.Har dezagun, beraz, lehengo galdera: ez ote dute errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren bat alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak gure alfabetora aldatzeko. Bai.
|
|
|
Badagoelako nazioartean onartutako transkripzio sistema estandar bat; horregatik, latindar alfabetoa erabiltzen duten hizkuntzetan sistema horixe baliatzen da.Har dezagun, beraz, lehengo galdera: ez ote dute errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren
|
bat
alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak gure alfabetora aldatzeko. Bai. Errusiak badu sistema ofizial bat, ISO nazioarteko erakundeak nazioartean erabiltzeko emandako sistema bera (ISO 9).
|
|
|
ez ote dute errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren bat alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak gure alfabetora aldatzeko. Bai. Errusiak badu sistema ofizial
|
bat
, ISO nazioarteko erakundeak nazioartean erabiltzeko emandako sistema bera (ISO 9). Har dezagun, orduan, nazioarteko sistema ofiziala, eta akabo arazoa:
|
|
|
Michail Gorbatschow; ca: Mikhaïl Gorbatxov;... Hizkuntza bakoitzak bere sistema, bere transkripzio praktikoa, erabiltzen du, hizkuntza bakoitzaren grafiara eta ahoskerara moldatua.Nazioarteko sistema onarturik ezean, bide hori hobetsi du Euskaltzaindiak euskararako, hau da, euskararako transkripzio praktiko
|
bat
erabiltzea. Erabaki hori hartzeko orduan, xehe aztertu du azken urteotako erabilera, eta argi ikusten da euskal entziklopedietan, euskarazko komunikabideetan eta euskarazko eskola liburuetan eta literaturan euskararako transkripzio praktikoaren bidea guztiz hedaturik dagoela, transkripzio praktikoa gauzatzeko orduan kasu gutxi batzuetan aldaera bat baino gehiago ikusten bada ere.
|
|
|
Mikhaïl Gorbatxov;... Hizkuntza bakoitzak bere sistema, bere transkripzio praktikoa, erabiltzen du, hizkuntza bakoitzaren grafiara eta ahoskerara moldatua.Nazioarteko sistema onarturik ezean, bide hori hobetsi du Euskaltzaindiak euskararako, hau da, euskararako transkripzio praktiko bat erabiltzea. Erabaki hori hartzeko orduan, xehe aztertu du azken urteotako erabilera, eta argi ikusten da euskal entziklopedietan, euskarazko komunikabideetan eta euskarazko eskola liburuetan eta literaturan euskararako transkripzio praktikoaren bidea guztiz hedaturik dagoela, transkripzio praktikoa gauzatzeko orduan kasu gutxi batzuetan aldaera
|
bat
baino gehiago ikusten bada ere. Horregatik, jatorrizko hizkuntza aurrean izanik, gure inguruko hizkuntzen transkripzio praktikoak azterturik, eta nazioarteko sistema ere kontuan izanik, euskararako transkripzio sistema praktiko bat arautu du Euskaltzaindiak, eta 156 araua plazaratu(
|
|
|
Erabaki hori hartzeko orduan, xehe aztertu du azken urteotako erabilera, eta argi ikusten da euskal entziklopedietan, euskarazko komunikabideetan eta euskarazko eskola liburuetan eta literaturan euskararako transkripzio praktikoaren bidea guztiz hedaturik dagoela, transkripzio praktikoa gauzatzeko orduan kasu gutxi batzuetan aldaera bat baino gehiago ikusten bada ere. Horregatik, jatorrizko hizkuntza aurrean izanik, gure inguruko hizkuntzen transkripzio praktikoak azterturik, eta nazioarteko sistema ere kontuan izanik, euskararako transkripzio sistema praktiko
|
bat
arautu du Euskaltzaindiak, eta 156 araua plazaratu(
|
|
|
Arauan, taula
|
baten bidez
, alfabeto zirilikoaren letra bakoitzak edo letra multzo bakoitzak euskaraz zer ordain duen erakusten da, eta, horrekin batera, adibideak ematen dira. Kasu bakoitzean, gaztelaniaren, frantsesaren, ingelesaren, alemanaren eta katalanaren transkripzio praktikoa erakusten da, baita ISO 9 arauaren araberako transliterazioa ere.
|
|
|
Kasu bakoitzean, gaztelaniaren, frantsesaren, ingelesaren, alemanaren eta katalanaren transkripzio praktikoa erakusten da, baita ISO 9 arauaren araberako transliterazioa ere. Hala, gaztelaniazko, frantsesezko edo ingelesezko testu
|
bat
aurrean izanik, nahiz eta alfabeto zirilikoan idatzitako jatorrizko hitza eskura ez izan, erraza da euskararako transkripzio praktikoaren arabera zer grafia dagokion jakitea.
|
|
|
Aipagai dugun liburua Txekian berriki gertatuko gerra horietako
|
baten
kronika eta analisi zehatza da. Aski da aurkibideari begiratu azkar bat ematea hizkuntzaren gaineko kontuak oso kontu konplexuak direla konturatzeko, eragile asko inplikatzen dutenak:
|
|
|
Aipagai dugun liburua Txekian berriki gertatuko gerra horietako baten kronika eta analisi zehatza da. Aski da aurkibideari begiratu azkar
|
bat
ematea hizkuntzaren gaineko kontuak oso kontu konplexuak direla konturatzeko, eragile asko inplikatzen dutenak: batetik filologo eta hizkuntzalariak, baina bestetik herri aginteak eta, jakina, bien artean gure gizartean hain garrantzitsuak diren masa hedabideak; beste eragile esanguratsu batzuk ere ezin ahaztu:
|
|
|
Aski da aurkibideari begiratu azkar bat ematea hizkuntzaren gaineko kontuak oso kontu konplexuak direla konturatzeko, eragile asko inplikatzen dutenak:
|
batetik
filologo eta hizkuntzalariak, baina bestetik herri aginteak eta, jakina, bien artean gure gizartean hain garrantzitsuak diren masa hedabideak; beste eragile esanguratsu batzuk ere ezin ahaztu: eskola komunitatea eta, honi estuki lotuta, argitalpen mundua.
|
|
|
Bestalde, multzo horietako bakoitza hainbat azpimultzo eta taldetan banatua egon ohi da, bakoitza bere programa propioaz armatua eta, sarri, elkarren arteko gerra gupidagabean sartuta, sarri baino sarriagotan hizkuntzaz kanpoko interesek piztu eta esplikatzen dituzten gerretan. Baina gertakari oro bizirik den gizarte
|
batean
gertatzen da, kasu honetan komunismoaren erorialdiaren ondorengo Txekian, eta hizkuntzak gizarte osoa zeharkatzen du, gertakari guztiak. Zinez gauza konplexua da hizkuntza.
|
|
|
Gertakari hori krisialdiaren gailurra izan zen, baina liburuan zehar zehat mehatz eta ñabardura ugariz dokumentatzen den bezala, funtsean txekieraren historia gorabeheratsuan episodio
|
bat
gehiago da, besterik ez.
|
|
|
Dohain asko ditu liburu honek. Besteak beste, ikerketa akademiko guztiz zehatz eta argia da baina, bestetik, uko egiten dio akademizismo antzu eta urrun
|
batean
babesteari; aitzitik, gertakarien deskribapenarekin batera iritzi garbiak eskaintzen ditu, beti ontzat eman ezin direnak, baina bai gehien gehienetan, iruzkigile apal honen ustez. Gainera, oso alor desberdinak jorratzen ditu.
|
|
|
Gainera, oso alor desberdinak jorratzen ditu. Adibidez, lehen kapitulua kontzeptuak eta terminologoa argitzeko ahalegin eskerga
|
bat
da, egindako aukerak azalduz eta hizkuntza ugari aipatzen den testuinguru batean kokatuz; berak bakarrik liburuaren irakurketa justifikatuko luke.
|
|
|
Gainera, oso alor desberdinak jorratzen ditu. Adibidez, lehen kapitulua kontzeptuak eta terminologoa argitzeko ahalegin eskerga bat da, egindako aukerak azalduz eta hizkuntza ugari aipatzen den testuinguru
|
batean
kokatuz; berak bakarrik liburuaren irakurketa justifikatuko luke.
|
|
|
Hurrengo hiru kapituluetan txekieraren historia sozial
|
bat
marrazten digu, biziki interesgarria euskaldunontzat; ez dezagun ahantz nazionalismo kulturala, Euskal Herrian edo Katalunia bezalako lekuetan gaur egun praktikatzen den gisan, funtsean txekiarren asmakizun bat izan zela (eta ez alemanena, normalki esaten den bezala) eta nazionalismo mota horretan hizkuntza elementu nagusia izateaz gain, politika asmo horiek, gainera, eragin erabakigarria izan du... Ondoren, bosgarren kapituluan krisia bera aztertzen du, gertakarien segimendu zehatza eginez.
|
|
|
Hurrengo hiru kapituluetan txekieraren historia sozial bat marrazten digu, biziki interesgarria euskaldunontzat; ez dezagun ahantz nazionalismo kulturala, Euskal Herrian edo Katalunia bezalako lekuetan gaur egun praktikatzen den gisan, funtsean txekiarren asmakizun
|
bat
izan zela (eta ez alemanena, normalki esaten den bezala) eta nazionalismo mota horretan hizkuntza elementu nagusia izateaz gain, politika asmo horiek, gainera, eragin erabakigarria izan dutela eta dutela hizkuntzaren historian, besteak beste batasunaren eta honek dakarren kodifikazioaren (normatibizazioaren) afera gatazkatsuan. Ondoren, bosgarren kapituluan krisia bera aztertzen du, gertakarien segimendu zehatza eginez.
|
|
|
Bada gai biziki zirraragarririk, adibidez, erregimen komunistarekin eta haren erorketaren izandako harreman bihurria; halaber, bitxia eta jakingarria da ikustea erregimenaren ideologia ofizialak izan zuen eragina unibertsitarien artean, bereziki hizkuntzalaritzaren esparruko zenbait teoria (Pragako Eskolako Funtzionalismoa) sustatzeko orduan, eta horien gainbehera komunismoa erori zenean; edo hizkuntza purismoak txekiar gizartean lortu duen arrakasta izugarria, non eta esan daitekeen ia ia bi estandar desberdin direla gizartean naturaltasun osoz erabiltzen direnak:
|
bata
informala, ahozkoa, aski zabarra; baina bestea, idaztekoa eta testuinguru formaletan erabiltzekoa, izugarri garbizalea; bien arteko aldea hain da handia ezen txekiar umeek ordu asko ematen omen duten eskolan ikasten eguneroko bizitzan esaten dituzten hainbat hitz gero ez direla idazten, haien kideko garbiak baizik (horretara goaz geu ere?). Bada kontu aipagarri gehiagorik, baina bego hemen.
|
|
|
Ematen duen informazioa eta ikuspuntuak ugariak eta desberdinak izan arren, bada sakoneko gai
|
bat
etengabe azaleratzen dena; izenburuan bertan ageri zaigu: nork du hizkuntza bat arautzeko autoritatea?
|
|
|
Ematen duen informazioa eta ikuspuntuak ugariak eta desberdinak izan arren, bada sakoneko gai bat etengabe azaleratzen dena; izenburuan bertan ageri zaigu: nork du hizkuntza
|
bat
arautzeko autoritatea. Ez da erraz konpontzeko moduko kontua:
|
|
|
Ez da erraz konpontzeko moduko kontua: gorago azpimarratu dugun legez, zinez ugariak dira jokoan sartzen diren faktoreak; arazo nagusia, hain juxtu ere, eragile horietako
|
bat
isolatu nahi izatea da, ardura nagusia (bakarra, sarri) hari egotziz; hurrengo pausoa eragile zehatz horren gainean (direla hizkuntzalariak, direla politikariak, direla kazetariak...) erruak pilatzea izaten da, hots, borrokak areagotzera baino ez daraman bidea. Zeren gezurra ematen du ikusteak txekiarrek beren ortografia eztabaidatzeko erabiltzen duten kar saindua... ikusiko ez bagenu oso antzeko kasuak Espainian, Holandan, Frantzian, Norvegian, Azerbaijanen, Galizian edo Euskal Herrian bertan.
|
|
|
Izan ere, 1981ean irakurri zuen semantika tesiaren garapena da. Egileak zehazten duen bezala, 1981 urtean Bordeleko Unibertsitatean frantsesez irakurri nuen, eta liburu hau berridazketa da, gaurkotua, corpus astun
|
batez
arindua. Ez da lehenaren itzulpena.
|