|
2000
|
|
|
Etxea hitzak duen egitura zentzuan lorategi hau etxea bera zen, hobeto esanda. Hau
|
hizkuntzek
ere jaso dute eta herri askok lorategia eta baratza hitz batez adierazten dute. Gerora, ugazaben denbora alferrik galtzea estetika hutsera bideratzen denean, sortzen dira baratza estetikoak edo egun ezagutzen ditugun lorategiak.
|
|
|
Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe. Beraz, era horretara, epaitegien aurrean Frantziako gainerako
|
hizkuntzek
legez ez lukete inolako eskubiderik. Bide horretatik nora goaz?
|
|
|
Behin gaur egungo zientziagintza berria nola uler daitekeen ikusi, bertan orokorkizein partikularki hartutako
|
hizkuntzek
betetzen duten rola azpimarratuz, eta hauekaztertzeko komunikazio makroteoriak eta portaera egoerak duten garrantzia ulertuondoren, garaia da: 1), euskara?
|
|
|
Hizkuntzalariarentzat, ordea, arazo izugarria da bere teoriafonologikoaren ezinbesteko ardatz modura hartu zuen bereizgarritasunafonetikan suntsitzea. Hizkuntzalariok, gure handinahiak itsuturik, ahaztu egiten dugu sarriegi hiztunek eta
|
hizkuntzek
maila asko batera erabiltzen dituztelaberen funtzionamendu bizian (ahoskeratik atera gabe, ekoizpenarekin baterahizkuntzaren ezagutza lexikoa eskura daukan oharmena du eta erabiltzen duhiztunak). Horregatik, bost axola hiztunari fonema batzuk batzuetanbesterekin berdintzea.
|
|
|
Jakina denez, letrak ikur grafikoak dira,
|
hizkuntzek
dituzten fonemak idatziz adierazi ahal izateko. Letren kopurua eta hizkuntzek dituzten soinuen kopuruak ez dira zertan berdinak izan, bistan denez.
|
|
|
Jakina denez, letrak ikur grafikoak dira, hizkuntzek dituzten fonemak idatziz adierazi ahal izateko. Letren kopurua eta
|
hizkuntzek
dituzten soinuen kopuruak ez dira zertan berdinak izan, bistan denez. Badira letra batzuk, fonema bat baino gehiago errepresentatzeko balio dutenak.
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko herri indigenen
|
hizkuntzek
, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
2001
|
|
|
Zertan horrenbeste diru xahutu filmak bikoizten, azken urteotan kontua hobetu arren, espainiarrek sistematikoki mila bider hobeto egingo dutela jakinik, egingo dutenez? Gurea baino hiztun gehiagoko
|
hizkuntzek
(...) betidanik azpitituluak erabili dituzte. Gurean aitzakia, ohitura falta da, baina ohiturak sortu egiten dira.
|
|
|
1 Testuinguru kulturanitza bi hizkuntzen bizitasun etnolinguistikoa nahikoaltua denean gertatzen da. Bi
|
hizkuntzek
estatus konparagarria dute, ongierrepresentatuak daude biak eta laguntza instituzional nahikoa dute. Testuinguru horretan proposatzen da, bigarren mailako prozesu motibazionala?.
|
|
|
Badakit hau ez dela oso esaera egokia, behar den bezala ez hartzeko arriskua duelako. Guztiok dakigu
|
hizkuntzek
ez dutela gorputzik; beraz, gorputzik ez dutenez gero, ezta neurririk ere.
|
|
|
pro domo esandakoetan, euskararen inguruan sortutako topikoen gainean, alegia? oso zorrotza zen Mitxelena, agian gurea bezalako hizkuntza batek ezin duelako egin inguruko
|
hizkuntzek
aise eraman eta irents dezaketen hanka sartzerik. Garbi zeukan lan bat euskaraz egin izanak ez zuela ondorioa zuritzen, asmorik ederrenak, euskararenganako maitasunak?
|
|
|
(1970eko hamarkadan, berriz, frantsesa ezartzen saiatu ziren, nahiz eta gero, erresistentzia handia ikusita, atzera egin zuten. Bestalde, XIX. eta XX. mendeetan zehar, oso eraso bortitzak jasan zituzten Lehen Nazioen
|
hizkuntzek
Kanada osoan, Quebec barne).
|
|
|
Izan ere, hizkuntza gutxituabe rreskuratzea ez da txantxetako lana, ez. Euskarak, eta antzeko egoeran dauden
|
hizkuntzek
, hizkuntza nagusiekin duten eguneroko borrokan garaile irteteko, iaiotasun handia eskatzen dute: euren alde egiteko erabilgarri dituzten baliabideak oso eskasak dira, hizkuntza boteretsuek dituztenekin konparatuta.
|
|
2002
|
|
|
euskarak ez du hizkuntza baten garapenerako kritikoaden muga hori oraindik era egokian gainditu:, bide horretan abiatu bazen ere?, eta horixe da jatorrizko arrazoia zerengatik gaur egun ez den erabiltzen euskarahainbeste nola espero genezakeen. Euskarak gure beste
|
hizkuntzek
ibili dutenbidetik kilometro batzuk baditu egiteke, eta hor datza arazoa. Beraz, kirol jantzizirabaz dezagun euskararentzat zor diogun garapen osoa, hizkuntza baliabideprepositiboak eman diezaizkiogun, daukagunetik ezer ere galdu gabe, esan nahibaita, hizkuntza baliabide prepositibo horiek osagarriak liratekeela?.
|
|
|
Egokiera hau ez da euskararen berezitasuna, baizik eta munduan etahistorian zehar hainbat
|
hizkuntzek
gainditu duten egokiera bera.
|
|
|
Giza komunikazioetan, hizkuntzaren bidez, mota desberdineko
|
hizkuntzek
bermaturik, hitzek era guztietako objektuak ordezkatzen dituzte, bai eta funtzioak eta imajinazioak ere.
|
|
|
Desberdintasun horiek beharrezkotzat dauzkate euskarak eta euskal hiztunek; bestela zertarako sortu terminoak? Inguruko hizkuntzetan, ez dugu, ostera, horrelakorik aurkitzen, inguruko
|
hizkuntzek
ez dituzte beharrezkotzat jo desberdintasun horiek, eta ez dute horrelako kategorizaziorik egin behar izan; hiztunek berek ere ez diote horrelakorik eskatu kode komunari, hizkuntzari. Kuriosoa da ikustea, ildo horretan, gure arteko erdaldunek zelan erabiltzen duten, los aitas?
|
|
|
Jakintza, nazioen artean, ingelesez transmititzen da batez ere. Nazio
|
hizkuntzek
badute beraiena den lekua, baina ingelesa da nazioarteko merkataritza, internet, zientzia eta abarreko eremuetan erabiltzen den hizkuntza.
|
|
|
Ingelesak eta atzerriko beste
|
hizkuntzek
ez lukete toki handiegia izan. Hau da, zenbait gai aukeratutan soilik erabili lirateke, eskariaren arabera eta unibertsitateen ahalmenen arabera ere.
|
|
|
Ghettoa edo ghettizazioa aipatzeak ematen du EuskalHe rria euskararik gabe ere izan daitekeela edo erdal
|
hizkuntzek
Euskal Herrian duten nagusigoa Euskal Herria euskaldun izatea bezain bidezkoa dela, eta, beraz, euskaraz ari diren hiztun eta eremuak direla egoera normalizatutik at ala legitimatutako egoeraren kontra, korrontearen gora, ari direnak.
|
|
|
ingurune naturaleko landare eta animalien espezieekin gertatzen den bezala, hizkuntzen ugaritasuna eta oreka ere beharrezkoak dira: aberastasun kulturala berezkoa eta beharrezkoa zaio gizateriari,
|
hizkuntzek
horretan betetzen duten lekua funtsezkoa izanik. Beraz, hizkuntza bat hiltzean, aberastasuna galtzen du gizateriak, eta, horregatik, hizkuntza gutxitu ororen defentsak denon ardura behar du izan.
|
|
2003
|
|
|
Baina hondamen izugarri hori gertatzen ari da, eta badirudi inori ez zaiola axola. 5.000
|
hizkuntzek
diraute bizirik gaur egun munduan zehar, baina 400era ez dira iristen ohiz idazkera erabiltzen dutenak, ezta 600era 100.000 hiztun baino gehiago dauzkatenak. Hau da, 4.000 baino gehiago dira 10.000 hiztun baino gutxiago dituzten hizkuntzak.
|
|
|
baina lanak edo gastuak lotsatu omen zituen laster legebiltzarkideak. Eta, oroz gainetik, diputatu batzuek salatu zuten patois deitu basa
|
hizkuntzek
eragozten zutela aitzinamendua eta fagoratzen, fanatismoa?.
|
|
|
Denek badakigu engoitik, aspaldian ari dela gizona hizkuntzaren sekretua zilatu beharrez. Mendebaleko filosofiaren historia baizik ez baldin badugu ere gogoratzen, Indietako eta Ekialde Urruneko aberastasunak bazter utziz, Platonek bere Kratylo rekin ohartarazten digu hitzarmena eta ohitura dutela
|
hizkuntzek
oinarri, ez soil soilik natura.
|
|
|
Izan ere, Goihenetxek dioskunez, Ernazimenduan, herri
|
hizkuntzek
, monarkia eta erakunde batzuekin aliaturik egin zuten beren kultur garapena, historia, geografia eta linguistika biltzen zituen prozesu bat hasiz (akademien, unibertsitateen, gramatikarien, eta erakundeen bidez). Hau da, kultura jasoa, tartean historiografia?
|
|
|
Arestian esaten genuen euskara bezalako
|
hizkuntzek
" be ren soziokulturazko muga hesiei [sociocultural bounda ry] eutsi ezinik ari direla". Eta Fisman ek dioenez (Zalbideren lanaren bitartekaritzaz baliatuta, betiere) politikazko muga hesirik ezean (burujabetasun politikorik ezean)," hiztun herriok beren [sociocultural boundary] tradizionalainda rrean mantentzen saiatzen dira." Hori horrela izan dadin, alabaina, gizatalde etniko/ kultural horrek zer gorderik izan behar du; hau da, herri hori berezko kulturari eutsiz beste kultura/ hizkuntzaz kulturizatua izatera iritsi ez denean.
|
|
2004
|
|
|
Antza bai, baina loturarik ez. Bi
|
hizkuntzek
ordena bertsua dute: «Ni Hiromi naiz» esateko, ondoko ordena dute biek:
|
|
|
–Euskaldunen eta euskaltzaleen artean ere arriskutsutzat jotzen den ghettoari buruz zerbait komentatu nahi nuke. Ghettoa edo ghettizazioa aipatzeak ematen du Euskal Herria euskararik gabe ere izan daitekeela edo erdal
|
hizkuntzek
Euskal Herrian duten nagusigoa Euskal Herri euskaldunon izatea bezain bidezkoa dela, eta, beraz, euskaraz ari diren hiztun eta eremuak direla egoera normalizaturik at ala legitimatutako egoeraren kontra, korrontearen aurka, ari direnak?. 437
|
|
|
Mintzaira soiñuei buruz, hortaraxe jokatzen du hizkuntzak. Gizonak ahoaz eman ditzakean hotsak anitz dira; baiña
|
hizkuntzek
denen artetik aukera bana egiten dute, eta batzuk baizik ez dituzte erabiltzen. Hizkuntza bakoitzak ba du bere" Bach’en eskala", danak desberdiñak; eta danak Logika’tik at sortuak.
|
|
|
Eta horrelatsu gaiñerako hizkuntzetan. Bokaleen hots eremua era desberdiñetara banatzen dute
|
hizkuntzek
. Bokaleen arteko mugak ez dira logikoak, ez ditu kanpotikako deusek ipintzen:
|
|
|
Eta beste batean: " Batzutan besterik iruditu arren, kanpoko gertakari objetiboak berberak izanik ere,
|
hizkuntzek
ez dituzte berdinzki hausnartzen" (48).
|
|
|
Hizkuntza bat, munduko ikuspenaren mintz etengabean egiten dugun ebakikuntza bat da... Aldez aurretik geure etxe
|
hizkuntzek
markatutako bideetan barrena antolatzen dugu naturaleza". Eta beste batean:
|
|
|
Hots: erresuma
|
hizkuntzek
arras" irentsi" ez dituzten eskualdeak. Ez horietatik kanpo.
|
|
|
Hori dala ta, mendi tontorretako eta mendarte zokoetako hizkerek, folklore maillako sasi
|
hizkuntzek
, ez dute beren hortan bizitzeko eskubiderik. Hizkuntza bat" zokoetan" edo" mendi gaillurretan", turistentzako ikusgarri egon dedin, pertsona diran hiztunen zoritxarraren gain iraunarazi behar dan ezkero, nik garbi diot:
|
|
2005
|
|
|
Era berean, gizarte horretan gaztelaniara jo duten goi mailako indarrek darabilten diskurtsoa da neoliberalismo krudelarena:
|
hizkuntzek
beren kabuz funtziona dezatela. Horrekin badakigu zer dagoen.
|
|
|
Ez dago beste alternatibarik. Gainera, gaur egun gizarte guztiek funtzionatzen dute kontrol linguistikoaren bidez, nahiz eta esan
|
hizkuntzek
bere kasa funtzionatu behar dutela. Nola uler daiteke bestela Espainiako Estatuak akademia espainolari, Cervantes Institutuari... ematen dizkien milaka milioiak?
|
|
|
«Euskara eta gaztelania nahitaez sartuko dira euskal eskola publikoan gara daitezen programetan, bi hizkuntzen ahozko zein idatzizko ulermena eta adierazpena benetakoa izan eta gutxienez ohiko harremanetarako eta erabilerarako hizkuntza gisa erabili ahal izan daitezen». Nolabait ere, bi
|
hizkuntzek
derrigorrezko hezkuntza bukatzen denean garapen berdina izan dezatela.
|
|
|
Elebitasunean bezala, eleaniztasunean ere gauzak zehaztu egin behar dira, ez da oreka, inolaz ere, hitzarekin batera datorren gauza bat. Oreka hori edo zer nolako tratamendua izan behar duten
|
hizkuntzek
curriculumean, argi dago definitu behar dela gure hezkuntza sisteman, alegia, nolako hezkuntza sistema nahi dugun, zertarako eta zeri erantzuteko. Euskal Herriaren ikuspegitik argi dago hemen ardatza euskara dela eta horri erantzun behar zaio.
|
|
|
Markak azterketa ugari egin eta ondo pentsatu ostean sortzen dira: erraz ahoskatzeko modukoak izaten dira (Gatorade, Energizer, Decathlon, Schweppes edo antzerako izenak salbuespenak dira, eta atzerriko
|
hizkuntzek
gurean duten eragina erakusten digute), ia gehienetan bakarrak izaten dira (Euskal Herrian, esaterako Elkargi eta Elkarri elkarteen izenak oso antzerakoak dira, eta, batzuetan, nahasteak sortzen dira), produktuaren alde onak azpimarratzen dituzte (bio kaiku jogurta, Bertoko garagardoa edo Don Limpio garbikaria), ez dute esanahi ezkorrik izaten (inork jarriko lioke bere enpresari Lapurrak E.A. ize... Azken arau honi dagokionez, kontuan izan behar da produktu mota bakoitzak esparru motibazional bat duela, eta produktuaren izen komertziala esparru horri lotu behar zaiola (Leon eta Olabarri, 1992).
|
|
|
– Erabilera komuna funtsezkoa da
|
hizkuntzek
bizirik irauteko: batetik, idatziaren errotzea eta hiztunen alfabetatzea eta, bestetik, gramatika eta oinarrizko hiztegiaren finkapena.
|
|
|
Lan honetan aztertu nahi ditugunak dira hizkuntz ahal men oneko hiztunek dituzten joera hedatuak, benetan hizkuntza bide batetik aldarazten dutenak. Hiru dira ahuldutako
|
hizkuntzek
dituzten ezaugarriak27: a) estilo bakarrerako joera, b) arau bateraturik gabeko aldakortasuna eta e) kode aldaketa.
|
|
|
Gainera oraindik kaukasiar hizkuntza guztiak beraien artean ahaidetuta dauden edo ez, argi ez dagoenean (Tovar, 1981: 12), eta talde hau 30 bat
|
hizkuntzek
osatzen dutenean, euskara hauekin guztiekin ahaidetuta dagoela baieztatzeko ez dago nahikoa elementu sustraikide. Gainera adituek, XIX. mendea baino lehenagoko kaukasiar hizkuntzei buruz ezer gutxi dakite salbuespena georgiera delarik.
|
|
|
Eta ez da nahiko genukeen bezalakoa... Naturako izakiek oro bezala,
|
hizkuntzek
eta herriek ere beren" sell by date" dute (hau ingelesez esan dit birritan, ez oso ahoskera onaz, eta gaztelaniazko itzulpena erantsi du: " tienen su fecha de caducidad").
|
|
|
Horrela, bada, Humboldten erreflexio hauekin bat eginez, garbi dago" hizkuntzen irakaskuntza" ez dela berez denbora pasa bat bakarrik baizik eta, egiaz, gizakiaren" hezkuntza" bera oinarritu behar duen zeregin garrantzitsuenetakoa. Norberaren hizkuntzak eta bestelako
|
hizkuntzek
, honela ikusi dugu lehenik, etenik gabe eskaintzen dizkiote gizakiari honek bere garapenerako behar dituen situazio ezberdinak, hau da, ezagupen edo sentipen berriak edukitzeko aukerak. Ondoren, eta aurreko ideia zehaztuz, hizkuntza ezberdinak ikastea bestelako mundu ikuskerekin konfrontatzea dela adierazi dugu eta, baita ere, nola jarduera horrekin pertsona bakoitzak bere ikusmoldea aberasteko aukera duen.
|
|
|
" Hizkuntzen aniztasunari esker, berehala eta guretzat, handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna" 166 Aniztasun linguistikoaren ikerketa sinkronikoa eta diakronikoa, modu honetan, gizakiaren ezagutzarako eta baita beronen formaziorako ere ezinbestekoa den bitarteko bihurtzen da. Azken finean,
|
hizkuntzek
" eskaintzen digutena giza-natura osoa, garbia eta hutsa da" 167 Honekin lotuta gogoratzekoa da, beste behin, Humboldtek arreta berezia eskaintzen diela garapen literario handirik izan ez duten euskara bezalako hainbat hizkuntzari, ze, bere aburuz, bat bera ere ez da alferrikakoa eta guztiak dira bildu eta ikertu beharrekoak168 Jarrera honetatik abiatuta ulertu behar dugu bere" ent... " hizkuntzaren estudio propio bat egitea[...] zein beste guztiengandik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den", eta berau bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal izateko ere.169
|
|
|
Basatien
|
hizkuntzek
ere, printzipioz egoera naturaletik gertuago egon zutenek alegia, edozein behar gainditzen duten espresioen osotasuna eta aniztasuna erakusten dute han eta hemen.75
|
|
|
" Berak jatorria esentziarekin identifikatu du eta ‘nondik’ galdera ‘zer’ galderan bihurtu" 78 Zehazki bi arazo bereizten ditu hizkuntzaren jatorriaren inguruan: bata metafisikoa (berez konponezina), non hizkuntza" espirituaren berezko jario" bezala ulertua den; eta bestea antropologikoa (berarentzat garrantzitsuagoa), non" hizkuntzak dagokien nazioei lotuta" bezala kontsideratzen diren79 Hizkuntzaren jatorriari buruzko problematika, modu honetan, hizkuntzak gizakiarentzat duen eta
|
hizkuntzek
gizabanakoentzat duten berezko esanahia eta garrantzia kontsideratzeko eta aztertzeko" aitzakia" moduko zerbaitetan bihurtzen da.
|
|
2006
|
|
|
Pertsonek eta taldeek euren esparrua bilatu behar dute komunitatean, inguruarekiko loturak finkatuz. Batzuen eta besteen beharrak denborarekin aldatuz doaz eta, bai
|
hizkuntzek
, bai hiztunek, egoera berrietara egokitzen jakin behar dute.
|
|
|
Ondoren, hizkuntzen arteko harreman baketsuak edo bortitzak jorratuko dira testuingu geopolitiko batzuetan non bi
|
hizkuntzek
idar harreman bat daukaten arrazoi politiko administratibo ala sozio-ekonomikoengatik. Kasu horietan, hizkuntza batzuk gutxituak, eskualdekoak ala lekukoak bezala izendatuak dira, hizkuntza nagusia nazionaltzat ala ofizialtzat jotzen den bitartean.
|
|
|
azal genezakeen hori, ordea, agian ez da hala. Esan izan da, izan ere (Cobrera, La dignidad e igualdad de las lenguas),
|
hizkuntzek
badutela nolabaiteko barne oreka bilatzeko joera naturala; alegia, hizkuntza bat bereziki konplexua eta bihurria baldin bada gramatikaren atal jakin batean, sinplea eta arina izanen dela beste zenbait ezaugarritan: fonetikan, sintaxian...
|
|
|
Baina oso gauza ezberdinak dira. Mineralak ez dira zerbaiterako, ez dira deusetarako sortu;
|
hizkuntzek
, ordea, funtzio bat dute, sormen ariketa baten ondorio dira, zerbaiterako egin ditugu, eta, zehazki, gizakiok gara, ikerlariak barne, hizkuntza sortu dugunak. Horregatik besterik ez bada, mineralen eta hizkuntzen azterketak jarrera ezberdinak eskatzen dituela uste dut.
|
|
|
Esan bezala, ordea, ez dira denak bakardade horrekin konforme. Gure auzo
|
hizkuntzek
familia ugaria zutela jakinda, batzuk aspaldi hasi ziren gure ahaideak bilatzeko lanean. Langite horretan, gainera, kanpoko hainbat ikerlarik, adituk, intelektualek eta bestelakoek, ospetsu eta ez hain ospetsu, lagun egin digute.
|
|
|
Arazo eta ezintasun batzuk izan ditugu hizpide, baita haien nolabaiteko azalpena eta haientzako konponbideak ere. Edonola ere,
|
hizkuntzek
, identitatea eman eta herri nortasuna indartzeaz gainera, komunikatzeko ere balio dute, eta baita gozatu eta gogobetetasuna sentitzeko ere. Ez daitezela gure ezintasunak eta mugak hizkuntza ez erabiltzeko aitzakia bihurtu, ez erabiltzeak handitu eginen baititu, eta logika zirkular horrek euskara baztertzera eramanen baikaitu.
|
|
|
Ezin esan bete betean asmatu zutenik, horri dagokionez. Lasai asko biziko ginateke gaur egun euskaldunak itsaso zabaleko gure irlatxoan, hizkuntza gatazkarik gabe, ezker eskuin eta atze aurrean lehia krudela eginen ligukeen hiz  kuntzarik gabe (barkatu, lehia ez dute
|
hizkuntzek
egiten, haien erabiltzaileek baizik).
|
|
|
Beraien herria nazioartean aitortua ez bada ere, hizkuntza eta kultura aitortze bidean jarri zuten. Interneten mapek baino garrantzi handiagoa omen daukate
|
hizkuntzek
, beraz horri erreparatu zioten 2001etik aurrera. Eta orduan sortu zuten Associacio puntCAT elkartea, 2001eko azaroaren 23an, www.puntcat.org gunean.
|
|
|
• Zenbait herrialde txikitan, gurean bezala, atzerritarren
|
hizkuntzek
oihartzun eskasagoa dute barne zailtasunak kontuan hartzen baditugu, katalana, euskara eta galegoaren kasutan bezala. Batzuetan dilema zailak eta buruhausteak sortzen zaizkie eskola arduradunei.
|
|
|
Elebitasunaren kasuan, helburu gisa aipatzen denean, suposatzen da elebitasun sozialaz ari garela, eta, beraz, suposatzen da euskarari gaur egun sozialki betetzen ez dituen funtzio batzuk bete ditzan bidea egiteaz ari garela. Baina, jakin badakigu, gizarte berean, bi
|
hizkuntzek
funtzio guztiak ezin dituztela bete. Horrela dio Bibilonik (34 or.):
|
|
2007
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik, mundua ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori ez ezik, nik esango nuke,
|
hizkuntzek
eurek moldatzen dituztela, neurri handi baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik, mundua ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori ez ezik, nik esango nuke,
|
hizkuntzek
eurek moldatzen dituztela, neurri handi baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
Hizkuntzen konparatze saio horietatik ondorio hau atera zuten: lege finko eta irautezkoak dituztela
|
hizkuntzek
euren garapenean, hizkuntza bakoitzak bere eboluzioan lege jakinak jagoten dituela, alegia. Eta pentsatu zuten, legeok ikasiz eta aplikatuz, hizkuntza historikoen antzinagoko estadioetara heldu zitekeela:
|
|
|
Uholde berri honen indarrez hizkuntza zahar gehienak desagertzen joango dira iberiera, kantabriera, hizkera zeltak eta beste, eta guztiz aldentzera heldu ez ziren
|
hizkuntzek
ere sekulako eragina jasango dute latinaren aldetik; lexikoan, gramatika egituretan eta, batez ere, kontzeptuen sistema osoan.
|
|
|
–The concept of linguistic diversity is part of the Renaissance discovery of the opulence of nature and of the nearly inexhaustible diversity of man(?), and is in direct contrast to the medieval belief that «grammatica una eta eadem est secundum substantiam in omnibus linguis, licet accidentaliter varietur» (Roger Bacon)? 125 Naturan zernahik, izpi nimi, oenak ere, berea aportatzen du guztiaren betegintzarrerako. Hala berean
|
hizkuntzek
izpirituaren aberastasun eta ederrerako. Ernazimentua, horregatik, kultura greko latinoaren birjaiokundea den bezala, hizkuntza bulgare edo ama hizkuntzen pizkundea da orobat.
|
|
|
– batean Henri Gavelek euskararentzako eskatu zuenean gainontzeko
|
hizkuntzek
zuten duintasuna:
|
|
|
Munduko fenomenoen klasifikazioaz bezainbatean, adibidez:
|
hizkuntzek
mundua sailkatzen eta ordenatzen badute, ez dute egiten hori xede zientifikoz, mila modutako aldian aldiko edo tokian tokiko giza interes eta esperientzia ezberdinei jarraiki baizik. Munduaren ezagutza zientifikoa giza interes unibertsala da, baina horren garapena baldintzatua eta ezberdina da, eta baldintzatua izanen da hizkuntzaren garapena ere interes horri jarraikia.
|
|
|
hutsa (apriorizkoa). ...berberak ez badituzte (sanskritoak eta grekoak, esaterako), diferentzia hauek hizkuntza batetik bestera «konbinazio» okerren edo ez askien korolarioak baino ez dira226 Konbinazioen desegokitasunaren arrazoiak, berriro, erakarpen fonetiko nahastaileak izan litezke, edo hizkuntzaren sorreran bertan izpiritu (nazional) ak nagusiago izan dituen bestelako arretak, edo indar falta, etab. Egia da, gero
|
hizkuntzek
euren egiturako huts edo eskasia horiek mila modutan gainditu ohi dituztela, falta dituzten formei beste nolabait askaera emanez; baina horregatik ez du uzten haiek hizkuntzaren bete betegabetasun edo inperfekzioak izatea227 Humboldt-en ikerketa molde konparatiboan, hizkuntzen perfekzio eta inperfekzioen gaia, berrirokorrenetako bat da. Hemengo inperfekzio hauen kasuan, hizkuntza ez da pentsamenduaren exijentzia logiko edo egituralak osoki betetzera iristen, edo hizkuntza bat hobeto iristen da beste bat baino, edo okerrago.
|
|
|
Bere hastapenean ere hizkuntza zeharo gizatiarra da eta zertakorik gabe hedatzen da halabeharrezko hautemapen sentigarrietako nahiz barne lanketako gauza guztietara. Basatiak omendakoetan ere, haiek hurbilago egon bailukete halako natur abelera batetik, haien
|
hizkuntzek
premiaren gainetik gainezkatzen duen espresioen betetasuna eta dibertsitatea erakusten dute. Hitzek jare, ez premia ez zertarakorik gabe, darite golkotik, eta ez bide da inongo basamortutan horda alderrai bat eman, jadaneko bere kantak ez zeuzkana.
|
|
|
Hauek baliatu egiten dira hartaz, jakin gabe nola beraiek eratu dituzten haiek. Hala eta guztiz ere
|
hizkuntzek
herri leinu hazkorrekin eta haiei itsatsirik izan behar dute hozituak, haien izpiritu berekitasunetik, honek baitie ezarri hainbat muga. Ez da hitz joko hutsala, hizkuntza [kasu hemen singular eta pluralaren bereizkuntzari!] bere berezko ekintzan bere baitatik bakarrik eta jainkotiarki libre jariatzen aurkeztea, ordea hizkuntzak lotuak eta menpekoak nazioei, horienak baitira berak.
|
|
|
Espezie fisikoak, naturak erakusten dituenak eta dituen adina (baina ez dago beti garbi, horiek zeintzu eta zenbat diren). Hirugarren tokian espezie kultural edo zibilak,
|
hizkuntzek
bereiziak (adibidez, non amaitzen da kolore bat eta hasten da hurrengoa? «koloreen arteko azken mugak zalantzazkoak baitira») 86 Horiek espezie naturalei jaurti dakiekee, edo ez.
|
|
|
Eta erromatarren versura edo juduen corban hitzek ez dute ordainik beste hizkuntzetan, eta hau argi dago arestian aipaturiko arrazoiengatik. Gainera, auzi hau hurragotik aztertu eta hizkuntza ezberdinak zehatzago alderatzen baditugu, ohartu ahal izanen gara ezen,
|
hizkuntzek
itzulpenetan eta hiztegietan elkarren ordaintzat jotzen diren hitzak dituzten arren, ideia konplexuen eta bereziki modu mistoen izenen artean gutxik, hamarretik batek ere ozta ozta, adierazten dutela bete betean hiztegian ordaintzat daukan hitzaren esanahia(?). Ideia moralen izenak beste hizkuntza batzuetara itzultzeko direnekin ikusminez alderatzen ditugunean, ikusten dugu haietako oso gutxik erantzuten diela elkarri bete betean euren esanahiaren hedadura guztian90.
|
|
|
naturaren kontzeptua, gizakiari eta gizakiaren arteak sorturiko munduari kontrajarriarena bezala, espezializatu edo teknikoa da, hori Birjaiokundeaz gero bakarrik dago. Natura hori
|
hizkuntzek
ez dute ezagutzen halakoa bezainbatean, hots, lexikal eta gramatikalki ez dute beste era batean tratatzen gizakiaren edo artearen mundua baino. Are, hizkuntzek ez dituzte bereizten, existitzen diren eta ez diren objektuak ere:
|
|
|
Natura hori hizkuntzek ez dute ezagutzen halakoa bezainbatean, hots, lexikal eta gramatikalki ez dute beste era batean tratatzen gizakiaren edo artearen mundua baino. Are,
|
hizkuntzek
ez dituzte bereizten, existitzen diren eta ez diren objektuak ere: zaldia hala unikornioa, neska eta lamia, hizkuntzak berdin berdin tratatzen ditu.
|
|
|
ere(
|
hizkuntzek
daltonismo modu bat eragingo balute bezala): «Koloreen ikusera fenomenu bakarra eta berbera da arraza guzietan», azpimarratzen da.
|
|
|
hizkuntza sanskritikoak616 (Sanskritoak Europa ordezkatzen du). Zer dauka sanskritoak, beste
|
hizkuntzek
ez daukatena. Gramatika perfektu bat617 Tesi horregaz batera, beste hau dago ezarria ere, haren osagarri, are oinarri (printzipiozko):
|
|
|
Zerrenda luze batek jarraitzen du,
|
hizkuntzek
erakus dezaketen kontzeptuen argitasun eta sakontasunetik, fantasiaren indarrera eta hoskeraren harmoniara, filosofiarako ez baitzaigu puntu hori hain zertzelatuki interesatzen. Ondorioa bai:
|
|
|
Konkretuki era hori gutxiago darabilten hizkuntzak, horregatik desegokiagoak direnik ez du esan nahi horrek, eta are gutxiago hizkuntza horien nazioak. Printzipioz, hizkuntza denak dira dena adierazteko trebeak646; de facto, kultur zapalda berdintsuan dauden
|
hizkuntzek
, denek dituzte bakoitzak bere abantailak, horietako ezein ez daiteke esan abantailatuagoa besteak baino. Eta hizkuntza betegabeago batek ere ez du erakusten nazioa ere inperfektuagoa denik, baizik eta bakarrik haren dohain intelektualak ez direla doi doi hizkuntza betegin baten sorkuntza eta eiteketan hain gogotik zentratu, bestelako mila onura intelektual izan
|
|
|
Naturan zernahik, izpi nimiñoenak ere, berea aportatzen du guztiaren betegintzarrerako. Hala berean
|
hizkuntzek
izpirituaren aberatasun eta ederrerako. Ernazimentua, horregatik, kultura greko latinoaren birjaiokundea den bezala, hizkuntza arrunt edo ama hizkuntzen pizkundea da orobat.
|
|
|
Orobat, hitz egiteak kortesiara behartzen du (hizkuntza bakoitzak bere trataera moldeak dauzka), argitasunera behartzen du, prezisiora, erraztasun eta arintasunera, espresibitatera, efektura, etab. Hitz egiteko eretiak hiztunarengan sakada ezberdinak eragiten ditu, batzuetan elkarren kontrarioak: argitasunaren presioa, eta erretorikoki espresibo izateko sakada, etab., eta kinka horietan guztietan
|
hizkuntzek
irtenbide ezberdinak eskaintzen dituzte. «I propose that, in acquiring a native language, the child learns particular ways of thinking for speaking»1607 Slobin ek bereziki ikertu duena mugimenduaren adierazpena hizkuntza ezberdinetan da.
|
|
|
Hizkuntzaren erretorika propioan, Slobin ek mugimendua adierazteko aditzak eta aditzen erabilera aztertuz, diferentzia hau seinalatzen du: puntu batetik bestera mugimendua adierazteko,
|
hizkuntzek
, edo aditza soila erabiltzen dute («entra», «sale»): «V languages» deituko ditugu(. Verb framed?); edo partikula batzuez
|
|
|
Herder eta Humboldt-ek ere arazoa «antropologizatu» zutena, oroituko du irakurleak, eta tradizio horretatik zetorren etorri F. Boas(), antropologia amerikarraren fundatzaile aitortua1487, Sapir-en maisu eta inspiratzailea. Boas ez da hizkuntzaren determinista, baina bere ikerketa etnologikoetan indio amerikarren
|
hizkuntzek
munduaren eta esperientziaren klasifikazioak hagitz bestelakoak zituztela nabarmendu zuen (beti ailegatzen diren koloreen eta eskimo edo inuiten elurizen ugarien adibide famatuak harenak dira) 1488, eta horren garrantzia biziera sozialean azpimarratu1489 Antropologo gisa, gizarte batean eta kultura batean hizkuntzak jokatzen duen rolak interesatzen zuen. Ez zuen zalantzarik, printzipioz edozein kulturak (hizkuntzak) behar duen edozer gauza espresatzeko, ahala baduela; ezein hizkuntzak ez duela bere taxu mofologikoagatik erremedio gabe kulturaren garapena eragozten edo balaztatzen1490 Baina susmoa zuen, hizkuntza eta kultura biak batera garatzen direla, eta, inkontzienteki?
|
|
|
tetako ikusleengan1510 Baina, aparte test horiek, behin eta berriro berrituak, emaitza definitibo batera ezin iritsi direla nonbait, ohartarazi beharra dago, Whorf-ek, ez bakarrik ez duela hautemapen berdintasuna auzikatu, aitzitik ezen eta espresuki deklaratu duela «visual perception is basically the same for all normal persons past infancy and conforms to definite laws»1511 Horiek Whorf erreferitzen zaien hautemapenaren legeok, Gestalt psikologiarenak dira hain zuzen (hautemapena ez dela osagarriena zatika gehi batuketa, baizik eta bat batean irudiarena bere osoan, hondo ohartugabe batetik bereizia). Arazoa ez da datu edo hautemapenen mailan hasten, baizik eta erreparatzen dugunean, datu mundu berdina. Whorf-en iritziz ere presupostu segurua dena? 1512
|
hizkuntzek
ezberdinki antolatu dutela. Hori ere ez da oraindik arazoa.
|
|
|
Leinu arras ezberdinetako
|
hizkuntzek
ere, ez artekogabe eta ez artekoz sekula elkar ukitu ez luketenak, eta klase ezberdinetakoak liratekenak gainera, hala ere beren egituran antz orokor halako batzuk ukan lituzketela, berez segitzen da giza naturaren eta giza hizkuntz organoen eraberdintasunetik. Hori faktikoki ere ageri da, edozein hizkuntzatatik edozein hizkuntzarekin elkar ulertzeko posibilitatean.
|
|
|
Boluntario talde batek ISFko ikastaro zahar horiek eta ikasmaterial guztiak audioan eta testuan editatuta, eta digitalizatu egin dituzte. Horrekin guztiarekin materiala,
|
hizkuntzek
eta mailek antolatua, orrialde bat sortu dute web orria eta nahi duten guztien eskura jarri dute Sarean doan kontsultatzea, deskargatzeko, betiere proiektuaren azpian ISF Hizkuntza baliabideak. Boluntario talde batek FSIren ikastaro zahar horiek eta audio eta testuetan editatutako ikasketa material guztiak bildu eta digitalizatu dituzte Antolatzailea: oso soila, ezkerreko aldean menu erraz bat duela dauden ikastaroak eta materiala erakusten dituen orria horietako bakoitza deskargatu ahal izateko.
|
|
|
Eskualdeetako
|
hizkuntzek
badute oraingo hedabide tresna berrien beharra. Irratietako eta telebistetako adituak entzun ditugu.
|
|
|
Irratietako eta telebistetako adituak entzun ditugu. Adibidez, numerizazioak zer aldaketa harrigarriak ekarriko dituen, herri
|
hizkuntzek
ere baliatu behar dituztenak aitzinatu nahi badute. Mugaz gaineko hedabideek ere badituzte zailtasunak:
|
|
|
Euskal hizkuntza, hasteko," egoera diglosiko" berezi batean aurkitzen da, zeina Sanchez Carrion Txepetx ek" oso" edo" lurraldeko" bezala ezaugarritzen duen: " Orokorrean diglosia terminoa", honela Siguan," bi
|
hizkuntzek
espazio sozial berean betetzen dituzten funtzioen arteko desberdintasunari eta desorekari buruzkoa da" 222 Gurean alde batetik erdarak (espainola eta frantsesa) izango genituzke —funtzio gehiago edota garrantzi handiagokoekin— eta beste aldetik euskara —funtzio gutxiago edota garrantzi txikiagokoekin— Kontua da, baina," euskararen kasuan" ez dela bakarrik" ... Sanchez Carrion Txepetx ek honela zehazten du azken diglosia mota hori:
|
|
|
Egungo pedagogian ohikoa da —globalizazioaren eraginez edo— aniztasun linguistiko kulturalaz, interkulturalitateaz edota eleaniztasunaz hitz egitea, horrek orokorrean galdera bat pizten duelarik: zein da beste
|
hizkuntzek
eta kulturek hezkuntzan betetzeko duten lekua. Oso kontuan hartzekoa da, baina, errealitate global hori ezberdina dela han eta hemen, eta, horrenbestez, euskal hezkuntzak ere eskubidea eta beharra duela aipatutako aniztasunari buruzko irakurketa partikularra egiteko eta eman nahi dituen pausoak beretik arrazoitzeko.
|
|
|
espainierarekin eta frantsesarekin alderatuz euskal hizkuntzak egun erakusten duen egoera eskasa, zinez, aspalditik datorren arazoa da, eta, horrexegatik, berorren ezagutzaren eta erabileraren normalizazioa ere pazientzia historikoz bideratu beharra dago. Adibide moduan esan dezakegu —data historikoetan sartu eta errudunen bila hasi nahi izan gabe— euskararen normatibizazioa eta bertan emandako alfabetizazioa erlatiboki oso berantiarrak izan direla edo, bestela, aipatutako beste
|
hizkuntzek
horretan abantaila handia eramaten digutela. Horren haritik, bada, kontuan hartu behar da hezkuntza mailan hartzen diren erabakiak hartzen direla ere, egiaz, ezinezkoa izango dela urte gutxitan aurrerapauso izugarriak ematea, hau da, beroriek apaltasun minimo batez planteatu behar ditugula, frustrazioan erori nahi ez badugu bederen.
|
|
|
hizkuntzaz hitz egitea hizkuntzez hitz egitea da, eta, gure kasuan, hizkuntz errealitateak —lehen unean bederen— normalizatzeke dagoen euskaldunon hizkuntzaren izena darama. Horrela, bada, propioki gurea bakarrik den arazo horri erreparatzea da gure nahia, eta ez" etorkinen
|
hizkuntzek
" edota" nazioarteko hizkuntzek" hezkuntzan orokorrean —eta gurean ere bai— sortutako problematika aztertzea. Horren guztiaren inguruko hausnarketak hiru puntutan aurkeztuko ditugu:
|
|
|
hizkuntzaz hitz egitea hizkuntzez hitz egitea da, eta, gure kasuan, hizkuntz errealitateak —lehen unean bederen— normalizatzeke dagoen euskaldunon hizkuntzaren izena darama. Horrela, bada, propioki gurea bakarrik den arazo horri erreparatzea da gure nahia, eta ez" etorkinen hizkuntzek" edota" nazioarteko
|
hizkuntzek
" hezkuntzan orokorrean —eta gurean ere bai— sortutako problematika aztertzea. Horren guztiaren inguruko hausnarketak hiru puntutan aurkeztuko ditugu:
|
|
|
Zertarako behar nituen orduan haiek denak? Buruan lekua alferrik betetzeko baino ez zidaten balio
|
hizkuntzek
ere, irakurritako liburu guztien antzera. Dedio, zenbatekoak ezagutu behar izaten dituen gizakiak zorigaitzak, eta nola etortzen den gero denboraren orbela gauza guztien gainetik, dena estaltzera.
|
|
2008
|
|
|
Berebiziko garrantzia du gurasoek seme alabei bizitzako lehen hiru urteetan erakusten dioten edo dizkioetan
|
hizkuntzek
, ama hizkuntza edo lehen hizkuntzak.
|
|
|
Mendebaldekoek nagusiki, baina Ekialdeko
|
hizkuntzek
, pentsamenduek eta filosofiek ere badute lekua. Shoko Kishitani andre japoniarrari buruzko zatiak merezi du irakurtzea:
|
|
|
Konplexutasun maila desberdineko
|
hizkuntzek
eragin desberdina al dute burmuinean. Alegia, ez dela gauza bera txinera, ingelesa eta keinu hizkuntza...
|
|
|
Euskarak garapen teknolinguistikoa behar du. Tren hori hartzen ez duten
|
hizkuntzek
ez dute etorkizunik izango.
|
|
|
Euskarak garapen teknolinguistikoa behar du. Tren hori hartzen ez duten
|
hizkuntzek
ez dute etorkizunik izango. Argi dago merkatuak horrelako produktuak eskatuko dituela eta dauden hizkuntzan kontsumituko dituela.
|
|
|
Horien artean 2.261
|
hizkuntzek
baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. batean klik egitea besterik ez dago proposatutako bilaketa horietan aurrera jarraitzeko.
|
|
|
Yourdictionary.com gunean azaltzen den bezala, munduan 6.800 hizkuntza omen dago. Horien artean 2.261
|
hizkuntzek
baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai.
|
|
|
Ingelesa batez ere, baina beste hizkuntza nagusiek ere, bigarren maila batean, hainbat produktu eta baliabide garatu dituzte. Argi dago beste
|
hizkuntzek
ahalegin handia egin behar dutela atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza txikiek. Zer egin daiteke atzean ez geratzeko?
|
|
|
Beste hizkuntza nagusiek azken urteetan hainbat baliabide garatu dute eta gertutik jarraitzen diote ingelesari. Baina, beste
|
hizkuntzek
ahalegin handia egin behar dute atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza txikiek.
|
|
|
Horretan berebiziko garrantzia duten bi faktoreak hitz hurrenkera eta morfologia dira. Hurrenkera libreko
|
hizkuntzek
eta flexio aberatseko hizkuntzek zailtasun gehigarria dakarte hurrenkera finko eta flexio sinplea duen hizkuntza batekin itzulpenak egin nahi direnean.
|