|
2009
|
|
|
Hau eztoa inora be kriada, ze nahikoa sufridu deu deukon edaderako ta». Da
|
berak
esanotsen, uzabandrek, ba, ze, hako Marik esan otsen, ba, ze: «Ia.
|
|
|
Ama etorri zan, da
|
bera
hasi zan, ba, jesus!, jakin ni (k) paino hobeto jakin eban errazoiketan, uzabandre horrek: Ene!
|
|
|
Umeak engainetan dauriela, da umeak hau te umeak hori, te bueno ba. Ni negar baten, amari itxi gure ez nik honakin
|
beragaz
etorteko. Da, arinago, lehenagoko gurasoak, oingoak be gureko dotsie, baina lehenagokoak koiteduk gura ixen arren etxean, da, bakixu, mantenidu ein behar da, apareju.
|
|
|
Da, beitiozu, nire aitek eta amak ezeuen jakin ha gixona nongoa zan be, egundo ikusi bakoa. Ta konfieu
|
beragaz
da joan nitzen Lemoara beragaz segiduen, maletea hartute.
|
|
|
Da, beitiozu, nire aitek eta amak ezeuen jakin ha gixona nongoa zan be, egundo ikusi bakoa. Ta konfieu beragaz da joan nitzen Lemoara
|
beragaz
segiduen, maletea hartute.
|
|
|
Da nik bederatzi urte einde nituzen, antza, orduentxe kunplidute. D, umeori emon, da sutondoan ixten nindun gaubean;
|
bera
, ohira. Da nik eiten naun, ba, «Ume ta biok erreko gara surten» pentsetan naun neure artean, «Lo eiten enoa», ahaleginez, lorik eneuen eiten, baia.
|
|
|
Nik egile
|
beraren
2005eko Italia, bizitza hizpide izan nuen bereziki gogoko. Berriarentzat idatziriko hamar erreportajez osaturiko bidaia liburu literarioa.
|
|
|
Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan. Merezi izan du egileak
|
bere
buruari gogor egin eta kultur erreferentziak dosifikatzea, jakina baita italiar literatura eta kultura direla gaztetandik Lertxundiren itsasargi.
|
|
|
Arestian esan dut Magrisek bezala ibilbide geografiko batean zehar eginiko hausnarketa sozio historiko eta literario «apala» egitea zuela xede; sakonean, ordea, kultur langintza ofizio bilakatu duenaren bizitza bilakatu zaio hizketagai. Turingo arkupeetako oregano usainaren usman, Pavesek
|
bere
burua hil zuen Hotel Romara joaten diren «jakin gose morbosoak» aipatzen ditu. Banago Lertxundi ez zela mitomano bat gehiago, bera errumes joan zela, errespetua erakustera.
|
|
|
Turingo arkupeetako oregano usainaren usman, Pavesek bere burua hil zuen Hotel Romara joaten diren «jakin gose morbosoak» aipatzen ditu. Banago Lertxundi ez zela mitomano bat gehiago,
|
bera
errumes joan zela, errespetua erakustera.
|
|
|
Oso egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak eta kulturak Lertxundiren lanean izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen baita zenbaitetan. Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba
|
bera
dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak bere garaian lan egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara.
|
|
|
Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak
|
bere
garaian lan egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara. Halaxe deskribatu zuen Lertxundik Ihes betea lanean:
|
|
|
Eta niretzat Jokin Muñozenak baldintza horiek betetzen ditu, eta beste batzuk gehiago. Agian batzuentzat interesgarritasuna gaitik
|
bertatik
dator, hau da, «gure gerraren» gainean idatzitako nobela bat izatetik. Agian ez:
|
|
|
Agian ez: «gure gerra» bizi ez dutenek ere nobela hau interesgarri ikusiko dute, istorioa
|
bera
interesgarria delako eta ondo kontatuta dagoelako.
|
|
|
Lan honetan zer den fikzio eta zer ez, bigarren mailako kontu bat da. Egileak
|
bere
joan etorrietan interesa pizten digu, eta irakurrian eraman egiten gaitu. Hori nola lortu duen ikusteko nik behintzat bigarren (edo hirugarren) irakurketa bat egin nuke.
|
|
|
Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi. Bizia lon gai
|
berari
heldu ziola argudia liteke, baina nire ustez Antzararen bidea lan osoagoa da. Eta ez dut hau esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan eta, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete.
|
|
|
Antzararen bideak, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du. Bizia loko «Mekanoa» narrazioa (nire ustez, bildumako onena) gogora ekarri dit puntu batzuetan, biek ala biek tragediaren neurria (familia
|
berean
alderdi kontrajarriak egotea, horixe da, azken batean, gerra zibilaren oinarria) azalerazten dutelako.
|
|
|
hilak, eta noraezean doaz zabuka.
|
Bere
semea ez zuela ezagutzen oihukatzen du Lisak (285), eta kanutoari lotuta daraman bizitza miserableari botatzen dio errua. Jasangaitzak egiten zaizkio kalean ikusten dituen «gogoan zaitugu» horiek (306), faltsuak iruditzen zaizkio, bakardadean bizi den minarekin ez baitute loturarik.
|
|
|
Jasangaitzak egiten zaizkio kalean ikusten dituen «gogoan zaitugu» horiek (306), faltsuak iruditzen zaizkio, bakardadean bizi den minarekin ez baitute loturarik. Agurea, berriz, Demetrio falangistak bizitza salbatu zionetik dago hila, «gora komunismo libertarioa» oihukatzen zuten lagunak
|
bere aurrean
fusilatu zituztenetik.
|
|
|
122 orrian Gigik eta Lisak duten elkarrizketa zinez esanguratsua dela iruditzen zait, Lisak Gigi lagunari «Utzi filmak eta liburuak behingoan» botatzen dionean, eta agurea eta
|
bera
igualak direla aurpegiratzen. Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua.
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta
|
bere
meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
Uriberen liburuak oroimen kolektiboaren eta pertsonalaren ekarpenez zabaldu nahi luke hertsitasun hori, «geureak esatea» xedetzat hartuz. Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots,
|
bere
oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren.
|
|
|
Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean,
|
bere
etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren. Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat.
|
|
|
Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela,
|
bere
bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren. Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat.
|
|
|
Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat. Etxe aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu
|
bere
liburuak eta zerbait eskaintzeko saioa egin. Obserbazio lirikoan apoiatzen da gehienbat eta ezaguna den Uriberen sentiberatasun poetiko erakargarria hor da liburuan zabal zabal, liluratzaile.
|
|
|
Hain zuzen ere, testuinguruaren mugak eta sistemaren ahuleziak gainditzeko ahaleginak seinalatu ditu Kintanak
|
bere
saiakeran, Azkueri eskainiriko ikerlan sakonak ekarri dion ezagutzan zimendaturik, eta Pizkundea deritzogun aldi luze horretako alde aski ezezagun zenbait argitan ezartzen dituelako egin zait interesgarri.
|
|
|
Hortik, Bastidaren eta Artetaren arteko harremanaren ingurukoei ematen zaien pisu narratiboa. Artetak Gernikako bonbardaketari buruzko koadroa margotzeko eskaerari uko egiten dionean, Mexikon familiarekin elkartu nahiago duela argudiatuz, bizitza lehenesten du, eta
|
bere
ibilbidean giltzarri izan zitekeen eskaintza artistikoa baztertzen. Mota horretako jokabideetan arakatzen du eleberriko narratzaileak artearen betebeharraz, bizitza (pertsonalarekin) dituen loturez gogoeta egiteko Orduña.
|
|
|
Bat batean, modu dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz eta jakin testu perfekturik ez dagoela, perfektu izatekotan bizitza
|
bera
izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera, munduaren tamainukoa izango litzateke»).
|
|
|
Hortik eleberriak utzi didan sentsazioa: pasarte eta gogoeta iradokitzailez betetako testua da, baina
|
bere
fragmentariotasunean galtzen dena.
|
|
|
Beste ikuspuntu bat ematearren: niretzat, Uribek
|
bere
buruaren inguruko nobela bat idatzi (nahi izan) du, eta deskriptiboa edo psikologikoa edo errealista edo, ez dakit zer baino, bere buruaren inguruan gogoratutakoa, gertatutakoa (eta gertatutakoaren moldaketa), asmatutakoa?
|
|
|
niretzat, Uribek bere buruaren inguruko nobela bat idatzi (nahi izan) du, eta deskriptiboa edo psikologikoa edo errealista edo? ez dakit zer baino,
|
bere
buruaren inguruan gogoratutakoa, gertatutakoa (eta gertatutakoaren moldaketa), asmatutakoa, agertzen dira, inguru horrek bere buruaren inguruko nobela osatuz.
|
|
|
ez dakit zer baino, bere buruaren inguruan gogoratutakoa, gertatutakoa (eta gertatutakoaren moldaketa), asmatutakoa? agertzen dira, inguru horrek
|
bere
buruaren inguruko nobela osatuz.
|
|
|
zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat
|
bere inguruan
. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|
|
|
Batetik, idazle ekina da, trebe eta dotorea, liburu malerus eta «pozoitsu» biren egilea, gehi hogeita hamar urtean zehar argitaraturiko artikuluak bost tomotan bilduak. Eta bestetik, ia egunero
|
bere
buruarentzat idazteko ohitura zuen: «Batzutan oherat joan baino lehen, izkirioz ezartzen ditut zerek ere jo baitauzkitet begiak eta hek».
|
|
|
Batetik, eta Jacintok nahiz Estik aipatutako indarkeria giro horretan, biktima direnen (ezen, gatazken biktima dira Lisa eta Jesus, ezta?) ulertzeko ezintasuna, noraez existentziala, eta horien atzean den jakin mina. Gigik zera aipatzen dio 131 orrialdean
|
bere
lagun Lisari, Jesus gogoan: «agureak jakin nahi du, zuk bezala».
|
|
|
Beste hari bati helduko diot nik orain. Jean Louis Davant-i Berrian() eginiko elkarrizketan aipatzen du berriki, bai Jurgi Kintanak Urre urdinaren lurrinan eta bai Kirmen Uribek
|
bere
liburuan euskal literaturaren inguruan egiten duten hausnarketa. Davantek seinalatzen du zauria «maiz erraten da euskal literatura pobrea dela...
|
|
|
Esaterako, egileen aldetik apustu bat suposatu dute hiru lanek. Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao
|
bere
estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa.
|
|
|
Esaterako, egileen aldetik apustu bat suposatu dute hiru lanek. Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak
|
berak
eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa.
|
|
|
Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina,
|
bere aurreko
lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik
|
bere
azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Bai,
|
bere
garaian Zorion perfektua nobela «erraztzat» jo zuten horiek ziur gauza bera pentsatuko dutela Zoaz infernura, laztanari buruz. Eta zinez ez dakit zer harreman duen estilo zuzenak errazkeriarekin.
|
|
|
Bai, bere garaian Zorion perfektua nobela «erraztzat» jo zuten horiek ziur gauza
|
bera
pentsatuko dutela Zoaz infernura, laztanari buruz. Eta zinez ez dakit zer harreman duen estilo zuzenak errazkeriarekin.
|
|
|
Zeren Rosa tratu txarren biktima izango da, baina horrek ez du esan nahi pertsona bezala kontraesanik ez duenik. Lertxundik oso ondo jakin du Rosaren psikologia konplexua islatzen,
|
bere
biktima izate hori baino haruntzago joanez.
|
|
|
Zergatik? Batetik,
|
bere
irakurketa atsegin izan dudalako (eta ez nik bakarrik, antza, 2006ko Euskadi Saria eman baitzioten), baina batez ere, euskarazko ipuin liburu askoren aldean eite diferentea duelako, ausartuko nintzateke esatera generoan maisu diren katalanen bidean (Quim Monzó eta Sergi Pàmies, nagusiki). Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak daudela esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik.
|
|
|
Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak daudela esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik. Iñaki Aldekoaren hitzetan, 90etan ipuinak substantzia argumentalaren galera izan zuen, eta zenbait autoreren kasuan nobelaren eta lirikaren arteko genero bilakatu (Pàmiesek ere gauza
|
bera
aitortu izan du inoiz). Eta lurralde interesgarria iruditzen zait hori niri.
|
|
|
Erabat ados nago zurekin. Neuk ere oso gogoko dut Etorkizuna, hasieratik gozatu nuen
|
bere
irakurketarekin eta liburuaren alde egin nuen aipatzen dituzun Euskadi Sarien deialdian. Ipuin liburuez ari garenean, gehienetan aipatzen diren gorabehera kontuak alde batera utzita, oroimenean itsatsita geratu zaizkigun ipuinek «salbatzen» dute liburua, lagunei kontatzen dizkiegun ipuin horiek hain justu.
|
|
|
Horietakoak dira neuretzat ere zure mezuan aipatzen dituzunak. Baina, horiez gain, luzeagoa izan arren niretzat aipagarria den beste ipuin bat azpimarratu nahiko nuke, «Aurpegia» izenekoa,
|
bere
giro mistriotsuagatik eta suspentsearen dosifikazioarengatik. Zalduaren erregistro aberastasuna nabarmenduko nuke, jolas metaliterarioez haratago, bere narratibak duen «errealismo» ironiko hori, eguneroko gertaera xumeenetan gure «egiak» (minuskulaz) antzemateko duen gaitasuna.
|
|
|
Baina, horiez gain, luzeagoa izan arren niretzat aipagarria den beste ipuin bat azpimarratu nahiko nuke, «Aurpegia» izenekoa, bere giro mistriotsuagatik eta suspentsearen dosifikazioarengatik. Zalduaren erregistro aberastasuna nabarmenduko nuke, jolas metaliterarioez haratago,
|
bere
narratibak duen «errealismo» ironiko hori, eguneroko gertaera xumeenetan gure «egiak» (minuskulaz) antzemateko duen gaitasuna. Aditu Txekhovekin hasten den ipuingintzaren garrantzia (eta gaurkotasuna) azpimarratu dute.
|
|
|
Suterik edo urak eragindako galerarik gertatuz gero, artxiboen kopiak izango zituzten Boiseko St. John katedralean etabeste kopia bat hiri
|
bereko
kantzelergo katolikoaren bulegoan. Zenbait hamarkada geroago, Lizek eta beste ikasle batzuek eskuz jaso zituztenak izango ziren oroitarririk gabeko euskal kideen informazio galeraren misterioak ikertzeko eta argitzeko hark erabiliko zituen artxiboak.
|
|
|
Johneko hileta artxiboetan arakatuko zuten ikertzaileak, han lanean zebilen laguntzaile batek «izen arraroekin» zerrenda bat osatu baitzuen, eta horietako asko, noski, euskal jatorrikoak ziren. Hardestyk eta
|
bere
lantaldeak zerrenda hori erabili zuen pertsona bakoitza non dagoen lurperaturik finkatzeko. Akatsak zeuden Morris Hilleko artxiboetan lurperatze lekuei dagokienez.
|
|
|
John katedraleko artxiboak kontsultatu zituzten, han izan baitziren euskaldunen hileta elizkizun gehienak, eta alderatu egin zituzten hileta elizkizunetako artxiboak, hileta etxeetako artxiboak eta Morris Hilleko ehorzketa daten artxiboak, eta ondoren ehorzketa lekuak eta datak bateratu zituzten. Morris Hilleko artxibategian bilatzen ari zirelarik, Hardestyk eta
|
bere
taldeak «O» letran zerrenda luze bat topatu zuten «Occupied Unknown» (ez da ezagutzen nork betetzen duen) kategoria zeramana. Hor zeuden zerrendaturik zenbakidun eremu, lerro, eta hilobi jakinak, gorpu lurperatuak adierazten zituztenak; hala ere, ez zen agertzen izenik hilerriko artxiboetan.
|
|
|
Euskaldunek ordaindu eta eraikiriko Good Shepherd elizan (Artzain Onaren elizan) lehen meza 1919koa da. Euskal izen abizenetan normalak ziren idazkeran aldaerak, baita pertsona
|
berean
ere!, eta zailtasuna eransten zion Hardestyren ikerketari.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren
|
bera
izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu.
|
|
|
Beste hirurogeita bost euskaldunen kokagunea ezin izan da konfirmatu, hilerriko artxiboek arazoak eragiten jarraitu baitute. Plaka non ezarriez zeukaten kokagune ezezaguneko euskaldun horiei ondorengo urtean monumentu bat egin zitzaien, euren izenak han grabaturik, eta emaile anonimo
|
berak
ordaindu zituen harrizko lauza monumentuaren gastuak.
|
|
|
2000ko uztailean Juan José Ibarretxe lehendakariak Boise bisitatu zuenean, Hardestyk hilerrian zehar eraman zezan eta egitasmoa azal ziezaion eskatu zuen, baita bisita horretaz profitatu ere. Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik,
|
bere
maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen, hiru urte eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen. Nekaezin egin zuen lan, euskaldun haiei eman dakien Idahon igarotakoa eta lur honi ekarririkoa gogoraraziko duen oroigarri bat.
|
|
|
Iñaki Goikoetxetaren aitona Idahon hil zen, Euskal Herrian alargun gaztea eta haurrak utzirik. Dolores Totoricaren aitonak Idahora emigratu zuen Munitibarretik eta Gernikatik, eta geroago
|
berarekin
elkartu ziren emaztea eta zazpi seme alabak. Liz Hardestyrenaitonak, Mateo Arreguik, Idahoratua zelarik, zenbait euskal ostatu eduki eta gobernatu zituen, bezeroak artatuz, batzuetan baita haien heriotzan ere.
|
|
|
Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin. Hiru bilobek partekatu dute euren arbasoak errespetatzeko, esker emate zirkulu bat burutzeko, eta oroitzapen iraunkor bat osatzeko desira, eta azpimarragarria da nola modu
|
berean
ulertu dituzten, batetik, elkarren arteko historiaren mantentzea eta, bestetik, jatorrizko herrialdetik kanpoko euskal identitatea.
|
|
|
bezeroentzat etxerako gutunak idatzi, medikuarenean nahiz dentistarenean interpretazio lanak egin, banku eragiketekin eta gainerako finantziazio xehetasunekin laguntza eman eta, bestalde, larrialdirik gertatuz gero, etorkinaren nagusiarengana edo ostatu emailearengana jotzen zen. Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta
|
bere
lehen emazteak, geroago bere bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu eduki edo gobernatu zituzten. 1912an Modern Rooming House ostatuaren jabe ziren, eta urte hartan 238 euskaldunek aldi baterako edo iraunkorki ezarri zuten euren bizilekua han.
|
|
|
bezeroentzat etxerako gutunak idatzi, medikuarenean nahiz dentistarenean interpretazio lanak egin, banku eragiketekin eta gainerako finantziazio xehetasunekin laguntza eman eta, bestalde, larrialdirik gertatuz gero, etorkinaren nagusiarengana edo ostatu emailearengana jotzen zen. Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta bere lehen emazteak, geroago
|
bere
bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu eduki edo gobernatu zituzten. 1912an Modern Rooming House ostatuaren jabe ziren, eta urte hartan 238 euskaldunek aldi baterako edo iraunkorki ezarri zuten euren bizilekua han.
|
|
|
Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta
|
beraz
ez zirenak kidetu. Hauek ez zuten diru laguntzarik larrialdietan edo hilik suertatuz gero.
|
|
|
Edo hobe al zen berriak haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko berria? Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun
|
berean
hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko. Ez dakigu zer idatzi zieten gurasoei tragedia horren berri emateko.
|
|
|
Mateo Arreguiren bilobak, Liz Dick Hardestyk, onartu zuenean Euzkaldunak Inc. erakundean oroitarri gabeko hilobien proiektuaren erantzukizuna
|
bere
gain hartzea, aitonak eta berau lako hainbatek bi belaunaldi lehenago eginiko antolakuntzaren azken xehetasunak ari zen ixten. Aitxitxek Boisera iritsi eta bertan geratzen ziren euskaldunak babestu zituen moduan, Lizen ardura bilakatu zen haiek munduan igarotako denbora iraunkorki markaturik uztea.
|
|
|
Jakintsuak dira jakintsuen ezkutatzen dakitenak. Nik ez dut sekula bat
|
bera
ere ikusi.
|
|
|
Eta gero, bata bestearenetan, egun hori
|
bera
,
|
|
|
«Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia? Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian,
|
bera
baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola: oso ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin.
|
|
|
Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro dezakezu orrialdea pasatu ere egin gabe. Poemek, literaturan, maketek arkitekturan sortzen duten efektu
|
bera
sor dezakete: eraikin osoa ikusten duzu airetik, paisaia osoa begirada bakar batean, posible da maketari teilatuak kendu eta gelen barruan dagoena ere ikustea.
|
|
|
eraikin osoa ikusten duzu airetik, paisaia osoa begirada bakar batean, posible da maketari teilatuak kendu eta gelen barruan dagoena ere ikustea. Gaur egun, ordenagailuen orokortzeari esker behin betiko bertsioa izateko testu
|
berak
berrogei aldiz garbira pasa beharrik ez dagoenez, nobelak gero eta luzeagoak dira».
|
|
|
poema txar bakar bat ere ezin diogula geure buruari permititu. Bat
|
bera
ere ez. Sortzailearen talaia harroa, tarteka epikoa den arroka hori?
|
|
|
Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den oso ongi jakin ez dakigularik. Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da,
|
bere
barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?]. Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela.
|
|
|
Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela. Ez daude kutxa beltz asko, geure bakardadea
|
bertara
sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen dena. Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?].
|
|
|
Lehenik eta behin, patrikako telefonoen bidezko filmaketa amateurrek ekarri duten hipernarzisismoa genuke adibide: «filmatzen dut,
|
beraz
banaiz» printzipioaren orpotik, eguneroko bizitzako gertaera ñimiño eta arruntenak berniz ustez epiko batekin igurzten ditugu etengabe; denon baitan den grina sasi artistikoak ingurunearekiko gure pertzeptzio estetizista azpimarratu besterik ez du egiten. Kameren hiper oparotasunak eta pildora bisualak han eta hemen ugaritu izanak, eta are, pildora horien protagonista gu geu izateak?
|
|
|
Serroyren eta Lipovetskyren aburuz, orduan eta jende gutxiago joan zinema aretoetara, are indartsuagoa da, paradoxikoki, zinemaren imaginarioa: famoseoaren ustiapena
|
bera
, industria amerikarrak zinemari hertsiki lorturik sortu zuen star systemaren jarraipena besterik ez litzateke. Arteak bizitzari baino, bizitzak arteari gehiago kopiatzen diola zioen Oscar Wilden errana eurena eginez, zinemak amesteko, eta bigarren bizitza bat bizitzeko?
|
|
|
Arteak bizitzari baino, bizitzak arteari gehiago kopiatzen diola zioen Oscar Wilden errana eurena eginez, zinemak amesteko, eta bigarren bizitza bat bizitzeko? ematen duen balizko aukeraren luzapena litzateke second life
|
bera
ere. Ametsen Fabrika bataiatutako Hollywoodeko muinoan aldaketa bat obratu da, hori bai:
|
|
|
Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua gero eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren lehen spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du azken urteotan,
|
bere
burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko, hura erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
Serroyk eta Lipovetskyk ez dute dudarik:
|
bere
erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua litzateke zinema. Gatozen bada poesiara eta aldarrika dezagun gauza bera:
|
|
|
bere erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua litzateke zinema. Gatozen bada poesiara eta aldarrika dezagun gauza
|
bera
: poesia ere, bere erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua da.
|
|
|
Gatozen bada poesiara eta aldarrika dezagun gauza bera: poesia ere,
|
bere
erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua da. Aspaldi da horrela, beharbada.
|
|
|
Badaude poeta izatea gustatzen zaien poetak, eta badaude poemak idaztea gustatzen zaienak. Ni behintzat, bat nator Günter Grassekin, idaztearen gauzarik onena idaztea
|
bera
dela dioenean. Idaztea eta irakurtzea.
|
|
|
Entretenimendurako gaien oparotasuna da arazoa? Irakurleak, idazleak, hiritarrak, aukeratu egin behar du eta
|
bere
burua definitu, soslai bat eraiki: ezin zaigu denbora guztian dena gustatu.
|
|
|
Zuzenbidearen protagonistak sarri askotan izan dira literatura sortzaileak. Bide
|
beretik
, legea eta zuzenbidea maiz agertu dira literaturaren orrialdeetan, mundu juridiko horrek eguneroko bizimoduan duen eragina nabarmenduz.
|
|
|
Horien testuak gaur erreferentzia saihestu ezinak dira diziplina horretan, diziplinak
|
berak
gero eta hots nabariagoa baitauka literaturaren eremuan. Aipamenak modu askotara egin daitezke.
|
|
|
Hartara, zuzenbideari mintzarazi zaio. Brokardo zaharraren hitzetan, ex facto ius oritur, zuzenbidea beti mintzo baita, beti baliatzen baitu
|
bere
zereginetan.
|
|
|
Behar beharrezkoa du legeak, hortaz, hitza, eta, hitzarekin batera ere, ustea eta pentsamendua, hortik baitator zuzenbidearen bigarren hari luzea, alegia, zuzenbideak
|
berak
literaturarekin ematen duen aukera zabala, hainbat alorretan mamitu dena, aldiak aldi, literatura unibertsalean. Izenak erraz eta ugari bilatu daitezke.
|
|
|
Dura lex, sed lex. Hasian hasi, brokardo horrek ematen digu aukera literaturaren legeari buruz jarduteko, literaturak
|
bere
legeak baititu; beharbada, beharrena, legerik eza, horixe baita gizakiari eska dakiokeen lehen baldintza literatura egiteko.
|
|
|
Ez formaz bakarrik, baita antolakuntzan ere. Egun kulturak, eta, zehatzago, literaturak
|
bere
legeak, zuzenbidea sortua du, sortzen ari da. Frantsesez Droit de la culture izendatu dute, eta bertan dira jabetza intelektuala, sorkuntzaren gaineko babesa, literaturaren ondarea?, zerrenda larregi luzatu gabe, ukitu beharreko puntuak.
|
|
|
Berehala atzematen dira brokardo juridikoak, ezagunak eta erabiliak: nori
|
berea
da zuzenbidea; herrik bere lege, etxek bere aztura.
|
|
|
Berehala atzematen dira brokardo juridikoak, ezagunak eta erabiliak: nori berea da zuzenbidea; herrik
|
bere
lege, etxek bere aztura.
|
|
|
Berehala atzematen dira brokardo juridikoak, ezagunak eta erabiliak: nori berea da zuzenbidea; herrik bere lege, etxek
|
bere
aztura.
|
|
|
Bide
|
beretik
, gure egileak aspalditik ohartu ziren legearen munduaz. Hori dela eta, esaterako, Mogelen Peru Abarka izeneko lanean tartekatzen diren zatiak, Bizkaiko orduko forua edota justizia administrazioa jasotzen dituztenak.
|
|
|
Berebat, erlijio idazleen artean, Agirre Asteasu, Fr. Bartolome eta abarrekoak ez ziren beldurtu, sermolaritzaren barruan, zuzenbidearen zatiak egokitzeko, euren esanak eta irakatsiak berrindartzeko, Axularrek berak hasitako jokaerari sendo eutsiz. Irudiak irudi, ezin ahantz daiteke Etxepareren Judizio Generala olerkia,
|
bertara
batzen baitira orduko justiziaren zantzuak.
|
|
|
Etxeparek
|
berak
legearen eta justiziaren gogortadak pairatu zituen, beste euskal idazle batzuen modura. Era berean, legearen eta justiziaren ministroak izan ziren euskal idazleetatik hainbat.
|
|
|
Etxeparek berak legearen eta justiziaren gogortadak pairatu zituen, beste euskal idazle batzuen modura. Era
|
berean
, legearen eta justiziaren ministroak izan ziren euskal idazleetatik hainbat. Izenak aipagarri direnik ezin uka:
|
|
|
Agian, inguruko beste literaturetan gertatzen den bezalaxe, zuzenbideak ematen duen horrek, hau da, gizartearekin duen lotura horrek, badu
|
bere
isla gure letretan ere.
|
|
|
Nolanahi ere, euskara
|
bera
ari da oraingoan mendeetan zehar ments izan duena garatzen eta egituratzen; hain zuzen, mundu juridikoari zor zaion erregistro linguistikoa. Horretan, bistan da, legebiltzarrak eta aldizkari ofizialak behar beharrezkoak dira.
|
|
|
Artean, gizartearen hasieratik jaso den bezala (ubi societas, ibi ius; ubi ius, ibi societas), legeak hitzetan jarraituko du
|
berea
azaltzen eta agerrarazten, errealitate gordinean nahiz sorkuntza ederrean.
|
|
|
Euskaldun gehiago ere aipatzen dira Heriotza Ibarraren historian, hala nola Ballaraten bertan bizi izandako John Caricart edo, lehenago, Dolph Navares, Pacific Coast Borax Company ko langilea izandakoa. Baina guztien artean aipagarriena,
|
bere
biografia apartagatik eta bere izenak Heriotza Ibarreko mapetan dirauelako, Pete Aguereberry da: umetan aldizkari batean Kaliforniaren deskribapena irakurri, eta esnea eta eztia omen zerizkion lurraldera joan arteko onik izan ez zuen gizona.
|
|
|
Euskaldun gehiago ere aipatzen dira Heriotza Ibarraren historian, hala nola Ballaraten bertan bizi izandako John Caricart edo, lehenago, Dolph Navares, Pacific Coast Borax Company ko langilea izandakoa. Baina guztien artean aipagarriena, bere biografia apartagatik eta
|
bere
izenak Heriotza Ibarreko mapetan dirauelako, Pete Aguereberry da: umetan aldizkari batean Kaliforniaren deskribapena irakurri, eta esnea eta eztia omen zerizkion lurraldera joan arteko onik izan ez zuen gizona.
|
|
|
Artzaintzan zirauen 1894an, estatu hartan ezagututako urterik lehorrenean, belarra ihartu, iturburuak ahitu, eta ardi nagusiek 200.000 buru galdu zituztenean.
|
Bere
nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko lanaren truke. Gero meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia) zeukan French Liquour Store delakoan egin zuen lan, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen?
|
|
|
Lan gehiagotan ere saiatu zen Pete: Eureka eta Ely arteko diligentziaren gidari izan zen; lehenengo izotz saltzailea Tonopahn (Nevada), 1901ean, mea aurkikuntzen gara ian; ganadu garraiatzailea ere bai, Bishopetik (Kalifornia) Tonopahraino abelgorriak gidatuz hamar eguneko bidean;
|
berari
suertatu zitzaion Shepherd Canyon Route ko diligentziaren azken gidaria izatea ere. Hori dena eta gehiago izan zen Pete Aguereberry, bere joan etorriei bukaera eman zien gertaera jazo zitzaion arte.
|
|
|
Eureka eta Ely arteko diligentziaren gidari izan zen; lehenengo izotz saltzailea Tonopahn (Nevada), 1901ean, mea aurkikuntzen gara ian; ganadu garraiatzailea ere bai, Bishopetik (Kalifornia) Tonopahraino abelgorriak gidatuz hamar eguneko bidean; berari suertatu zitzaion Shepherd Canyon Route ko diligentziaren azken gidaria izatea ere. Hori dena eta gehiago izan zen Pete Aguereberry,
|
bere
joan etorriei bukaera eman zien gertaera jazo zitzaion arte. Txikitan aldizkari frantses hark ereindako ametsa beteaz, urrea aurkitu zuen Heriotza Ibarreko Panamint mendietan.
|