|
2002
|
|
|
Kreaturaetakreatzaileakelkarrekindutenamodiozkoharremangorenarenahotsa da.Yehudahha Levi, izanere, ezdaliteratura hutseangelditzen. Jakintza, trebetasuna eta israeldarrenherriminamaisukierakutsi arren,
|
bere
bihotza aurreragodoa; poetaizateazbestaldemistikoa erebadaetaerantzukizunari uko egindionjainko herri aukeratuarendoluminadarieberehitzei.Malenkoniada olerkihauendoinubereziaetanoizbaitbereherriarenetorkizunabideratukoden ametsitxaropentsuamantentzendu.Oreinemepoxpolina(= srael), zureegoitzatik aldendua! Maite zaituena(=' Elohim) haserredago!, eta etsipenaren doinu ezkorrean, haudio: Nondapr...
|
|
2005
|
|
|
/ béste/ hitzarekin: béstiak ergatibosingularrazeinabsolutibo/ ergatiboplurala izan daiteke eta béstiai datibo singularra zein plurala. Era
|
berean
, Gernikaldean etziék etaetzíekgixonarí erg sgvs.abs erg pl, etagixónaridatsgvs.datpldatsg= datpl, etab., bereiztendira, bainabéstiekbéstieri ergsg= abs ergpl, dugu, azentuera markatuarekin.
|
|
|
Joandoanetaetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak
|
bere
horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez bagaitu behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
tate... eta abar
|
bere baitan
daramatzate.
|
|
|
3 Zentzua, nork
|
bere
esperientziatik, biografiatik, behar, nahi eta elkarri eragiteko sentitzen dugun beharretik hezurmamitzen da. Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua.
|
|
|
Hiztunokahoskuntz organoen anatomia fisiologiaketamintzo garen hizkuntzakberakmugatzen bagaituere, ezinkontaahaladiragureaho, eztarri, mihi, ezpainek... eginditzaketenmugitze itxuratzeaketa, ondorioz, ekoitz ditzakegun hizketa hotsak. Aldakortasunaetakoartikulazioaunibertsalak izanik postula ote litezke organoen itxuratze aldatzeen kopuru mugatua, ereduakustiko egonkorraketapatroialdagaitzak. Alaazterketak
|
berak
, lortu nahidugunak, bultzatzen gaituhorretara?
|
|
|
Iurretako euskal lore jokoetan, 1891an, aurkeztua izan zen kantu bat, titulutzat Euskaldunen loriak zeukana. Hamahiru bertsu, bakoitzak hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitz, itxuraz
|
beraz
Iparraldetik etorria, airea Adio Euskal Herria edo Gernikako arbola, hona zein diren kantu horren ezaugarriak. Kantuaren lehen neurtitza:
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz ez da dudarik Dibarrart izan zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu
|
bera
Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
] ainkoak igorria Tuba/ en gogora, Eta Tubalek
|
bere
haur guzietara.
|
|
|
] ainkoak igorria Tuba/ en baithara, Eta Tubalek
|
bere
haur guzietara.
|
|
|
Ildo
|
beretik
doa Dibarrart, bizi diren euskararen zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek ez dute garrantzirik, sinonimoak direlakotz hizkuntza 1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak:
|
|
|
Xehetasunetan sartzen da Dibarrart, Tubalen leinua emanez, Japeten bos garren semea eta hau Noerena. Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora
|
berean
, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera doa, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta handia bazutela.
|
|
|
Ildo
|
beretik
joateko eta hala nola ikusi dugun kontsonanteen berdintasuna lauburu eta labarum en artean, halaber jokatuko da Dibarrart Tuba/ eta tabalarekin VI. bertsuan.
|
|
|
Apologistena, Poza tik hasiz, Larramendiren gataskak barne XVIII. mendean, ahantzi gabe Sarako Joanes Etxeberri,
|
bere
Laburdiri escuararen hatsapenac deritzan obran azaltzen dituelarik, bertzeak bertze, kapituluen tituluetan: Escuara garbia da, Escuara noblea da, pentsa-molde berak iraunen duela XX. menderaino.
|
|
|
Apologistena, Poza tik hasiz, Larramendiren gataskak barne XVIII. mendean, ahantzi gabe Sarako Joanes Etxeberri, bere Laburdiri escuararen hatsapenac deritzan obran azaltzen dituelarik, bertzeak bertze, kapituluen tituluetan: Escuara garbia da, Escuara noblea da, pentsa-molde
|
berak
iraunen duela XX. menderaino.
|
|
|
Ez da errepublikazale bakarra Betiri Santz, baditu lagunak, hobeki erran,
|
bera
nagusi izanez, baditu, beraz, soldadoak, ilunpean jokatzen direnak, framazonak.
|
|
|
Bertzalde, ez ditzagun ahantz Michel Elissamburu edo Frere lnnocentius en obrak bereziki: Zer izan diren eta zer diren oraino framazo nak munduan, Eskualduna astekariak agertu zituen artikuluen bilduma (1890) eta urte
|
berean
Framazonak, bigarren edicionea, eta Frantziako hirur Errepubliken istorioa laburzqui.
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun jendea, fermu egon delakotz
|
bere
sineste! ln arbasoen ildotik joanez; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta, berak dioen bezala azken neurtitzean:
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun jendea, fermu egon delakotz bere sineste! ln arbasoen ildotik joanez; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta,
|
berak
dioen bezala azken neurtitzean:
|
|
|
Bainan ausarkeria horien kontra badira harresiak. Ez da euskaldun fededuna aldatuko, jende zuhurra egonen da fermu
|
bere
sinestean. Ironiaz beterik azken neurtitzak gutiesten du gaitz berria bai jendeetan ergel batzuk bakarrik dira joak eta bai herrian, han hemenka diolarik.
|
|
|
Hain zuzen lurretan, 1891an Dibarrartek aurkezten duelarik
|
bere
Eskualdunen loriak badator bertze kantu bat akrostiko moduan egina Ama euskarari (Akrostikoa) Zazpiak beti bat tituluarekin.
|
|
|
Zuben anaiak izango gera bizi artian, Adierazten dizuet gogoz biyotzetikan, Zazpiak bada lotsaz ez gaiten geldi atzian, Pozik alegin egin dezagun aman gatikan, Izan liteke negar eginaz guregatikan, Arkitutzia buru makurka baztar batían, Korri mutilak jarri gaitian danen gatikan, Barkaziyua eskatutzeko
|
bere
aurrian.
|
|
|
Euskaldun danak ama euskara maita dezagun, Ta biyotzetik] aungoikoari beti eskatu Idukitzeko
|
bere
onduan gau eta egun
|
|
|
|
Bere
barrunen gaitzik beinere ez dedin sartu,
|
|
|
Iparraldean ere nabari da giro aldaketa eta bereziki Gratien Adema Zalduby ren baitan. Hura
|
bera
, Errepublikaren kontra bortizki azaldu zena, orain, hogei urteren buruan, agertuko da Zazpiak bat ospatuz.
|
|
|
Alabainan euskal letretako mezenas hain ezagutua Académie des Sciences eko president edo buru izendatua izana da eta karia horretara omenaldi bat eskaintzen zaio. Hain zuzen, mintzaldiei ihardesteko xutitu zen Antoine dAbbadie eta amaitu zuen
|
bere
eskerrezko mintzaldia aldarrikatuz: Zazpiak bat!
|
|
|
Zazpiak bat nahian Ginauden aspa/ di handian. Oi 1 zein liteken ederrago, Baldin Eskualdun herrian, Eskualduna librorik halago
|
Bere
zuzenen erdian.
|
|
|
Azpeitian, 1893an, Adema Zalduby k aurkezten du Gauden Eskualdun deritzan kantua eta azpi titulua dauka: Laphurtar kantu berriak, Gipuzkoar eta Bizkaitarrek Gernikako Arbolarenak dituzten gisa
|
berekoak
.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu
|
berekoa
, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago
|
bere
osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
|
16 Biba
|
beraz
goraki, biba Zazpiac bat!
|
|
|
Oxaldek eta Dibarrartek parte hartu zuten zeingehiagoka horretan. Oxaldek
|
bere
Hizkuntzetan lehena kantuaren bosgarren ahapaldian aipatzen ditu zazpi probintziak:
|
|
|
Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak. Eskualduna ren aitzin solasarekin bat egiten du eta agertzen du, denbora
|
berean
, urguilu pixka batekin zer den egiazki euskaldun jendea.
|
|
|
rrenean agertzen du
|
bere
gogoko ametsa:
|
|
|
lraganean ikusten du zazpien batasuna, lehen egina zena, orain hautsia. Lehengoaren mina, iraganaren mina azaltzen du azken bi neurtitzetan,
|
bere baitan
daukan bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte hori, auhenka ere askatasun galdua. Zorigaitza adierazten du bereziki ondikotz hitzarekin.
|
|
|
Segi beza euskaldunak
|
bere
jokoekin, izan dadin beti euskaldun fededun, bainan ez du Dibarrartek deus ikuspenik geroari buruz, nahiz osoki aldatu
|
|
|
Denbora
|
berean
, Zazpiak bat en ideología sortzen ari da Euskal Herri osoan, harreman gehiago bada Abbadie-ren Lore jokoei esker, ideologia horren alde eta maisu gisa dago Gratien Adema Zalduby Dibarrartek miresten duena. Baigorriko xantrea, beti kontserbatzailea, moda berriari jarraikiko zaio.
|
|
|
Entzunik Dibarrarten 1894ko kantuaren azken bertsoa pentsa daiteke gustatu zaizkiola lehen bi neurtitzak eta baliatu dituela. Beraz, Dibarrarten ildotik doa ideología
|
berarekin
.
|
|
|
Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua
|
bera
dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi.
|
|
|
Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein
|
berean
historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde batetik erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak ditugu eta aldi
|
berean
edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan esan zuen bezala, gauzez (things) ez dago asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak sortzen ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Oihenart Nafarroako historian murgildu zen Nafarroa Frantziako erresuman kokatzeko eta gero Vasconiakoa landu zuen'. Erresumako histo riak lantzen ziren eta aldi
|
berean
historia nazionalak. Baina nazio kontzeptua, jaioterriarekin loturik zegoena, modernitatean lurraldeko giza komunitatea5 Oihenarten laugarren mendeurrena.
|
|
|
Bestalde, Euskal Herri mendebaldea Cantabriaren nortasunez jabeturik agertzen zen, nolabait ikuspegi vaskonikoari kontrajarririk.Errenazimientu garaian, euskaldunak, frantziar eta espainiar inperio nagusien baitan ageri ziren. Nafarroa, indarraren poderioz sarturik Espainiako erresuman eta Louis XIII.a, Frantziako eta Nafarroako errege iza nik,
|
bere
borondatez eta Donapaleun bildu ziren jaunek aurkako iritzia ager tu arren, Nafarroa Beherea Frantziako koroako parte bihurtu zuen. Kontestuhorretan bizi zen A. Oihenart eta bere Notitia utriusque Vasconiae histori lana, LARRAMENDI, M., Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín.
|
|
|
Nafarroa, indarraren poderioz sarturik Espainiako erresuman eta Louis XIII.a, Frantziako eta Nafarroako errege iza nik, bere borondatez eta Donapaleun bildu ziren jaunek aurkako iritzia ager tu arren, Nafarroa Beherea Frantziako koroako parte bihurtu zuen. Kontestuhorretan bizi zen A. Oihenart eta
|
bere
Notitia utriusque Vasconiae histori lana, LARRAMENDI, M., Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín. San Sebastián, 1853, XXVII.' MENÉNDEZ PIDAL, R., Los españoles en la historia.
|
|
|
Froga positiboak behar ditu eta dokumentuen kritika zorrotza eragingo zuen. M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek
|
bere
kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei baino. Bere gogoetaren bidez espazio bat definitzen du eta espazio horretan bizi diren gizataldeez arduratzen da, bere nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren.
|
|
|
M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek bere kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei baino.
|
Bere
gogoetaren bidez espazio bat definitzen du eta espazio horretan bizi diren gizataldeez arduratzen da, bere nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren. Horra bere original tasuna eta ondorioz bere horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki.
|
|
|
M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek bere kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei baino. Bere gogoetaren bidez espazio bat definitzen du eta espazio horretan bizi diren gizataldeez arduratzen da,
|
bere
nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren. Horra bere original tasuna eta ondorioz bere horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki.
|
|
|
Bere gogoetaren bidez espazio bat definitzen du eta espazio horretan bizi diren gizataldeez arduratzen da, bere nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren. Horra
|
bere
original tasuna eta ondorioz bere horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki. Euskal Herriaren hizkuntz nortasuna eta berezitasuna azpi marratuz, kategoria politiko berria sortarazteko eta indartzeko argudio sen doak burutzen ditu.38EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAILUSTRAZIO GARAIKO HERRI ADISKIDEAKXVIII. mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi ez zuela izan eragin zuzenik.
|
|
|
Bere gogoetaren bidez espazio bat definitzen du eta espazio horretan bizi diren gizataldeez arduratzen da, bere nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren. Horra bere original tasuna eta ondorioz
|
bere
horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki. Euskal Herriaren hizkuntz nortasuna eta berezitasuna azpi marratuz, kategoria politiko berria sortarazteko eta indartzeko argudio sen doak burutzen ditu.38EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAILUSTRAZIO GARAIKO HERRI ADISKIDEAKXVIII. mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi ez zuela izan eragin zuzenik.
|
|
|
Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari
|
bereko
aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin:
|
|
|
Instrucciones para escribir la Historia Nacional, hau da, txostena bes teak beste Historia de nacion vascongada idazteko plangintza da, Euskal Herriko hiru probintzietara mugaturik, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabara. Giro
|
berean
beste txosten baten asmoa azaldu zen: Plan del discurso previo a la Historia Nacional de las tres provincias bascongadas dividido en tres partes y un apéndice o suplemento.
|
|
|
Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk ez zela ageri. Egia esateko eta
|
bere
garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac bat izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen, ez baitugu ahaztu behar tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak baino boteretsuagoak zirela. Hasieran Xabier Munibek bere Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País.
|
|
|
Egia esateko eta bere garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac bat izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen, ez baitugu ahaztu behar tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak baino boteretsuagoak zirela. Hasieran Xabier Munibek
|
bere
Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País. San Sebastian, 1986, 461 470.39] OSEBA AGIRREAZKUENAGAzuen11 Baina handik lasterrera hiru probientzien mailan planteatu zuen, ondo ren bascongada izendatuz.
|
|
|
Hegoaldean, aldiz, ohiko Batzar Nagusiak, batzar errepresentatiboak, kultura politikoaren erakusle eta ikur bihurtu ziren. Historiografian iparraldekoak euskaldunen historiak eurrez burutzen hasi ziren, euskaldunen jatorriaz kezkatzen zen his toriografia mota berri hau, baina euskaldun guztiez arduratzen zen, horra bada
|
bere
berezitasuna. Gogora ditzagun Chaho Belzunze, Bladé, Jaurgain.
|
|
|
Gogora ditzagun Chaho Belzunze, Bladé, Jaurgain. Hori da beharbada iparraldeko historiografiaren konstantea, euskaldunez orokorki ari direla, Euskal Herria
|
bere
osotasun geografikoan hartuaz. Badirudi iparraldean bertako ohizko erakundetze politiko eta juridiko pro pioa galdu zenean, intelligentsiaren joera hizkuntza eta herri berezitasunez gogoetak burutzera eta histori arloan herri euskalduna lantzea bihurtu zela egitasmo berria.
|
|
|
Atzerrian, zegoen Hegoaldeko euskaldun liberala eta iparraldeko joera horretaz kutsaturik edo, Zamakolak histori lana Oihenarteren ildoa berriz ere hartzen duela dirudi,
|
bere
Historia de las naciones bascas izeneko liburuan15
|
|
|
Zalantza barik ildo berriztatua landu zuen, gizartea eta herria hartzen du
|
bere
diskurtso historikoaren abiapuntu eta Bizkaiko historiografia eztabaida juri diko politikoan murgildurik aurkitzen zenean, foru sistemaren legitimatate historikoa frogatu nahian, Zamakolaren historia berriztatzailea da. Sabino Aranak liburuaren bigarren edizioa Amorrorturen moldiztegian argitaratzea bultzatu zuen.
|
|
|
Vasconia osoaren ikerketa premia sortu zitzaion,
|
bere
aintzin solasean azaldu zuenez gero. Jaurgainek onartzen du vascoiberismoa eta iparraldearen inba sioa17 Hegoaldean, aldiz, historiografía ohizko erakundetze politikoaren zer bitzuan eta defentsan burutzen zen, batez ere probintzia bakoitzekoa azpima rratuz.
|
|
|
Aldi
|
berean
, leienda eta mito historikoak oraindik bizi bizi ezagutzen ziren ahoz aho edo idatziz eta bigarren menderdian sortu zen benetako etena euskal historiografian ere, Europan gertatzen zenekoa, hots, positibismo kri
|
|
|
tion a son histoire ancienne et moderne. Madrid Gaymebon éditeur) Bayonne Gaymebon éditeur), 1847, eta 65 La Cantabrie, la Vasconie, la tierra vascongada dira
|
bere
garaiko zazpi probintziak. BELSUNCE, Le Vicomte de, Histoire des Basques depuis leur établissement dans les Pyrénées occidentales jusqu' a nos jours.
|
|
|
Europa mailan bigarren erdian, Ranke historialari alemanak zientzia his toriko berriaren oinarriak ezarri zituen, batez ere lan egiteko tekniketan indar nagusia ezarriz eta horrela zientzia historiko sorburuen kritika positiboa egi ten zuen eta dokumentuen egiaztasunean oinarritzen zuen diskurtso histori koak benetakotasuna. Baina aldi
|
berean
, Ingalaterran, adibidez, historiaren lana halako espekulazio kutsua eta literaturaren atalean edo esparruan koka tzen zen. Ez da aski erudizio ona izatea historia zuzena egiteko.
|
|
|
Giro hori ezagutzen zuen Etxegaraik eta Kanpionek ere. Trabajos de un cronista liburuan, 1898an argitaratuan,
|
bere
helburu historiografikoa argi eta garbi adierazten zuen19 la más constante y arraigada de mis aspiraciones: la de contribuir por mi parte a la renovación de los estudios históricos relativos al pais vascongado, a fin de que sean cada vez menos espesas las tinieblas que preten den ocultarnos cual era la manera de pensar, de sentir y de obrar, cual era, en suma la manera de vivir de las generaciones que en la sucesión de los siglos ocu paron el solar euskaro(...) la historia no es obra exclusiva de los grandes, de los proceres, de los caudillos, mas que de ellos, es obra de los pequeños, de los desconocidos, de los anónimos de los invisibles, de aquellos que constituyen lo que llamamos pueblo.
|
|
|
Labayru Bizkaiko historia berria egiten saiatu zen. 1880an, egunkari tra dizionalistetan, kazetari legez, nabarmendu zen eta horra ondoan
|
bere
ikus pegi historiografikoa: La patraña y la novela afearon las páginas de la histo ria de un pueblo singular cual ninguno.
|
|
|
ECHEGARAY, C., Trabajos de un cronista. Bilbao, Biblioteca bascongada de Fermín Herrán, 1898, 131 Horrez gainera
|
bere
ideia historiografikoak ezagutzeko A. Kanpioni buruzko hitzaldi baten testua ere interesgarria dugu, Blancos y Negros (guerra en la paz) nobelaren argitalpenaren hitzaurre gisa argitaratua, Donostian, 1934an, Zabalkunde bildu man, Beñat Idaztiak.20 LABAYRU, E, Historia General del Señorio de Bizcaya. Bilbao 1895, 6 liburuki argitaratu zituen 1903 bitartean Bizkaiako historiaz.44EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAGiro horretan, Miguel de Unamunok Etxegarai eta Labayruren lanak kri tikatu zituen eta bidenabar historiaz zuen ikuspegi teorikoa lerro laburrean bezain sakonean adierazi zuen:
|
|
|
Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu. Azken batean, liburuaz zera dio, obra meritísima dela, abiapuntu eta gogoeta berriak irekitzen zituelako historiaren arloan.Arturo Kanpionen lan erraldoia ere testuinguru
|
berean
kokatu behar dugu. Nafarroako historiatik abiatzen da, Euskal Herriko ikuspegia izanik.
|
|
|
Horregatik Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera adierazi zuen: ¡ que no facilmente se arrancan de cuajo leyendas y tradiciones acariciadas por lar gos siglos y que tanto enaltecen a la tierra que uno quiere!. Baieztapen honek erakusten digu ohiko mitología historikoaren dogmek indarra zutela eta Sabino Arana ere delako literatura mitologioaz baliatuko da
|
bere
proposamen politikoak erakusteko unean. Baina ez ditugu nahastu behar biak.
|
|
|
Euskaldunen azken 1.000 urteko historia zehatza idatzi zuen, inguruneak eta gizakiak sortu zituen zibilizazio desberdinak. Horregatik, demografiaz, migrazioez eta egu neroko bizitzan garatu ziren zibilizazio material guztiak ondo deskribatu zituen eta
|
bere
bilakaera azaldu. Euskal Herri ia osoa (Enkarterria eta Tutera izan ezik) eta kasu batzuetan inguruko lurrraldeak (Biarnoa) hartzen zituen aztergai.
|
|
|
Historia ikertzeko profesionalizazio bidea irekitzen zen unibertsitateetan. Ordura arte, artxibategi eta bibliotekariak ziren historiazko lanetan profesio nal gisa aritzea lortu zutenak.Giro honetan eta Unibertsitatean ikasia izan arreo,
|
bere
kabuz ikerketa lanak eginez, Eusko Ikaskuntzan eta CSIC erakundearen inguruan ibiliaz, euskal historiazko ikerketak beste pertsonaia handi bat ezagutu zuen: Julio Caro Baraja.
|
|
|
Haren lana historialariek sarritan ez dute ezagutzen, antropolo giatik hurbil dagoelako agian. Baina 1956 arte, zalantza barik,
|
bera
dugu his torialari sozial garrantzitsuena. Los Vascos izeneko liburua, 1949an argitara tua, Annales aldizkarian, Parisen indartzen zegoen historiazko paradigma berriaren ispilu zena, historia egiteko modu berriaren erakusletzat aipatua tzan zen.Jakina, teoriari eta aukeraturiko ikerketa esparrura loturik du bere meto dologia.
|
|
|
Baina 1956 arte, zalantza barik, bera dugu his torialari sozial garrantzitsuena. Los Vascos izeneko liburua, 1949an argitara tua, Annales aldizkarian, Parisen indartzen zegoen historiazko paradigma berriaren ispilu zena, historia egiteko modu berriaren erakusletzat aipatua tzan zen.Jakina, teoriari eta aukeraturiko ikerketa esparrura loturik du
|
bere
meto dologia. J.C.B.ren lana ulertzeko Pío Barajaren ideiak eta nobelak ezagutzea premiazkoa da.
|
|
|
Baina nobelaren bidea hartu beharrean, lobak saiakera eta ikerketa sakona erabili zuen. Berak aitortu zuenez, La leyenda de] aun de Alzatek
|
bere
etnografi zaletasuna biztu zuen.Euskal gaiak batez ere 1940tik 1956ra bitartean ikertu zituen. Ondokoak aurretik ikerturikoaz gogoetak dira.
|
|
|
Biografia, tokian tokikoa zein baztertuen ibilbidea izango ditu gogokoen.
|
Bere
bizitzaren amaieran, aldiz, kezka teorikoez jabeturiko lanak argitaratzea ri ekin zion. Benetan harrigarria dugu ikustea zenbat produzitu zuen jakintsu honek.
|
|
|
Baten batzuen ustez, J.C.B. k ez zuen metodorik. Eta beharbada egia da, metodo desberdinak erabili zitue lako eta
|
bere
bizitzan zehar bere ikuspegiak aldatu egin baitzituen. Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira:
|
|
|
Baten batzuen ustez, J.C.B. k ez zuen metodorik. Eta beharbada egia da, metodo desberdinak erabili zitue lako eta bere bizitzan zehar
|
bere
ikuspegiak aldatu egin baitzituen. Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira:
|
|
|
Eta beharbada egia da, metodo desberdinak erabili zitue lako eta bere bizitzan zehar bere ikuspegiak aldatu egin baitzituen. Baina hala ka joera finkoak
|
bere
lanetan ageri dira: lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu, erabili behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz.
|
|
|
lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu, erabili behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri bazegoela igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren
|
bere
diskonformitatea adieraziko du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala. Ikerketan aritzeko abiapuntu jakingarria berau.
|
|
|
Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen
|
bere
bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora.
|
|
|
Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu
|
bere
buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora.
|
|
|
Baina sal buespenez jositako errealitatea eta kasuak ditugu eta horrenbesteraino iritsi direnez, azkenean, paradigma nagusien puxkaketa osoa gertatu da azken hogeita bost urteotan. Bakoitza
|
bere aldetik
ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da.
|
|
|
Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza
|
bere
testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira.
|
|
|
Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu. Kultura artistikoak, aldiz, literarioak eta abar, horiek bai dutela
|
bere
indibidualtasuna eta iraunkortasuna aldaezina delako arte ederreko lan zehatza.Giro honetan bizi gara eta historiaren esparruan lerroak aipatu lirateke, historia ekonomikoan, historia sozialean, historia politikoan edo kul turgintzazkoa edo historia ekologikoan. Bestalde, mikroanalisiaren garrantzia eta premia garatzen doa.
|
|
|
Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo
|
berekoak
baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa. Estatu nazioak XIX. mendean eraiki eta antolatu zirenean, Espainian nazio politiko bakarra zegoela adierazteko historia nazionalak idazteari ekin zioten.
|
|
|
Egon ziren beste asmoak ere, adibidez, Pi i Margall politikari eta historialariak ida tzita. 1877an argitaratu zuen
|
bere
liburu ezagunean, hara zer idatzi zuen: En España la cuestión de los vascos es mucho más grave que en Francia(...) Vencidos, se trata actualmente no de arrancarles sus fueros, pero sí de quitarles la exención del servicio militar y de los tributos.
|
|
|
oraintsuko lan batzuen berri ekarri da orain anikulura, baina 1999an idatzitakoa
|
bera
da funtsean dakarguna.
|
|
|
Dialektoak bikoitza den eginkizuna du:
|
bere
hiztunei hizkuntza horretako gainerateko hizkeretako kideekin elkar ulertzeko aukera ematen die dialektoak, baina zeregin demarkatiboa ere badu: hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973).
|
|
|
bere hiztunei hizkuntza horretako gainerateko hizkeretako kideekin elkar ulertzeko aukera ematen die dialektoak, baina zeregin demarkatiboa ere badu: hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek
|
bere
hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna bere erkidegoari loturik egon ohi da.
|
|
|
hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna
|
bere
erkidegoari loturik egon ohi da. Hizkera erkidegoaren bizitasunaren ezaugarria da arestiko sentimendu hori eta Euskal Herriko bazter guztietan berdin gertatzen ez bada ere, Bizkaian adibide nabarmenak ditugu:
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara
|
bere
mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
...doaz beti beti norabide bereanetaezditu betizioberberak eraginedosortu; ezdituzte, gainera, lekuguztietanedotahiztun taldeguztien arteanemaitzaberakizaten.Ikasdezagunjabetzen, gizarte zientzietanbilakabideeketagertakariekezdutelakausabakarbatizaten, koiunturaaskotarikoareninguruangertadaitezkeela, kulturalak, historikoak, gizartezkoakedopsikologikoakdirenzioekeraginik.Denaez dalekuguztietanerritmo
|
berean
gertatzen.
|
|
|
tzatenak; gaineratekoan,
|
bere
berezko herrieuskaraegitendutealdioro, erregistroenaberastasunean etakonplexutasuneanadinekohiztunerkideenerabilerarekikosoiltzeetalaburbide batzukhautatu dituztenarren.
|
|
|
Zergatikaipatzenditugu, bada, gazteak. Egungosoziolinguistikanitzaliakotzat jotzendagazteekerabiltzen ezduten dialektoa. Eskualde edogune bateko
|
bereko
gazteriak hizkera edodialekto baterabiltzen ezduen unetik beretik, dialektohorihiltzat jotzenda.EuskalHerrian badituguhonelako hamaikatxoeredu, alderdibatetikbesteraaldeaketa aldiakdaudenarren. Belaunaldienartekohiatusarenarloandialektoak bizirikdiraueninguruneetan hizkuntza aldaketa hasikininteresgarriakaurkitudituazkenurteotan lñaki Gaminde hizkuntzalariaspergaitzak Zumaia, GetariaedoBermeonadinekoenetagazteenhizkeraazterturik.
|
|
|
Zergatikaipatzenditugu, bada, gazteak. Egungosoziolinguistikanitzaliakotzat jotzendagazteekerabiltzen ezduten dialektoa. Eskualde edogune bateko bereko gazteriak hizkera edodialekto baterabiltzen ezduen unetik
|
beretik
, dialektohorihiltzat jotzenda.EuskalHerrian badituguhonelako hamaikatxoeredu, alderdibatetikbesteraaldeaketa aldiakdaudenarren. Belaunaldienartekohiatusarenarloandialektoak bizirikdiraueninguruneetan hizkuntza aldaketa hasikininteresgarriakaurkitudituazkenurteotan lñaki Gaminde hizkuntzalariaspergaitzak Zumaia, GetariaedoBermeonadinekoenetagazteenhizkeraazterturik.
|
|
|
Euskarabatuaren aldeegoteaetaeuskalkienaldeereegoteagauzabatda etahorretan ezdago zalantzarik 68anhaur batzuk besterik ezginenontzat bederen.Garbiikustenezduguna, batuaezdirenhizkerak idazteko erearau bereziakfinkatzen hasibeharhorida.Estandarra ezdenalorhonetan, norberaknahiduen bezalaetasenakedointuizioak agintzen dion legezjarduteko aukeraedukitzeaikustendugubiderikegokiena. Zenbatidatzizkoereduikasi behar ote ditugu, bada, euskaldunok. Hiztunetaaldi
|
berean
filologo izan beharotedugueuskaldunguztiok, euskalkianidazteanzererabilieta zerez jakiteko. Dialektoak, erajasoan nahizlagunartekoan, berdinbaliodezake elkarrengana biltzekonolabesteetarikbereizteko, nonnola, noiznola: aurkakoapentsatzea hiztuna etataldeaetaberenezaugarriak aintzat hartu nahiez izateada.
|
|
|
Besteleku batzuetan, ordea, ordezkatzearenerritmoa biziagoaizanda: nabarmena da hau hizkuntza
|
bera
galtzeko zorian izan den alderdietan. Nafarroa GaraikoPirinioeninguruko Aezkoaibarrean, esaterako, gibelamendugaitzajasandueuskarakgizaldihonetan, bainabertako bizilagunak garaiz ohartu diraetaazken hamarkadetanberreskuratzearengiltzari gogor eragin diote.Etxeia iaguztietan transmisioaren kateaetenikegondenez, belaunaldi batekbederen hutseginduetaherri euskaraapitxi amutxendakogeldituda, bilobek eskolan eredu batuaikasidutelarik.
|
|
|
Pentsaotedezakeoraindik norbaitek guztizintimoakdirenezedotaseni deeninguruko egoerabatzuezkanpodialektoek orainarteanbezalaberen ezaugarri guztiekin aldaketarik gabeiraun dezaketela? Are herriko
|
bereko
hainbategoeratan, dialektoak ezdugaurgerobalio, hainbat etahainbat errealitatekontzeptual etatekniko geuregogoakeuskalkitik guztizdisoziaturik dakuskielako: kulturaetaohitura kontua bainoezdahau, egiaesanbeharbal dinbada.Berdin berdingertatzen dabestehizkuntzabatzuetan etabereziki gureabezalakohizkuntzatxikiedotaeremuurrikoetan.
|
|
|
«Baionan erakasleak badira E.H. barnetik ere,
|
beraz
nafarro lapurteratik abiatzendiranagusiki> > (1996: 535).
|
|
|
Datuzehatzakizateralasterbidehorienguztiennorabideaea beti beti batu/ estandarreranzkoaotedenhobekixejakinengenuke; berebat, erritmoen etaprozesuen sakontasunarenmailenberriereizanengenuke.Aldaketa prozesuan dagoen hizkera batennorabidea guztiz garden ageriezden kasurik balitz, aldakortasunarenberarenegiturasinkronikoa aztertzekoetagerta litezkeen arau plurizentrikoenetorrera eta
|
beren arteko
lehia ezagutzeko aukeraedukiko genuke.Bizentzutanplurizentrikoak, gainera: batetik, hizkerahaterairistendirenhizkuntza aldaerakhedagune batetik bainogehiagotatik iristeko aukera legoke. Eta bestetik, hizkuntza ezaugarri bat eta bera
|
|
|
Datuzehatzakizateralasterbidehorienguztiennorabideaea beti beti batu/ estandarreranzkoaotedenhobekixejakinengenuke; berebat, erritmoen etaprozesuen sakontasunarenmailenberriereizanengenuke.Aldaketa prozesuan dagoen hizkera batennorabidea guztiz garden ageriezden kasurik balitz, aldakortasunarenberarenegiturasinkronikoa aztertzekoetagerta litezkeen arau plurizentrikoenetorrera eta beren arteko lehia ezagutzeko aukeraedukiko genuke.Bizentzutanplurizentrikoak, gainera: batetik, hizkerahaterairistendirenhizkuntza aldaerakhedagune batetik bainogehiagotatik iristeko aukera legoke. Eta bestetik, hizkuntza ezaugarri bat eta
|
bera
|
|
|
|
Berarengan
ohikoa denhizkuntzalari senaetazorroztasunadarion artikulu batean (1998), delako «prosodia gaztea»gaitzatharturik ederki itxuratzen du Miren Lourdes Oñederrakguk artikulu honexetan erakutsi nahi dugun ideiaedosentimendua; hauda, egungoeuskaraz denaz bezainbatean badakigugutigoitibeheitizertatik zertaragoazen, bainaezzaizkigubistaratu goien barrenetazeharbide guztiak, ezdakiguxuxeniraganbideak ...
|
|
|
Hizkuntza, edotanahiagobada, hizkera, hiztunonada, bereegitekoadu,
|
bere
baldintzak, kanpotikakopresioak e.a.Berrikuntzaartifizialez kanpo edotaeuskarabatuaren gaitiklanda, hizkera batenbarreneko berregituraketa eraginduten hizkuntza aldaerenartekolehiadago, hizkerenartekoberdintze edonahastetik kanpo egondaitekeena.Honen guztiaren adibideonaeskainidiguJ.I.Uhaldek (2000). Bermeokohiztun gazteeneuskaranaditzaren sisteman aldaketa gaitzagertatu damorfologiari dagokionez... adizkiek soiltzeko joerahartuduteetaaldaerenkonplexutasuneanmurriztea gertatuda: honela, naientsutennintzen, nizun, dotennuen, basintsutdiezazuket, etorriko balekisara, dxungo (leki) garisenetorrikobazina, joanenginateke gisako berrikuntzakditugu; batetik, orainekoaldaeretarik iraganekobesteautomatikoagobatzukeratortzendiraeta, bestetik, osagaigramatikalbatzuenhelmena hedatzen etaorokortzendaparadigmetakoaldaerakaurrezteko.
|