|
2001
|
|
|
Hauek, ordea, ehunka aldiz esanak eta entzunak ziren dagoeneko eta soinua lagun bizi zirenak ere iraunkor agertu dira behin eta berriz. Jenobeba
|
bera
bertsotan, Arrueren liburuaz baliatuz J.K. Zapirainek eman zigun.
|
|
|
Eta Arestik, horren oraintsuko dugun Arestik, hainbeste ezagutu dugun Arestik, hain ozenki mintzatzen zen Arestik, contra esto y aquello maiz aski, utzi du pasarte ilunik ugari. Bat aipatu dizuet lehen, eta hori baino zailago diren ate giltzarik gabeko gehiago ez litzateke, noski, gaitz izango
|
bere
bertso nahiz prosan topatzea.
|
|
|
Hortik kanpora ere, balegoke besterik. Aresti ez zen, parnasiano modura, zizel lanean aritzen
|
bere
bertso eta hitz lauzkoekin. Edota, horrela ari bazen ere, bere gisara ari zen, ez besterenera.
|
|
2002
|
|
|
Alegia, jendeak ulertzeko modukoa ez dena ezin dela bertso ederra izan edo, munduko ederrena bada ere, ez duela ezertarako balio. Izan ere, bertsolariaren helburua, bertsoaren bidez entzuleekin komunikatzea da eta ez
|
berak
bertsotan gozatzea bakarrik.
|
|
2003
|
|
|
Bertsolariak, behin melodia baten menpean jarri ezkero, ez dauka neurriaren ardurarik: berez neurtuko ditu
|
bere
bertsoak, kantuari zuzen zuzen jarraituz. (M. Lekuona, o.c., 57 or.).
|
|
|
Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez, ez zen bakarra izan. Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak
|
bere
bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz adierazteagatik egiten zutela, ez euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik. Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa, ez legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta Espainiari begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian.
|
|
|
–Tubal cen Iapheten bortzgarren semea, eta Noeren illobassoa?,. Cein partetaric Tubal sarthu cen Espainiarat eta non eguin çuen bere lehenbicico egoitça?,. Tubalen hitzcuntça ala Escuara centz, ala bertce hitzcuntzaric?,. Escuara hitzcuntça çaharra[...] noblea, eta bertce hitzcuntcetaric ethorquiric gabecoa da?,. Cantabria icen hau nondic heldu den?,... 34 Beraz Etxeberri lapurtarrak erdarazko apologien eduki beretsua azaltzen zuen. Eta hein horretan ez bazen originalegia izan, mito kantabristak euskaraz garatzean esan daiteke aurreneko euskarazko historia lana idatzi zuela, aurreneko narratiba historikoa euskaraz, Klaberiak
|
bere
bertsoan eskatzen zuen huraxe; beti ere, diskurtso kantabrista hauek historia generokotzat har daitezkeen heinean, esan dugunez nahiko atenporalak eta beraz historikotasun gutxikoak baitziren.
|
|
|
Udan, bestela ezin izaten ditugun irakurketak egiteko aro horretan, Lamartine irakurri dizut. Hara non topatzen dudan, ustekabean, poeta Ischiara heldu eta(" Salutal’ile d’Ischia"),
|
bere
bertsoak entzuten dizkiola honek ere neska bati kantatzen(" une voix inconnue/ Qui recite au poete un refrain de ses vers"). Zer, XIX. mendeko poeta zoro frantses hauek, mundu guztiko neskek kantatuak izan nahi al dute?
|
|
|
Orduan nire aspaldiko Machadoz oroitu naiz (baina Antonio zen ala Manuel? Ala besteren bat da?),
|
bere
bertsoak herria ren ahotan kopla anonimo bihurtutaentzutean, beren bizileku naturalera itzuli direlako pozik. Ia Aresti bezala.
|
|
2004
|
|
|
Guk urruneko gauza izan genuen beti, baina gurea txiki txikitatik ohitu da aita telebistan ikusten. Kantuan ere ikusten nau, baita pilota partidetan ere
Bertsotan ez nau ezagutu, baina jaio zen egun
|
beretik
bertso asko eta asko entzun izan ditu. Oraindik ere kantatzen dizkiot.
|
|
|
ume nintzanean eta gerra aurretik, goizetan lenengo bierra bezperan ekarritako bertsoak kantatea ebala. An eukiko eban egun guztian
|
bere
bertso papel ori, batzuetan berde kolorekoa, bestetzutan moraua edo urdiña, aldean ez baeukan, etarteko ormazuloren baten bai beintzat.
|
|
2005
|
|
|
" Zu gorabehera, baserri zaharra/ jantziko luke sasiak". Berak bota zuen
|
bere
bertsoa eta ni neurea botatzera nindoala, Xalbadorri begiratzean pentsatu nuen: " Arraioa!
|
|
2007
|
|
|
|
Bere
bertsoetan umetako bizimoduaren gomutapen asko islatu zituen: auzolana nola egiten zen, Aralar mendira zizen bila ateratzen zirenekoak, gaztaina erreen usain goxoa...
|
|
2008
|
|
|
Kantakera horrekin publikoarekin konektatzea zailago egin zitzaiolakoan nago:
|
bere
bertso on askok txalo epelak jaso zituzten, eta oso oso onek bakarrik beroak. Baina kartzelako lanean erakutsi zuen kantakera honen eraginkortasuna, jarri baitzigun:
|
|
|
Miren Artetxeren kantakera malgua du, builarik egin gabe zeharka ari denarena, eta era berean Maialen Arzallusen indarra, errespetua lortzen du.
|
Bere
bertsoak ez dira oharkabean pasatzen.
|
|
|
Amak, ez dakit nongo noren bidez oilaskoren bat be bialdu ei eutsan militarren bati, semearentzat destino on bat lortzeko. Zaragoza aldean Mozorrifarreko kuarteletan egon zan,
|
berak
bertsotan idatzi ebanez:
|
|
|
esan nahi baita euskara beti sartzen zela nola edo hala, uholde bat bezala maiz, gazteleraren mundu jaioberrian, prozesu ia automatiko batean, zeinak Beñardoren arreta desbideratzen baitzuen eta haren kontzentrazioa eragozten, mutilaren baitan halako anabasa bat sortuz?. Hitzen dantzan bizi naiz/ arin arinean;/ pentsatu baino lehen,/ hitza mingainean(?)? esan zuen
|
bere
bertsoetako batean?, harik eta, hiru aste zeramatzala, maisuak galdetu zion arte:
|
|
|
halakoetan, adin bertsuko emakumeekin edo gaztexeagoekin mintzatzen zèn aldi bakanetan? noiznahi urduritu eta lotsagorritzen zen; baina Nazario, beharbada, Beñardo bezalakoa zen alor hartan, jendaurrean bertsotan aritzeko gai zena ez zen atsegin zuèn neska bati maitasuna adierazteko gai izan, Beñardok
|
berak
bertso batean aitortu zuenez!?, nortasunaren gainerako ezaugarrietan arras desberdina zen arren; Honoratok, berriz, apaizgaitegirako bidea hartu zuen, emakumeei aurre ez egiteko modu bat ere izan zitekeena. Hala, bada, hiru anaiek berezko zerbait ote zuten, generen bat edo?, lotsarako joeraren markaz markatzen zituena, beste sexuarekiko harremanetan?
|
|
|
Hain zuzen, festa haietan bota zuen Gratien Adema. Zaldubi? lapurtarrak
|
bere
bertso ezaguna ere:
|
|
|
Azken orduko urduritasunak somatu genituen: albinteak suziria prestatzen, Julen Zelaieta txupinazoa baino lehen bota behar zuen bertsoa buruan hartzen, zinegotziak Berako eta Nafarroako banderak eta ikurriña jartzen, gonbidatuak kontu kontari,
|
Berako
bertso eskolako gaztetxoak… Berako Kultur Batzordeko hainbat kide ere bertan ziren. Izan ere, Julen Zelaieta izan zen lehen suziria piztu behar zuena, baina Berako Kultur Batzordearen izenean egin zuen, erakunde hau baitzen horren arduraduna.
|
|
|
izan behar du, Mardarasen iritziz. . Momentuan ingurua irakurtzen jakin behar duena, konexio hori lortzen duena, berta
|
bertako
bertsoa egingo duena...?, behar du plazagizandreak Mardarasen arabera.
|
|
|
Rekondo urduri samar aritu zen saio guztian zehar, baina
|
bere
bertso maila txukun eta azkarraren arrastoak utzi zituen. Bertsoak abesterakoan eman zion erritmoa aipatzekoa izan zen.
|
|
|
Baina herri jakintzak baieztatzen duenaren aurka –" gogoa dagoen lekuan aldaparik ez" dio esaera zaharrak–, maldan gora egin zitzaion eskolan aurrera egitea, ikastea izugarri kostatzen baitzitzaion; Beñardok bazuen, izan ere, jario handiko ur laster hura, euskararen iturritik zetorkiona eta ezin geldiarazi zuena, halako eran, non ur lasterrak aurretik baitzeramatzan arimaren lurretara beste bide batetik –gazteleraren bidetik, adibidez– iritsitako hitz eta kontzeptu ikasi berriak, baita hitzez eta kontzeptuz egituratutako irudikapenak ere: esan nahi baita euskara beti sartzen zela nola edo hala, uholde bat bezala maiz, gazteleraren mundu jaioberrian, prozesu ia automatiko batean, zeinak Beñardoren arreta desbideratzen baitzuen eta haren kontzentrazioa eragozten, mutilaren baitan halako anabasa bat sortuz –" Hitzen dantzan bizi naiz/ arin arinean;/ pentsatu baino lehen,/ hitza mingainean(...)" esan zuen
|
bere
bertsoetako batean–, harik eta, hiru aste zeramatzala, maisuak galdetu zion arte:
|
|
|
Nazarioren bizitzari buruzko film koloreetako batek ongi baino hobeto erakutsiko zuen Nazariok adineko emakumeekin lasai hitz egiten zuela, baina bere adinekoekin nekez; are gehiago: halakoetan –adin bertsuko emakumeekin edo gaztexeagoekin mintzatzen zèn aldi bakanetan– noiznahi urduritu eta lotsagorritzen zen; baina Nazario, beharbada, Beñardo bezalakoa zen alor hartan –jendaurrean bertsotan aritzeko gai zena ez zen atsegin zuèn neska bati maitasuna adierazteko gai izan, Beñardok
|
berak
bertso batean aitortu zuenez! –, nortasunaren gainerako ezaugarrietan arras desberdina zen arren; Honoratok, berriz, apaizgaitegirako bidea hartu zuen, emakumeei aurre ez egiteko modu bat ere izan zitekeena. Hala, bada, hiru anaiek berezko zerbait ote zuten –generen bat edo–, lotsarako joeraren markaz markatzen zituena, beste sexuarekiko harremanetan?
|
|
2009
|
|
|
Badaki gaitza salatu/ besterik ez dezakeena?
|
bere
bertsoarekin, baina, beheko jendearen minak, mintzen du (UBM, 51);, edozein kalegurutzetan?
|
|
|
Urteetan bertsoak botatzen huts egin ez duen moduan, Sanmiel egunean ere hantxe zegoen udalbatza aretoan, Xabier Lasak idatzitako bere biografia liburua sinatzen. Hantxe zegoen,
|
bere
bertso lagun Txomin Garmendia ere. UKE ren omenaldi ekitaldia Patxi Etxeberria bera omentzeko ere baliatu zuten.
|
|
|
Gerora ere, ez zen Zabala txapelketen zale izan, ezta bertso saioetara ugari joaten zen horietakoa ere;
|
berea
bertso zaharrak biltzea zen, horixe zuen gogoko, eta horrexek xurgatzen zion bertsolaritzari eskain ziezaiokeen denbora guztia. Hala, beste batzuen artean Joseba Zulaika edota Fito Rodriguezek bertsolaritzaren inguruan hasitako teorizazio mugimenduaren inguruan ere ez zuen interes handirik erakutsi Zabalak, nahiz eta gaiaren inguruan ondoen jantzita zegoenetako bat izan:
|
|
|
Xabier Sukiak, berriz, Euskadi Irratiko Hitza Jolas saioa zuzentzen du, eta berea da bertsoak irrati publikoan duen ahotsa. Sukia Leitzan kanporatu zuten, eta hurrengo eguneko irratsaioan
|
bere
bertsorik ez jartzea erabaki zuen. Ez zen izan kanporatua izanagatik, ez nintzen saioarekin beteta gelditu, eta aurretik argi neukan ez nuela nire bertsorik botako.
|
|
|
Azken boladan ene tindatzeko manera nahiko aldatuta dagoela gogoan atxikiz, lehen agurra txuri zuriz margotzen hasi naiz, hutsa baino, argi kolorez egindakoa. Koloreak paletan ezarri ditut, eta, hasi baino lehen, badakit Amets eta
|
bere
bertsoak jadanik gorriz tindatuko ditudala. Are gehiago zortziko nagusian bakarrik dagoen haurraren ama non dagoen kantatzen hasten delarik, Aitor bertsokideari bikain erantzuten eta aldiro bide berriak irekitzen.
|
|
|
Kolore gorri magenta merezi du, Txingudiren gainean ikusi dudan keinuka ari zitzaidan hura, eguzkiaren magenta kolore nagusia, bazterrezina, ortzadarrean gehiena ikusten ohi dena. Ezbairik gabe, arratsaldeko
|
bere
bertso hoberenak, bakarrik uztea baino, haurrak egin baino lehen ongi pentsatuko zuela esanarekin bukatu dituenak.
|
|
|
Patrikatik atera nuen papera ipini nion eskuan. Hartu zituen
|
bere
bertsoak, neure zatar paperean agertu zirenak, baina ez zidan sinesten, ezin zuen ulertu. Ezinezkoa zela sorta horiek denak buruz ikastea, esaten zidan.
|
|
|
Bertso kantatzen ariko bagina zer erantzungo niokeen pentsatzen hasi nintzen, baina nik punturik lotu aurretik bota zidan
|
berak
bertsoa. Italian, hemen bezain katolikoak izan arren, hemen baino katolikoagoak akaso, inork doministiku egiten zuenean" Salute!" esaten omen zitzaion.
|
|
2010
|
|
|
Egunokin hainbat komunikabideri kasu egin eta ostean,
|
bere
bertso panorama gehiegi ere ez dela aldatuko diosku, hainbat saio dituela, eta saioz saio, orain arte legez, duena ematen saiatuko dela.
|
|
|
Otañok bere jaioterriko haritza eta bizilekuko onbua hartu zituen gaitzat. Amerikako panpetan? izeneko
|
bere
bertso sorta ezagun batean:
|
|
|
–Euskel izkuntza galtzen ari da/ ta galtzen ba' da euskera,/ Euskalerriko seme guztiak/ betiko galduak gera?. Basarrik eman zion hasiera saioari, eta Jautarkol olerkariaren eta Arana Goiriren aipuez hornitu zituen
|
bere
bertsoak, zenbait esaldi hitzez hitz erabilita15.
|
|
|
Bitxikeria aurkitu izan dut hemezortzi mendeko eliza kantu bat hitz hoiekin berekin hasten zena. Matxinek maiz aire hori bazerabilan
|
bere
bertsoetan.
|
|
|
Aurreko atalean, Matxinek
|
bere
bertso bizitzan kantatutako azken bertsoetariko bi aipatu ditugu, bitzuak Lehenengo Bertsolari Egunekoak. Baliteke azkenak izatea, kontuan hartzen badugu, txapelketan parte hartu, eta handik lasterrera hil zela.
|
|
|
Era berean, Panpilli eta Larreko senpertar bertsolariek bertso sorta bana eskaini zioten herritarrari. J. P. Soudre Larrekok honela amaitu zuen omenaldiko
|
bere
bertso sorta:
|
|
|
Gero, harmailak eta eskailerak betetzen zituzten ikusleen aitzinean, hainbat talde pasatu ziren taula gainetik. Berako Abesbatzak “Festara” abestu zuen; Uxaneko aktoreek besarkadaren garrantzia azpimarratzen zuen antzezlan zirraragarria eskaini zuten; “Bertze Musikak” jaialdiaren bitartez Bera nazioartean ezagutzera ematen duen Ertz kolektiboaren bideoa ikusgai izan zen; bibolin taldeak Vivaldiren “Udaberria” jo zuen;
|
Berako
bertso eskolak, Julen Zelaieta buru zutela zenbait kopla abestu zituen eta Isidoro Fagoagako ikasleen abesbatzak “Xalbadorren Heriotzean” ederki kantatu zuen.
|
|
|
Ez ote dira ba Landuchioren hiztegiko estado o altura de uno, estadua azaldu zenetik ateratako analogia hagitz berriak, estatu berdin gizabetea delako apaindura horiek? Eta nori bereak ukatu gabe, zenbat egin ote zaie geroztik Xahoren, Azkueren, Orixeren, edo On Manuelen
|
beraren
bertso eta idazlanei. Eta Antonio Zabalaren arimak nola gordea ote dauka Berdabioren xaldi aztaltxuri hau bere ukuiluko xokoren batean?
|
|
|
Bestela, zer zentzu lukete zortzi urte gerozagoko istiluok? Ez bada Berdabiok
|
bere
bertsoan Elamako hilketa salatu ondoren berpiztuak izatekoa. Testiguek zera baitiote:
|
|
|
Etimologiaren bitartez ahalegintzen nintzen ulertzen: neurtitz, esate baterako, neurtu eta hitz direlakoekin osatua zegoela, eta
|
beraz
bertsoa adierazi nahiko zuela, edo antzeko zerbait. Eta halaxe orrialdero, liburu guztian.
|
|
2011
|
|
|
Urte askotan Eusebio Igartzabal etorri zen gurekin kantatzera. Guk koplak kantatzen genituen eta
|
berak
bertsoak. Hernanin ohitura ona izan da beti kalez kale kantatzea, tabernan, lehendabiziko balkoian denari,...
|
|
|
Etxahunen bertsoetan bi edo iru bider badator Galiziako Santiagoren,
|
bere
bertsoetako Saint Jaka edo Jundane Jakaren izena. (?) Bizi bearrak eroanda España aldeetan urte bi egin zituen.
|
|
|
(?) Bizi bearrak eroanda España aldeetan urte bi egin zituen. Bere anaiarentzat diarduala, onela di, o
|
bere
bertso baten:
|
|
|
Irudia: Karamellzucker “Juventud, divino tesoro”, zioen Rubén Darío poetak
|
bere
bertsoetan. Baina, eta altxorra bizitza luzea izatea balitz?
|
|
|
Baina bestetik, bazuela barne bat, barne izate bat nahiko urratua eta nahiko bihurria. Eta gainera berak erraten du
|
bere
bertsoetako batean, erraten du Jainkoa eta ni deitzen den konposizio batean erraten du, bera, oso gaztetatik izan zela beti bekatorosa eta bizitu zuela bere bekatari eta gisa txarrekoa izatearen kontzientzia hori modu zaurigarri batean. Eta horrek kulpagarri egiten zuela bere burua Jainkoaren aurrean.
|
|
2012
|
|
|
Kontu kontari aritu zitzaidan. Harritzekoa zen oraindik ere nola zeukan
|
bere
bertsoen mekanika hori, lehengo zenbat bertso zeuzkan gogoan, berak kantatutakoak, Uztapiderenak, nireak, ez dakit zeinenak. Bertso mundua barru barrutik bizi zuen, eta, zentzu horretan, oso ondo zegoen.
|
|
|
Mezok, umorez, zera esaten omen zuen: Nik emakumeak lapurtzen dizkiot eta
|
berak
bertsoak niri.
|
|
|
Horren kontra, Arestik askatasuna eta naturaltasuna aldarrikatzen ditu euskal idazleentzat, XVIII. mendeko Pedro de Barrutiak bere Gabonetako Ikuskizuna komedian erabilitako euskara erdara arteko nahasketa goretsiz: ?[...] erderea eta erdal usañeko esakerak, eta baita euskera erdera arteko mordolloa bere, tresnak diraz Barrutiaren plumaren puntan,
|
bere
bertsoak edertuteko eta prestantzia emoteko? (Aresti 1986c:
|
|
|
Ez da beharbada guztion eredutzat hartzekoa, baina nabari da Txirritak jakin zuela, eta Goethe baten ahaide hurbila dugu alde horretatik? bere bizitza ontzen eta lantzen,
|
bere
bertsoak ez ezen. (LIB II:
|
|
|
Etxeparerena dela esan gabe,
|
bere
bertso zatia zinema kritikaren barnean tartekatzen du, baina oharrean honela esango digu Altunak: –Pizkunde Arokotzat dauka nonbait hemen Mitxelenak, besteren iritziak gorabehera, gure Etxepare honenak, baitira ondoko bertso horiek?.
|
|
|
Ordu
|
berean
bertso afaria izan zuten Lesakan, herriko Altzuri, Edurnezuri eta amaordeak eta Iruñeko Xirristi Mirristi taldeek. 40 entzule inguruk segitu zuten saioa eta azkenean etxekoentzat izan zen saria.
|
|
|
17an Leitzaundi eta Erauntsi taldeak Leitzako Aurrera elkartean arituko dira 18etatik aurrera; bertso saioa izanen da eta sarrera 3 eurotan da. Egun
|
berean
bertso afaria eginen dute Igantziko Biltoki Elkartean, 21etan hasita. Horren ostean, Rimak Exkaxko eta Bertze Maldiko taldeen bertso saioa.
|
|
|
Ganbara deitzen diogu buruari, memoriaren gordailuari. Ustu ezin zan ganbara titulua eman zion Antonio Zabalak Txirritaren bertso eta pasadizoekin osatu zuen liburuari, lehendik Txirritaren
|
beraren
bertso batean oinarri hartuta.
|
|
2013
|
|
|
Eta hori da, zalantzarik gabe herriko ekarpena bai bertsolaritzari, bai euskarari:
|
bere
bertso eskola, bere bertsolariak, bere bertsozaleak, eta batez ere, Gu ere bertsotan egitasmoan parte hartzen duten haurrak. Beraientzat bereziki bertsoa hitzen jaia eta jolasa da.
|
|
|
11.30 Kantu jira, kalejira, dantza herrian zehar eta
|
bertan
bertsoak izango dira.
|
|
|
Txirritaren ospeak inguruko mugak gainditu zituen eta leku askotatik deitzen zuten bere ateraldi eta hitz zorrotzak entzuteko. Beharbada, izen handia lortu zuen Txirritak
|
bere
bertsoekin, baina antzeko ospea irabazi zuten bere ibilerek ere, bertsolari alferrontzi eta parrandazale irudia geratu baita euskal memoria kolektiboan. Atañok Txantxangorri kantaria izeneko liburuan Txirrita bertsolariaren ibilera batzuk jaso zituen; Antonio Zavalak, berak idatzitako bertsolariaren biografietan, berriz, beste hainbeste kontu ekarri zituen.
|
|
|
1887an San Jose hirian Euskaldunak Bati zeneko elkartea sortu zutenean, Martin anaia izan zen lehendakari eta Jose bera idazkari. Ameriketatik
|
bere
bertsoak igortzen zituen euskal prentsara, Baionako Eskualduna eta Gure Herrian aldizkarietara, Los Angeleseko Californiako Eskual Herria zelakora, Buenos Aireseko Eskual Herria eta Haritza izenekoetara, eta abar.
|
|
2014
|
|
|
Bertsolaritzaren ekarpenari esker, saio bakoitza bakarra dela azpimarratu du Guillanek: “Orain arte egin ditugun emanaldietan, Andoni Egañak oso ondo jakin du publiko bakoitzaren tenperatura hartzen, eta
|
bere
bertsoetan, entzulegoaren araberako gaiak hautatzen”.
|
|
|
Xenpelar bere garaiko bertsolaririk handienetakoa izan zen, eta
|
bere
bertsoek gaur egunera arte iraun badute ez da kasualitatea izan.
|
|
|
2070 Lutero bezalaxe Hutten ere, nazio alemanari? zuzentzen zaio(, der ganzen Christenheit und zuvoran dem Vaterland der teutschen Nation?)
|
bere
bertso eta panfleto txit kritikoetan. Hizkuntza alemanaren erabilerak ez dauka motibazio nazionalik, funtzional hutsa baizik, Luterorengan bezalaxe.
|
|
|
Horretara ulertu behar dira, era berean, haren beste jarrera xele bre batzuk, aldizka eskandalu neurtuak sortu eta orduko euskal gizarte egonkor, lasai eta euskal arloan arduragabea asaldaraz teko pentsatuak, ea behingoz iratzartzen zen. Eta oso garbi adie razita utzi zigun hori Tolstoi> izeneko
|
bere
bertso batean:
|
|
|
Hotzikara bat sumatu nuen goitik behehiti hura irakurtzean. Larraintarrak horrela kontatu zuen
|
bere
bertsoetan:
|
|
|
Hori ez zegoen duela 20 urte: nork
|
bere
bertso eskolako errealitatea bizi zuen. Salto handia nabaritzen dugu?.
|
|
|
Ez dakit lekukorik bazenez, posible da, mezako tenorea baitzen, edo botikariak berak zuen atxiki
|
bere
bertso gisa, eskaintza gisa nahiz eta pikoa izan. Ditxolaritzaren eskola agerian uzten du bertsoak, errimek daukate magia:
|
|
|
Hasteko argitu zen gauza bat hor. Ez da gauza
|
bera
bertsotan jakitea eta bertsolari izatea. Bigarrenak kargu hartze bat erran nahi du.
|
|
|
Libertimenduan, berriz, kodifikazioa jartzen da aktorearen gerizatzaile, espazioak definitzen ditu, zirkulua eta musikarekin. Hots bertsolari ttipiei eskatzen zaiena zailena da haste hastetik, ez da harritu behar ez badute komunikatzen, barnera so hasten badira kantatzen,
|
beren baitan
bertso eskolako etxea bilatuz. Bertsolaria zirku pertsonaia egiten da prestakuntza eskas horren erdian, euskaraz duen trebezia erakuts objektu bilakatzen da, eta Iparralde honetan bederen, hizkuntzaren galtzeari lotua zaioke.
|
|
|
Eta armairuan ez baina egongelan lo egin zutela egunero. Eta goizero Martinek
|
bere
bertsoen kasete zaharrarekin esnatuko zituela. Etxe txukun eta dotore hartan mundu guztia goizeko seietan esnatzen baitzen," Jainkoak hala nahi zuelako", astiro astiro buruz ikasiko zituzten bertsoen doinuekin.
|
|
2015
|
|
|
Familia
|
berean
bertsoa eta pilota guztiz uztartuta dauzkate Artola anaiek. Bertsolaria da Mikel Artola (Alegia, 1989), eta Gipuzkoako Bertsozale Elkartean egiten du lan; Iñaki Artola (Alegia, 1994), berriz, pilotari profesionala da.
|
|
|
eta
|
bere
bertso guztiak hautsi zituen.
|
|
|
Behin, hilda zegoela zabaldu zen berak ez zekiela. Eta
|
berak
bertsoak jarri zituen eta paperak zabaldu zituen artean bizi bizi zegoela baieztatzeko.
|
|
|
Kontakizun
|
berean
bertsoa eta hitz laua batu ohi ditu artzain liburuak. Artzainen bertsoetako gai nagusia maitasuna izanagatik, berez, ez da bakarra.
|
|
|
Hirugarrenean, ordea, orainaldira jotzen du eta epailearen aurrean kokatzen du bere burua akusatu modura. Hemen lotzen du
|
bere
bertso saioa gaiarekin, bertso honetako lehenengo puntuan kantatu bezala, «heldu da aro berria» eta orain bera da beste aldean dagoena, hau da, akusatuen tokian eserita eta isilik dagoena. Hala ere, etsipenez baino, esperantzaz amaitzen du bertsoa, presidenteak indultatuko duen esperantzan.
|
|
|
Aitak kontatzen zuenez, garai hartan herriko medikua zen Juan Arrospidek, sabiniano amorratua bera, Kepa deitu eta
|
bere
bertso altxorra aberriaren eta erlijioaren zerbitzuan jartzera konbentzitu omen zuen. Lehenago bere aita bezala taberna bertsolaria eta bertso paperekoa omen zen.
|
|
|
Baina besterik ez. Eta handik aurrerako
|
bere
bertsoak denak berdinak dira. Pila bat bai, baina Jaungoikoa, euskara, lege zaharra, Jaungoikoa, euskara, lege zaharra.
|
|
|
sor ditzala, idatzi bitartean, ustez eta inon ez zeuden gaiak eta erak. Ahalegin utopiko hori ez dago literaturan bakarrik; idazketa ororen muin muinean dago. Lukasia Elizegik jarri egin zituen, idatzi,
|
bere
bertsoak, inprobisazioaren forma hobetu nahian. Juan Bautista Agirrek ere lumaz landu zituen gero pulpitutik predikatu beharrekoak.
|
|
2016
|
|
|
Jokin Izagirreren arabera “pertsonaia arrunta eta berezia izan zen aldi berean.
|
Bere
bertsoez gain, pasadizoek eta umoreak ezagun bihurtu zuten inguruan. Batzuek, beharbada, irudi apur bat txukunagoa edo zuzenagoa zeukaten; Txirritak ez.
|
|
|
Errotariaren kanturako erritmo askatua aukeratu duela dio, silaben eta oinen erritmoari baino, pentsamenduaren erritmoari gehiago begiratzen diona. Martinek
|
bere
bertsoari estutzen zuten loturak askatu dizkiola. Errotak berak omen du nahiko bertso lotu.
|
|
|
German Uriguen Etxegiñari zor dio taldeak izena, bera hasi baitzen 1925ean kaleko Santa Ageda eskearekin Elgoibarren. Ermuan jaio zen, gaztetatik zaletu zen bertsotara eta
|
bere
bertsorik ezagunena, gaur egun oraindik abesten den salbea da, 17 urterekin lehen aldiz Ermuan kantatua. 1980ra arte aritu zen koplari eta 1981ean Kepa Urainek hartu zion lekukoa.
|
|
|
Ezagunak ditugu Aginaga eta Usurbilgo jaietarako idatzi izan dituen bertsoak. "
|
Bere
bertso eta poemekin liburuxka bat argitaratu zen 2007an eta Ateramiñeko sailan ere bere lanak argitaratu izan dira", Usurbilen Nahi Ditugu bilguneak gogorarazi digunez.Duela bi urte, Euskal Preso Politikoen Kolektiboak hartutako erabakien ildotik, epaitegietan beren herritik gertuen dagoen espetxera eramana izateko eskaera egin zuen 2014ko ekainean" baina helegite guztiak atzera bota d... Orain, 2017ko martxorako du irteera.Espetxean 25 urte bete ditu Xabier Aranburuk. Urtemugaren harira, Xomorroren lagunek eta Usurbilen Nahi Ditugu taldeak, bi ekimen antolatu dituzte datorren asterako:" Xomorro" 25 urte espetxeanApirilak 20, asteazkena19: 30 Batzar topaketa Potxoenean: Xabier Aranburu" Xomorro" preso aginagarrak 25 urteotan izandako gorabeherak ezagutu eta gogoratzeko bideo emanaldia eta solasaldia.
|
|
|
populazio sobietarra mobilizatzeko baliabide bat bihurtu zen Alderdiak herrialdea berregituratzeko zituen programak betetzeko. Eta, hala, bete egin zen Maiakovski LEFeko [Levy Front Iskusstv, Arteen Ezkerreko Frontea] liderraren desira,
|
bere
bertsoak gobernuak eztabaida zitzala nahi zuen" langileen frontearenarekin" batera; idatzi zuen bezala," pareka zezatela luma eta baioneta"; bera edozein enpresa sobietar bezalakoa zelako, kontuak eman behar zizkiola Alderdiari.
|
|
|
Alabaina, sortu zituen lanik gorenak
|
bere
bertso umoretsuak dituzkegu. Horietariko bat 1897.ean Donibane Lohitzunen antolatu aste kulturalerako hantxe irakurririko hitzaldiekin La tradition au Pays Basque bilduma ederra atera zenaurkeztu" Santsin" olerki saritua genuke:
|
|
|
Feli Setoain bereziki ezagun igaro ez bazaigu, tamalez, ez da berdin agitzen Luzia Goñi Oliasekin, zorionez. Basaburuko Aizarotzen 1928.ean jaioa, Garzarongo Bentako alaba dugu,
|
bere
bertsoetan esaten zigun bezala:
|
|
2017
|
|
|
gehienak eta korrika ere bai, inguruko auzoetan jokatu zituen eta
|
bere
bertso
|
|
|
arren,
|
bere
bertso ibilbidea askoz ere zabalagoa izan zen. Gipuzkoan bi auzo
|
|
|
zeudela esan ohi zuen
|
berak
bertsorik kantatu gabeak, beste guztietan egona
|
|
|
Zaldubi bizibide askotako gizona izan zen: itsasoan ibilia, alpargatagilea, barberoa, txaletetako zaindaria, txakolingilea…
|
Bere
bertso berrien gaiak ere askotarikoak dira, baina bada bat gehien erabiltzen duena: Santu eta santen bizitza.
|
|
|
Udarregiren kasuak luke komentario bat, izen horretako baserrian egon behar dutelako
|
bere
bertso jarriak gogoratzeko erabiltzen zituen teilaz egindako arrastoek.
|
|
|
Jon Enbeitak
|
bere
bertsoan dinoan legez, sasoi haretan txirrindulariz josita egoan Muxika. Entzunda daukat bere aita Balendin be bizikletan ibilia zala.
|
|
|
Baina duela hogeita hamar urte erabat arraroa zen hori, bertso eskolen eta gaztetxeen eklosioa garai berean gertatu zen arren, luze joan baitzen bien ibilbideak elkarrekin gurutzatu arte. 90eko hamarkadan heldu zen hori, Negu Gorriak taldeak
|
bere
Bertso hop arekin ekarritako iraultzaren ondoren; ordura arte, rock kontzertuen espazioa zen gaztetxea eta bertsoarena bertso eskola.
|
|
|
Bertso eskolek gaiaren erabiltzeko manerak behar dituzte erakutsi, eta gai baten barnatzen. Bestalde, oroit naiz arrats oso bat iragan zuela Mixel Labegerie zenak gitarrarekin Xabaldor
|
bere
bertsoetan laguntzen. Esperientzia horrek ez zuen segidarik ukan.
|
|
|
bera eta Julen Lekuona kantaldia prestatzen ari dira bertso zaharrekin eta Donostiako Antzoki Zaharrean izango da emanaldia. Hain justu, Antzoki Zaharreko kantaldi hori izango da urte hartan
|
bertan
Bertso zaharrak izenburuaz kaleratuko den diskoaren ernamuina.48 Lekuonarekin batera, Antton Valverde aritu zen Leterekin proiektu horretan, urtebete geroago, 1975ean, Txirritaren bertso zaharrekin kaleratutako diskoan bezalaxe.49
|
|
|
Bistan da Aiara ez dela Parisetik etorritako artistaren hotsik iristen: Lertxundik ez daki
|
berak
bertsook argitaratu garai bertsuan
|
|
|
Zuzeneko performancean, horixe du bat bateko bertsoaren eta rockaren arteko nahasketak: rockak asko kendu behar du
|
beretik
bertsoak bertso izaten jarrai dezan, eta viceversa. Neurri batean, bietako bat sakrifikatu behar da.
|
|
|
Maule edo ‘ihintzaren’ ibaia izan zen hirurehun urtez mapuche herrien mugarria eta babeslekua espainolen aurkako borroketan.27 Lautaro eta Caupolican buruzagien lurraldeak. Horiei eta Ameriken beste askatzaileei eskaini zizkien
|
bere
bertsoak Nerudak:
|
|
|
Baina Urdallu alde batera utzi eta, natorren Elamaraino. Hura aipatzen baitit oraindik, oroimin oneko jende finak,
|
bere
bertso doinu eta guzi:
|
|
|
Presonergoa ere ezagutu zuen. Oroitzapen garratzak agertzen ditu
|
bere
bertso paperetan, eta bereziki ondoko neurtitzotan.
|
|
|
Igande goizean, aita Mixel Lastirik emaniko mezak ohi bezala Klikak, Zazpiak Bat eko dantzariek eta Elgarrekin koralak ederturik abiarazi zuen eguna, Johnny Curutchet en bertsuek sentimendu eta hunkigarritasun pundua ezarririk. Izan ere, meza ondotik egin zen" Bizi Emankorra" sarien ematean ere, Johnnyk dakien bihotz ximiko hori sortarazi zuten
|
bere
pertsuek. Aurtengo sarituak, mereximendu handiz hautatuak doaike, Angel Arriada, Louis Marticorena eta Jeanne Mazeris izan dira, bakotxak istorio liferente batekin, baina guziak euskaldunendako eta euskal kulturarendako langile azkar San Frantziskon.
|
|
2018
|
|
|
Bertsolari bezala egin zuen debuta ere herriko sarreran dagoen Etxe Zuri tabernan egin zuen, Imanol Lazkanok eta biek han tupust egin zuten batean. Gaztetan zapaldu zituen erromeriak ere gertukoak izan ziren; egin zituen apustuak, aizkoran gehienak eta korrika ere bai, inguruko auzoetan jokatu zituen eta
|
bere
bertso ibilbidetik herriko bertsolariekin jokatu zituen 1999ko Herriartekoa eta Loiola Irratiko sariketa aukeratu ditugu. Toki hauetako bakoitzean lekuko baten edo batzuen laguntza izan dugu Joxeri buruz hitz egiteko.
|