2000
|
|
Lehenengo Joxe Agirre atera zen eta han ezagutu genuen elkar. Urte
|
hartan
bertan, Ordizian Gipuzkoako gazteen txapelketa irabazi nuen. Handik aurrera Andoainen lau lagunen arteko txapelketa jarri zuten eta hura ere nik irabazi nuen.
|
|
Garai
|
hartan
eta gure mailan, Ordizikoan gazteen arteko txapelketa irabaztea. Hasi berria nintzen eta zenbat eta gazteagoa izan ilusio handiagoa egiten du txapela jazteak.
|
|
San Juanen aurretik ospatzen zen «luistarren festa»: garai
|
hartan
mutil gazteak luistarrak eta neskak Mariaren alabak izaten ziren, eta jai horretan bertsolariak behar zirela eta Sebastian Loidisaletxe eta Mitxelenarekin kantatu nuen. Kantatu, kantatu nuen, baina inork ez ditu bertso horiek gogoan edukiko, eta hobe.
|
|
Baina antolatzailetako batek bost duroko papera eman zidan sari bezala. Garai
|
hartan
asko zen, eh! Orduan pentsatu nuen bertsotan egitea edo ikastea.
|
|
Gainera beti sortzen dira gauza berriak: garai
|
hartan
ez zuen inork pentsatuko «Aizak hi mutil maiñontzi» doinuan edo «Habanera»n kantatzea, hau berria da oso. Orduan lau neurri erabiltzen ziren:
|
|
«Injurias al ejercito español» izan zen nire pekatua. Hori oso gogorra zen garai
|
hartan
. Soldadutzatik etorri eta hango bizimoduaz bertso batzuk jarri nituen.
|
|
Bi ziren niretzako gauzarik txarrenak: jendilaje haren tartean egon beharra bata, eta bestea ez nekiela noiz arte egongo nintzen egoera
|
hartan
. Gaur kartzela batean aurkitu daitezke preso politikoak, lagunarterako jende jatorra dena.
|
|
Gaur kartzela batean aurkitu daitezke preso politikoak, lagunarterako jende jatorra dena. Baina garai
|
hartan
ez zen horrelakorik. Garai hartan lapur jendea eta litxarreritan hasitako jendea zen eta tristea zen haien artean egotea.
|
|
Baina garai hartan ez zen horrelakorik. Garai
|
hartan
lapur jendea eta litxarreritan hasitako jendea zen eta tristea zen haien artean egotea. Kartzelan 42 egun eman nituen.
|
|
Batere eskarmenturik gabekoak ginen, ezjakinak langintza berri
|
hartan
, ez genekien zer egin eta nondik nora hasi. Baina ilusio handia genuen:
|
|
Nik soldadu joan aurretik armonika eta trikitixa ere jotzen nituen familian eta lagunartean. Eta orduan bazkalondotan eta abar kantatzen genituen abestiak dira, garai
|
hartan
gure gustukoak zirenak. Oroitzapen asko ekartzen dizkidate gogora, eta hain zuzen horregatik aukeratu ditut.
|
|
Donostiako Udalaren Kultur eta Turismo Ekintzetxeak antolatu zuen jaia lehen aldiz, San Sebastian jai egitarauaren barruan bertso ekitaldi bat antolatu nahian. Lehen saio
|
hartan
, Manuel Uztapide izan zen omendua.
|
|
Zurrunbilo
|
hartan
, korapiloa askatu ahal izaiteko behenafarren eragina hor zen, ezta?
|
|
Ez zegoen mugarik. Muga Gipuzkoa zen, baita Araba ere, baina garai
|
hartan
Pirinioak ez ziren inongo muga. Hango jendearen artean, halaber, jauntxo tiki anitz zegoen eta une horietan, zergatik ez badakigu ere, Nafarroa Garaian horietako leinu historiko anitz desagertu zen, bertze horiei tokia hartzeko aukera emanez.
|
|
Eta eszenatoki
|
hartan
aipatzen dituzun zergak ere horren erabakiorrak ziren?
|
|
elizaren inplikazioa Altsasun 1936an gertatu ziren triskantzetan, gurutzada santua zela argudiatuz. Garai
|
hartan
, eliza katolikoan ere bazen ideia aurrerakoiak zituen korronte bat.
|
|
jo nuen egun
|
hartan
, euskal artzainek zerura begira jarririk eta belatzen hegaldia imitatuz ahoz ziztukatzen zituzten doinu librez osatua. Bera ere artzaina izanik, maiz begiratzen duelako zerura eta han igarritakoa transmititu nahi izan digulako ardiak baino memelagoak garenoi.
|
|
1876ko ekainaren 28a hartuko dugu hasieratzat. Egun
|
hartan
, Goicoa arkitektoak aurreproiektua aurkeztu zuen. Planoa ikusita galdera batzuk datozkigu burura.
|
|
Borroka politikoei buruz nolako bizipenak izan dituzu? «Egin»en izan zinen hasiera
|
hartan
, ezta?
|
|
Sorrera honetan Juan San Martin, Bittor Kapanaga, Jabier Zubiaurre, Jose Luis Ugarteburu, Jose Antonio Eizagirre eta beste askorekin batera Imanol ere protagonistetariko bat izan zen. Euskararen eta euskal kulturgintzan lan egiteak arrisku bat baino gehiago esan nahi zuen garai
|
hartan
, euskararekin eta euskal herriarekin zerikusia zuen guztia ezkutuan egin beharra zegoen; horren erakusgarri, esate baterako, Yon Etxaidek 1955ean euskal literaturaz emandako hitzaldia Egotxiagako pagadian izatea.
|
|
Han lagun izan zituen emaztea eta semea, ezarri zioten zigorra eramangarriagoa gerta zedin. Alabaina, hamalau hilabeteko alaba Eibarren utzi behar izan zuten egoera
|
hartan
umearentzat bizi baldintza onik ematen ez zelako. Herritxo honetan berak horrenbeste miresten zuen naturarekin gozatu ahal izan zuen bere osotasunean eta egoera gogorrenetan ere alde ona ikusteko gaitasunaren adierazgarri dira Juan San Martini igorritako eskutitz batetik jasotako berbak:
|
|
Amak egunero bertsotara joateko agindu zizun, baina hori ez zen garai
|
hartan
normalena, ezta. Zer fama zuten orduan bertsolariek?
|
|
Bakoitzak 60na duro jokatu zituen. Garai
|
hartan
asko zen. Handik hamabost egunera jokatu genuen apustua.
|
|
Garai
|
hartan
orain baino apusturako zaletasun gehiago zegoen, ezta?
|
|
Garai
|
hartan
diru gutxiago izanda, nola jokatzen zen hainbeste?
|
|
Guk hiru mila pezeta jokatu genituen aizkora apustuan, eta garai
|
hartan
asko zen hiru mila pezeta. Eta Keixetak ere horixe esan zidan:
|
|
Lehen traba nagusia administrazioaren laguntzarik gabe lanean hastea izan zen. Hasiera
|
hartan
Bertsozale elkartearen egoera ekonomikoak hondoa jo zuen eta langileak langabezira joan ziren. (...)
|
|
Historia labur honetan ezinbestekoa da hasiera
|
hartan
eta gaur ere Arabako bertsozaleen" etxea" den Gasteizko Txusta taberna aipatzea. Lanzale dantza taldeko egoitzan biltzen hasi baziren ere, Txustara alde egin zuten berehala," gehiegizkoa zelako dantzariak eta bertsolariak batera".
|
|
Txiki izanagatik ere, Arabako bertso eskolek badute harro sentitzeko arrazoirik: 84ko txapelketa
|
hartan
Amaia Otxoa izan genuen, inongo bertso txapelketatan duen aurreneko emakumea. Andoni Egañak urteak eman ditu bertan entrenatzen; 89ko Txapelketa Nagusia Txustan prestatu zuen.
|
|
Ordurako hiru seme alaba geneuzkan, eta egun batean etxe honetan bertan gure alabarentzat antzerkitxo bat egin genuen. Garai
|
hartan
gurasook parte hartze handia genuen ikastoletako ekintzetan, patata tortila txapelketa, edo zozketak egiteko. Halako batean jaialdi batean aritu ginen.
|
|
Txuri beltzaren baitan dauden kolore guztiak islatzen zituen, beti ere argia eta itzalaren arteko kontrasteak nabarmenduz. Bestalde, kolorea lantzeko nahikaria bazuen ere, garai
|
hartan
ezinezkoa zen bere marrazkiak koloretan inprimatzea.
|
|
PSOEren baitan eta haren inguruko esparruetan hauteskunde emaitzei buruz egiten den hausnarketak, noski, zerikusi zuzena du bat bateko hoztasun honetan. Iada hiltzaile frogatuak diren hauei urte askoz eman zaien babes konplizea dela porrotaren zergatietako bat aho batez aitortzen du mundu guztiak, eta onartzen da etapa beldurgarri
|
hartan
inplikaturik egon zirenak betirako baztertzea dela zulotik ateratzen hasteko lehen baldintza.
|
|
Zein bitxia! Madarikazioak gazteleraz botatzen bazituzten ere, gainontzekoa hizkuntza arrotz
|
hartan
. Halaxe, beterik," Como aprender el vasco facilmente" liburu idorra eskuratu paperari ingia deitzen zioten horietakoa eta zer edo zer ikasi nuen.
|
|
Beranduegi zen ordea, klaseak amaituak ziren-eta. Garai
|
hartan
gainera, ez zegoen Euskaltzaindiarik, ez HABErik, ez AEKrik, gau eskola baino ez. Azkenean, Beasaingo Alkartasuna ikastolan ekin nion ikasteari.
|
|
Ondoren Tanttakan hasi ginen. Garai
|
hartan
ez nuen inoiz pentsatuko lanbide bat izan zitekeenik, baina hara! Pribilegiatua naiz alde horretatik.
|
|
Bai, egia esanda, hamalau bat urte egin genituen han. Hasiera
|
hartan
obrak elkarlanean prestatzen ziren, denen artean egiten zen dena. Denetik egitea oso gustukoa banuen ere, pixkanaka aktore lana alboratu eta zuzendu eta idazteari lotu nintzaion, lan aukera handiagoa nuelako edo.
|
|
Vox populi da EAJk iazko udal hauteskundeetan ez zituela lortu berak nahi zituen helburuak eta horregatik prozesua izugarri galgatu zutela. EHk garai
|
hartan
hiru proposamen egin zizkion EAJri: lehenik, Udalbitzako batzarra uztailean bertan egitea proposatu genien eta beraiek ezezkoa eman ziguten; bigarrenik, trantsizio hau guztia elkarrekin diseinatzeko konpromiso politiko bat egitea, eta ezetz; eta hirugarrenik, jadanik Gasteizko Gobernurako egindako hitzarmena udal eta diputazioetara eramatea, eta horri ere ezetz esan zioten.
|
|
" Duela urtebete kasualitatez Forum for Basque Critical Studies aurkitu nuen. E posta bat bidali nuen eta horrela sartu nintzen IBSn", esan digu garai
|
hartan
Renon irakasle zen Cameron Watson institutuko kideak. Egungo Euskal Ikasketen Institutua bi proiektu elkartzearen ondorio da; hala nola, aurreko IBS, hizkuntzalaritza kognitiboa eta etnozientziako adituak biltzen zituena, eta Forum for Basque Critical Studies (Euskal Ikasketa Kritikoetarako Foroa), gizarte eta kultura ikasketak jorratzen zituena.
|
|
Gogoan dut bertan tokatu zela egun
|
hartan
Joan Mari Irigoien ere eta bi idazleek hitz batzuk egin zizkiotela elkarri. Markek galtzarbean zekarren izenburuak harritu ere gintuen Joan Mari eta biok.
|
|
Uztailak hiru zituen, San Fermini" aio" esan eta antena puntaraino trastez beteriko" Citroen Berlingo" batean, gure garraio-bide, aterpe, almazen eta hotel izango zen etxetxo urdin
|
hartan
, artean guretzat Corcega zenera hiru lagun abiatu ginenean. Biderik luzeenaren hautua egin genuen.
|
|
Fotokopia batzuetan, nazio independiente guztien zabalerak Alaskarenarekin alderatuak ditu, eta denei bezala, ez baigenekien edo, niri ere 49 estatua zein handia den azaldu dit, bere herrikideek hain atsegin dituzten superlatibo eta konparatiboak erabiliz. Une
|
hartan
australiarra ez, Sam Osabaren etsai aljeriarra, sudandarra edo libiarra izatea gustatuko zitzaidakeen," Ene herria handiagoa duk!" edo botatzeko. Zerrendan Euskal Herririk ez, jakina, ez eta" Basque Country" rik ere.
|
|
Nik zorte handia izan nuen: osaba txapeldun handi bat zela momentu
|
hartan
. Berak aholku asko ematen zizkidan eta nik nahiko ongi hartu nizkion.
|
|
Bada, hara zer zenion elkarrizketa
|
hartan
bertan: " Erretiratzeko asmoa ere badaukat, eta ikusiko dugu, aurten edo hurrengo urtean edo, denbora gutxi gelditzen zait jada.
|
|
Ez dakit zenbat urte edukiko nituen nik orduan (32 zituen), baina nik momentu
|
hartan
pentsamendu hori izaten nuen, 30 urte bitarte txapelketak jokatu eta gero uztekoa. Gero ikusi da pentsamendu bakarra daukadala, nire gorputzak ezin utzi handia izan duela.
|
|
Oraingo txapeldunak, aldiz, gehinez ere hiru partida jokatzen ditu. Garai
|
hartan
txapeldunarentzat oso zail zegoen. Zergatik?
|
|
Orain badirudi kidetasun bat duela Atapuercako zenbait hezurrekin, hain zuzen 300.000 urteko hezurra dela. Guk ez genuen garai
|
hartan
eta oraindik ere ez dugu zehaztasun hori lortzeko sistemarik. Radiokarbonoa 200.000 urtera arte iristen da, hortik atzera ezin daiteke horrekin ezer egin.
|
|
Batez ere datazio sistemak ari dira aurreratzen. Garai
|
hartan
, Lezetxiki aztertu genuenean karbono bakarrik ezagutzen zen metodo bezala. Horrekin gehienez ere 25.000 urtetara iristen zara, gehiago ez.
|
|
Gobernu sozialistako Barne Ministro ohia, Corcuera, garai batean sindikalista izana, giltzarrietako bat izan zen birmoldaketa hura lortzeko itun sozialaren bideraketan. Espainiako Gobernuan sartu izana, Felipe Gonzalezen sari bat izan zen," langileen odola" ibaira iritsi gabe lortu zen birmoldaketa anker
|
hartan
eskainitako laguntza ordainezinaren ordainetan.
|
|
EAJko Bizkai Buru Batzarreko lehendakari hautatu dute berriki, alderdiko kargurik garrantzitsuenetakoa, lurralde
|
hartan
dagoelako EAJko militante eta gehien. Ibarretxeren elkarrizketa mahaia eta burujabetza izan ditugu mintzagai nagusi.
|
|
Euskal Etxeak duela 51 urte ekin zion bideari, eta ez da gutxi jaso duen uzta. Garai
|
hartan
euskaldunak nahikoa sakabanatuak zeuden eta, eta haien biltoki izateko asmoz sortu zen. Eta laster euskal ospakizun lokalen txoko bihurtu zen.
|
|
Amak deitu eta gertatutakoa kontatu zidan. Une
|
hartan
aita desagertutzat jo eta gorpua ikusteko beharra sentitu nuen; sinestea zaila gertatzen zitzaidan eta agurra emateko beharra sentitu nuen. Askotan pentsatu izan dut gertakizun horren inguruan gaia berreskuratzea eta terapia bezala hartzea.
|
|
Fran tses konstituzioaren eta Europaren ideian adostu ondoren asko hurbildu gara zentristak eta eskuindarrak. Duela hogeita hamar bat urte ezberdintasunak genituen eta Jakes Abeberrik garai
|
hartan
gaudela uste du. Iraganeko eskemetan ainguraturik dago eta Miarritzeko Herriko Etxean duela hamar urte bizi izan genituen gertaeren eskemekin eta klabeekin jarraitu nahi du Abeberrik.
|
|
Beti esan dut nire ilusioa dela klub bat txarrenean hartu eta onenean lagatzea, bi hiru urtean egon eta beste batera joatea. Bestela ez da ulertzen nola egin nuen alde Oriotik, garai
|
hartan
denak irabazten baitzituen, eta egitura sendoa zuen... Castrori bi urtez egon nintzaion ezetz eta ezetz esaten, eta haiek xaxatzen ninduten" baina hik esaten duk klub bat hartu eta goienean gustura lagako hukela"...
|
|
Landare eta animalien etxeratzea eta gure ustez bezatze eta otzantzea aspaldiko neolitikokoa omen. Benetako premiak lotuko zituen, garai
|
hartan
, gizakiak eta naturak. Ekoizpenak zeuden lurretan bizitzera ere behartuko zituen lotura honek.
|
|
Ohartuko zinetenez, idazlea saiatzen zen euskara batua osatu ahal izateko ordurarte emandako arauak betetzen. Horretan ere ez zetozen denak bat berarekin, baina, aste
|
hartan
eta editorial horren inguruan ageri ziren artikuluak ikusita, kostako zitzaion inori antzematea aurkakorik izan bazela ere. Hauexek irakur zitezkeen orrialdean:
|
|
Azpeitiko lehen ikastola, Karmelo Etxegarai, 1965 urtean jarri zen martxan. Eragile nagusiak Inaxio Mari Olarte, Patxi Azkargorta eta Anbrosio Goenaga herritarrak izan ziren, eta garai
|
hartan
zortzi ikasle besterik ez ziren. Kopurua txikia izanagatik ere, emandako pausoa benetan handia izan zen.
|
|
Euskarazko antzezlanak zabaldu eta antzerkigileen lan berriak eta zaharrak ezagutzera ematea helburu izanik, euskarazko antzerkiaren gune izan nahi zuen Azpeitiak. Hala, udalaren laguntza jaso zuen eta 1983ko lehen ekitaldi
|
hartan
sei talde amateurrek hartu zuten parte. Topaketak lehiaketa moduan antolatu ziren eta bertan parte hartzeko baldintza, euskarazko antzezlanak taularatzea izan zen.
|
|
Ni herriko lehen ikastolara joaten nintzen, Laskurainera. Bi ikastola zeuden garai
|
hartan
Tolosan. Herriko familia abertzaleek altxa zituzten.
|
|
Herriko familia abertzaleek altxa zituzten. Garai
|
hartan
gainera, nire aita zen herriko alkate.
|
|
8 urterekin alde egin genuen, aurrena Ziburura, eta gero handik Sarara. Sara garai
|
hartan
hemengo edozein herri bezalakoa zen. Baserritarrak ziren, zeharo herri euskalduna; pentsa, ni garai hartan Sarako eskolara joan nintzen eta ez nuen frantsesik ikasi!
|
|
Sara garai hartan hemengo edozein herri bezalakoa zen. Baserritarrak ziren, zeharo herri euskalduna; pentsa, ni garai
|
hartan
Sarako eskolara joan nintzen eta ez nuen frantsesik ikasi! Ikasi nuen" La Marsellesa" baina zer kantatzen nuen ez nekiela.
|
|
Saran gurekin bizi zen Elbira Zipitria, andereño famatua. Etxe
|
hartan
bazen ikastola bat, baina zoritxarrez ni izan nintzen ikasle bakarra, eta hori ez da broma.
|
|
Nik uste, eta ez da mespretxua, abertzaletasuna sortzeko gizarte industrial bat behar dela, eta gizarte unibertsitari bat dela kabia. Baserritarrak kontserbadoreak gara, bizitzea zaila delako baserrian, eta gosearen arriskua bereziki garai
|
hartan
atarian zegoelako. Ez da erraza baserritarra mugitzea.
|
|
Zutiken batzarra planteatu zenean, ETAren su etena indarrean zegoen eta Lizarra mar txan. Gure 3 Batzarra testuinguru
|
hartan
planteatu zen. Ez dut uste horregatik asko alda dezakegunik.
|
|
Egun, sozialki horrela ez bada ere, ideologikoki eta politikoki behintzat etenda dago gainontzeko indarrekiko. Garai
|
hartan
ez zen horrela.
|
|
Uste dut Euskaltzaindiako urgazle zela, eta Arantzazukoa eta handik gutxira hasi ginen klaseekin. " Dut" eta horrelakoak ikasi ditut, garai
|
hartan
jada apaizak modu horretan ematen zizkigulako eskolak.
|
|
Ume garaian irakurle banintzen. Garai
|
hartan
telebista kate bakarra zegoen, txuribeltzean eta egunean hiru ordu bakarrik emango zituen. Orduan nahitaez bestelako gauzak egiten dituzu:
|
|
Bazegoen poeta, kantari... mugimendu bat. Oso poesia gutxi irakurri dut, eta garai
|
hartan
ezagutu nuen poesia apurra kantuen hitzen bidez jaso nuen.
|
|
Hau da, Francoren gobernuak eta Vaticanoak 1953an izenpetu zuten Konkordatuaz ari zela, hau adierazten zuenean: " Garai
|
hartan
, hamaika kristau amets gozoetan asebeteta ikusi genuen". Horrela izango zen, berak hala bazioen, baina ez ote ziren gehiago izango, kristauak izanda ere, izenpetze hura goibeltasunez hartu zutenak?
|
|
Oso itxaropentsu ageri zen ZERUKO ARGIA 401 zenbakian. Batetik," Euskaltzaindia Zuberoan" bildua zen, eta nahiz Matalasen herriko" benetako eskualdun" fier haien garaiko egoera ez izan pozez saltoka hastekoa, egun
|
hartan
bederen bozkarioa zabaldu zuten beraienganaino hurbildutako beste euskaldunen artean. Horrela zioen On Nemesio Etxanizek behintzat:
|
|
batetik, saioak eta txapelketak antolatzea, eta, bestetik, irakaskuntza esparrua bultzatzea. Dokumentazio zentro bat ere badago.(...) Elkartea 1980an sortu zen, bereziki txapelketak bertsolariek berek kudeatzeko asmoz, lan hau Euskaltzaindiak egiten baitzuen garai
|
hartan
. (...) Bertsolaritza, Francoren diktadura bukatzearekin, diskurtso politikoan oinarritzen zen gehienbat.
|
|
Niri oso azkar pasatu zait. Beharbada, momentu
|
hartan
prezipitatzen ari nintzela ere sentitu nuen. Hori norberaren erritmoa da.
|
|
Ofizioak agintzen digu halako tolerantzia bat izatea, derrigorra da, eta derrigorra esatean ez da gauza gogor bat, da gauza polit, atsegin eta gratifikantea. Nahiz eta ados ez egon, egun
|
hartan
izango gara kontrario baina lagunak.
|
|
Elkartea horretan oso garbia izan da. Garai
|
hartan
gure artean eztabaida sortu zuen zenbateraino enfrentatu, zenbateraino ari ginen hipotekatzen bertsolaritzaren etorkizuna estilo gogor hori mantentzeagatik, eta uste dut momentu honetan balorazio positiboa egiten dugula. Enfrentatu ginen, baina gure proiektuaren arabera.
|
|
Zeresana bazen garai
|
hartan
, baina zuk esateko modu berri bat ere asmatu zenuen...
|
|
Hamasei gazte euskaldun zeuden garai
|
hartan
epaiketa militar baten zain Burgosen. Auziak Euskal Herri osoa astindu zuen eta baita astekaria bera ere.
|
|
1985eko uztailean, kartzelatik ihes egin ondoren, elkarrizketa batean nahiko garbi azaldu du, erabaki eskizofreniko baten urratsa. Militante bizitza eta poeta bizitza banatzeko eginkizuna planteatzen zuen elkarrizketa
|
hartan
. Geroxeago askoz poesia politikoagoa egin badu ere, ez zen horrela gertatu idazten hasi zenean.
|
|
Are gehiago, data ere zehazten du: maiatzak 13 Garai
|
hartan
hiri bateko gaueko giroa eleberri batean islatzea berritasuna zen. Geroztik, ugariak izan dira Bilbo hiriaren gauak hizpidetzat hartu dituzten idazleak:
|
|
Ingalaterrako erregetzaren inguruan kargu garrantzitsuak eduki zituen Alexander Jardine zeritzanak Bergaran Xabier Munibe, Peñafloridako kondea, bisitatu zuenean, harriturik zegoen Bergarako Seminario
|
hartan
ematen zituzten irakaskintza gaiekin, baina harrituago Azkoitiko zaldunok herriarekin maila berdinean bat eginak ikusteaz. Goraipatzen du beren lana, baina aldi berean baita argi salatu ere horien aurka inkisidore eta gainerako beste askok bekaizkeriaz sortzen zizkieten eragozpen nagusiak.
|
|
Baita ere, gogoangarri zaigu Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski izan zuen hark Bergarako Erret Seminario
|
hartan
zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze edo marjinazioa.
|
|
Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak. Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun
|
hartan
zioen: –Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
T. Etxebarriak adiskide mina zuen Indalecio Prieto eta bere iritziak zer ikusirik izan zuen honek Errepublikaren garaian Euskal Herriarentzat autonomia defendatu eta bultzatze
|
hartan
.
|
|
Feudalismo garai
|
hartan
, kondea izanik jaun eta jabe, aski zen gizon bakar horren nahia, herri guztiaren gainetik herritarren zoriaren jabe izateko. Historiak, zoritxarrez, era horretara jokatzen zuen.
|
|
Gure egunotan, ordea, horiek historia zuzenari bihurtzeko asmoz, Jose Luis Lizundia jaunak, 1981eko maiatzaren 27an txosten bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean Eusko Jaurlaritza bere aldetik jar zedin Castilla Leongo agintariekin harremanetan, Treviño berreskuratzeko ahalegina egiteko. Baina une
|
hartan
gure politikariak ez ziren gehiegi ahalegindu.
|
|
Une
|
hartan
, berriak genituen abertzale taldeen aldetiko autodeterminazio edo burujabetza eskari deiak. Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan zer uste nuen horretaz.
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal
|
hartan
zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez zekien zer erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako hau izan zen:
|
|
–Gaztelako erregeen menperatze hura eta XVI. mendeko gudua? zeritzan artikulu
|
hartan
. Zeren oraindik ere, askok eta askok 1521eko gudu hura Espainia eta Frantziaren artekoa zela uste baitute.
|
|
C. Rilova Jericó k, horrez gainera, 87 orrialdean dio gure hizkuntzaren antzinatasuna, vasco iberismo? mito
|
hartan
oinarriturikoa dela. Baina, uste hori ez ote zen sortu aspaldiko gaztelar ikertzaileengandik?
|
|
hark Durangoko nekazariei foruak. Hala ere, aldi
|
hartan
oraindik bakeak egin ezinik zebiltzan.
|
|
Nafarroan, bertako Legebiltzarrak herrialdea zatitu zuen, apartheid lotsagarri batera eramanaz, inguru euskalduna, elebiduna eta gazteleraduna bereiztuta. Baina, inguru euskaldunean badira euskararik ez dakiten nafarrak, inguru erdaldunean, antzina Lingua Navarrorum zeritzana mintzatzen zen alde
|
hartan
, euskaldun nafarrak diren bezala. Hori, 1948an ONUk azaldu zuen Giza eskubideen kontra doa.
|
|
Historiara, antzina, Plinio, Tito Livio eta bestek ziotenez, Vasconum bezala agertu ginen; aspaldi
|
hartan
Akitaniaren hegoaldean hilarriak eta oroitarriak latinez irartzean azaltzen dira euskarazko zenbait izen. Adibidez, I, II, III eta IV. mendeetan:
|
|
Garai
|
hartan
euskaraz ezagutzen den dotrina bakarra Sancius de Elso zenak Iruñean 1561ean argitara emandako Doctrina Christiana zen, gazteleraz eta euskaraz egina. Eta 1621ean Utergako (Izarbeibarra) erretore zen Joan Beriainen mezatarako eskuliburua argitaratu zuten Iruñean bertan.
|
|
Justo Garate zenak eman zizkigun horren berriak bere lan batean. Ikus,. El anillo escolar en la proscripción del euskera?, Bol. de la Real Sociedad Vascongada de los Amigos del País aldizkariaren XXVIII, 1972, 174 orrialdean, liburuxka
|
hartan
zioenaren zatirik garrantzitsuenak zuzen jasoaz.
|
|
Gure hizkuntzak betidanik kezkaturik eduki nauenez, historian zehar izan dituen gorabeherak azaldu nituen Euskararen ostarteak (1998) izenburudun liburuan, edonoren jakinbiderako egokia iruditzen zitzaidan eran. Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen
|
hartan
. Hortik behar genuke abiatu, elkar errespetatuz eta errespetaraziz.
|
|
Ramón Menéndez Pidal zenak, berriz, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921ean Bilbon eskaini zuen hitzaldi
|
hartan
beste honako aitorpen hau egin zuen: –Tenéis la fortuna de que vuestro pueblo sea depositario de la reliquia más venerable de la antigüedad hispana.
|
|
dakar. Beraz, hara hor munduko Inperiorik handiena zen garai
|
hartan
, nola agertzen zaigun Arabako eta ez Burgosko. Gaur egun oraindik Felipe II.az eta Espainiaren handitasunez amets egiten duten horiek, erregeren kronikariari ere jaramon egitea beharrezkoa iruditzen zait.
|
|
Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan izan behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai
|
hartan
familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino. Horregatik, bi anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
Frantses lurraldetik kanpozegoen gune batetik emititzera behartuta zegoen. Zeren eta garai
|
hartan
, Estatuarenirrati telebistaren monopolioa kolokan jartzen hasi ziren irrati libre eta piratak,, frantses ikus entzunezko sistemaren lehen elementu aztoratzaileak? 33 Zehaztearren, Radio Adour Navarrek, Radio Popular de Loyolaren (Donostia) igorlearen antena orduak alokatzen zituen, COPEren (Espainiar eliza) sare indartsuaren kate begiadenarenak hain zuzen. Radio Adour Navarreren hizkuntza aukerek bere egokitze gaitasuna eta handinahia erakusten dute.
|
|
Radio Adour Navarreren hizkuntza aukerek bere egokitze gaitasuna eta handinahia erakusten dute. Lehen bi hilabeteetan emankizunak gaztelaniaz eta frantsesez aurkeztuak izan ziren, garai
|
hartan
zuhurtasunez egin behar baitzenbilakaera. Ondoren, gaztelania kendu, frantsesa mantendu eta euskara osoki sartua izanzen.
|
|
SIADECO, Iparraldeko Euskal Irratiei Buruzko Azterketa). Emaitza hau, 1998tik ezarri ziren 26 errepikagailuek Ipar Euskal Herriari eskaintzen dioten estaldura osoarizor zaio hein handi batean, ETB eta Telediffusion de Franceren (TDF) artean 1995eko urriaren 30eanegindako akordioaren ondorioz, Euskal Kulturaren sostengurako Udalen arteko Sindikatua bitarteko.Angelu hiriak ausarki lagundu zion diruz Anglet FMri 1994/ 1995 artean Ipar Euskal Herriko irratisoziatiborik aberatsena izateko bidea emanez, 65.000 liberatara hurbiltzen zen aurrekontuarekin.Horregatik, irrati hau udalarena zela uste zuen jendeak. Biarritz eta Getaria hiriek eta Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorrak ere nasaiki lagundu zioten estazio honen finantzamenduari (garai
|
hartan
RadioBayonnerentzat bezala). 31ziurtatzeko borondatea barneratuko zuen mailaketa proposatzea zen ildoa. A mailako irrati soziatiboak, NRJ, Europe 2ko irratsaioetan afiliatu edo harpidetutako tokiko irrati frankiziadunak..., Cmailakoak.32CHEVAL Jean Jacques,. Les radios locales privees et les langues regionales en Aquitaine?, inLengas 36 zkia., CNRS/ Universite Montpellier III, 199
|