|
2000
|
|
|
Garai
|
hartan
euskaraz ezagutzen den dotrina bakarra Sancius de Elso zenak Iruñean 1561ean argitara emandako Doctrina Christiana zen, gazteleraz eta euskaraz egina. Eta 1621ean Utergako (Izarbeibarra) erretore zen Joan Beriainen mezatarako eskuliburua argitaratu zuten Iruñean bertan.
|
|
|
Ordea, nork daki zein izan zen paradisuko lengoaia? Zeren honako honek baitio ezen hebraitarrena izan zela, horrako horrek grekoa, eta harako
|
hark
euskara. Handik harat, haatik, eta paradisuko hizkuntzatik eta Babelgo historietarik harat, anitzetan erran izan dizut ezen izen emaite hori, ene idurikotz, lehen gizonen arteko abenikoa eta egokitzapena izan zela, tokian tokikoa, zeren eta mintzaira guztiak baitira, oro har, diferent.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai
|
hartan
euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz e...
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke
|
haren
euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
2001
|
|
|
Ez zen" Etsaiak"
|
hura
euskararen gaiari buruz argitaratzen zuen lehen lana aspalditik ia astero bazuen horrelakorik eta norbait kontu eske etor zekiokeelakoan edo, honela ekiten zion bere jardunari: " Norbaitek esan dezake, agian, berriz ere euskera arloaren ingurua aztertzen ari garela eta hobe litzatekeala proletargoaz hitz egitea.
|
|
|
Kritiken artean, euskaraz aritzea ez dadila izan aitzakia hutsa dirulaguntzak jasotzeko eta amaiera eman dakiola talde askok antzezlan bat prestatzerakoan izaten duten irizpideari: antzezlana espainieraz muntatu (hiru bat hilabete) eta gero, hilabete eskasean
|
haren
euskarazko ordaina egitea (maiz samar estreinatu dira euskarazko bertsioak pase oso bakar bat egin ondoren). Neurriak jorratubeharko lirateke euskarazkoa bertsioa ez izan, eta, taldeentzat nahitaezko enbarazua izan beharrean, muntaketa bera ere euskarazko bertsiotik has dadin.
|
|
2002
|
|
|
Gaur egungo egoera, euskararen egoera, egoera historikoarekin erkatzen baldin badugu, eta batez ere aro modernoan gertatzen ari zenarekin erkatzen baldin badugu, egoera ona da, nahiko ona, etor zitekeen galbario zaharra kontuan hartuta, euskara, denen artean, beste maila batzuetara eramateko gai izan garelako. Garai
|
hartan
euskara gain behera zihoan, eta zure adin ginenean izan genuen horri buelta ematen hasteko aukera eta gogoa. Uste dut asko aurreratu den, zuk ez baituzu inola ere guk sentitu genuen behar hura sentitzen egun, hain da egoera desberdina eta hain zarete zuek ere desberdinak.
|
|
|
Hori da askatasunik gabeko herri batean ozenki esan ezin den zerbait, faxismoaren zama beldurgarria gertutik ikusi dugunok ederki ikasi dugun bezala. Garai
|
hartan
euskara nahi genuen gure hizkuntzatzat. Ordea, euskara gure hizkuntza izanik ere, orain dela zenbait urte, eguneroko bizitzan, gure hizkuntzaz ezin baliaturik bizi ginen, norabaiteratuak batzuetan, hori da kontua.
|
|
|
Eta euskaraz ikas dezakezu, dena ez bada ere, zenbait gauza bederen. Baina garai
|
hartan
euskarak ez zuen tokirik unibertsitatean, besteak beste unibertsitate publikorik ez zelako (horregatik joan behar zuen jendeak Salamancara, estudiante tunante gisa), eta ez zuen tokirik irrati telebistetan, horretarako adina ere balio ez zuelako. Santo Tomas egunean entzun zitekeen euskara, tomate eta sagarren artean, pues, eguberrietako oiloa erostera joaten ginenean.
|
|
|
predikuetan ibili bai, baina bestek bete beza agindua. Eta nola ikasle
|
hark
euskararen erabiltzeko aldarrikatzen zuen erdaraz, eta komunista hura eredugarri bihurtzen zen langileentzat bere bizitokian igerileku olinpiko pribatu bat eginez, berdin gertatu izan da Sabino Arana bera baino abertzaleagoak diren zenbait politikorekin. Hizkuntza arazoak beti gertatzen dira istilutsu, baina hemen aukera izan denean, anitzetan politikoek euskararen eta euskaldunen kontrako aukera egin dute lanerako erdaldunak deitu izan dituztenean.
|
|
2003
|
|
|
Eta linguistika mintegi bat ere bai, Rudolph de Rijk irakasleak zuzendurik, eta Mitxelenak ere irakasle gonbidatu gisa parte hartzen zuela. ri holandarra ere. Lagun handi egin ziren eta ordurik aurrera Oskillaso bihurtu zen
|
haren
euskara testuen zuzentzaile eta aholkulari, Iruñeko etxera bisita ugariak egiten zizkiola. Euskal Herrira zetorrenean, Bilbora ere sarri etorri izan da geroago, Mirentxu haren alabaren etxera.
|
|
|
Pozarren hartu eban herriak hori, eta milaka ta milaka zabaldu ziran liburutxuak gure eleizetan, euskaldunon bihotz pozgarri. Gogoan izan, aldi
|
haretan
euskereak ate guztiak itxita eukazala gure eskoletan eta komunikabideetan. Irakurgaiak euskeraz egiteko, J. Kerexetaren Meza liburua erabilteko baimena izan genduan Bizkaian, eta ez da makala izan Jaimeren liburu honek egin euskun mesedea bere euskera garbi, argi eta herrikoiaz.
|
|
|
100 Garai
|
hartako
euskararen gizarte erabilerari buruzko ikuspegi orokor eta laburra, Eizagirre Sagardia, A. (1993): –Euskal Alfabetatzea:
|
|
|
Euskalgintzako zenbait sektorek Euskaltzaindiaren aurka egindako kritikak ditugu lehenengo eztabaida esparrua. Gizarte polarizatu
|
hartan
Euskararen Akademia zen euskaldunen oniritzia jasotzen zuen ia erakunde bakarra, Euskerazaintzaren salaketak alde batera uzten baditugu, behinik behin. Baina, 1980ko udaberrian hasi ziren Akademiaren aurkako kritikak, Lojendio euskaltzainaren hutsunea betetzeko Txillardegi eta Patxi Altuna aurkeztu zituztenean eta ez batak eta ez besteak boto nahikorik lortu ez zuenean lehenengo itzulian.
|
|
|
1964an 12 sortu ziren Gipuzkoan eta 4 Bizkaian. Garai
|
hartan
euskararen batasun prozesuak bultzada berriak jaso zituen, Baionako (1964) eta Arantzazuko (1968) Kongresuekin. Berritze horren beste adibide bat alfabetzatzearen eta euskalduntzearen esparruan ikus daiteke.
|
|
|
" Euskaraz edozein txorrada esan zitekean", pentsatu duk," xuxen eta jator âbatez ere jatorâ esaten bazen". Ina garai
|
hartan
euskara ikasten ari zuan, eta bahago esaten huenarekin baino areago, hire euskara simaur esklerotikoarekin zegoela txora txora eginda. Nahikoa huen haren aurrean baserritar kaletartu berriarena egitearekin ânik usteet, nik usteet, nik usteet... â oso kontuan har hintzan.
|
|
|
Haren ordez, Pablo Astarloak bete zuen leku hori, ApologÃa de la lengua vascongadarekin (1803). Biak izan ziren, Juan Antonio Zamakola eta Juan Bautista Errorekin batera, garai
|
hartako
euskararen apologistarik handienak; gorazarre hori ikusi berri ditugun euskal mitoen interpretazio egokituarekin, eta erromantizismoaren hainbat osagarrirekin biribildu zuten, gainera, kutsu ideologikoa emanik.
|
|
2004
|
|
|
Garai
|
hartako
euskarazko testu-liburuak sei eta hamabi urte bitarteko umeentzat eginda zeuden »hortik aurrerakoentzat euskarazko eskolarik ere ez zegoen», eta azpimarratzeko moduko kalitatea zuten. " Ondo marraztuta zeuden, irudi argiekin, eta oso itxura modernoa zeukaten, koadernaketa dotorea eta guzti".
|
|
|
Beti batera egin nituen biak, ikasi eta lana, baina orduan lana urrixeago egin behar izan nuen, ez nintzen eta dena egitera iristen. Gainera, Patxi Altunak
|
haren
euskarazko eskoletan irakasle izateko eskaintza egin zidan. Euskera ire laguna liburua, Patxi Altunarena, kolore morekoa ezagutu nuen nik, liburu izan baino lehen, multikopiatan.
|
|
|
Gaur, Irakasle Eskolan edozein gai ikas liteke euskaraz. Orduan, irakasle eskola
|
hartan
euskararik ez zen egiten, eta ordu bietatik aurrera, ez dakit nork ordainduta, Diputazioak agian, Milagros Bidegain etortzen zen euskara erakustera. Nik oraintxe urte gutxi jakin dut, gure promozioko 25 urteurrena ospatzeko egin genuen ekitaldian, nirekin magisteritza egindako zenbait jendek bazekiela euskaraz.
|
|
|
idazpuru honekikoak egin aurretik, goazen Monzonen irizpen bila. Honela ikusten zuen abertzale handi
|
hark
euskaren eta Euskal Herriaren arteko harreman hertsia: –Biharko Euskal Herria euskalduntzen ez badugu, Euskal Herriaren hizkuntza, mintzaira, hizkera, bene benetan, beheko mailetatik hasi eta goiko mailetaraino egiten ez baldin badugu, esan dezakegu hori ez dela Euskal Herria.
|
|
|
Garai
|
hartan
euskararen batasunaren gaia pil pilean zegoen. Baiona eta Eibarko bilkurak ordukoak ziren eta Agustin Zubikaraik, esate baterako, bizkaieraz idazten zuen, beretzako euskalkiak ziren garrantzitsuagoak.
|
|
|
" Iparraldeko Kondairan, gizon gutxi dago Oihenarte baino goragokorik. Ohore zaigu, beraz,
|
haren
euskerazko lanak berriz arg itaratzea; eta, hau eginez, bidenabar Zuberoari nahi diogu goratzarre egin".
|
|
2005
|
|
|
42)... Liburuan ez du askotan esaten baina jatorrizko hizkuntza
|
hura
euskara zen. Laburtuz, egile honen helburua ez da gaiaren inguruan zentzuzko ekarpenik egitea, bere ideologia (eta agian dituen jarraitzaileena ere) justifikatzea baizik.
|
|
|
Fermin Herran berak izan zuen honetan zeresan handiena. Lehendik ere, Seiurteko Demokratikoan, euskaraganako jarrera positiboa agertu zuen, bere Revista Bibliográfica eleanitz
|
hartan
euskarazko obrak hartuz. Baina euskararekiko bere iritzia Revista bertako artikulu batean adierazi zuen argiro:
|
|
|
Baina euskararen kontu horiek, zeure aita Felix Etxeberria Parapan ek esango dizkizu hobeto, horretaz zerbait badaki eta. Orduan eta geroago ere, lan bikaina egin du
|
hark
euskararen alde. Neuretzat etsenplu handia izan da beti zuen aita.
|
|
2006
|
|
|
Halako batez, The Beatlesen Hard Day' s Night botatzen dute telebista frankistan. Hori irekiera ideologikoaren ondorioa dela ikasiko dut urte batzuk geroago.Horregatik zegoen diktaduraren telebista
|
hartan
euskarazko saiotxo bat,. Pinpilinpauxa, izenekoa oker ez banago.
|
|
2007
|
|
|
Beharbada, Lasarte Oria kolore anitzekoaren gainean bat gehiegi nabarmendu ez zedin esan dute hori, baina egia garbi aitortzen duenak esan du politikan ere euskara defenditzearren sartu zela. Ikurriñak, batzokiak eta gaineratikoak ez ziren deus
|
harentzat
euskararik gabe. Gerra zibilak erbesteratu bazuen ere, ez zuen albora utzi euskararen aldeko grina; Caracasen jarraitu zuen lanean, beti ildo beretik, euskara ipar zuela; ez zuen zentzurik Euskal Etxeak euskararik gabe.
|
|
|
Diozu, liburu
|
hura
euskara aldetik nahasia zela, Joseba Sarrionandiak esan zizunez.
|
|
|
Baziren batzuk gurasoren bat erdalduna zutenak, baina, gehienok txikitan gazteleraz tutik ere ez genekienez, gure behar eta mugetara egokitu behar izan zuten. Beraz, garai
|
hartan
euskaraz jakin bagenekien, eta gazteleraz ere ondo ikasi genuen. Balantza alde batera edo bestera eroriko zen, lehen esan bezala, inguruak erabakiko zuen, erreferentziek.
|
|
|
Txostenean bertan adierazten denez, datu horiek AEK erakundean euskara ikasten ari ziren ikasleenak ziren soilik. Baina, ibili zen ikasle gehiagorik garai
|
hartan
euskara ikasten, Euskarazaleak elkarteak eginiko ikastaldietan, EUTGn euskara ikasle zituen garai hartan EUTGk (Zalbide, 1977), IPESen, Lankide Aurrezkiak antolaturiko ikastaldietan, ikastoletako haurren gurasoentzako saioetan, Donostiako Udalaren Escuela de Declamación Vasca Euskal Iztundea delakoaren eskoletan, Lazkaoko eskolan eta abarretan.
|
|
|
Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkariari dagokionez, 1901eko azaroan izen bereko elkarteak sortu zuen, Hondarribian buruturiko bilera baten ondorioz. Bide batez, esango dugu Hondarribiko batzar
|
hartan
euskara zaindu eta hedatuko lukeen Euskal Akademia sortzeko asmoa ere bazutela, baina askoz beranduago arte, 1919an, ez zen zertu. Are gehiago, Eusko Ikaskuntza elkarteak aurrea hartu zion Euskaltzaindiari:
|
|
|
Egia erran, Sabin da bere idazlanetan sobera garbitzalea eta ez arras gure gostukoa. Bainan aitortu behar dugu
|
hari esker
eskuarak ezagutu duela pitz aldi harrigarriena eta gure idazle multzo eder bat dugula Sabinen sailakoa, La, ttek, P.: Sabin Arana Goiri, Herria, 1965eko abenduaren 2a.
|
|
|
Argi gera dadin zelako euskara ona darabilen Duvoisinek, hona hemen zelako laudorioak egin zizkioten kritikari gain gaineko bik
|
haren
euskarari:
|
|
|
Zer nolako bilakaera izan du euskarak. F.C.: Garai
|
hartan
euskara ez zen ia existitzen. Gaur egun jada berrehun ikasle pasa dira ikastolatik.
|
|
2008
|
|
|
Kontuan hartuta garai
|
hartan
euskarak ez zuela inolako presentziarik Madrildik igorritako gainerako telebistetan, horrek eraman zuen Euskal Telebista hasieratik nagusiki euskaraz emititzera.
|
|
|
Bestalde, lege honek berak dioenez, Eusko Jaurlaritzaren menpeko komunikabideek, euskararen erabilera erabakitzean, helburutzat izango dute Erkidego Autonomoko irrati eta telebistaren panorama globalaren barneko hizkuntzen oreka bilatzea. Kontuan hartuta garai
|
hartan
euskarak ez zuela inolako presentziarik Madrildik igorritako gainerako telebistetan, horrek eraman zuen Euskal Telebista hasieratik nagusiki euskaraz emititzera.
|
|
|
Hedabideen esparruan, telebistan edo irratian, zentzurik ez du euskalduna bakarrik euskaraz jartzea euskaldunarentzat eta, aldiz, erdaldunentzat erdaraz. Erdaldunak ere entzun du euskara, bestela, nola pentsatzen dugu piztea
|
harengan
euskararenganako apetitua eta interesa?
|
|
|
Ez zuen esan poema berak asmatu zuela, 1833an, Parisen. Frantsesez idatzi zuela eta gero Baionako estudiante bati eskatu ziola
|
hura
euskaraz jartzeko.
|
|
|
Ezaguna da Frantziako lehen Pizkundeko olerkariek ondokoek baino hizkuntza soilagoa eta artezagoa erabili zutela, eta, alderdi horretarik, Echeparek ere horrelako joera erakutsi zuela zalantzarik ez da, nahiz garaiko euskarazko erreferentziarik gabe, edo hain urriarekin, neke den mailakatze egokirik egitea euskal koplagintzaren barnean. Gogoan eduki, bestalde, garai
|
hartan
euskara landuak izan zezakeen gizarte oinarria kontuan harturik (baita neurri batean behintzat hizkuntzaren beraren bereizgarriak ere), euskal kopla egileek nahitaez mugatu behar izan zituztela beren koplagintzako jokoak, edukiaren eta erranbidearen arteko uztarduraren egokitasunari emanez lehentasuna.45 Artifizioak> (orduko hitzaren hartzeko) eskain zezakeen baliabiderik gabe, monotoniare... Reicher (1958), Mitxelena (1968), Sarasola (1976), Altuna (1979).
|
|
|
Ez zuen euskaraz idazteko ezein idatzizko eredurik.
|
Haren
euskara gaiz toaz trufatzen zen Eskualduna, erran dugunez.
|
|
|
Horregatik euskal hiria imajinatzeko orduko zailtasunak. Testuinguru hori presente izanik egokiago baloratu ahal dira garai
|
hartan
euskara hirira eramateko egindako ahaleginak, baita haien mugak ulertu ere.
|
|
|
batez garai
|
hartan
euskarak jasaten zuen bazterketa aipatuz («absoluta indiferencia, cuando no menosprecio»). Ziur aski salaketa gogorragorik egin ez bazuen Heras en aurrean nabarmen ez geratzeko izan zen.
|
|
|
egin zen proposamena Diputazioan, seguruenik erakunde
|
hartan
euskaraz irakurtzen zen historiako lehen ekimena izanik. Diputazioan euskaraz aritze horrek Fatras diputatu liberalaren haserrea eragin zuen, eta beste diputatu ezabertzale batzuk ere protestatu egin zuten.
|
|
|
Ororentzat maitagura, nihoiz hilgo ez den
|
hura
Euskara!
|
|
2009
|
|
|
Ramón de Basterra, latintasunaren adoratzaile sutsua (haren zibiliazioa ez zen grekotasunaren miresteraino iristen, zioen Koldo Mitxelenak), poeta da orobat, espainola? eta
|
harentzat
euskara, Euskal Herri antzinakoa eta holako hizpideak, arlote barbaroen kontuak baino ez dira. Kultura eta zibilizazioa latinoa bakarrik da.
|
|
|
Eskuak garondora eraman eta neoprenozko jantziaren kremailera bilatzeari ekin zion. Nahiz eta
|
haren
euskara guztiz ez ulertu, gustuko zuen Mielek gauzak azaltzeko zuen modu hura. Logikatik eta zientifikoa jotzen zenetik hain urrundua.
|
|
|
Argitalpen solteen artean nabarmentzeko modukoak dira, besteak beste, trantsizio garaian Siadecorekin elkarlanean argitaratutako El libro blanco del euskara sonatua (1977) eta
|
haren
euskarazko itzulpena (1978); Bases para un futuro plan de actuación en favor de la normalización del euskara (1978); Hizkuntz borroka Euskal Herrian (1979) eta Conflicto lingüístico de Euskadi (1979); euskara ikasteko Hitz egin metodoko liburuak, Imanol Berriatuak onduak (1978) eta garai bertsuan euskara ikasleentzako argitaratutako hainbat irakurgai; edota Pedro de Yrizarren Morfología del ... Arduraduna:
|
|
|
Denetariko edukiak bazituzten ere, kazeta informatibo politikoak nagusiziren, guztien% 70, hain zuzen. Sasoi
|
hartan
euskarazko lehenengo egunkari bihurtzea asmo zeukan Argia astekariak honela azaldu zuen errepublikaren aldarrikapen aurreko egoera:
|
|
|
Espainiako Gerra Zibilaren garaian() egoera ez zen batere errazaizan euskarazko prentsarentzat oro har, oso zaila edo ia ezinezkoa zelako zerbaiteuskaraz kaleratzea. Sasoi
|
hartako
euskarazko hurbileko gertakarien adibiderikesanguratsuena, Eguna egunkaria dugu.
|
|
|
Euskarazko beste egunkari nazional bat sortzea nahikoa ez zela eta testuinguru
|
hura
euskarazko komunikazio eremuak zituen azpiegituraren oinarriak jartzeko ere baliatu behar zela iritzita, beraz, bi oinarri horien gainean eraiki zuten EKT.
|
|
|
Lehorte egoera hartan, Donostiakoa zen Hego Euskal Herriko emisora bakarra, eta baita Iberiar Penintsulako iparraldeko irrati nagusia ere. Horrez gain, donostiar irratia aitzindari izan zen euskara uhinetara eroateko zereginean; eta hala izan zen, batez ere, Argia astekarikoek ulertu zutelako
|
hura
euskara hedatzeko tresna ezin hobea zela (aurreragoko atal batean aztertuko dugun moduan, paralelismoak egin daitezke Interneten estreinako hedapenurteetan Luistxo Fernandez, Pello Zubiria eta beste zenbaitek izaniko jarrerarekin). Ander Arzeluz «Luzear», Joseba Zubimendi eta beste zenbaiten lana tarteko, 1932an euskarazko lehenengo programa finkoa (ordubete astean) lortu zuten:
|
|
|
Loiolako Herri Irratiak garai
|
hartan
euskararen alde eginiko lanaren lekukotza zinez gomendagarria da Jose Mari Iriondorena (Ubeda, 2008).
|
|
|
Egoera hartan, Lizardik akzioak atera eta euskaltzale dirudunei laguntza eskatzearen aldeko apustua egin zuen. Edonola ere, bazirudien une eta testuinguru
|
hartan
euskarazko egunkaria posible zela: egoera politikoak (Primo de Riveraren diktadura onenak emanda ordurako), lehen aldiz, antzeko proiektuak aurrera ateratzeko tartea uzten zuen eta, esan bezala, Argiak irakurleria sendo eta finkoa zeukan jadanik.
|
|
|
Normaltasun pixka bat izan dugunean konturatu gara Antonioren lanaz. Garai
|
hartan
euskara batuaren beharra zegoen, euskara guztientzako tresna bihurtzeko beharra, eta indar asko horretan joan ziren. Bertsolaritza berpiztu zenean ere, eskolak sortu ziren eta beste adar bat zabaldu.
|
|
|
Kontua da Zeanuriko Tetratxo eta Esteban Diaz Arabarra bidelapur ezagunen maitale bihurtu zirela. Diaz bizkaitarra zela esan zuen atxilotu zutenean, baina ez zituen agintariak engainatu,
|
haren
euskara Arabakoa zela ohartu baitziren azkar asko. Izan ere, euskalkiek asko laguntzen zuten bidelapurren jatorria finkatzen.
|
|
|
Ez zuten egia esaten, gure independentziaren aurka zihoazen eta min egiten ziguten. Agiri horiek lortzeko ahalegin handia egin zuen Administrazio Kontseiluak, Uriaren arabera, eta lortutakoan publiko egin zuten kopia bat,
|
hark
euskarazko egunkariarekin zerikusirik ez zuela esanez, karguak aukeratzean inork ez zuela eskurik hartu eta hamaika printzipioetan mantentzen zirela esanez. El Mundo k 93an beste artikulu bat publikatu zuen agiri berberak oinarri hartuta, noiz, eta Egunkaria Jaurlaritzarekin akordio bat egin nahian ari zenean.
|
|
|
Kontsumitzailearentzako erakargarri dena egitea da hedabideak bere esku duen egiteko nagusia. Erakargarri den
|
hura
euskaraz baldin badago, aurrera egin ahal izango da euskararen erabileran. Euskaraz egotea bera ere balio erantsia izango da, baldin eta euskaraz egiten den horrek balio erantsirik baldin badu.
|
|
|
Aurrez aurre gaixoarekin ari den medikuak edo erizainak edo haurrarekin ari den pediatrak, ordea, ez al du garrantzitsuena, hizkuntzari gagozkiola,
|
harekin
euskaraz komunikatzeko gai izatea, hau da, mintzamena?
|
|
|
Tamalez, Lazarragaren kasuan ez da erraza horren gaineko ikerketa sistematiko eta zehatz bat egitea, besteak beste haren testuen edizio kritikorik ez dugulako. Ez
|
haren
euskarazko eskuizkribuaren ez gaztelaniazko kronika historikoaren ediziorik ditugu, eta kasu bietan dauzkagun eskuizkribuak esku batek baino gehiagok idatziak dira. Zer da zehatz mehatz Lazarragak berak idatzia?
|
|
2010
|
|
|
Euskararekiko sentsibilitate ezberdin biren arteko oreka hark (bata Kultura, Gazteria eta Kirolean kokatuz, eta bestea Hizkuntza Politikan) bide eman zion hainbati, PSE EE euskararen unibertsora hurbil zitekeela pentsatzeko. Baina oreka
|
hura
euskararen kalterako hautsi dela iradoki zuten geroagoko dimisioek, eta hurbilketaren esperantza zapuztu. Patxi Lopezek berak euskararen inguruan erakutsitako fribolitate eta axolagabekeriak ez zuen asko lagunduko itxaropen hori elikatzen.
|
|
|
Bestetik, guztiz aurkakoa den jarrera dugu: erru osoa hiztunak dauka, eta
|
hark
euskaraz egiten ez badu, besterik gabe, nahi ez duelako da; eta jokabide hori iaia arduragabekeriaren mugan kokatzen da. Hizkuntzaren galera jokabiOndorioak urrutiegira eramanez gero, pentsa genezake euskaraz ez jakiteak herritar batzuk talde jakin batzuetara eramaten dituela, harreman sare jakin bat ematen diela, eta sare horren balorazio soziala eskasa dela eta marjinalitate puntu bat ere ematen duela.
|
|
|
Hainbat eratan egin daiteke hori, baina arrunt samarra da erabileraezagutza jarrera eskema. Leitzan ere baliatu izan dugu eskema hori, eta eskemaren hiru ataletan nahikoa indize onak jaso ditugu beti. de horren ondorioa litzateke, eta balizko konponbidea ere ia osorik hiztun horren esku egonen da, nahikoa izanen baita
|
hark
euskara erabiltzeko erabakia hartzea.
|
|
|
1982ko euskadiko autonomia erkidegoko (eaeko) datuak eskuan hartuta (gizarte azterketarako lantaldea, 1983: 189) ikusten da, garai
|
hartako
euskararen errealitatearen hautematea eta irudikapena gidatzen zituzten egitura kognitiboak edo framing a1 oso aldekoak zituela hizkuntza horrek:
|
|
|
1982 gutxienez euskaraz ulertzera irits daitezen estrategiak bultzatzearekin denek lukete zer irabazi: beraiek bezala euskaraz bizi nahi duten herritarrek. kontua da nahitaezkoa dela hori bizikidetzarako, eta askotarikoen arteko adostasun sendorik gabe jai duela euskarak. urtean, eusko legebiltzarrean ordezkaritza nagusia zuten talde abertzale eta ez abertzale gehienen adostasunez onartu zen 10/ 1982 oinarrizko legea, euskararen erabilpena" arautzen" duena. lege
|
hark
euskara babesteari begira hainbat obligazio ezarri zizkien herri aginteei, eta euskara erabiltzeari begira hainbat eskubide aitortu herritarrei. hura izan zen oinarria, oinarri ezin sendoagoa, printzipio demokratikoetan zurkaiztua zegoelako eta adostasun politikoak babestua zegoelako. adostasun hartatik kanpora geratu ziren pp eta hb. adostasun hari pitzadurarik eta murrizketarik gabe eutsi litza... hizkuntza politika eraginkorra, zilegia eta sustatzailea. oinarrizko legearen itzalean araubide juridiko zehatza eta euskara sustatzeko politika zabala ezarri ziren abian, hezkuntzaren alorrean, hedabideetan, administrazioan, zerbitzu publikoetan, aisialdian, lan munduan eta abarretan bi hizkuntza ofizialetan ahulenari —euskarari— behar zuen tokia eta eginkizuna ematearren. horretan behar da jarraitu, geldialdirik eta atzerapausorik gabe. arazo berriei irtenbide berriak aurkituz, eraginkortasunez beti, eta ahantzi gabe zein den gainditu beharreko desoreka (euskarak gaztelaniarekiko duena), zein den anomalia (gizartearen zati bat elebakarra izatea), eta hori guztia baretasunez, soseguz eta inoren aurkako gehiegikeriarik gabe egin behar dela, baina erabat ezinezkoa dela deserosotasunik gabe egitea. hirugarrena:
|
|
|
Hala ere, betiko lagunak euskaraz ez dakite eta etxean gutxitan mintzatzen dut. Familian, aitaren aldetik euskara izaten da gehien erabiltzen den hizkuntza, eta
|
harekin
euskaraz aritzen naiz, baina amaren aldetik kontrakoa gertatzen da. Euskara oso garrantzitsua da nire bizitzan, hori horrela izanda, etorkizunean eskola euskaldun bateko andereño izatea gustatuko litzaidake eta pixkanaka nire euskara maila hobetuz joan.
|
|
|
Jada ez da atzerakada geografiko bat, ezta bizkortua ere; orain, batetik etorkin erdal hiztunak toki guztietan egotearen ondorioz, eta bestetik bertako biztanleriak neurri batean beren hizkuntza utzi zuelako, printzatu egin da lurralde euskalduna. nafarroaren ipar mendebaldean eta gipuzkoaren barnealdean, gehiengoak euskalduna izaten jarraitzen du, baina urolaren goiibilguak, debabarrenak eta ibaizabal arroak ziriarena egiten dute, eta isolatuta uzten dituzte gehiengoa euskalduna duten beste ingurune batzuk, hala nola bizkaiko itsasertza eta arratia bailara. esan beharrik ere ez dago une horretan gehiengoa euskalduna zuten eskualdeak landa eremukoak zirela eta, beraz, biztanleria txikiena zutenak. euskararen ezagutza maila handia edo dezentekoa zuten eskualdeetan, bigarren edo hirugarren belaunaldiak ziren euskaldunenak. gainera, hiriburua eskualdeko batez bestekoaren azpitik ageri zen beti, eta gune erdaratzaile gisa jarduten zuen. egoera hori biribiltzeko, ez zen inolako berreskurapen zantzurik antzematen jada azken belaunaldietan erdaldundutako eskualdeetan, eta are gutxiago euskara berrezartzeko zantzurik, bertako euskara duela zenbait mende galdu zutenetan. hauek lirateke hegoaldeko guztizko kopuruak, urte hartan (nafarroako datu fidagarririk ez dagoen arren): 2.650.000 pertsonako biztanleriatik 490.000 pertsona izango lirateke euskaldunak, gutxi gorabehera biztanleria osoaren %18, 5 begi bistakoa zen zer arrisku zetorkion gainera euskarari, eta ez dakienak edo ulertu nahi ez duenak, aski du ikustea zer bilakaera izan zuen garai
|
hartan
euskara baino erabiliagoa zen bretoierak, handik aurrera. gertaera horren aurrean, eaeko agintari politikoek euskararen erabileraren normalizazioaren oinarrizko legea onartu zuten 1982an. hizkuntza desagertzeko bideari buelta emateko aukera bakarra zen. horrenbestez, rlS bati aurre egiten zion munduko lehen lurraldeetako bilakatu zen, bere burua hizkuntza gutxitu baten erabilerei buruzko lege bat... Jarraian ikusiko dugun bezala, nafarroako agintariek premia handieneko hizkuntzarekiko izan duten jarreraren ondorioz, oso bestelako berreskurapen erritmoa dute nafarroako eskualdeek.
|
|
|
–Hor, bai!?; eta jendeak esan zuen: . Ooo!?, baita nik ere jendearekin batera, arestian bezalaxe ezer ikusi ez nuen arren; ume bidenteek zelaian ikusten zuten Andre Mariaren irudia. Dolorosarena?, soineko zuri eta kapa beltz batekin, airean, lurretik hurbil, orain pozik eta orain goibel, emakume batek Ama Birjinaren himno bat kantatzeari ekin zionean; gero, arrosarioa; emakumeak euskaraz esaten zituen agurmariak, elizkizun itxurako
|
hura
euskaraz izan zen osoki?, eta nik euskaraz erantzuten nion, amak eta doña Primik espainieraz?
|
|
|
doña Primik begien hertsi ireki batean bereganatu??; ez zitzaidan zuzena iruditu; eta hara zer diren gauzak: nahiago izan nuen une
|
hartan
euskaraz ez zekièn doña Primi bat, segundo milaren batean aho korapilo haiek guztiak bereganatuko zituena baino, ikasi gabe bereganatu ere; euskararen defendatzaile sutsua nintzen, baina aski izan nuen irudikatzea zer tonto aurpegi jarriko zitzaidan, baldin eta Primi bat batean adizki luze ahoskaezin haietako batekin aterako balitzait, erraien eta beste barruki guztien errebolta eta iraulaldia ... eta ez nuen ni inork tontotzat hartzerik nahi.
|
|
|
erantzun zuen Elexpuruk. . Izan liteke garai
|
hartan
euskarak ergatiborik ez izatea (beti susmatu izan dute hizkuntzalariek garairen batean euskarak ez zuela izango ergatiborik, nahiz eta lehenagoko kontua izango zela uste izan); edo izan liteke esaldi horiek idatzi zituztenek euskaraz nola hala egiten zutela, gauza jakina baita akats ohikoa dela ergatiboena?. Ondorioz:
|
|
|
Beraz, ikastolak sortu zituen belaunaldi berri
|
hark
euskara bilatzen zuen, baina baita gauzak egiteko modu desberdin bat ere. Eta hori ulertu gabe ez dago ulertzerik ikastolen fenomenoa.
|
|
|
Baina euskararentzat, berriz ere, mesede gutxi ekarri zuen Foru Hobekuntzarako Legeak. Euskaltzaindiak nafar agintarien jarrera salatu zuen berriro, lege
|
harekin
euskarari diskriminaziozko tratamendua ematen zitzaiola eta ofizialtasuna soilik euskaraz hitz egiten zen tokietan aitortzen zitzaiola argudiatuz.
|
|
|
Garai
|
hartan
euskaraz idazten zutenengan ardatz antzeko pentsamenduak gorpuztu ziren. Pentsamendu ardatz haien inguruan dabiltza ia guztiak; hau da, nolabaiteko adostasunera iritsi zirela dirudi.
|
|
|
EGUNKARIA sortzea eta bizirautea ahalegin zoragarria izan da eta merezi izan du, guri 7 urteotan egindako bidegabekeria oroz gain. Inoiz ez naiz damutu sasoi
|
hartan
euskararen eta Euskal Herriaren alde egindako lan ederraz eta EUSKALDUNON EGUNKARIA martxan ipini izanaz. Ondoan izan ditudan lagun berberekin, eta joan direnekin:
|
|
|
Jakin dakigu herriz herri ibiltzen zena, eta Euskal Herri osoan ezaguna zena. Baina itxarotekoa zen bizkaieraren ukitua edo nolabaiteko kutsua agertzea
|
haren
euskaran. Hori dela-eta, itaun batzuk datozkigu burura:
|
|
|
Gaur egungo perspektibatik bitxia da garai
|
hartan
euskara aldezteko erabiltzen ziren arrazoia irakurtzea, badu muntarik horrelako ariketak egitea, neurri handi batean guztiz konbentzionalak izan arren (ez da sinestekoa ordurako Mitxelena batek, adibidez, horietan sinesten zuenik) ondo laburbiltzen dutelako orduko giroa eta euskaltzain askoren (Etxaide, adibidez) mundu ikuskera. Baina bada zerbait aipagarriagoa.
|
|
|
Hortik ote dator Manexek inoiz edo beste aipatu izana bere euskara zela «pobrea eta Iparraldekoa»? Baieztapen zinez harrigarria
|
haren
euskarazko hitzaldiren bat entzun zuen edonorentzat, baina niri hitzez hitz egina, euskarazko lan bat eskatu nion batean.
|
|
|
Horrela, aurkezten dira 2.811 haur euskaldunen komunikazio garapenaren hainbat alderdiren datuak. Datuak bildu ziren MacArthur Bates Communicative Development Inventories tresna erabiliz,
|
haren
euskararako egokitzapenaren bertsio luzea eta laburra (Komunikazio Garapena Neurtzeko Zerrenda). Emaitzek erakusten dute generoaren eragina txikia dela 8 hilabete tartean.
|
|
|
Egunkaria egunkaria, eta hark Justizia deiturikoarekiko duen auzi latza. Ezinago garrantzitsua, ordu
|
hartako
euskara hutsezko egunkari bakarraren eskarmentua, betikoen apetaldi kaltegarriaren arabera uzteko. Alde horretatik, nabarmentzekoak dira Egunkaria itxi zuten garaiko PSEren bozeramaile eta Lopezen gaur egungo gobernuko Barne kontseilari eta gizon ahaltsu Rodolfo Aresek egindako adierazpen deitoragarriak:
|
|
|
" Hor, bai!"; eta jendeak esan zuen: ...nik ere jendearekin batera, arestian bezalaxe ezer ikusi ez nuen arren; ume bidenteek zelaian ikusten zuten Andre Mariaren irudia —Dolorosarena—, soineko zuri eta kapa beltz batekin, airean, lurretik hurbil, orain pozik eta orain goibel, emakume batek Ama Birjinaren himno bat kantatzeari ekin zionean; gero, arrosarioa; emakumeak euskaraz esaten zituen agurmariak —elizkizun itxurako
|
hura
euskaraz izan zen osoki—, eta nik euskaraz erantzuten nion, amak eta doña Primik espainieraz...
|
|
|
niri hainbeste kostatzen ari zitzaidana —‘esan diezadakezu’ baino zailagoa egin zitzaidan ‘esan geniezazuekeen’— doña Primik begien hertsi ireki batean bereganatu...?; ez zitzaidan zuzena iruditu; eta hara zer diren gauzak: nahiago izan nuen une
|
hartan
euskaraz ez zekièn doña Primi bat, segundo milaren batean aho korapilo haiek guztiak bereganatuko zituena baino, ikasi gabe bereganatu ere; euskararen defendatzaile sutsua nintzen, baina aski izan nuen irudikatzea zer tonto aurpegi jarriko zitzaidan, baldin eta Primi bat batean adizki luze ahoskaezin haietako batekin aterako balitzait, erraien eta beste barruki guztien errebolta eta iraulaldia ...
|
|
|
Hori nolabaiteko irekiera ideologikoaren ondorioa izan zela ikasiko nuen urte batzuk geroago. Horregatik egon zen diktaduraren telebista
|
hartan
euskarazko saiotxo bat, Euskalerria izenekoa, haurrentzako azpisail bat ere bazuena, Pinpilinpauxa, 1975ean diktadorea zendu baino hilabete lehenago pantailaratzen hasi zena (data zehatza Jose Mari Iriondok gogoratu zidan, telesaio hartako aurkezleak; ikus 1977ko Joan Mari Torrealdairen Euskal idazleak, gaur liburuko 533 orrialdean agertzen den argazkia). Ea euskaldunak apur bat lasaitzen ziren.
|
|
|
Adibidez, Euskal Filologian sartu aurreko abuztuan Lazkaoko beneditarren komentuan egon nintzen pintaketa lanak egiten Joseba lehengusuarekin. Gure familiako bati otu zitzaion, han ezagun batzuk zituela-eta, bide on eta azkarra izan zitekeela
|
hura
euskara pixka bat ikasteko. Urtebete eman genuen izeba Pakitarekin bazkalondoetan eskola hartzen baina ez ginen ikasle onak izan.
|
|
|
" Garai
|
hartan
euskarazko liburuak ez zeuzkan edonork. Akordatzen naiz, soldaduak erre eta erre, eta ama penetan.
|
|
2011
|
|
|
Ez nuen bestelako motibaziorik. Seguru asko, inposiziotzat izango nuen orduko
|
hartan
euskara, hori baita antzeko egoeren aurrean erdaldun elebakar gehienen jarrera. Hori izan zen nire lehendabiziko harremana euskararekin.
|
|
|
Gazte batek bere lana ezagutarazteko zailtasun handiagoak ditu gaur guk gure garaian izan genituenak baino. Nik lehenengo diskoa 91n egin nuen, eta urte
|
hartan
euskaraz hamar disko aterako ziren gehienez. Oihartzun handiagoa zeukan disko bakoitzak, eta orduko tiradak milaka alekoak izaten ziren, jakina zelako hori salduko zela.
|
|
|
Siadeco etxeari eman zioten langintza hura bideratzeko ardura18 Liburu ezagun batean bildu zen langintza zabal haren lehen ekarpena. Euskararen Liburu Zuria esan zitzaion argitalpen
|
hari
euskaraz. erdaraz, jatorrizko bertsioan alegia, El Libro Blanco del Euskara. egindako lan handiaren giltzarri, sarrera moduko bat komeni zela ikusi zuten gogoeta lanaren arduradunek: pertsona kualifikatu batek, ikuspegi jaso eta zehatzetik, egingo zukeen sarrera modukoa. halakorik egingo al zuen galdetu zioten koldo Mitxelenari.
|
|
|
Frantsesez ere bai, gu, behar izanez gero. Gainera,
|
hura
euskara ikasten ari zuan, zera: Tolosako askok baino hobeto egiten zian... eta ez zuan ikasten hasi zaharra.
|
|
|
Aurten betetzen dira ehun urte aita Lino Akesolo dimoztarra jaio zenetik. Karmeldarra eta aldi berean, euskalaria eta euskaltzaina, luze jardun zuen
|
hark
euskararen arloan. Gerra aurreko euskaltzale gazte zenak, gerora, gerra eta gerra ondorengo oinazeak igarota, euskara lantzeari berriro ekin zion.
|
|
|
Hasieran Teologia Yardunak izan arren, bere bokazioa kultur aldizkaria izatea zen. Jakinen sortzaileak162 garbizaleak zirenez, aldizkari garbizalea egin zuten163 Zaitegi, eta bereziki Orixe maisu gisa hartzen zuten eta
|
haren
euskara, eredu. Hala ere, eta ereduak eredu, garai hartan oraindik euskararen batasuna egin gabe zegoen, eta aldizkariak hizkuntzaren gaineko kezka bizi zuen:
|
|
|
Gero Zarautzera joan zen, Editorial Vascan lan egitera, eta Zarautzen zegoela 1932an beste hiru lagunekin batera Itxaropena sortu zuen, baina laster geratu zen bere esku. Gerra baino urte batzuk lehenago sortua, epe
|
hartan
euskarazko zenbait liburu argitaratu zituen (adb. Agirreren Garoa, Barandiaranen Euskalerriko leen gizona eta abar).
|
|
|
Kodea, beraz, sinboloak egiteko lehengai gisa erabiltzen da, bestelako osagai «estetiko formalak» erabiltzen diren moduan. Hitz gutxitan, izen
|
hura
euskarazkoa dela jakiteak dakarren konnotazioak dira nagusi, berdin da zer esan nahi duen hitz horrek. Berez hori dena ez da txarra, izenen izaera da hizkuntza guztietan, baina testuinguru diglosikoan kaltea bistakoa da:
|
|
|
Euskal literaturan sarrera ospetsua egin zuela zioen, eta hasikinak horrelakoak izanik etorkizun handia iragartzen ziola. Pentsa, hainbeste harrapatu zuen testuaren eduki literario ideologikoak ezen ez baitzuen
|
haren
euskara eredua ahotan hartu —arraroa benetan garai hartan—!; eleberriak uzten omen duen inpresio garratza, samina, mingotsa nabarmendu zuen, eta beharturik sentitu zen irakaspen teologikoa ematera:
|
|
|
Hori 1956ko urte giltzarrian. Urte horretatik 1959ra, gauza anitz eta pisuzkoak gertatu ziren hizkuntza ereduaren borrokan; aurrerago azalduko ditugu, baina K. Mitxelenak nola kritikatu zuen liburu itzuli
|
hartako
euskara erakutsi baino lehen, gogoratu behar da Euzko Gogoa k zenbaki monografikoa eskaini ziola 1958an, itzulpenaren argitalpenaren karietara, hizkuntza maisu handitzat jotako jesuita gasteiztarrari:
|
|
|
" Luzaz egon zen bizkitartean eskualde hotako laboraria,
|
haren
euskarazko erakaspen zuhur bezain idekiari ezin ohartuz: idazlearen xehetasunak etzezazken jaki gaizoak.
|
|
|
frankismoaren garai hartan, fikziozko euskal eleberri beltza egitea fikzio bihurtzen baitzen. Izan ere, nobela beltzaren eta nobela poliziakoaren arteko aldeak eta ñabardurak alde batera utzirik garai
|
hartan
euskaraz ez baitzegoen ez bata ez bestea, narrazio bien ezaugarrietariko bat errealismoa da, eta fikzioa egoera erreal edo erreal izan daitekeen egoera baten gainean eraikitzen da. Hau da, kontakizuna inguru sinesgarrietan kokatzen saiatu behar da.
|
|
|
Eta dohain horiek guztiak euskarak baizik ez dizkie eman. Izan ere, ebanjelio honen egileak dioskunez, garai
|
hartan
euskararen defentsan eta ohorean, monasterio bat eraiki zuten Izaro uhartean eta bertan Euskararen fraideak bizi ziren eta" euskaraz kantatze eta ikastearen indarraz, arin arinak bihurtu ziren, eta itsas azalaren gainetik, ito gaberik, ibil zitezkeen". Orobat, euskaraz ez dakitenei euskal gor mutueihitz bakar bat esanez, euskaraz hitz egiten irakasten diete:
|
|
|
Horrelako idazlea izatea amesten al duk, Soto? Zergatik ez duk Maoren liburu gorriaren bertsio bat egiten,
|
hura
euskarara itzuli, fabriketan banatzeko?".
|
|
2012
|
|
|
Hogei urte bete ziren iaz hizkuntza zerbitzuetako euskal enpresa batek, Eusko Jaurlaritzarekin lankidetzan, lehen euskara plana jarri zuenetik abian metalezko piezak egiten zituen enpresa batean, erakunde
|
hartan
euskararen erabilera sustatzeko. Tamaina eta industria sektore guztietako hainbat erakunde eta enpresa lotu zaizkio harrezkero ekimen hari, eta agente guztien artean euskara lan mundura gehitzea lortu da.
|
|
|
artifizioz. euskal bizi mundu partzialak eraikiz euskara matrize gisa biziberritzen dugu neurri batean edo bestean. Atmosfera sortzea ezinbestekoa zaigu, batez ere
|
haren bitartez
euskararekiko biltze funtzionala lortu eta babestu egiten delako. Gogoan izan biltze horiek" mundu bat" behar dutela, euskarazkoa, baina ez direla abstraktuak, hau da, gauza, harreman edota egoera eta praktika zehatzetan mamitzen direla. estilo, bizi-modu eta ibilbide atomizatuen hirietan bizi omen gara. halakoetan euskarak ez du atontzen munduaren irazki oro hartzailea, askoz jota estilo kutsu bat, osagarri bat, izan daiteke. horra lehendabiziko lana:
|