|
2000
|
|
|
Gero, erran gabe doa, Pierpolek bazuen guk ez genuen beste filosofia diferente bat musika aldetik. Guk taldean kantuaren militanteak egon nahi genuen,
|
hark
berriz, kantuari beste maila bat eman nahi zion, kreazio artistiko bat. Eta egia erran, nik ez diot hark zuela edo guk genuela arrazoi.
|
|
|
Guk taldean kantuaren militanteak egon nahi genuen, hark berriz, kantuari beste maila bat eman nahi zion, kreazio artistiko bat. Eta egia erran, nik ez diot
|
hark
zuela edo guk genuela arrazoi. Bi moldeak ezberdinak dira, eta biak behar eta balio dutela uste dut; biak beharrezkoak dira herri batean nire gustuz.
|
|
|
Behin Euskadi Irratian grabatu nituen kantu batzuk, eta bere iritzia eskatu nion Pello Zabalari, musika ezagutza handia duela-eta, kritika bat egiteko. Eta
|
hark
esan zidan bitxikeria polita zela, eta merezi zuela.
|
|
|
idazle bizkaitarrek idatzi dezatela batuaz, batua euren altxorretik aberastuz eta gainerako euskalkiek gauza bera. Zuri, Josune, ondarrutar
|
hark
esaten dizunean: «zure batua ondo ulertzen dut», arrazoi du, zure bizkaiera batuagoa delako.
|
|
|
Zein gertakari zuretzat ezezagun zenak harritu zaitu hura deskubritu duzunean? Eta zein pertsonak,
|
hark
egindakoa ezagutzen ez zenuelako?
|
|
|
Hauteskundeetako arduradun legala zela 77an, bera kartzelara bidali zuen epailearekin topo egin eta
|
hark
ezagutu omen zuen. Klandestinitateko abentura politak kontatzen ere badaki hiztun egoki honek.
|
|
|
Fernando Buesak su eten garaian" Larria da ETArekin oraindik mintzakidetzarik ez izatea" adierazi zuen astekari honetan. Zer edo zer iradokitzen al dizu bere adierazpen
|
hark
–
|
|
|
Beste gauza batzuen artean, santu guztiak aparteko bilakatzen zituena bere borrokari zentzua ematen zion fedea zen. Jende zaildua, eta horrelako gaitzak pairatzen lagun zezakeen fede
|
hark
bazuen, bere horrekintxe bakarrik, ordurako gizartera egokitua zegoen moral ereduan gizaki arruntei gertatzen zitzaizkien ezintasunaldietarako egiaztatua izanaren zigilua; gaurko hitzetan esateko," testatua"," ebaluatua", neurtutako indarra zuen fedeak.
|
|
|
Labordeneko fabrika honetan bertan hasi zen lanean Martin Ugalde bera gerra zibila amaitu berritan. 60 urte joan dira harrezkero eta patuak edo kasualitateak nahi izan du lantegi zahar
|
hark
orain bere izena izatea. Mikel Arrizabalagaren ustez," Martinekin zor handia dago eta hau zor hori kitatzeko zati txiki bat baino ez da, guk eskaini dezakeguna.
|
|
|
talde armatuaren izaera eta torturen egitatea. Baina Gorenaren ausardiatik gehiegitxo itxarotea izango da orain Entzutegi Nazionalak, kiribilak eginez bederen, estimatu ez duena
|
hark
gero onartzea. Beti ere" inplikazio politikoei" zeharbegiraka zertzen diren epaiak dira hauek denak; Peroteren dokumentuarekin eta Gomez Nieto kapitainarekin gertatzen dena begiratu besterik ez dago.
|
|
|
Pilotan jokatzen ari zarela jendeak aholku asko ematen dizkizu, bai Martin Ezkurrak, baita kalean jendeak ere. Bai, ni burugogorra naiz, baina askotan konturatzen zara zuk daukazun irudipen horrekin gauzak ez direla ondo ateratzen, eta orduan oroitzen zara
|
hark
esandakoarekin. Eta Martin Ezkurrarekin hori gertatu izan zait, entzun bai, kasurik egin ez eta gero berak esandakoa egitera behartua egotea.
|
|
|
87an zure osaba Retegi I.aren eta Azkarateren 6 txapelen marka gainditu zenuen. Zer esan nahi izan zuen
|
hark
zuretzat. Nola bizi izan zenuen?
|
|
|
" Larraonara gatoz txalo batzuen bila... bihar etziko langabetu pila". Txaloak jaso bazituzten ere, oker zeuden, orduko" bihar etziko" lan
|
hark
pilarik ez du utzi eta. " Garai hartako etsipenak ez dira oraingo berak.
|
|
|
Ezin esan, beraz, Louis Armstrong jazz musikaria oso oker zegoenik" marihuana whiskya baino ehun aldiz hobea" zela esan zuenean. Eta ezin esan, hala ere, erabat zuzena denik
|
hark
esandakoa. Kalamuaren erabilera terapeutikoaren inguruan zehaztasuna lortzeko asko ikertu baita
|
|
|
Alderdi abertzaleak (hasi EHtik PNVra) orain 25 urteko diskurtso bera botatzen ari gara. Orduko belaunaldiarentzat zentzua zuen diskurtso
|
hark
, baina hurrengoentzat ez, zerbait berria behar dute.
|
|
|
Eta gaur egun, ikuspegi abertzale batetik Setien apezpikua izan da gauzak argien esan dituena. Historiak esango du"
|
hark
hitz egin du!". Setienek eman du etsenplua.
|
|
|
Elkarbizitzarako, bi hizkuntza ditugunok askoz eskaintza handiagoa egiten ari gara bakarra duenak baino. Besteak beste, nik ezagutzen dudalako halakok eta halakok egiten duen lana, eta
|
hark
ezagutzen ez duelako nirea, baldin eta bere hizkuntzara itzultzen ez badut. Kulpabilizazioetan sartu gabe, hor erantzukizun politikoak daude, nireak hainakoak gutxienez badirenak.
|
|
|
Marginalia (Elkar, Donostia 1988) liburuak Edgar Alan Poeren liburu baten izenburutik hartzen du izena eta
|
hark
bezala, genero aldetik sail ugaritan banatu beharrekoak izango liratekeen testuak biltzen ditu. Liburuaren kontrazalean dioenez, 1987an idatziriko saio laburrak biltzen dira liburu honetan, Argian argitaratuak zituen" Bazterrekoak" izeneko atalak bilduz.
|
|
|
Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle
|
hark
azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez.
|
|
|
Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek. Marcos Ricardo Barnatánek eginiko edizio
|
hark
bezala, J. Sarrionandiak tankera ezberdineko narrazioen bilduma osatu zuen, oharrez horniturik. Baliteke izenburu antzekotasuna liburuaren barruan dauden Borgesi eginiko omenaldietako bat gehiago izatea.
|
|
|
Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan: " euskal poesia itsasoaren eta lurraren mugaldeko marinel ostatu bat legez imajinatu nahi nuke, eta bertan eseri, ezen eta gu pirata ingeles
|
hark
esan zezakeen bezala tolerantziarako eta taberna batetan edateko jaio gara." (9 or.)
|
|
|
Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren lehen liburuko beste" post scriptum" ospetsu hura," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du. Lehen aldiz
|
hark
Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago, izkuntza onetan be gogai batzuk azaldu daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Juaristiren ustez Miranderen izena aipatu behar da,"
|
hark
ere horrela idazteko joera baitzuen, izu guztiak leuntzeko ariketan beharbada." (El Diario Vasco VI)
|
|
|
Hor ikusten denez, esan genezake lehenago Martin Azpilkueta. Doktor Nabarro?
|
hark
emandako aholkuekin bateratsu datorrela. Dena dela, lekuko horiek erakusten digute halakoak zirela euskaldunon iritziak.
|
|
|
Baita ere, gogoangarri zaigu Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski izan zuen
|
hark
Bergarako Erret Seminario hartan zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze edo marjinazioa.
|
|
|
Nire ustez, beharbada Larramendiren iritzien berri zerbait bazekien. Horregatik,
|
hark
bezala, bere azkenetariko bertso batean hara zer zioen:
|
|
|
Francoren Gobernuak bahitu zuen, hitzaurrearen aitzakiaz. Baina hitzaurre
|
hark
ez zekarren ezer giza eskubideen testuan ez zegoenik.
|
|
|
1051.ean eman zien Bizkaiko monastegiei Pribilegio berezia eta Santxo VI. nafar errege. Jakitun?
|
hark
Durangoko nekazariei foruak. Hala ere, aldi hartan oraindik bakeak egin ezinik zebiltzan.
|
|
|
Oroi bestela zer esan zigun euskaldunoi Ramón Menéndez Pidal jakitun
|
hark
, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921 urtean Bilbon eman zuen hitzaldiaren bukaeran: –Antzinako Hispaniaren erlikiarik agurgarrienaren jabe zarete.
|
|
|
Hemen, uste dugu mende askotan zehar adituen artean euskara latin elebitasunak iraungo zuela. Inperio
|
hark
hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere bide hori eraman zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
Nork pentsa zezakean Zuzenbide Politikoko katedradunagan halakorik? Hitzaurre
|
hark
ez zekarren legezko ez zenik, baina Francoren diktadurak ezin holakorik onar.
|
|
|
Arabako zenbait euskal idazle irakurri ditugunok ditugu nolanahi ahantzi Aramaioko Pedro Barrutia(), Sabandoko Juan Bautista Gamiz(), Okondoko Jose Paulo Ulibarri(), Gasteizko Raimundo Olabide(), Laudioko Federico Belaustegigoitia() eta abar. Ezta nik gure amagandik ikasi nituen Gabon kanta gogoangarriak ere,
|
hark
bere aita arabarragandik ikasiak.
|
|
|
errege Felipe II.ak zer du ikustekorik Treviñorekin? Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege
|
hark
berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
|
Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar
|
hark
Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
|
Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari
|
hark
zer zioen.
|
|
|
Bartolomegaixorik zenean, honenanaia Joseksinatzenditu, diruzain orde gisa,
|
hark
egindako botika gastuak. EtaBartolomehil ondoren, diruzain gisa,
|
|
|
Aditzlaguntzaileiragankorreanb/ v renalternantziaagerida, bainavdagehien ageridena: davenac (dauanak,
|
hark
); daveenac (dabenak, haiek).
|
|
|
Analogiak draamala drudii horretan huts egitera. Esaterako:(...) eguitendavelapecatu(
|
hark
), baina(...) eguitendaveelapecatu (haiek): –alapecatu mortala, ala venialaeguin daven. Euscal errijetaco...
|
|
|
–alapecatu mortala, ala venialaeguin daven. Euscal errijetaco... (98)(
|
hark
); baina, plazaan piestiaeguitendaveenac. Euscal errijetaco... (53) (haiek).
|
|
|
eta. Syndicat Intercommunal pour le Soutien a la Culture Basque? delakoelkarteak, zeinaren bidez
|
hark
ETB1 Ipar Euskal Herrian ikusi ahal izateko komunikazio ekipamenduenuzketa eta instalazioa egingo zizkion bigarrenari, honek TDFrekin (Frantziar Estatuko Telekomunikaziokorporazioa) lortu beharreko akordioaren funtzioan betiere.
|
|
|
Euskaldunonikuspegitik, baina ondradu. Beste
|
hark
zioen moduan, argumentuak aintzat hartuz.Argumentuak aintzat hartzea, filosofian bederen, argumentuak hartzea baita; hartzea eta lantzea, buztinezko irudiak bailiren.
|
|
|
Horrenbestez, pertzepzioa gorputz sentipenenmendean dago: ezin dugu inguramena sumatu
|
hark
zentzumen organoen bidezgure gorputzean duen eraginaren bidez izan ezean, sentiberatasun exterozeptiboadugu hau?. Modu berean, ezin dugu geure gorputza sumatu, dauzkagun barne sentipenen bidez ez bada, hauek sentiberatasun propio eta interozeptiboakdira?.
|
|
|
UEUk 1999ko uztailean antolatu zion omenaldian aztoraturik ibili zen; ustekabean harrapatu genuen eta, gainera, piano
|
hark
ez zuen pedalik. Hala ere, pianoajo zuen.
|
|
|
Prefetak ezin zuen eskandalurik eginElizaren etxe batean, oso indartsua baitzen oraino iparraldeko Euskal Herrian. BerazVincent apezpikuari dei egin zion, eta
|
hark
Hazparnera bidali zuen elizbarrutikoirakaskuntza katoliko guztiaren zuzendaria zen Pochelu kalonjea: Txillardegi otoiztuzuen Saint Joseph kolegiotik alde egin zezan, amoregatik eta gobernuak ez zezankendu ikastetxeari ematen zion legezko diru laguntza.
|
|
|
Askotxok ez du gogoratuko, ezta ezagutuko ere agian, baina 1971ko udazkeneaneuskara ikasten hasi ginenontzat liburu
|
hark
izugarrizko balio motibatzailea edukizuen: –Euskaldun berri, ekin euskaraz?.
|
|
|
Liburu
|
hark
eduki zuen efektua, umetan gurasoek erosi zizkiguten. Forjadoresdel Mundo Contemporaneo, izeneko liburuekin (bilduma osoa genuen etxean, lauliburuki) izandakoarekin bakarrik konpara dezaket, non. Vidas Ejemplares?
|
|
|
Oraingo honetan, ordea, bera irakasle eta ni ikasle izatea suertatu zitzaigun, Deustuko Unibertsitateak eskaini zituen doktorego ikastaroetan, euskaraz lehenengoz.Beraz, hiru hilabetez, ikastaro bat eman zigun ikasle bakar batzuei. Gutxi ginen, baina (orain konturatzen naiz hobeto) ikasle talde
|
hark
ez zuen ahuntzaren gauerdiko eztulazinolako zerikusirik.
|
|
|
Tropa polita eta atsegina zen. Orduan, ez
|
hark
ez nik ezgenekien zenbait urte geroago barriro topo eginen genuela, bainan arrunt bertze alorbatean: EKIN erakunde berria elkarrekin sortzeko (1952), bai eta, geroago, ETAantolatu ere; eta, horrela, batera ari izana urte mordo batean zehar.
|
|
|
lan etabizi. Independentzia berri berri hatzemana eta lortua zuen herri
|
hark
kolonialismofrantziarraren hatzaparretatik eta, ondorioz, komenigarri iruditu zitzaigun han ezartzeagure herriaren alde ekiteko.
|
|
|
Hara nola oroimenaren lainoak eta hunkidurak lehen graduko lekuko bat atzemandioten Saindiaren mitoari. Ez da posibilitate bakarra, menturaz Mari Beltxaren aitak«segitu ginuen» esan zuen,
|
hark
bizitu gertakari lazgarri batean jadanik berraragituazelako mitoa. Hala balitz, berraragitze gairaikidekoen sailean sartzekoa litzateke adibidea, lan honen hirugarren zatian; baina eskema bera aurkitzen baitugu beste adibidebatzuetan, transmisioan egindako aldaketa izan dela pentsatzeko arrazoiak badira.
|
|
|
Sekulako harrabotsa eta sekulako mugimendua izan zen auzohartan, entzun zutenek ez zuten, segur, miralukua inoiz ahantziko. Hasteko, ez zuenahantzi Beronika Karakoetxekoa ren aitatxik,
|
hark
kontatu baitzion bilobari, neureberriemaileari. Galdegin nionean noiz jazo zen sartze hura, erantzun zuen:
|
|
|
Gorigitxikoek oso aspaldikotzat daukate gertakaria, baina auzo batek, Elbirak, uste zuen neska bahituaren neba Olabarrian bizi izandako eta
|
hark
ezagututako gizonbat izan zela. Hona emazte horren solasak:
|
|
|
Berriemaile ezohiko batek, Eulali Bilbao orozkoarrak, besteek baino askatasunhandiagoa zuen istorioak moldatzeko, eta hari entzundako hainbat gertakaritan edertoikusten ahal da nola erabiltzen zituen mitoak:
|
hark
edota haren ahaide hurbilek biziizandako esperientziei forma eta edukia emateko nola bereganatu dituzten tradiziokomotiboak eta zer aldaketak sartu dituzten istorioen egituran. Zergatik egin duten erejakin nahi genuke, beren nortasunak edo, menturaz, giroak bultzaturik.
|
|
|
«baina hori egiazkoa, ez antzinako sorginen kontuak eta horreek, ez: hori ikusia».Beraz,
|
hark
ere bereizten ditu mitoa, gezurra, eta mitoaren arraberritzea, ikusia?. Psikologikoki ulertzen dena, mitoak gezur fama izanki, hobe harengandik urruntzeazinez sinesten dena.
|
|
|
eta Sabino Arana Goiriren jokaera aztertuz, bien arteko paralelismoak (diferentzia nabarmenak badaudela, esan gabe doa) aurkituko ditugu. Adibidez,
|
hark
karlismoaren tradizioak Euskal Herriadesagertzera zeramala ikusirik, kritika zorrotza egin zion eta. Euskadi euskotarrenaberria da, enuntziatuan kondentsatu zuen euskal nazionalismoaren etorkizunerakoabiapuntua.
|
|
|
1940ko hamarkadan eta gero Erregimena hizkuntzari zor zitzaion errespetutik etahiztunen hizkuntz eskubideetatik urrun ibili zen arren, Elizaren zenbait euskarazkoazalpen ofizialago ere jasan egin behar izan zuen
|
hark
, sinestunen euskalduntasunakbehartuta. Alde horretatik, nola halako esanahi soziala baina gogoan izatekoa du EgiaAtotxako sermolari bati dagokion 1946ko albiste honek (Cronica:
|
|
|
176). Harritzekoa gertatzen da Gasteizko Diozesiarenarduradun
|
hark
egindako Gutunak eta predikuetan esanikoak irakurtzea, are gehiagoEuskal Herriko katolikoak gerra anker batean itota zebiltzala jakinda. Esan dezagun, gutxienez, guztiz itsutu zela Lauzurika, gerraren zurrunbiloan.
|
|
|
Egia Atotxako etxe frantziskotarra aski berria zen, artean, juridikoki 1923an irekibaitzen berriro, eta etxegintza bera, bere handi mandian, 1926an eman zen amaitutzat; baina XVII. mendearen hastapenetatik zetorren Txurrutal/ Egiako komentuari segidaemanez eraiki zen komentu hau (gaurko Ibilgailuen Udal Parkeko orubean, GrosekoGeralekuaren parean, dago komentu zaharraren lekua). Besterik ezean, aipa dezagunbehintzat Txurrutaleko
|
hark
euskal eskola bat ere izan zuela, XVIII. mendean.
|
|
|
Baiki, enpresa
|
hark
pelikulez hornitzeko konpromisoa ere bazeukan, zerbaitegatik baitzen. Delegado para el Norte de España de Pax Films CIFESA. Peliculas de 16 mm.?.
|
|
|
Izatez, prentsa eta irratiaren erabilera politikoaz zalantzarik egiten ez bada ere (are gutxiagoFranco ren garaian), zinemaren esparruak askoz ere aseptikoagoa lirudike ikusle arruntaren aurrean. Ezinahaztu, alabaina, eta kulturaren mozorro neutroa erakusten zuen zine
|
hark
interesespainolen eta amerikarraren hedapenerako baliabiderik garrantzitsuen bezala funtzionatzen zuela, herriarengana iristeko bide zuzenenetakoa eta, azken batean, hainbat balore eta sinbolo, interesatu, jendexeheari ustekabean irentsarazteko tresna hobezina baitzen.
|
|
|
(1) eragiketan, harturiko nazio monetarioaren errenta makroekonomiko korronteabere bankuetan gordailatua da; horrela egiaztatzen da ezen gordailuak ez direla sortzenmaileguetatik, esaera ospetsu
|
hark
nahi izango zukeen moduan, produkzio nazionaletikbaizik.
|
|
|
–biek senditu zuten den guztiaren igarokortasuna edo alegiatasuna; biek zekiten Heriotza Osoa gertu dagoela, azkeneko denboretan gertatu arren. Azkenbakardade hotz eta beltz
|
hark
zeuzkan lazturik bata eta bestea, Ezerezaren hegi hegian, azkeneko hatsetan hagorandurik bezala, argi behar gorrian kokaturik etaerdi zoraturik; Deus Ezaren oihartzunak txorabiaturik, nardaturik eta bateragailendurik ere... Teilhard en goi argia, Budarena bezala, gizon sakon guztienabezala, Ezerezaren amilburu izugarrietan sortu zen.? 24
|
|
|
Ezin izan nion beste hitzik atera gai horretaz, eta jakin minez segitzen nuen nik.Istorio
|
hark
zulo asko zeuzkan, gehiegi, eta haiek betetzeko bide bakarra neukan: AitaMorlans bera.
|
|
|
Abildade berezia dute apaiz batzuek galdera adeitsuen bidez agintzeko, eta ezinkontra egin. Isilik egin genuen itzuliko bidaia baina, Salbatorera iristean, mojaerizainarekiko solas
|
hark
jakin mina piztuta, hala galdetu nion:
|
|
|
Izan diren bezala kontatu behar ditugu egintzak mikrofonoetatik, ez gure ikuspuntuak sartuz. Ez dezagun errepika, SER eta RNE irrati kateetan lan egin duen irratilari ospetsu
|
hark
euskal politikari abertzaleek egindako deklarazioak uhinetaratutakoan sarri aipatzen zuen, dejemos a un lado estas declaraciones salidas de tono?, kalaka.
|
|
|
lokalismoari ateak itxi behar zitzaizkion; kosmopolitismoa omen zen modernitate eta etorkizuna. Joera
|
hark
irratia ere jo zuen. Urteak joan eta urteak etorri, lokalismo, tradizionalismo eta erregionalismoari gerra deklaratu zioten pertsonetariko asko damuturik edo ikusten ditugu, oraindik ingelesez ere jakin gabe eta kazeta erregionalak erosten edota proiektu erregionaletan buru belarri sartuta, Europaren eraikuntzan herrialde eta estatugabeko nazioek zer paper garrantzitsu jokatzen duten jabeturik.
|
|
|
Hamar urte iraganak ziren jada Washington eta Baltimore hirien artean lurpeko kablea luzatu zenetik, Morse kodeaz harremanetan egon ahal izateko; beste hiri batzuek ere burutu zuten horrelako ekimena eta, egia esan, asmakaria benetan eraginkorra zen premiazko mezuak lehorrez elkarri pasatzeko; baina, zer demontre egingo zuten itsasuntzian telegrafoaz? Itsaspeko kable bat bota,
|
hark
izan ditzakeen trabatzeko arriskuak kontuan hartzeke. Eta zer nolako tamaina eduki zuen kableak, itsaso zabalean erabilia izateko?
|
|
|
Gure Irratiak 1981eko abenduaren 24an igorri zuen lehen irratsaioa Milafrangako estudiotik. Behin behineko estatutuak eginda eta irrati lana egiteko hiru animatzaile kontrataturik, 1982ko legearen zain geratzen zen, lege frantses
|
hark
irrati libreen araudia ekarri behar baitzuen. Aipa dezagun, dena dela, Gure Irratia sortzeko ideia 1981eko udan sortu zela, behin zenbait euskaltzalek Entzun Ikus elkartea eratu eta gero.
|
|
|
Hain zehatzak ziren aginduek, gure ustez, oso adierazgarria zen egoeraren aurrean jartzen gaituzte; gainera, zehaztasun hori eskola pribatuei legean eskaintzen zitzaien arreta eskasarekin konparatzen badugu (bigarren mailako zentro pribatuekin gertatzen ez zen bezala), diagnosi interesgarria egiteko moduan aurkituko gara. ...sak); bestalde, zentro pribatuak bete behar zituzten baldintza ez oso zorrotzek212 (zer esan Elizarenak baldin baziren213) derrigorrezkoa zen oinarrizko eskolaratzearen erronkari erantzuteko Estatuak zuen ahulezia (ezina esango genuke) erakusten dute eta ez dezagun ahaztu, gobernu berak ezarritako derrigorrezkotasunaz ari garela; azkenik, nahiz eta esandakoa nabarmena izan, ezin da ukatu jokamolde
|
hark
zuen penetrazio nahia erabatekoa zenik, horretarako behin eta berriro aipatu dugun administrazio egituraz baliatu zelarik.
|
|
|
Izan ere, Gil de Zarate ek berak dioen moduan,. La instrucción... estriba en ella la base más firme de todo sistema político? 152 Helburu horretara zuzendu zen epealdi hartako antolakuntza sukarra, eta diogunaren adibide batzuk aipatzearren, hona hemen Estatu Nazio espainiarraren eraikuntza prozesuan guztiz garrantzitsu suertatu izan diren. Ministerio de Fomento?
|
hark
hartutako bi erabaki: 1833an. Subdelegados principales de Fomento?
|
|
|
Ez da hau denbora luzez indarrean iraungo zuen plana (aldarrikatu eta egun gutxitara indargabetua izango zen 1812ko Konstituzioa indarrean jartzean), baina etorkizunean aparteko garrantzia izango zuten. Plan Pidal? delakoak eta Moyano legeak aurreko plan
|
hark
zehazten zituen liberalismoaren norabide nagusiak bereganatuko zituzten. Ondorioz, irakaskuntza, izan zezakeen kutsu demokratizatzailea edota iraultzailea galduz, inoiz baino hobeto agertuko zen botere tresna gisa(, la educación,..., deberá adoctrinar de acuerdo con los fines del poder? 157 izan ziren Puelles-en hitzak).
|
|
|
–Irina? –unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster jakin zuen Europako ekialdeko neska
|
hark
ez zuela txistea ulertuko. Taloak zer diren jakingo balu sikiera..., baina txekiar hauek txistorra zer den ere ez dakite.
|
|
|
" Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak bide hura, eta gutxitan ikusi zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia
|
hark
arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez. Lagun handi bat betiko urrutiratzen denean bezala begiratu zien Txemak txanpon haiei.
|
|
|
Inguruan zebilen norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?) zer gertatu zen galdetu zion. Pertsona
|
hark
, Rocío izan zitekeen hark, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela. Zauritua?, itaundu zuen Txemak.
|
|
|
Inguruan zebilen norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?) zer gertatu zen galdetu zion. Pertsona hark, Rocío izan zitekeen
|
hark
, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela. Zauritua?, itaundu zuen Txemak.
|
|
|
Denak, Txemak izan ezik. Txemak, eta bere itzal fidel zen
|
hark
, putetan putenak, lagunetan lagunenak: bakardadeak.
|
|
|
Begiak ireki zituen eta errealitatea sartu zitzaion gerlariek gazteluaren atea botatzen duten bezalaxe. Eta errealitate
|
hark
min ematen zion noski, eta ezin da jakin zergatik: begiak goizegi ireki zituelako, edo beranduegi, edo ireki egin zituelako.
|
|
|
Onartu beharra zuen: lurralde
|
hark
ez zuen inola ere liluratu. Emozio pittin bat sentitu bazuen ez zen izan hango paisaiengatik, baizik eta Eiderrek ibilitako bide eta txokoak ezagutzeagatik.
|
|
|
txori baten kausaz. Auskalo ze distantzia luze egin zuen perikito
|
hark
nire etxeraino, baina ezin nuen pentsatu ondoko kaleko etxe batetik egin zuenik ihes, ezpada ehundaka kilometroko distantziatik. Frantziatik edo Albaniatik, gutxienez.
|
|
|
Dohainik bidaiatzea maite dutenen, dugunon, merkatu bat ematen zuen Kilkennytik abiatuta Cashelera zihoan bide
|
hark
: gazte bat hemen, erosketak egiterakoan goiztiar ibilitako emakume edadetu bat harago, motxila handi bat bizkarrean zuen betaurrekodun despistatua urrunago.
|
|
|
Uste dut Rocío Pérez de Mainueta deitzen zela. Txemarekin ibiltzen hasi eta urte bat edo bira izango zen, bai, eta
|
hark
ere begi dizdizariak zituen. Baina horrek ez du zerikusirik idazten ari naizenarekin.
|
|
|
Rocío
|
hark
eskote amaiezinak zeramatzan gehienetan, bistarekin goitik beherako ibilbidea egiten hasi eta bertigo sentsazioa sartzen duten horietakoak. Horregatik ez zen Txema ondo gogoratzen Rocío García de Mainuetaren aurpegiaz.
|
|
|
Baina Eiderrek arrazoi zuen: ez zen, beharbada, istantean deskubritzen, baina tipo
|
hark
Jabiren antz izugarria zuen.
|
|
|
Makina bat gai atera zituzten euren elkarrizketan, ez baitzen gutxiagorako: zazpi urte igaro ziren neska
|
hark
eskuarekin agur egin eta tabernako atea bere atzean itxi zuenetik. Eta hala ere Txemak aise ezagutu zuen.
|
|
|
Neska
|
hark
bazuen bere baitan galtzeko tentazioa pizten zuen zerbait. Ezin da erraz azaldu:
|
|
|
Baina batez ere Irlandakoak, iragan urteko udan pasatutako hilabete inguruak utzi zion zapore onaren fruitu ziren disko eta zintak. Bai, lurralde
|
hark
liluraturik utzi zuen Eider, eta miresmen horren lekuko ziren The Chieftains, De Dannan, Van Morrison, Mary Black, Christy Moore eta Davy Spillane, beste askoren artean. Azken horren kasetea sartu zuen pletinan, eta abdukziotik hurbil egon zitekeen zerbait sentitu zuen; hainbeste, Irlandako giroan murgilduta aurkitu baitzen bat batean, nahiz eta herrialde hura argazkietatik baino ez ezagutu.
|
|
|
Eskutitzak ziren, Txemak sinatutakoak guztiak, oraindik erlazioa esperantzazko hitzetan finkatu behar zen garaietako gutunak gehienak, eta beste zenbait handik eta hemendik bidalitakoak. Bakarra irakurtzera iritsi zen Txema, ikaragarrizko lotsa eman baitzion jada ia ezagutzen ez zuen antzinako mutiko
|
hark
idatzitakoekin aurrera jarraitzeak. Eskutitzak idatzi zituena bera ez balitz ere, dudarik gabe jakingo zuen gazte txoropito baten eskutik irtendako hitzak zirela promesaz eta eternitateaz betetako izkribu haiek.
|
|
|
Eta oraingoan Dublinen baino zapore eskasagoa igarri zion egunerokoari. Laguntzarik ez emateaz gain, Jesukristo dublindar
|
hark
kezka eta duda gehiago sartu zizkion Txemari buruan: ze koño zen Eiderrek artxiboaren amaieran idatzi zuen mezu erdi apokaliptiko hura?
|
|
|
Barkamena ez da edozelan eskatzen, eta gutxiago edozergatik. Mila eta bat buruhauste sortu zizkion esaldi
|
hark
: zer egin zuen Eiderrek Cashelen?
|
|
|
Eta Eiderrek erabaki zuen ezetz, hizkien atzeko bizitzak ezin zituela usteltzen utzi, eta ordutik aurrera bere irlari buruz idatzita aurkitzen zuen guztia irakurtzen hasi zen. Eta pilatuz joan zitzaizkion ametsak Eiderri (benetako ametsak, zeren lehergailu
|
hark
Txemaren itsaso eta ilargiak ere betiko desegin baitzituen), bai pentsamenduan, bai logelako apaletan: liburuak, aldizkariak...
|
|
|
Laburra izan zen, ordea, ene garaitia, zeren oreinak, urrats batzuk kanpoan ibiliz gero, gibela egin baitzuen, oholesian berriro sartzeko. Eta urrundu egin nintzen handik, penaturik eta desliluraturik, neure baitan galtzaile, guztiz galtzaile, orein
|
hark
heriotza hautatu zuelako, nik bizitza eskaini nion arren.
|
|
|
Eta, hala, egun batean, aitak astebeterako kondenatu zuen ziega itsu hartarat morroi bat, Urbiaindik mozkorturik itzuli zelako eta biharamunean bere egitekoei buru egin ahal izan ez zielako. ...bezala jalgi zen gizagaixoa bertatik, erranez ezen gartzela hartarat aspaldi kondenatuak izan zirenen nigarrak eta intziriak —gaizkileenak, nahastekarienak eta gainerako jendailarenak— aditu zituela han barruan, eta amets batean bezala ikusi zituela haiek guztiak —ikatza baino beltzagoak—, infernuko garren artean kiskaltzen eta oihu desesperatuak egiten; eta, honelatan, mozkor
|
hark
amestu edo asmatu idurietarik hartu zuen ziega ilun hark fama are ilunago hura, jauregiko bertze morroien eta neskameen kontsentimenduarekin; eta ez hauek erran ziotelako sinesten ziotela, baina bai isilik geratu zirelako, irririk eta trufarik egin gabe morroi mozkorrari gai hartaz solasten zenean, erakusten zutelarik, gisa hartan, ezen sinestetik hurbilago zeudela ez sinestetik baino. Eta Mattin eta biok ere halatsu geunden, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest.
|
|
|
Eta, hala, egun batean, aitak astebeterako kondenatu zuen ziega itsu hartarat morroi bat, Urbiaindik mozkorturik itzuli zelako eta biharamunean bere egitekoei buru egin ahal izan ez zielako. ...ela hartarat aspaldi kondenatuak izan zirenen nigarrak eta intziriak —gaizkileenak, nahastekarienak eta gainerako jendailarenak— aditu zituela han barruan, eta amets batean bezala ikusi zituela haiek guztiak —ikatza baino beltzagoak—, infernuko garren artean kiskaltzen eta oihu desesperatuak egiten; eta, honelatan, mozkor hark amestu edo asmatu idurietarik hartu zuen ziega ilun
|
hark
fama are ilunago hura, jauregiko bertze morroien eta neskameen kontsentimenduarekin; eta ez hauek erran ziotelako sinesten ziotela, baina bai isilik geratu zirelako, irririk eta trufarik egin gabe morroi mozkorrari gai hartaz solasten zenean, erakusten zutelarik, gisa hartan, ezen sinestetik hurbilago zeudela ez sinestetik baino. Eta Mattin eta biok ere halatsu geunden, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest.
|
|
|
Baina osaba Joanikoten bisitarekin hasi naiz eta hartarat mugatu nahi nuke espreski, zeren eta bisita
|
hark
bizitza osorako ukitu baininduen, markatu ninduen eta zigilatu ninduen. Bat batean eta tupustean izan zen.
|
|
|
ardi beltz hura zuria zuan, ordea... Zeren,
|
hark
skribaturik utzi zuen kartaren arabera, ezin izan baitzitekeen bertzela... nahiz eta karta hura jaun Albert Etxegoienen sasoinean —aitona Ni ko lasen aitarenean— galdu zen... Baina hemendik ateratzen haizenean, soseguz mintzatuko gaituk, honetaz eta hartaz...
|
|
|
Nola bortiztu eta nola indarztatu ninduen osabaren bisita
|
hark
! Eta nola piztu zidan!
|
|
|
ERRAN berri dizut ezen osaba Joanikotek etxeko historia haiek idealizatu zituela, baina ez ote zuen
|
hark
arrazoin apur bat ere, jaun André. Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak?
|
|
|
Izan ere, gutun batean aditzerat eman nizun bezala, gauza segura da ezen jaun Esteban Etxegoienek lagun mami bat izan zuela, Parisen studiatu zuena, zeinari Joseph Elizanburu baitzeritzan eta zeinak igorri baitzizkion Paristik, Lutherok 1517an latinez skribatu zituèn 95 tesiak, eta halatan egin zela gure etxeko ardi beltza luthertar. Eta jakin ere jakinen zuen gure etxeko arbaso
|
hark
, eratxikitzen dizut nik orain, nola aita sainduak eskatu zion Lutherori, Exsurge Domine buldaren bitartez, gibela egiteko, eta nola Lutherok ez zuen amore eman, buldari su emaiten ziola, Wittenbergeko plaza publikoan, 1520ko abenduaren 10ean, zeren eta berri hura oinazturak hartua bezala zabaldu baitzen Europa osoan, ezin fitezago.
|
|
|
Baina, gure etxeko ardi beltzarenganat eta haren lagunarenganat itzultzen naizela, jakinik ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela, zuk zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta
|
hark
bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde hartako kideak izan zirela bai Farel —Kalvinen lagun sonatua— eta bai Margarita Nafarroakoa ere; galdetzen dizut: Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina bera ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen?
|
|
|
—Beraz, gauzak garbi daude —erran zigun aitonak, jaun administratzaileak testamenta irakurriz gero—: jauregia eta olak, eta haien administratzeko ardura, Martinentzat; urroztarren dorretxea eta borda, berriz, Joanikotentzat; hortik kanpoan, Martinen esku geratuko da nihaurk Joanikotekin hitzartua nuen tratuaren betetzea eta haren aitzinatzea, eta, hala, Martinek Joanikoti egunorozko mantenua ordainduko dio, baita berrogei eta hamar dukateko ere urtero,
|
hark
jauregiari eskaini zerbitzuengatik, zeren eta Mattin eta Joanes matematikan eta astronomian eskolatzea ez baita ahuntzaren gauerdiko eztula, eta liburuak eta gainerako aparatuak ez dira dohainik... Eta, azkenik, badakizue:
|