|
2000
|
|
|
Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro,
|
mundu
osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira. Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena.
|
|
|
Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio,
|
mundua
baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira. Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena.
|
|
|
Premiek gerturatzen dituzte; kontratuak biderkatu egiten dira, euren premiak beste. Ez dago
|
munduan
legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago
|
munduan
kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Idatzi, maisuki eta dotore idatzi zuela ezin uka. Hainbatez, Portalisen testu hori klasiko egin zaigu zuzenbide
|
munduan
, dela kodegintza berriaren filosofia erakusle moduan, dela iraultza frantsesak ekarri zuen gizarte burges horren antolamendu zibilaren agertoki gisa.
|
|
|
Ez dago
|
munduan
legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste
|
munduaren
deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino. Oinarri hau uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan bezala.
|
|
|
Nola ez, Descartesen helburua
|
munduaren
errepresentazio teoriko osoa eskainiko lukeen egiazko enuntziatu multzo bat ematean zetzan. Eta esparru teorikoan Descartesek jarritako konfiantza, Neurathek aurpegira botatzen dion esparru praktikoarekiko mesfidantzarekiko alderantziz proportzionala zen:
|
|
|
[O] inarrizko objekzioak daude cartesiar ikusmoldearen aurka.
|
Munduaren
ikusmoldea edota sistema zientifiko bat sortu nahi duenak ezbaiko premisekin aritu du. Tabula rasa batetik abiatuz eta egiazko lez onarturiko enuntziatu multzo bat finkatuz, munduaren irudia sortzeko ahalegin bakoitza nahitaez iruzurrez beterik dago.125
|
|
|
Munduaren ikusmoldea edota sistema zientifiko bat sortu nahi duenak ezbaiko premisekin aritu du. Tabula rasa batetik abiatuz eta egiazko lez onarturiko enuntziatu multzo bat finkatuz,
|
munduaren
irudia sortzeko ahalegin bakoitza nahitaez iruzurrez beterik dago.125
|
|
|
Fenomenoak ezin dira perpausen edota enuntziatuen kate sinple baten bidez deskribatu, horietako bat zuzentzat onartzeko besteekin erkatu behar baita.
|
Munduaren
ikusmolde batek hura osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren beharra dauka. Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen:
|
|
|
Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen: alde batetik,
|
munduari
dagokion enuntziatu bakoitza beste enuntziatu guztiekin erlazioan jarri, eta, bestetik, pentsamendu jario bakoitza aldez aurretiko pentsamendu jarioekin lotu. Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran erabiltzen zituen, pentsamenduak berak azpitik behar dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe.
|
|
|
Neurathek zalantzak izan zituen Carnapen ahalegin logiko matematikoez, Neurathen ustez horrelako ikusmolde batek
|
munduaren
irudi hertsiegia eta sinplista erakarriko baitzuen. Erkenntnis aldizkarian izandako lehenengo parte hartzean," Wege der wissenschaftlichen Weltauffasung" [Munduko ikusmolde zientifikoaren formak] artikulua aurkeztuz128, Neurathek Vienako Zirkuluaren joerarekin bat ez zetorren zientziaren arazoei buruzko ikuspegi historikoa zirriborratu zuen.
|
|
|
Neurathek zalantzak izan zituen Carnapen ahalegin logiko matematikoez, Neurathen ustez horrelako ikusmolde batek munduaren irudi hertsiegia eta sinplista erakarriko baitzuen. Erkenntnis aldizkarian izandako lehenengo parte hartzean," Wege der wissenschaftlichen Weltauffasung"[
|
Munduko
ikusmolde zientifikoaren formak] artikulua aurkeztuz128, Neurathek Vienako Zirkuluaren joerarekin bat ez zetorren zientziaren arazoei buruzko ikuspegi historikoa zirriborratu zuen. Testuan enfasi positibista eta zientifista oro alde batera utziz, zientzi ezagutzaren muga eta posibilitateen ikusmolde pragmatikoa defendatu zuen.
|
|
|
Vienako Zirkuluari Horkheimerrek egin zizkion kritika eta irainekin bat etorriz gero, argi dago nazionalsozialistek sinpatia sakona izan zuketela
|
munduaren
ikusmolde zientifikoarekiko. Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin?
|
|
|
Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin? Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133 Ikusi dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka,
|
munduaren
ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar ziezazkiokeen nazien ideologiari, batik bat hiru zio hauek direla eta:
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien
|
mundu
ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela ikusita —arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak haiek frogantza zientifiko baten menpean jarriko zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu.
|
|
|
Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu. Ondorioz,"
|
munduaren
ikusmolde zientifiko batek bertan behera uzten ditu ideologia nazionalsozialistaren printzipio deskribatzaileak" 134.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina
|
munduaren
ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz.
|
|
|
3) Azkenik, aipaturiko behatzaileak entrenamendu logikoa ere balu, orduan ez litzaioke gehiegi kostako
|
mundu
ikuskera nazionalsozialistaren usteltze logikoa nabaritzea: sofismak, kontraesanak, lizunkeria politikoak agerian uztea, bestela esanda.
|
|
|
Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela. Behin, 1935ean, L.G. Tirala izeneko nazi batek Vienako Zirkuluari buruz esan lez," berezkoa duten modu formalistan gogoeta egiten ahalegintzen dira gizon hauek eta, intuiziotik erabat independentea den doktrina matematiko esoteriko baten laguntzaz, jakitun ez arioei espezifikoa zaien
|
mundu
zientifikoaren logika berri bat nahi dute agerian utzi" 135 Horrela, juduak arraza lez arioak baino gutxiago direla zioten baieztapenak edo juduen konspirazioei buruzko asertzioak hutsalkeriez beterik zeuden.
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura zuen
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren mundu ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten.
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura zuen munduaren ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren
|
mundu
ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten.
|
|
|
1930," Die Bedeutung der wissenschaftlichen Weltauffassung, insbesondere fur Mathematik und Physik", Erkenntnis 1: 96[
|
Munduaren
ikusmolde zientifikoaren esanahia, bereziki matematika eta fisikarentzat]. versitat Wien: 57 [Descartesen txangozale galduak eta zio laguntzailea:
|
|
|
1930," Wege der wissenschaftlichen Weltauffassung", Erkenntnis 1: 106[
|
Munduaren
ikusmolde zientifikoaren formak].
|
|
|
Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita. Haatik, uste hori duenak ‘gorria orain eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen hau
|
munduko
zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea beste gauza bat da. Jakina da ilusioak ez direla ez egiazkoak ezta faltsuak ere, baina hain zuzen horregatik daude ezagutza corpusetik at:
|
|
|
Beraz, horrela solipsismoa agertzen da: jakingo genukeen guztia iritzia litzateke,
|
mundua
ikusteko modu propioa, subjektiboa.
|
|
|
Beste batzuek jarrera antierrealista arbuiatu zuten. Schlickek, adibidez, errealismo/ antierrealismoaren eztabaida gutxietsi zuen, ‘Kanpoko
|
mundua
existitzen al da? ’ edota ‘Mundua nire sentsazio hutsa ote da? ’ bezalako galderei zentzugabekeriak izatea leporatuz. Bere ustez, idealismoa versus errealismoa eztabaida ere hutsala zen, ezereza; metafisika hutsak planteatzen zuen sasiarazo hutsa, azken buruan.
|
|
|
Bigarrena, uste dut
|
munduaren
ikusmolde russelldarra ezin dela ekonomia printzipioaren ikuspuntutik sostengatu. Guztiz ados gaude Ockhamen labanarekin —" entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" printzipio zaharrarekin—, erreal gisa onartzen baditugu ez bakarrik orain esperientziatzen ditugun objektu baten ezaugarriak, baita ezaugarri posible ororen multzo infinituarenak ere.112
|
|
|
Baina, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen. Vienako Zirkuluaren tesien ohiko interpretazioek frogatu izan dutenaren aurrean —Carnap antifilosofoa zela, bere joera fenomenalistetan itxia eta
|
mundua
bururatzeko beste metodoen aurrean gorra; hau da, edozer, tolerantea ezik—, garaiko testuen berrirakurketa egoki batek —batez ere 1928ko Aufbau arena, hau izan baitzen garrantzitsuena Vienako etapan— bere jarrera pluralista zein egiaztagarritasunaren bere ikusmoldetik haratago zihoan premisa kontzeptualen aberastasuna azaltzen ditu —egiaztagarritasuna, neurri handi batean, Zir...
|
|
|
Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako. Azken hau aukeratu balu,
|
munduaren
—hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen. Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera.
|
|
|
Interpretazio fenomenalistari ez ezik beste anitzei ere irekita zegoen liburu honen egiturak tesi garbi bat zeukan azpian: ‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak erabili zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko
|
munduaren
gure ezagutza] lanari, asko zion zor. Bestalde, argitze prozesurantz hurbilduz zihoan tesia barneratzen zuen:
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak
|
munduko
ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Egiaztagarritasunak esanahia badakar, baina zerbait egiaztatzeko nahikoa bada imajinatzeaz, orduan ez da gehiegi irabazten, alderantziz baizik: ateak irekitzen dizkio imajinazioaren izenean ezagutzaren
|
munduan
sartu nahi den guztiari: ‘Absolutua’ imajinatuta, berari buruzko enuntziatuak egiaztagarriak lirateke; herensuge hegalaria imajinatuz gero, gauza bera, eta horrela segituz dena da on batera ailegatu arte.
|
|
|
Schlick, dena den, ez zen kontrafaktikoen laguna, eta tesi errealista egiazkotzat jotzen bazuen, zio honegatik izan zen, alegia: gizabanakoengandik independentea den
|
munduan
erregulartasun zenbakaitzak daudelako. Nola ez, Schlick ez zen egiaztagarritasun hertsian bermatzen, ezta bertsio ahuletan ere —iraganari eta etorkizunari buruzkoak, horien artean—, argudio ahulagoan baizik, hipotesi baten aldeko zioak izatearen argudioan, hain zuzen ere:
|
|
|
Lehenengo eta behin, historia ekonomikoari buruzko bere idazkiak, lehen
|
mundu
gerra gertatu baino arinago, Otto Bauer eta Max Adler austromarxista ezagunek gomendatzen zituzten. Geroago, gerran zehar, Neurath sozialismoarekin identifikatu zen estuago.
|
|
|
Zientziaren filosofiaren tradizioan, ohiko tesia da Carnapek Neurathengandik jaso zuela
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa. Eta tesia ez dabil oker.
|
|
|
Baina Zirkuluaren garaian logika sinbolikoa —klasikoa50—, zalantzarik gabe, ezagutzaren edozein esparru argitzeko balio zezakeen bitartekari egokiena zela onartzen zuten. Zentzu horretan, zientzi teoria bat sistema formal deduktiboa besterik ez da, hots, bere esanahi enpirikoa hizkuntza formalaren oinarrizko terminoak —primitiboak—
|
munduko
behagarriekin lotzen dituzten definizioen bitartez lortzen duen sistema axiomatikoa. Termino teorikoak, bere aldetik, behaketazko terminoen laburdurak besterik ez dira, hau da, definizioen bitartez munduarekin zuzenki lotuta dauden behaketazko terminoetara itzul daitezkeen terminoak.
|
|
|
Zentzu horretan, zientzi teoria bat sistema formal deduktiboa besterik ez da, hots, bere esanahi enpirikoa hizkuntza formalaren oinarrizko terminoak —primitiboak— munduko behagarriekin lotzen dituzten definizioen bitartez lortzen duen sistema axiomatikoa. Termino teorikoak, bere aldetik, behaketazko terminoen laburdurak besterik ez dira, hau da, definizioen bitartez
|
munduarekin
zuzenki lotuta dauden behaketazko terminoetara itzul daitezkeen terminoak.
|
|
|
2) Bestaldetik, Vienako Zirkulua hizkuntzaren eta
|
munduaren
arteko erlazioaz ere arduratu zen, esparru honetan bere tesi bereizgarriena sartuz: egiaztagarritasun printzipioa, alegia.
|
|
|
Reichenbachek indukzioa ‘probabilitatearen frekuentzia erlatibo’ nozioaren arabera aldarrikatu zuen.
|
Munduak
urrats erregular batzuk jarraitu beharrik ez duela baiestean Humerekin ados, eta, horregatik hain zuzen, etorkizunari buruz zerbait esatea erraza ez dela baiestean, Reichenbachek hori egiteko modua indukzioan aurkitu zuen. Ez zehatz mehatz, baina bai modu probable eta pragmatikoan:
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen
|
mundua
ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko.
|
|
|
Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.). Tesi zientifizista horien ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren hitzetan, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko.
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria handienak bere azpian ezkutatzen dituen
|
mundua
nola ezagutzen dugun azaltzeko era xinple eta kaskarrena, azken finean. Miseria hauek osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu nahi den anabasa:
|
|
|
1 Vienako Zirkulua pentsamenduaren
|
munduan
|
|
|
Enpirismoak apriorizko ezagutza ukatzen zuen; hots, eta oro har, enpiristentzat ez zegoen inolako ezagutzarik esperientziaren aurretik.
|
Mundua
ezagutzeko esperientzian oinarritu behar dugu. Beraz, ezagutza edo judizio kantiarra — a priori eta sintetikoa— ukatu egingo da Zirkuluko enpirismoa dela eta.
|
|
|
Tesi honek enpirista asko idealismorantz eraman arren —hautematen dugun
|
mundu
materiala ukatzera heldu zen Berkeley—, garrantzizkoena beste honako hau da, alegia: ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez.
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren
|
munduaren
eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
XIX. mendeko bigarren zatiko korronte erromantikoen azken astinduekin batera, gertakizun historikoetan eta zientzian oinarrituta,
|
munduaren
ikusmolde berri bat hasten da zabaltzen mendebaldeko pentsamenduan. Positibismoa deritzoguna da.
|
|
|
historian —hiru egoeren legea—, zientzian eta gizartean. Bere idealismoak —ideiek gizartearen ordena finkatzen dute, baita
|
mundua
zuzendu eta aldatu ere— garaiko krisi moral eta politikoa anarkia intelektualean datzala esatera eraman zuen Comte, ordena eta aurrerakuntzaranzko joera izanik irtenbide bakarra. Hau lortzeko ideien sistema berritu bat behar zuen, eta hori zen, hain zuzen ere, Comteren filosofia positiboa.
|
|
|
Zientzien batasuna lortzearren, beste zientzialari eta filosofoek fisiko/ psikiko (edo adimena/ gorputza) erlazioaren arazoa gainditu behar zutela uste zuen. Soilik Mach, alabaina, soilik bere Sentsazioen analisia izan zen sistema fenomenalista berri baten hasiera; sistema bat non
|
munduaren
objektuak, eta zientziarenak bereziki, elementu fenomenikoen gain osotuko liratekeen. Objektuak eraikitzeko oinarri hau, Machen ustez, subjektu batek, gizabanako batek esate baterako, hautematen dituen elementu sentikorrek osatzen dute.
|
|
|
Subjektu bat onartzeak zirkularkerian erortzea ekarriko lioke. Izan ere, subjektua —elementuz osatua— elementuen aurrean jarriko luke, baina hauek nahitaez subjektuaren aurretik egon lukete —hura osatzeko— Hortaz, Machek ez zuen Ni bat kokatzen
|
munduaren aurrean
: Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste gauzetatik.
|
|
|
Batik bat, Poincareren ildoan ikus dezakeguna. Doktrina konbentzionalistaren oinarri teorikoa
|
munduaren
deskribapen baliokideen proposamenean zetzan. Errealitatearen zati bat —errealitate osoa ere bai ahal izanez gero— teorikoki deskribatzen dugu, tresna batzuk edo beste erabiliz; baina gakoa honako hau zen:
|
|
|
Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela: esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat
|
mundua
eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak.
|
|
|
Onartzen zuten logika, gogoeta, pentsamendua, ikerkuntzaren alde bat direla —analitikoa—, baina ez bakarra. Pentsamendua
|
munduarekin
lotu nahi izan zuten hura nolabait ulertzeko, eta hori Wittgensteinek ez zuen argi adierazi. Hortik, bada, Vienako Zirkulukoen irrika enpiriaz eta egiaztagarritasunaz aritzerakoan.
|
|
|
Partaide guztiak batzen zituen lokarria, ‘munduaren ikusmolde zientifikoa’ adierazpena lantzeko balio zuten ikuspegi teoriko, interes zehatz eta ideal batzuek osatzen zuten. Adierazpen hark, bere hitzek erakutsi bezala, zientziaren ingurukoa ez ezik, ezagutza orokorraren arazoen aurrean izan behar dugun jarrerari eta
|
munduko
edozein egoeratan har ditzakegun sinesmenei buruzko hausnarketa ere islatzen zuen.
|
|
|
|
Munduaren
ikusmolde zientifikoaren dibulgazioa eta proposamenen aurrera egitea 1928an gorpuztu zen sendo Ernst Mach Elkartearen sorrerari esker. Ikusmolde zientifikoaren patroiak batzen zituzten taldeek, irizpide etiko eta epistemologiko antzekoek gidatuta, ontzat eman zuten elkartea.
|
|
|
Alabaina, Zirkuluaren kontaktuak ez ziren hor gelditu. Zientzia zehatzen epistemologiari buruzko beste kongresu bat antolatu eta gero —1930ean Konigsbergen—,
|
munduari buruzko
beren ikuspegiak Austriako mugak zeharkatzea lortu zuen beste Estatu askotan sartzeko. Polonian izugarrizko harrera izan zuen, eta bertako
|
|
|
Kongresuaren arrakastak, bost urte arinagoko datuei zegokienez, ikusmoldearen igoera kuantitatibo eta kualitatiboa erakusten zuen. 1939ra arte beste lau kongresu gehiago antolatu zituzten —Kopenhage 1936, Paris 1937, Cambridge (Ingalaterra) 1938 eta Cambridge (EEBB) 1939—,
|
mundu
gerrak dena bukatutzat eman arte. Viktor Kraftek dioen bezala," Vienako Zirkulua nazioarteko mugimendu filosofiko bihurtu zen horrela:
|
|
|
Zirkuluaren tesiei zegozkien argitalpenek sail, bilduma eta aldizkari itxura hartu zuten. Bada, 1929rako kalean zegoen Schriften zur wissenschaftlichen Weltauffassung[
|
Munduaren
ikusmolde zientifikoari buruzko idazkiak] saila, Schlickek eta Frankek argitaratua. Baina are garrantzitsuagoa suertatu zen Carnapek eta Reichenbachek Annalen der Philosophie aldizkariaren ardura hartzea, epe motzean izena aldatuko baitzioten:
|
|
|
Ezkerraldean, berriz, Neurath erradikala eta beti tolerante agertzen zen Carnap neurritsua zeuden. Lehenengoa Zirkuluko antifilosofoaren paradigma zen, beti prest ekintzarako, iraultzailea politikan eta ezagutzaren
|
munduan
. Beharbada horregatik izan ziren bere tesiak, fisikalismoarena ezik ikusiko dugunez, sarritan ahaztuak eta baztertuak —gaur egun, dena den, zientziaren filosofiaren hainbat analisiek Neurathen ikusmoldeak berreskuratu dituzte— Beste partaideek nahiago zuten Carnapen ildo neurritsua onartu, irekia baitzen zentzu askotan:
|
|
|
1 Vienako Zirkulua pentsamenduaren
|
munduan
21
|
|
|
Vienarren helburu orokor honen aurkezpen enfatikoa beren Manifestu ospetsuan aurki daiteke: "
|
Munduaren
ikusmolde zientifikoak bizitzan laguntzen du eta bizitzak onartzen du hura".
|
|
|
Labur beharrez,
|
munduaren
ikusmolde zientifikoak bere burua programa modernista baten parte eta esparru ikusten zuela esan dezakegu; programa modernista aglutinatzailea, ilustrazio sozial eta politikoaren, zientziaren eta teknologiaren zereginean sinesten zuen konstruktibismoarekin bateratu nahi zuena, hain zuzen ere. Tesi honek Neurathek, Hahnek eta Carnapek batera sinaturiko Vienako Zirkuluaren Manifestua ospetsuan aurkitu zuen bere adierazpen argien eta erradikalena.
|
|
|
badaude beste deskribapen alternatibo batzuk lehendabizikoarekiko bateraezinak, baina gauza bera deskribatzen dutenak, hau da, behaketetan kointziditzen dutenak. Kasu hauetan deskribapen oro,
|
munduko
errepresentazio oro, berdin balio zaigula zioen konbentzionalistak, baliokideak baitira. Denek, prima facie, berdin balio dute, munduari buruz egiten ditugun baieztapenak ez baitira egiazkoak edo faltsuak objektiboki, egiazkoak edo faltsuak horietako deskribapen bati dagokionez baizik.
|
|
|
Kasu hauetan deskribapen oro, munduko errepresentazio oro, berdin balio zaigula zioen konbentzionalistak, baliokideak baitira. Denek, prima facie, berdin balio dute,
|
munduari buruz
egiten ditugun baieztapenak ez baitira egiazkoak edo faltsuak objektiboki, egiazkoak edo faltsuak horietako deskribapen bati dagokionez baizik.
|
|
|
Ikusiko dugunez, enuntziatuak egiari baino gehiago, esanahiari lotuta agertuko dira. Baina esanahi horrek, enpiriarekin zerikusirik duenean behintzat, errealitatearen eskutik etorriko zaigu, eta honek berriro ere egiaren eta
|
munduko
deskribapen anitzen auzia —erlatibismoa— dakarkigu.
|
|
|
Objektibotasun kontzeptua, ikusten denez, behin eta berriro azaltzen zen filosofiaren
|
munduan
. Vienarrentzat ere, jakina, nozio gakoa zen, baina ez bere zentzu kantiarrean.
|
|
|
Beraz, dagoeneko ezaugarri pragmatikoak suma daitezke
|
munduko
deskribapenen bat aukeratzeko unean. Joera hau epistemologia teorikoaren eta objektibotasunaren kontrako hasierako urrats eszeptikoa besterik ez zen izan, Vienako giroan ongi islatuko zena handik gutxira.
|
|
|
Utz iezadazue azaltzen. Demagun zuetako bat pertsona orojakilea dela eta beraz
|
munduko
gorputz guztien, bizirik edo hilik dauden guztien, higidura guztiak ezagutzen dituela, eta bizi izan diren gizaki guztien gogo egoera guztiak ere ezagutzen dituela, eta demagun gizon honek liburu handi batean dakien guztia idazten duela. Liburu horrek munduko deskribapen osoa edukiko luke.
|
|
|
Demagun zuetako bat pertsona orojakilea dela eta beraz munduko gorputz guztien, bizirik edo hilik dauden guztien, higidura guztiak ezagutzen dituela, eta bizi izan diren gizaki guztien gogo egoera guztiak ere ezagutzen dituela, eta demagun gizon honek liburu handi batean dakien guztia idazten duela. Liburu horrek
|
munduko
deskribapen osoa edukiko luke. Esan nahi dudana da liburu honek ez lukeela judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatzen duen ezertxo ere.
|
|
|
Baina honek ere eraman dezake gaizki ulertura. Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra, guregandik kanpoko
|
munduaren
ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean.
|
|
|
Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean. Adibidez, gure
|
munduko
liburuan xehetasun fisiko eta psikologikoez betetako hilketa baten deskribapena irakurriko bagenu, gertakari hauen deskribapen soilak ez luke proposizio etiko dei genezakeen ezertxo ere edukiko. Edozein gertakariren maila berean —harri baten erorketa, kasu— izango litzateke hilketa doi doi.
|
|
|
Nire irudikapena hurrengo metaforaren bidez bakarrik deskriba dezaket: gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean
|
munduko
gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke. Gure hitzak, zientziaren baitan bezala erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta edukitzeko ontziak baino ez dira.
|
|
|
(Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan. Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean
|
munduaren
existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera.
|
|
|
Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den
|
mundua
existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera. Jarraian, agian zuetako batzuentzat ohizkoa den eta nik ere ezagutzen dudan beste esperientzia bat aipatuko dut:
|
|
|
Horri dagokionez esan behar dudan lehenengo gauza da esperientzia hauen ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela! "
|
Munduaren
existentziak harritzen nau" esaten badut, hizkuntzaren erabilpen txarra egiten ari naiz. Utz iezadazue hau azaltzen.
|
|
|
Zentzu honetan, etxe baten existentziak norbait harritu dezake, adibidez, ikusten duenean eta baldin eta oso aspalditik ez badu ikusi eta, bitartean, eraitsi zutela imajinatu badu. Baina ez du zentzurik esateak
|
munduaren
existentziak harritzen nauela, ezin baitut imajinatu existitzen ez denik. Jakina, nire inguruko mundua den moduan izateak harritu nintzake.
|
|
|
Baina ez du zentzurik esateak munduaren existentziak harritzen nauela, ezin baitut imajinatu existitzen ez denik. Jakina, nire inguruko
|
mundua
den moduan izateak harritu nintzake. Adibidez, zeru urdinerantz begiratzen dudanean esperientzia hori edukiz gero, zerua urdina izateak harrituko ninduke, hodeitsua den kasuarekin konparatuta.
|
|
|
Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek. Bada, nire ustez, hauetako lehenengoa da hain justu jendeak esaten duenean Jainkoak
|
mundua
sortu duela; eta erabateko ziurtasunaren esperientzia deskribatua izan da esanez Jainkoaren eskuetan salbu sentitzen garela. Mota honetako hirugarren esperientzia bat da errudun sentitzea, eta hori ere deskribatua izan da esanez Jainkoa ez dagoela ados gure portaerarekin.
|
|
|
Gure irudikapen era izendatzen du, gauzak ikusteko dugun modua. (Gure garaiari itxuraz berezkoa zaion"
|
mundu
ikuskera" mota bat. Spengler.)
|
|
|
Pedagogikoa oso. Dena den, etika, estetika eta erlijioaren
|
munduan
sakontzea falta zaio, nahiz eta hizkuntzaren, psikologiaren eta logikaren filosofian bikaina izan. Azken atalak Wittgensteinen eta gaurko filosofiaren arteko erlazioa finkatzen du.
|
|
|
Mistika ere ikusten dugu, baina mistizismorik gabe. Horrela Tractatus eko logikaren
|
mundua
eta etikarena (edo estetikarena, edo erlijioarena, edo mistikarena, hau da, balioen mundua) elkarrekin doaz ildo berean. Liburu hau maisulan bat da Wittgensteini buruzko ikerlanetan, batez ere Tractatus aren eremuan.
|
|
|
Mistika ere ikusten dugu, baina mistizismorik gabe. Horrela Tractatus eko logikaren mundua eta etikarena (edo estetikarena, edo erlijioarena, edo mistikarena, hau da, balioen
|
mundua
) elkarrekin doaz ildo berean. Liburu hau maisulan bat da Wittgensteini buruzko ikerlanetan, batez ere Tractatus aren eremuan.
|
|
|
(Lehen
|
Mundu
Gerran Wittgensteinek idatzi zuen egunkariari atxikirik dago testu hau, gaztelaniazko edizioan, Alianza argitaletxean).
|
|
|
Urte honetan matematikari buruzko klaseak eman zituen, Alan Turing ikaslearekin ezbaika. Bigarren
|
Mundu
Gerraren hasiera.
|
|
|
Wittgensteinen sorterria nazismoaren sorterria ere bazen.
|
Munduaren
bukaeraren esperimentua zen Viena. Modernitatearen laborategia zen Viena.
|
|
|
Egiaz garrantzitsua da nire aurrean beste batek sentitzen duen mesprezua nire ikuspuntutik ikusitako
|
munduaren
zati esanguratsu eta funtsezko bilakatu behar izatea.
|
|
|
Gizaki bati libreki basoaren zuhaitz batean jaiotzeko aukera emango balitzaio, batzuek zuhaitzik ederrena edo altuena aukeratuko lukete, beste batzuek txikiena, eta beste batzuek zuhaitz ertaina aukeratuko lukete edo batez bestekotik behera dagoen zuhaitza; eta nago hau ez litzatekeela filisteismoagatik izango, beste batek altuena aukeratu duen zio beragatik edo zio mota beragatik baizik. Gure bizitzaz dugun sentimendua eta
|
munduan
bere ikuspuntua aukeratu zezakeen izakiaren sentimendua erkagarriak izatea, nire ustez, jaio aurretik gure gorputza aukeratu dugula dioen mitoan —edo sinesmenean— datza.
|
|
|
2.021: Objektuek
|
munduaren
substantzia osatzen dute. Horrexegatik ezin daitezke konposatuak izan.
|
|
|
2.0211:
|
Munduak
substantziarik ez balu, orduan perpaus batek zentzurik izanen luke baldin eta soilik baldin beste perpaus bat egiazko balitz.
|
|
|
Egia esan oso gutxi, saiakeretan maiz aipatzen dugun egileetako bat izan arren. Ziurraski, hura pittin bat ikasiz gero, filosofia, unibertsitatea, etika, zientzia,
|
mundua
eta, batez ere, gu geu, erabat desberdinak izango ginateke. Ez dakit okerragoak ala hobeak, baina bai desberdinak.
|
|
|
Hori egia izanik ere, Wittgensteinen egia korapilatsuagoa da. Beti bi
|
mundutan
zatiturik bizi zen. Egia da logika matematikoaren gurasoak —Frege eta Russell— bere maisuak izan zirela, baina egia ere bada Goethe, Schopenhauer, Weininger, Kraus edo Nietzsche bere gaztetako irakurketetan zeudela.
|
|
|
Bere hitzak entzunda, beti bi
|
mundutan
zatiturik zebilela ikusten dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere bi mundu gerratan mugitu zirela:
|
|
|
Bere hitzak entzunda, beti bi mundutan zatiturik zebilela ikusten dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere bi
|
mundu
gerratan mugitu zirela: lehenengoan, kasu, bere lagun mina David Pinsent ek —berari eskainita dago Tractatus Logico Philosophicus liburua— ingelesekin egin zuen gerra, eta Wittgensteinek Austria Hungariarekin:
|
|
|
gerra bukatzear Pinsenten heriotzaren berri tragikoa jaso zuen. Bigarren
|
Mundu
Gerran, nazismotik ihes eginda, Wittgenstein Ingalaterran geratu zen, ospitale batean lan eginez erizain gisa, guda egiteke).
|
|
|
Adibidez, nondik jaio zen Tractatus a (hau, da zientzia eta logikatik) eta nora joan zen (hau da, etika eta estetikara, hots, mistikara). Vienako kulturarekin batera ulertzen da Tractatus aren helburu hori, eta zergatik hasi behar zuen
|
mundua
(eta bere hizkuntza razionala) aztertzen, geroago subjektu transzendental batean bukatzeko, etikaren bila. Hor datza Wittgensteinen originaltasuna.
|
|
|
Pentsalari anglosaxoniarrek, baita neopositibistek ere, ahaztu egin zuten berezitasun hori, Russellek kontatutako pasadizo batean ailegatu zaigun moduan. Lehenengo
|
Mundu
Gerra hasi baino lehenago, Wittgenstein eta Russellek harreman estua zutenez, noizbehinka hizketan goizaldera arte jarduten zuten Russellen gelan. Halako batean, Wittgenstein joan zen gauerdian Russellen bila eta austriarra hor geratu zen, epe luze batean, ezer esan gabe, bueltaka eta bueltaka.
|
|
|
Perpausok gainditu egin behar ditu, orduan ikusiko du zuzen
|
mundua
(Tractatus Logico Philosophicus 6.54).
|