|
2000
|
|
|
Izan ere, ez al zaizu iduritzen ezen kanpoko mundua barnekoaren ispilu ere bihur daitekeela batzuetan, jaun André? Zeren, nola
|
mundu
fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori. Konparazione, orain zahartu samarra nagoela eta adinean gorat noala, ezin urrunago dakusat haurtzaroa, baina haur hura ere hemen daukat, neure baitaren baitan, noiz eta memoriaren talaitik hari beha paratzen bainaiz.
|
|
2001
|
|
|
Erosketak Interneten egitea ez da, berez,
|
mundu
fisikoan egitea baino intseguruago: bitarteko berri horretan nola jardun ikasi baizik ez da.
|
|
|
Erosketak Interneten egitea ez da, berez,
|
mundu
fisikoan egitea baino intseguruago: bitarteko berri horretan nola jardun ikasi baizik ez da.
|
|
|
|
Mundu
fisikoan jokatzeko arauak edonork ditu ezagunak (zuk zeuk ere ez al duzu arraina fresko dagoen egiaztatzen?); kontua da, orain, mundu berriko klabeez jabetzea, mundu digitalean sartzeko.
|
|
|
Aurrerapausoa ematen duen kontsumitzaileak,
|
mundu
fisikoan pentsa ezinezkoak liratekeen abantaila ugari topatuko ditu.
|
|
|
www.epinions.es Erosketa
|
mundu
fisikoan egin edo mundu birtualean egin, produktu horrexekin beste erabiltzaile batzuk konforme dauden ala ez egiaztatu ahal izango duzu Epinions eta antzeko orrietan.
|
|
|
Baina datu hauek beti daukate ezaugarri hori:
|
mundu
fisikoko fenomenoei buruzko datuak izatea, besterik gabe. Datu fisiko arruntak deituko ditugu.
|
|
2003
|
|
|
Tokian tokikoak gero eta gehiago dira Interneten ere. Ziberespazioan, berriro ere,
|
mundu
fisikoan gertaturiko fenomenoak errepikatzen dira". Atea ireki da, eta arrastoa hor dago, segitu gura duenarentzat.
|
|
|
Anarkismoak indarrean dagoen ordenari egiten dio aurre, ordena hori desegin nahi du, edo hartatik ihes egin. Anarkista politikoak erakunde politikoei egiten die aurre, anarkista erlijiosoak
|
mundu
fisiko osoari egin diezaioke aurre, izatearen behe mailako esparru gisa har dezake, eta esparru horrek bere bizitzan duen eragina ezabatu nahi izan dezake. Batak zein besteak iritzi dogmatikoei eusten diete gizakiarentzat egiazkoa, ona edo baliotsua zer denari buruz.
|
|
2004
|
|
|
Geroago, esperimentuetatik lortzen zituzten emaitzak paradoxikoak zirela konturatu ziren zientzialariak; adibidez, mundu azpikuantikoan partikula bat ezerezetik sortzen da eta ezerezera bueltatzen da, edota, arrazoi gabe, guztiz kontrakoa den partikula bihurtzenda. Paradoxak
|
mundu
fisikoaren parte zirela zirudien, eta erabilitako kontzeptulogikoek indarra galtzen zuten.
|
|
|
Sistema hori izaki guztiak biltzen dituenosoko antolakuntza gisan ikusia izan da, behin betiko ezarria izan balitz bezala ideien poderioz eta kreatzailearen borondatez. Gero, sistema hori gauzatuta agertuko da
|
mundu
fisikoan nahiz sozialean, de factoko egiturei legitimazio teoriko eta erlijiosoa eskainiz.Ikuspegi horretatik begiratuta, egungo z.enbait garaikidek nietafisika ontoteologikoaren etabortizkeriaren artean aurkitu uste izan duten lotura aintzat hartzekoa da. Eta Erdi Arokopentsaeraren alderdi horiek ere ez dira ahaztu behar, nahiz aitortzekoa izan ez zetozela batorduko gizakiak bami barrutik sentitzen zuen autonomia desioarekin, bai, ordea, egiturasozial eta politikoen egoerarekin.
|
|
|
Hizkuntza bera izango dalehenengo aztergaia, hots, hitza. Hitzak,
|
mundu
fisikoko objektu ñsiko zehatzak (bai ahoskatuak, bai idatziak), bestelako objektuei buruz dihardu. Hitza eta horren objektua.
|
|
|
Emaitzakognitibo zabal hori agente kognitiboaren ezagutza da, eta batez ere ezagutza zientifikoa.Quine ez da arduratzen, haatik, output kognitibo zabal horiek, eta sortzen dituzten usteak, justifikaturik daudenetz. Haren ustez, epistemologia tradizionalak porrot egin du horren bihelburu nagusiak hartzen baldin badira aintzat; alde batetik, kontzeptu nagusiak sentimenenarabera ez dituelako azaltzen eta, bestetik, ez dituelako justifikatzen
|
mundu
fisikoari buruzko baieztapenak sentimen esperientziatik abiatuta soihk. Bi helburuok ezin ditu ase.
|
|
|
Ideiak, beraz, lirateke etorri sentimenetatik, aurretik eskolan ikasitakoan eta ondoren enpirismoan defenditzen zen legez; gure adimen burujabearen tresna dira, nire pentsaeraren moduak, eta euren bidez bakarrik lortu ahal izango dut ezagutza segurua, eguzkiarena edo beste edozein gairena, eta ez dute zertan kanpoko munduan dagoen zerbaiten irudia izan beharrik. Ez da, ez, hau baieztapen hutsala, kontuan izan behar baita ideiak edozein ezagutza prozesuren aurrekotzat, giza izaeraren lehen unibertsaltzat eta
|
mundu
fisikoaren aurrekotzat, jotzen dituela eta eurek gizakia gizaki den edozein adimenetan egon luketela.
|
|
|
Dena dela, zertara dator hau, zer arraio egingo du Jainkoak honetan guztian? Ideiak ez datozela ez fedetik, ez sentimenetatik, esateak arazoa konpondu beharrean uzten gaitu, azken batean, badagoelako mamizko arazo bat aurre egin behar zaiona, hautsita dagoelako nire eta kanpoko munduaren arteko lotura, nire barruko munduaren eta
|
mundu
fisikoaren artekoa alegia eta, oraindik, ez dagoelako naturari buruzko ezagutza zientifikoari fidagarritasuna emango dion zutarria ipinita. Sentipenak baztertuta, urrats hau eman ahal izateko baliabidea, ideientzat oinarri bat aurkitzeko modua, Jainkoarengan bilatuko du Descartesek.
|
|
|
Izaki absolutu, perfektu, horren ideian, arketipo horretan, aurkituko du Descartesek marko bat, inguramendu bat, ideien arteko uztarketa, pentsamendua azken batean, ahalezkoa egingo duena eta ezagutzaren objektibotasuna eta
|
mundu
fisikorako zubia luzatzeko aukera emango diona. Arketipo edo eredu logiko honetan aurkituko du errealitatearen lehen forma, beste forma guztiak taxutzen dituen lehen zergatia, gizakiak berarengandik kanpoko munduaz pentsatzeko lukeen aurrebaldintza.
|
|
|
Orain arte ikusi dugunez Jainkoa berarengandik kanpo dauden gauza guztien sortzailea izango litzateke, eta hori dela-eta egiaren bermea ez ezik naturaren osotasunaren jatorria ere izango da. Horrela ez da bakarrik eskainiko naturaren azalpen logikoa, baizik eta Jainkoarengan
|
mundu
fisikoaren sortzailea eta iraunarazlea ikusiko du. Dena dela, ez du ematen gauza bera denik esatea munduaren oinarrizko ezaugarriak, ezaugarri logikoak, hauek eta besteak direla edo esatea badela subjektu sortzaile bat mundu horretatik kanpo dagoena eta bera sortu eta iraunarazten duena.
|
|
|
Eta ezin esan buruan duen lana, eta berak egin zuen ekarpena, lan makala direnik, batik bat kontuan badugu gaur egun ere funtzionamendu hori, oso neurri handi batean, Descartesentzat bezain helezina, iluna, zaigula. Handiak izan badira gizakiaren aurrerapenak
|
mundu
fisikoaren ezagupenean —eta mila bider handiagoa den arren ezagutzeko dagoena— benetan eskasak eta zalantzatiak dira giza eta gizarte ezagutzan eman direnak.
|
|
|
1 Kanpoko
|
mundu
fisikoaz zalantza
|
|
|
Hasteko, sentimenezko ezagutzari zuzentzen dion kritika aurkituko dugu, baina hemen bi une bereiziz: niregandik kanpoko
|
mundu
fisikoaz, bere existentziaz, zalantza, alde batetik, eta neure gorputzaz zalantza, bestetik; eta, ondoren, hirugarren urratsean, arrazoimenaren kritika aurkituko dugu.
|
|
|
Benetan arrazoi mamitsuak emanda ere ez dakit nik oso sanotzat hartuko duten ingurukoek, ez dakit nik ez ote duten erabat erotzat joko horrelako zalantzazko jokoetan sartzen dena. du Descartesek, orduan, argudio sendoagoren bat ahalezkoa egingo duena gertuko
|
mundu
fisikoari buruzko zalantza zabalagoa egitea, bere izate fisikoa bera zalantzan jartzera heldu arte.
|
|
|
Argiak eta bereiziak ez izateak determinatzen du sentimenezko ideiak ez direla pentsamendutik sortzen, baina egon badaude eta pentsamenduaren zatia dira. Edozein modutan, ez dago euren egiatasuna bermatuta eta, bestalde, ematen du eurak direla
|
mundu
fisikoaren ezagupenerako giltza. Izan ere, adimenean frogatu ahal izango dugu hirukiaren existentzia razionala eta bere ezaugarriak zehaztu ahal izango ditugu, baina ez dugu, oraingoz, inolako segurantziarik halako existentzia materialik dutenik, halako mundu fisiko bat existitzen denik.
|
|
|
Edozein modutan, ez dago euren egiatasuna bermatuta eta, bestalde, ematen du eurak direla mundu fisikoaren ezagupenerako giltza. Izan ere, adimenean frogatu ahal izango dugu hirukiaren existentzia razionala eta bere ezaugarriak zehaztu ahal izango ditugu, baina ez dugu, oraingoz, inolako segurantziarik halako existentzia materialik dutenik, halako
|
mundu
fisiko bat existitzen denik. Eta ez al dugu esan hori dela Descartesen helburua?
|
|
|
Bigarrenaren higidurak arrazoimenezkoak eta burujabeak izango diren artean, lehenarenak mekanikoak eta kanpotik eragindakoak izango dira. Eta ez hori bakarrik,
|
mundu
fisikoan, ikuspegi cartesiar batetik, ez da benetako ezberdintasunik egongo bizi den edo bizi ez den gorputz biren artean, ez dago alderik bizi den eta hilda dagoen materiaren artean, ez bada eragile batek lehenengoari kanpotik ezartzen dion higiduran. Hildako materia ez badabil Jainkoak higitzen ez duelako izango da, Jainkoak kanpotik higidurarik irartzen ez diolako eta barruan, jakina, berezko higidurarik ez duelako.
|
|
|
hots, Ni pentsatzen diharduen zerbait naizela. Ez naiz bekatuak egiten dituen zerbait, ezta oinazezko
|
mundu
fisikoa jasaten duen inor ere, ez naiz gizartean edo gizarte jakin batean bizi den inor, ezta ezaugarri edo mugatasun fisiko batzuk pairatzen dituenik ere; pentsatzen duen norbait naiz, besterik ez. Gaur egungo komunikazioak eskatzen duen era xinple xinplean adierazita, ia slogan baten gisara, ideia hori ezarri egin da eta ia zalantzaezinak diren horietakoa bihurtu da.
|
|
|
Ez da, bada, ausartegia izango esatea Descartesek eredu deduktibo hori morroi egin duela bere tontorrean Jainkoa jarriz, dedukzio ororen aurreko modura. Morroi, Jainkoa naturatik kanpo utzi eta perfektutzat jo duenean,
|
mundu
fisikoaren sortzaile egin duenean: bat, amaigabea, betierekoa, aldaezina, burujabea, ezagutza gorenekoa, ahalguztiduna bihurtu duenean.
|
|
|
Kontuan izanda Descartesen helburua dela mundu naturalaren azalpen razional eta zientifikoa bermatzea, naturaz gaindikoaren ezaugarriak dituen Jainko horrengandik
|
mundu
fisikorako jaitsiera nahikoa korapilatsua izango da. Ez da makala izango hor eman den jauzia!
|
|
|
Berarentzat substantziak izango dira mundutik higituko diren gai fisikoak, bakoitza bere lege fisiko propioekin, higitzeko lege bereziekin, eta substantzia horietako bat lurrera jausten bada, berez lurrerantz joateko joera duelako izango da, lege fisikoa gorputz fisikoaren baitan egongo da-eta. Horrela,
|
mundu
fisikoarekin zerikusia duten legeak gaiei eurei legozkiekeen nolakotasunen bidez azalduko lirateke.
|
|
|
Nola ezagutu daiteke, orduan, zerbait egiazkoa
|
mundu
fisikoari dagokionean?
|
|
|
Orain arte esandakoan argi geratu da Nire buruaren eta Jainkoaren tankerako ideiei dagokienean argitasunik eman nahi bada, sentimenezko bidea erabat antzua gertatuko dela. Dena dela, lehen inpresio bati jarraituz esan daiteke zailagoa egiten dela sentimenezko bide hori erabat baztertzea materialtasunaren ezagutzari dagokionean, ezin baita ukatu
|
mundu
fisikoarekin dagoen uztardura sentigarria. Eta ematen du, gainera, argitasun eta bereizitasunaren arau nagusia kontraesanean egon daitekeela senak mundu fisikoari buruz ematen duen inpresioarekin, eta ezinezkoa gerta daitekeela halako arau bat materiaren ezagupenari aplikatzea.
|
|
|
Dena dela, lehen inpresio bati jarraituz esan daiteke zailagoa egiten dela sentimenezko bide hori erabat baztertzea materialtasunaren ezagutzari dagokionean, ezin baita ukatu mundu fisikoarekin dagoen uztardura sentigarria. Eta ematen du, gainera, argitasun eta bereizitasunaren arau nagusia kontraesanean egon daitekeela senak
|
mundu
fisikoari buruz ematen duen inpresioarekin, eta ezinezkoa gerta daitekeela halako arau bat materiaren ezagupenari aplikatzea. Alabaina, Descartesen jarrera sendoa da eta gertu dago erakusteko eredu matematiko razionalaren galbahetik pasatu dugula baita mundu fisikoaren ezagutzara heltzeko ere; eta horri begira prest egongo da, ideia argi eta bereizien arauaz baliatuz, orain arte eman ez dituen bere argudiorik indartsuenak emateko.
|
|
|
Eta ematen du, gainera, argitasun eta bereizitasunaren arau nagusia kontraesanean egon daitekeela senak mundu fisikoari buruz ematen duen inpresioarekin, eta ezinezkoa gerta daitekeela halako arau bat materiaren ezagupenari aplikatzea. Alabaina, Descartesen jarrera sendoa da eta gertu dago erakusteko eredu matematiko razionalaren galbahetik pasatu dugula baita
|
mundu
fisikoaren ezagutzara heltzeko ere; eta horri begira prest egongo da, ideia argi eta bereizien arauaz baliatuz, orain arte eman ez dituen bere argudiorik indartsuenak emateko.
|
|
|
Honela, bada, gai materialen ezaugarriak eta eurak existitzeko baldintzak aztertzean, lehen ideia, argia eta bereizia, adimenean ahitzen dena, sentimenekin zerikusirik ez duena, eta
|
mundu
fisikoarekin zerikusia duten beste ideia guztiak ulertzea baimenduko duena, hedadurarena izango da. Hedadurak ideia razional baten tratamendua jasoko du, eta, ikuspegi honetatik, bere bidez ordenatuko dira gai materialez burura dakizkigukeen ideia guztiak.
|
|
|
Hedadurak ideia razional baten tratamendua jasoko du, eta, ikuspegi honetatik, bere bidez ordenatuko dira gai materialez burura dakizkigukeen ideia guztiak. Horren arabera, hedaduraren ideiarik ez balego, ez legoke
|
mundu
fisikoarekin zerikusia duten beste ideia guztien artean ordena eta ulergarritasuna ezartzerik. Goia eta behea, ezkerra eta eskuma, espazioaren ideiaren barruan ulertuko dira, baina baita higidura ere (higidura gaiak espazioan lekuz aldatzen direnean emango da), kopurua (nola ulertu bi edo hiru elementu ezberdinen arteko ezberdintasuna ez badago hedadurarik euren artean), neurria, zabalera, irudi geometrikoak...
|
|
|
Ez gizakiak, ezta Jainkoak ere, ezin dute lege horietaz ezer erabaki, eta euretaz baliatu du Jainkoak mundu materiala sortzeko orduan. Zentzu honetan, hedadura Nia bezain razionala izango da eta mundu materialaren osotasuna mugatu eta oinarrituko du,
|
mundu
fisikoa bere osotasunean kutsatuz.
|
|
|
Zertan dautza, orduan,
|
mundu
fisikoa ulertzeko giltza eta aurrebaldintza liratekeen hedadura eta bere moduko ideiak. Zein da euren razionaltasunaren funtsapena?
|
|
|
Bestalde, lortu ez duenez, oraingoz behintzat, hedaduraren ideia horrekin nolabaiteko errealitate fisiko bat adierazten dela bermatzeko modurik, eta onartuta ez dagoela mundu materialean ideia horri legokiokeen errealitate fisiko baten existentziaren segurantziarik, ezta, gainera,
|
mundu
fisikoaren existentziaren segurantziarik ere, Descartesek erakutsi du ideia horrek objektibotasun maila bat adierazten duela, bere eduki propioa eta guzti, eta eduki horrek errealitate fisikoa determinatuko duela. Urrats hau eman guran Jainkoarengana joko du atzera, Jainkoaren existentziaren frogapenera.
|
|
|
Zientziaren batasuna eta ahaltasuna eta naturari buruzko egia iraunkor batera heltzeko ahaltasuna bermatu nahiko ditu horrela Descartesek, azkenean pentsamenduaren eta
|
mundu
fisikoaren arteko zubia eraikitzeko, eta berme horretara heltzeko berez izatea eta ezagutzea bat egingo dituen izakian bilatuko du. Eta hori, esandako moduan, bakarrik Jainkoaren existentzia frogatuz lortuko du.
|
|
|
|
Mundu
fisikoaz argitasunak ematean egongo da esparruren bat ez dena hedadura bezain samur murriztuko egitasmo matematizatzailearen eredu ideal horretara. Alde honetatik matematiken mugak erraz egingo dira nabarmenak Descartesek berak emango digun kiliogono deituko duen poligonoaren adibidearekin.
|
|
|
Honela, bada, matematikaren oinarrizko elementuak balioko digute, beharbada, munduaren egitura zertan datzan argitzeko, baina zailagoa suertatuko da horretan oinarriturik erakustea gai korporalen existentzia. Honek guztiak eraman zuen Platon
|
mundu
fisikoa gutxiestera, ez existentetzat jotzera, baina esan dugu ez dela hori Descartesek buruan duena. Haatik, bere azken helburua izango da errealitate material hori ezaguera matematikoan sustraitzea.
|
|
|
Gauzak horrela, pentsa dezakegu berriro hasten dela Descartes lehenago landu duen arazo berari bueltaka, gu zorabiatzeko beste asmo barik, baina hemen helburua beste bat da. Lehenago sentimenen kritika egitean erakutsi nahi izan du ez dela sentimenena lehen egia bilatzeko bide egokia, eta gutxiago oraindik Jainkoaren eta Nire buruaren ezagupenera heltzeko, eta, azken batean, ez dutela balio orokorketa maila bat biltzen duten kontzeptuen ezagupena bermatzeko; orain, berriz,
|
mundu
fisikoaz izan beharreko ezagupenaz dihardu Descartesek, eta bere galdera izango da ea balioko duten, gutxienez, mundu fisikoaz egia gureganatzeko, neurriren batean besterik ez bada.
|
|
|
Gauzak horrela, pentsa dezakegu berriro hasten dela Descartes lehenago landu duen arazo berari bueltaka, gu zorabiatzeko beste asmo barik, baina hemen helburua beste bat da. ...ritika egitean erakutsi nahi izan du ez dela sentimenena lehen egia bilatzeko bide egokia, eta gutxiago oraindik Jainkoaren eta Nire buruaren ezagupenera heltzeko, eta, azken batean, ez dutela balio orokorketa maila bat biltzen duten kontzeptuen ezagupena bermatzeko; orain, berriz, mundu fisikoaz izan beharreko ezagupenaz dihardu Descartesek, eta bere galdera izango da ea balioko duten, gutxienez,
|
mundu
fisikoaz egia gureganatzeko, neurriren batean besterik ez bada.
|
|
|
Guk geuk egin dezakegu hausnarketa honen inguruan eta pentsatzen hasi zer fidagarritasun eskaintzen diguten sentimenek
|
mundu
fisikoa ezagutzeko orduan, eta laster jabetuko gara bizitza arruntean badirela zenbait gertaera samur eramango gintuzketenak konfiantza galtzera ahalmen kaskar horietan. Bertsolariak kontatzen zuen, txantxetan noski, autobusa lehen aldiz hartu zuenean iruditu ei zitzaiola ez bera baizik eta errepide bazterreko zuhaitzak zirela higitzen zirenak.
|
|
|
Eguneroko mailan balio duenak ez du balio mikrofisikan, fotoien eta atomoen fisikan, eta askotan gaiok eragiten dituzten fenomenoak zeharka eta era ez zuzenean egiaztatu ahal dira bakarrik. Honela, bada, makina bat argudio izan ditzakegu, horiek eta pila bat gehiago,
|
mundu
fisikoaren sentimenezko ezagupena baliogabetzat jotzeko ezagutza zientifikoaren mailan behintzat.
|
|
|
Zalantzak zalantza, badira arrazoiak defenditzeko sentimenetatik datorkigun informazioak baduela zerikusirik Niregandik kanpo existitzen den
|
mundu
fisikoarekin. Lagun batekin kaletik jardunean noala galdegiten hasten banaiz gorputz hau nirea ote den, niri (nire arimari, nire arrazoimenari) dagokidan ala ez, eta bere bidez jasotzen ditudan berriak kanpoko mundu fisikoari dagozkion ala ez, laster izan ahal izango dut erantzun positibo bat, labaindu eta takateko bat hartzen badut, edo, leunago esateko, estropezu egiten badut kaletik datorren eta maitekiro agurtzen nauen lagun batekin.
|
|
|
Zalantzak zalantza, badira arrazoiak defenditzeko sentimenetatik datorkigun informazioak baduela zerikusirik Niregandik kanpo existitzen den mundu fisikoarekin. Lagun batekin kaletik jardunean noala galdegiten hasten banaiz gorputz hau nirea ote den, niri (nire arimari, nire arrazoimenari) dagokidan ala ez, eta bere bidez jasotzen ditudan berriak kanpoko
|
mundu
fisikoari dagozkion ala ez, laster izan ahal izango dut erantzun positibo bat, labaindu eta takateko bat hartzen badut, edo, leunago esateko, estropezu egiten badut kaletik datorren eta maitekiro agurtzen nauen lagun batekin. Azken batean, oinazezko eta plazerezko sentipenak nire gorputz horren baitan sentitzen ditut guztiak; ba al du inork horretaz zalantzarik?
|
|
|
Orain arte, bere eginahala, zentzu horretan, razional hutsa den mundura mugatu da, baina heldu da unea
|
mundu
fisikoari ere oinarri razionala eskaintzeko. Eta horretarako ezinbestekoa izango da bi munduen arteko funtsezko bereizketa ontologikoa finkatzea.
|
|
|
Eta horretarako ezinbestekoa izango da bi munduen arteko funtsezko bereizketa ontologikoa finkatzea. Frogatu da, orduan, badela
|
mundu
fisikoa, mundu espirituala badagoen legetxe, eta, baita ere, bi mundu horiek errealitatearen bi alderdi ezberdin gorpuzten dituztela, bi substantzia razional ezberdin.
|
|
|
Pentsamendu hutsaren existentziari buruz, honez gero, zalantzarako lekurik ez dagoenez, hurrengo urratsa izango da, orduan, mundu materialaren existentzia frogatzea. Eta horrek baimenduko dio fisikaren oinarria zehaztea ez ezik, baita erakutsi ahal izatea ere arima existitzen dela
|
mundu
fisikotik bereizirik. Nolabait esateagatik, berarentzat mundu fisikoaren existentziaren frogapena Ni razionalaren existentziaren frogapen osagarria bihurtuko da.
|
|
|
Eta horrek baimenduko dio fisikaren oinarria zehaztea ez ezik, baita erakutsi ahal izatea ere arima existitzen dela mundu fisikotik bereizirik. Nolabait esateagatik, berarentzat
|
mundu
fisikoaren existentziaren frogapena Ni razionalaren existentziaren frogapen osagarria bihurtuko da. So egin diezaiogun, bada, alderdi honetatik berak eskaintzen duen argudio bideari.
|
|
|
Horretarako ez da alferrik izango bere zalantza prozesuaren lehen urratsetara bueltatzea eta gogoratzea
|
mundu
fisikoaren existentzia auzitan jartzeko jarraitu duen haria. Han bi argudio bereizi ditu:
|
|
|
Han bi argudio bereizi ditu: alde batetik, nire izate fisikoaz, nire gorputzaz, zalantza eginez, eta, bestetik, niregandik kanpoko gainerako
|
mundu
fisikoaz. Ez gara hemen argudio horiek xehetasunez gogora ekartzen hasiko, baina bai ohartaraziko dugu oraingoan ere mundu fisikoa berreraikitzeko ahaleginean bereizketa berari eutsiko diola eta bere eginbeharra bi urratsetan beteko duela:
|
|
|
alde batetik, nire izate fisikoaz, nire gorputzaz, zalantza eginez, eta, bestetik, niregandik kanpoko gainerako mundu fisikoaz. Ez gara hemen argudio horiek xehetasunez gogora ekartzen hasiko, baina bai ohartaraziko dugu oraingoan ere
|
mundu
fisikoa berreraikitzeko ahaleginean bereizketa berari eutsiko diola eta bere eginbeharra bi urratsetan beteko duela: nire gorputzaz izan dezakedan hautemateari begiratuz, alde batetik, eta niregandik kanpoko munduaz izan dezakedan hautemateari, bestetik.
|
|
|
Honek balioko du ni deritzogun gorputzarentzako, Ni fisikorako, Ni pentsatzailea ez den niarentzako; eta balio badu, gainera, ez dago-eta batere garbi, oraingoz, Nire bi dimentsio horien arteko bereiztasuna, urrun baitago nahitaez onartu beharreko egia izatetik. Oso zaila da, ezinezkoa seguruena, nire izate fisikoa frogatutzat jotzea gainerako
|
mundu
fisikoaren izatea frogatu gabe.
|
|
|
Sentimenik ez balego, ez legoke mundu sentigarriaren existitzearen susmorik, ezta mundu horren arrastorik ere, eta Ni pentsatzaile hori pentsatze huts horretara mugatuko litzateke. Descartesek
|
mundu
fisikoa berreraikitzeko abiapuntu bezala, beraz, egiaztapen bat hartuko du, hots, badirela niregan sentimen batzuk (hala nola ikusmena, entzumena, irudimenak eta era horretako ahalmenak).
|
|
|
6 Arrazoimen hutsetik
|
mundu
fisikorako jauzia 87
|
|
|
Kanpoko
|
mundu
fisikoa eta norberaren gorputza ezereztatuak, matematikaren fidagarritasuna ahulduta zeharo, errealitatearen eta ametsaren arteko muga ezabatuta, Jainko iruzurti baten mehatxuaren pean, egia esan, ez litzateke harritzekoa izango honelako desanparo eta etsipen egoera batetik irteteko elizak eskaintzen zion babesera, bere Jainkoarengana, joko balu orain bake eta salbazio bila. Baina ez da hori izango Descartesek hartuko duen bidea, ez oraingoz behintzat.
|
|
|
6 ARRAZOIMEN HUTSETIK
|
MUNDU
FISIKORAKO JAUZIA
|
|
|
Descartesek bere zalantzaren bidean alde batera utzi behar izan du ez bakarrik eskolan ikasitako guztia, baizik eta baita orainean sentimenen bidez beregana dezakeen edozein ezagupen ere; eta putzu ilun horretatik irteteko arrazoimenaz baliatuz, bai Niaren bai Jainkoaren existentziaren segurtasunera heldu ahal izan da. Garbi geratu da, bestalde, berak ideia argi eta bereizitzat jo dituen Nia eta Jainkoa arrazoimenezko zerbait direla eta ez dutela, berez,
|
mundu
fisikoaren eta inolako izaera fisikoren beharrik euren existentziarako; hau da, Ni eta Jainkoa izan izango gara, mundu fisikoa izan ala ez izan, eta, gainera, ez dago mundu fisikoa ezagutu beharrik Nire eta Jainkoaren ezagutzara heltzeko. Ni pentsatzen dudan neurrian naiz Neu eta ez dut beste ezeren premiarik edukiko neu izateko; eta, bestalde, Jainkoaren existentzia frogatzera nire pentsamendu hutsaren garapenetik heldu naiz.
|
|
|
Descartesek bere zalantzaren bidean alde batera utzi behar izan du ez bakarrik eskolan ikasitako guztia, baizik eta baita orainean sentimenen bidez beregana dezakeen edozein ezagupen ere; eta putzu ilun horretatik irteteko arrazoimenaz baliatuz, bai Niaren bai Jainkoaren existentziaren segurtasunera heldu ahal izan da. Garbi geratu da, bestalde, berak ideia argi eta bereizitzat jo dituen Nia eta Jainkoa arrazoimenezko zerbait direla eta ez dutela, berez, mundu fisikoaren eta inolako izaera fisikoren beharrik euren existentziarako; hau da, Ni eta Jainkoa izan izango gara,
|
mundu
fisikoa izan ala ez izan, eta, gainera, ez dago mundu fisikoa ezagutu beharrik Nire eta Jainkoaren ezagutzara heltzeko. Ni pentsatzen dudan neurrian naiz Neu eta ez dut beste ezeren premiarik edukiko neu izateko; eta, bestalde, Jainkoaren existentzia frogatzera nire pentsamendu hutsaren garapenetik heldu naiz.
|
|
|
Descartesek bere zalantzaren bidean alde batera utzi behar izan du ez bakarrik eskolan ikasitako guztia, baizik eta baita orainean sentimenen bidez beregana dezakeen edozein ezagupen ere; eta putzu ilun horretatik irteteko arrazoimenaz baliatuz, bai Niaren bai Jainkoaren existentziaren segurtasunera heldu ahal izan da. Garbi geratu da, bestalde, berak ideia argi eta bereizitzat jo dituen Nia eta Jainkoa arrazoimenezko zerbait direla eta ez dutela, berez, mundu fisikoaren eta inolako izaera fisikoren beharrik euren existentziarako; hau da, Ni eta Jainkoa izan izango gara, mundu fisikoa izan ala ez izan, eta, gainera, ez dago
|
mundu
fisikoa ezagutu beharrik Nire eta Jainkoaren ezagutzara heltzeko. Ni pentsatzen dudan neurrian naiz Neu eta ez dut beste ezeren premiarik edukiko neu izateko; eta, bestalde, Jainkoaren existentzia frogatzera nire pentsamendu hutsaren garapenetik heldu naiz.
|
|
|
Honela, bada, ez legoke zalantzarik, Descartesen arabera, existitzen naizela eta Jainkoa existitzen dela, eta, gainera, Jainkoa eta ni neu, horrela ulertuak, existi gintezkeela
|
mundu
fisikoaren izaterik gabe.
|
|
|
Edozein modutan, bi soslai horiek leku nabarmena izango dute Descartesen sisteman eta oso kontuan izango ditu nahitaezkoa egingo zaion errealitatearen diseinatze razional berri bati ekitean. Eta horrek eramango du, gura eta gura ez, diseinu horren sustraietan ikuspegi dualista besarkatzera, arimaren hilezkortasuna eta
|
mundu
fisikoaren benetako existentzia razionala frogatuz. Ezin bestela izan kristau ikuspegia sendotu nahi duen norbaitentzat.
|
|
|
Berak besarkatuko duen ikuspegi dualistatik begiratuta existituko da adimenaren mundua eta existituko da
|
mundu
fisikoa. Biak arrazoimenaren bidez azalduko dira eta biak arrazoimenaren bidez bereiziko dira elkarren artean.
|
|
|
... Bestetik, interpretazio honek esplika ere dezake zein puntutaraino oinarrizko gertaera moralek faktore subjektibo bat daukaten eta berorietarik arauak erator daitezkeen" (166). Kontzeptzio instituzional honen arabera," gertaera moralak ez dira beren baitan oinarritzen diren gertaerak, dela
|
mundu
fisikoan, dela mundu ikusezin eta metafisiko batean, kognitibismoak uste duen bezala, gertaera psikiko subjektiboak ere ez diren bezala, emotibismo deskriptiboak uste duenaren kontra,... baizik eta zerbait sozial dira funtsean, hau da, gizakiek sortutako instituzio bat" (162; azpimarrak gureak dira). Ikusmolde honetan oinarriturik, Kanten agindu kategorikoa postulatzen du axioma normatibo gisa, garbiro aitortuz bizitzeko era jakin bat ezin dela osotoro zimendatu, honako hitzokin amaitzen duelarik:
|
|
2005
|
|
|
Baina bilatzea ez da tiraderetan eta izkinetan ausaz bueltatzea bakarrik, bere metodoa behar du.
|
Mundu
fisikoan egia dena digitalean ere egia da; beraz, inoiz ez dago Interneten hobeto eta modu metodikoan bilatzeko trikimailu batzuk ezagutzeko beharrik. User Interface Research enpresako Jared M Spool ek atzematen duen paradoxa bat hau da:
|
|
|
Ekonomikoa
|
mundu
fisiko naturaletik aparteko sistematzat ulertzean, politika ekonomikoak eta garapenaren aurrerapausoen neurketak moneta terminoetan beste ezertan ez dira oinarritzen. Hazkundearen helburua produzitutako kapitalaren metaketaz lortuko delako iritzia, eta gero eta urriago izan daitezkeen natur baliabideek kapital hori ordezka dezaketelako erabateko ustea, gaur egun arte heldu dira.
|
|
2006
|
|
|
da, eta ez erabilgarritasuna edo efikazia gehitzea bilatzen duen kalkulu egozentrikoa. Hiztuna eta entzulea, bi figura ditugu, eta bizitzaren munduko horizonte aurreinterpretatutik abiatuz mundu objektiboko zerbaiti erreferentzia egiten diote(
|
mundu
fisikoa), mundu sozialeko zerbaiti (beste pertsonak), edo mundu subjektiboko zerbaiti (desioak, sentimenduak, asmoak...). Horrela, egoeraren gaineko definizio komun baten inguruan akordioa bilatzen dute.
|
|
|
Berritasunen artean, etapa arrakastaz amaitzeko, ikasleek oinarrizko zortzi gaitasun lortu dituzte: hizkuntza komunikazioa, matematika,
|
mundu
fisikoarekiko ezagutza eta elkarreragina, informazioaren tratamendua eta gaitasun digitala, gizartearen eta herritarren gaitasuna, kultura eta arte gaitasuna, ikasten ikasteko gaitasuna eta autonomia, eta ekimen pertsonala. Etapako lau kurtsoetako irakasgaiak gaitasun horiek lortzera bideratuta egongo dira.
|
|
2007
|
|
|
Karakterea, garrantzizkoa da hori ohartzea, gogoaren ezaugarria da, ez
|
mundu
fisikoarena eta ez organikoarena; ez da esentzia bat, baizik agertzeko modua; eta agertu, egintzetan agertzekoa, ez norberaren zerizate batean, berehalaxe ulertuko da.
|
|
|
– J, ai posé les principes; et j, ai vu les cas particuliers s, y plier comme d, eux mêmes, les histoires de toutes les nations n, en être que les suites, et chaque loi particulière liée avec une autre loi, ou dépendre d, une autre plus générale? 176
|
Mundu
fisikoan dena denarekin natur legeek hertsiki loturik dagoen bezala, eta efektu denak hala etorri beharrez etortzen diren bezala kausek derrigortuak, hala berean gertakariak mundu historikoan,, de la nature des choses, jalgitzen dira (Prefazioa).
|
|
|
Ataka honetan, Leibniz-en, forces primitives, ek, historiari aplikatuek, Humboldt-i eta balioko diete, hizkuntzak, herriak, oro har gizadia historikoki ulertzeko:
|
mundu
fisikoa bezalaxe, gizatiarra ere indar lehentiar (baina bizi!) batzuek gobernatua dago. Razionalismoak mundua matematikoki ulertu du (Newton):
|
|
|
Izpiritu hori, batetik, beti bera da; bestetik, ez da aldaezina, etengabe kanbioan dago, beti berriro bere burua sortzen ari418 Dilema bat dago bi faktoreokin: gehiegitzen bada izpirituaren menpegabetasuna
|
mundu
fisikotik eta haren ahal berezkoa, izpiritu eternalki bere buruaren berdin batekin, autokreatzaile hutsa, azkenean historia ukatuz bukatzen da, mundu gabeko izpiritu batekin; eta gehiegitzen bada inguruaren eragina izpiritua influentzia materialen produktu bat bihurtzeraino, azkenean, izpiritu kreatzailerik gabe, historia mekanizatuz bukatzen da, beraz ukatuz orobat. Herder eta jarraitzaileek izpirituaren hein handi bateko menpegabetasuna erliebarazten badute (Montesquieu-k eta Hume-k ere hala egin dute), zalantza gabe garaiko sentiera gogoberoari hala dagokiona da:
|
|
|
Egoera horretan, ezagutza zientifikoa ez da kontigentea: aitzitik, kontuanhartu beharreko elementuak independenteak dira
|
,
mundu fisikoan leudeke, etalegitimitate zientifikoaren iturriak nahiz harrera soziala hipotesi eta lege zientifikoen arrazionaltasunaren araberakoak lirateke. Ezagutza zientifikoaren kontrolasoilik dagokie komunitate zientifikoaren egiturei eta hor adosten diren arauei (balio zientifikoei).
|
|
|
Horien ondoan, arrazoi intelektual, estetiko eta etikoak argudiatuko dira: alegia,
|
mundu
fisikoari buruz eztabaidatuahal izatea, sormena trebatzea eta balio modernoekin bizitzea. Oro har, bi maila horietan bereiziz, maila makroa eta mikroa hurrenez hurren, alfabetizazio zientifikoasustatzeko eta zientifikoki heziak diren herritarrak izateko arrazoiak jaso genitzake.Argudio horiek dira heziketa eta zientzia hizpide dituzten instituzioek (OECDerakundeak, Europar Batasunak, gobernu estatalek, administrazio nazionalek) beren txostenetan jasotzen dituztenak5.
|
|
|
Premia fisiko biologikoak honako hauek dira: elikadurarekin, osasunarekin edo garbitasunarekin erlazionatutako oinarrizkozainketak; jarduera ludikoa eta ariketa bidezko jarduera fisikoa; eta haurrarenbizitza eta osotasun fisikoa arriskuan jar dezakeen ororen kontrako babesa.Bestalde, segurtasun emozionala, harreman sare soziala, afektua eta autonomiadaude, besteak beste, premia sozioemozionalen artean. Azkenik, baditugu premiakognitiboak, zentzumenen estimulazioarekin,
|
mundu
fisiko eta soziala esploratzearekin, eta gizarte errealitatea ulertzearekin (hau da, gizarte ezagutzarekin) erlazionatuta daudenak.
|
|
|
Familian, lehen eragin trukeakgertatzen dira, nork bere burua nahiz beste pertsonak eta erlazioakezagutzeko ezinbestekoak. Familian sortutako erlazioen kalitatearen arabera, gizarte mundua nahiz
|
mundu
fisikoa esploratzeko eta horiei buruzko ezagutzaeskuratzeko beharrezkoak zaizkion autonomia eta konfiantza garatzen dituhaurrak. Gainera, familian, haurrak gizarte erakundeen inguruko ezagutza ugarieskuratzen du; besteak beste, zer den gizarte erakunde bat, nola funtzionatzenduen, eta horren barruan zer rol dauden.
|
|
|
|
Mundu
fisikoaren eta sozialaren arteko ezberdintasunak azaltzeko, bestezenbait argudio erabili diren arren, hemen azaldutakoak dira garrantzitsuenak.Irakurleak gaiari buruzko informazio gehiago nahi badu, jo dezala, adibidez, Ernest Nagel en gogoetetara (1961).
|
|
|
Halaber, objektuak haiengandik bereizirik daudela ikasten dute; hau da, Niaren eta Ni ezdenaren artean bereizten hasten dira (Durkin, 1995; Shaffer, 2002). 12 eta 18 hilabeteen artean, hirugarren mailako erreakzio zirkularrak garatzen dituzte, eta, horren ondorioz,
|
mundu
fisikoa zein soziala esploratzeko jakin mina pizten da (Shaffer, 2002).
|
|
|
Halaber, seme alabek gurasoekiko lotura afektiboak garatzen dituzte, etalotura horiek, ezagutza ez ezik, zenbait gaitasun soziokognitiborengarapena ere estimulatzen dute (Meins, 1997; Arranz, Artamendi, Olabarrieta etaMartin, 2002). Gainera, lotura afektibo horien bitartez, gurasoek seme alabeilaguntza emozionala eta segurtasuna ematen dizkiete, eta, horiei esker, haurrekgizarte mundua nahiz
|
mundu
fisikoa esploratzeko eta horiei buruzko ezagutzagaratzeko beharrezkoak zaizkien autonomia eta konfiantza garatzen dituzte (Ortiz, 1993).
|
|
|
Bestetik, anai arreben artean lotura afektiboak garatzen dira eta horiei esker, haurrak zenbait gaitasun soziokognitibo eta ezagutza garatu ez ezik, laguntza emozionala eta
|
mundu
fisiko zein soziala esploratzeko segurtasuna lortudezake ere. Atxikimendu irudi izateak, adibidez, besteen lekuan jartzea eta antzekogaitasun soziokognitiboen garapena bultza dezake.
|
|
|
Bestetik, bilobei ipuinak kontatzen dizkiete (ikus 5.2.1 atala). Bestalde, bilobek haiekinlotura afektiboak garatzen dituzte, eta, lotura horiei esker, zenbait gaitasun soziokognitibo garatzeaz gain,
|
mundu
fisikoa zein soziala esploratzeko beharrezkoazaien segurtasuna eta laguntza emozionala lortzen dituzte. Azkenik, bilobeiaholkuak eman eta balio moralak eta gizarte ezagutzak transmititzen dizkiete.
|
|
|
Emaitzek adierazi zuten saio hori askotan ikusten zuten haurrek honako hau lortzen zutela: mintzamengaitasunak hobetzea; letrak, zenbakiak eta antzeko kontzeptu kognitiboak ikastea, eta
|
mundu
fisikoari zein sozialari buruz zuten ezagutza hobetzea (Shaffer, 2002).
|
|
|
|
Mundu
fisikoan dena denarekin natur legeek hertsiki loturik dagoen moduan, eta efektu denak hala etorri beharrez etortzen diren bezala kausek behartuak, hala berean gertariak mundu historikoan, «de la nature des choses» jalgitzen dira (Prefazioa). Historia gobernatzen duen gauzen natura hori, gizarteen eta historiaren grabitate legea bezalakoa, gobernamendu forma ezberdinen eta Estatu eta legeen Legea, historiaren giltza, «izpiritu orokorra da», hots, karaktere edo izpiritu nazionalak.
|
|
|
Ataka horretan, Leibniz-en «forces primitives»ak, historiari aplikatuak, Humboldt-i eta balioko diete, hizkuntzak, herriak, oro har gizadia historikoki ulertzeko:
|
mundu
fisikoa adinaxe, gizatiarra ere indar lehentiar (baina bizi!) batzuek gobernatua dago. Razionalismoak mundua matematikoki ulertu du (Newton):
|
|
|
Ideien aukerakoa, hots, «egiazkoaren konpartimenduak edo atalak» mundu guztian berberak ez direlakoa erakusteko, beti L. Hjelmslev-en maneran, Txillardegik koloreen eta ahaidetasun graduen bi adibide ezagunak ailegatzen ditu1169 Esplikazio luze guztitik bi puntuk merezi dute gordetzea. Bat, diferentzia ez da kokatzen esperientziako
|
mundu
fisikoan (Yucatango mendiren eskasak edo inuiten eluren ugariak1170 pentsaraz lezaketenez), ezta fisiologikoan edo hautemapenean
|
|
|
Ostera ere Humboldt zuzen ulertzeko gakoa Kant-engan dago. Karakterea, garrantzizkoa da hortaz jabetzea, izpirituaren ezaugarria da, ez
|
mundu
fisikoarena eta ez organikoarena; ez da esentzia bat, agertzeko modua baizik; eta agertu, egintzetan agertzekoa, zuzenean ez norberaren zerizate batean, berehalaxe ulertuko da. Arrazoimen hutsaren kritikan (A 538 eta hurr.) askatasunaren antinomiaren askaeran771jorratzen da karakterea.
|
|
|
Europar Batasunaren (EB) gomendioen arabera, oinarrizko zortzi gaitasun identifikatzen dira: hizkuntza komunikazioan, matematikan,
|
mundu
fisikoa, soziala eta herritarra, kulturala eta artistikoa ezagutu eta elkarrekintzan, ikasten ikasteko, eta autonomia eta ekimen pertsonalean. Irakasgai bakoitzean erreferentzia esplizituak sartzen dira gehien orientatzen diren oinarrizko gaitasunetan egiten duten ekarpenari buruz.
|
|
|
Argazkilaritza digitalaren hazkundeak ez du paralelismo berezirik aurkitu
|
mundu
fisikoan emaitzak erakusteko moduetan, errebelatze denda gehienak desagertu egin baitira. Euskarri optiko batean grabatuta badaude argazkiak inprimatzeaz arduratzen diren negozio batzuk egoten dira, baina ez daude beti etxetik hurbil.
|
|
|
Horrek guztiak, jakina, berebiziko garrantzia du teoria pedagogikorako eta hezkuntza praktikarako, ze gizakiaren humanizazio prozesua, egiaz,
|
mundu
fisiko eta errealitate sozialarekiko konfrontazio linguistiko bati esker bakarrik da posible. Horren adierazle dira Bollnowen hitz hauek:
|
|
2008
|
|
|
Ziberespazioan, berriro ere,
|
mundu
fisikoan gertaturiko fenomenoak errepikatzen dira. Hurbiltasunak biderkatu egiten du albiste baten garrantzia.
|
|
|
Avogadroren zenbakia fisikako oinarrizko konstante bat da.
|
Mundu
fisiko makroskopikoa eta atomoen mundu azpimikroskopikoa lotzen ditu. Hau da haren definizioa:
|
|
|
Hizkuntzaren aurrekarien ikerkuntza: haurrak bere bizitzaren lehenengo hilabeteetan, ahozko hizkuntza garatu aurretik,
|
mundu
fisiko eta sozialarekin duen harremana keinuen bidez adierazten du. Horregatik da garrantzitsua haurraren keinuen bidezko komunikazio gaitasuna jasotzea eta aztertzea.
|
|
|
Matematikako gaitasuna.
|
Mundu
fisikoa ezagutzeko eta harekin elkarreraginean aritzeko gaitasuna. Informazioaren tratamendua eta gaitasun digitala.
|
|
|
Zer jarrera dute ikasleen artean diziplina horiek ikasteko? Oro har, positiboa da, inguruan duten eta eragina duen
|
mundu
fisikoarekin harremanetan jarri behar baitira, eta, neurri batean, haien bizitzak zehaztu ere bai. Zientziara hurbiltzeak zenbat eta testuinguru handiagoa izan, orduan eta interesatuagoa da erantzuna.
|
|
|
Newton-i sagarra gainera erori eta
|
mundu
fisikoaren arrazoietako bat aurkitu zuen bere ustez. Neri mundua behin baino gehiagotan erori zait gainera, baina sagarraren arrazoirik ere ez dut aurkitu neure ustez.
|
|
2009
|
|
|
Iratxe Esnaola: " Teknologia Berrietan komunikazioa euskaraz ematea premiazkoa da,
|
mundu
fisikoan hori islatu dadin".
|
|
|
Gorka Julio: " Interneten ezagututako jende askorekin harremana dut
|
mundu
fisikoan, euskaraz; ni euskarazko Internet munduan murgildu naizelako".
|
|
|
I. Esnaola: " Euskarak ezin du itzulpenaren zain egon, euskarak bere erritmoa du
|
mundu
fisikoan eta hala behar du birtualean ere. Hori Microsoften eskutik ezin da lortu, berak ezartzen baitu erritmoa".
|
|
|
Beraz, oinarrizkoa da gure datuak konfiantzazko web guneetan baino ez ematea.
|
Mundu
fisikoan gure txartelaren datuak edozeini ematen ez dizkiogun bezala, sarean ere ez ditugu eman behar. Ez da gauza bera salerosketa bat Amazon edo E bay bezalako web ezagunetan egitea edo inoiz entzun ez dugun web batean.
|